Lögberg - 12.11.1953, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN, 12. NÓVEMBER, 1953
5
***************
ÁHIJeAMÍL
IWENNA
Ritstjórl: INGIBJÖRG JÓNSSON
HALLDÓRA BJARNADÓTTIR ÁTTRÆÐ
Halldóra Bjarnadóltir
Ein merkasta kona landsins er
áttræð í dag, Halldóra Bjarna-
dóttir, heimilisiðnaðarráðunaut-
ur og ritstjóri Hlínar. Halldóra
— heimilisiðnaður — Hlín,
meira þarf raunverulega ekki að
segja, svo allir viti við hverja
er átt og um leið kemur í huga
manns langur starfsferill, sem
hófst einhverntíma fyrir langa-
löngu. Því Halldóra og hennar
starf er næstum því eins gamalt
og elztu menn muna og þó er
hún hverri konu. röskari á fæti.
Grönn og spengileg, bein í baki
á íslenzka búningnum sínum,
full áhuga, starfslöngunar og
starfskrafta, sem ennþá virðast
lítt þverrandi, enda viljinn ó-
bugandi, þrekið ódrepandi.
Ungri var Halldóru ljóst,
hvern veg skyldi ganga. Hún
valdi leiðbeininga- og fræðslu-
starf, kennarastarfið. Þá var
ekki kennaraskóli íslenzkur, en
Halldóra vatt sér þá til Noregs
tvítug að aldri og hóf þar nám
og lauk kennaraprófi. Norð-
mönnum hefur litizt vel á þenna
afkomanda víkinganna og buðu
henni með sér að vera og starf-
aði hún þar sem kennari í 8
ár og líkaði vel vistin. En heim
vildi Halldóra og var það happ
fyrir ísland og íslenzkan heim-
ili'siðnað, hinn merka menning-
ararf íslendinga. Hún tók við
skólastjórastöðu við Barnaskóla
Akureyrar og starfaði þar í 10
ár. Þar varð henni fljótt Ijós
þörfin á kennslu í hagnýtri
handavinnu barna í skólum,
bæði sem uppalandi og þrosk-
andi þætti í starfi huga og hand-
ar og til að vekja hugmynda-
flug barnanna og skapa tilbreyt-
ingu frá miklu bóknámi og ekki
sízt ef hægt væri til að halda
með því nokkru sambandi við
fornan heimilisiðnað, og hina
gömlu bændamenningu, hina
einu, sem þetta land hefur alið.
Þessi byrjun mun hafa orðið
undirstaða að handavinnu-
kennslu í skólunum og í fram-
haldi þar af er nú hafið verk-
nám skólanna. — Halldóra sá,
að byrja þurfti á byrjunínni, ef
auka átti handavinnukennslu í
skólunum og afsannaði þar með
þá gömlu firru, að konur geti
aldrei hugsað rökrétt. Hóf hún
nú kennslu í handavinnu við ný-
stofnaðan Kennaraskóla Islands.
Kenndi þar kennaraefnum í 8
ár, 1922—1930, og munu á annað
hundrað kennaraefna hafa notið
tilsagnar hennar. Á þessum ár-
um byrjaði hún einnig námskeið
og sýningar á heimilisiðnaði
víðsvegar um landið, og hefir
haldi ðþví áfram síðan.
1 full 30 ár hefur Halldóra
verið leiðbeinandi almennings í
landinu í heimilisiðnaðarmálum,
ferðast um landið, kynnst fólk-
inu, haft námskeið, sýningar og
flutt erindi, stofnað kvenfélög,
þar sem þess þurfti, til samstarfs
og félagsstarfs um útvegun
tækja, efnis og áhalda og sam-
vinnu um ýms önnur félagsleg
málefni í hinum dreifðu byggð-
um landsins og sumstaðar líka í
þéttbýlinu. Sumstaðar gerði hún
úr þessu stærri félög eða sam-
bönd. Stofnaði Samband norð-
lenzkra kvenna fyrir 40 árum,
formaður síðan um 1940. í því
eru nú 2000 konur, um 70 félög.
Halldóra hefur varið miklum
tíma á hverju ári til ferðalaga
um landið, trú þeirri skoðun
sinni, að nauðsynlegt er að hafa
náið samband við fólkið, sem
unnið er fyrir og verið er að
leiðbeina, ef árangur á að nást.
Fátt er jafnframt eins þroskandi
og ánægjulegt sem slík náin
kynni af landi sínu og þjóð. Sam-
eiginlegt málgagn eða tengilið-
ur Halldóru og þessa fólks hefur
verið ársritið Hlín, sem Hall-
dóra stofnaði fyrir 35 árum og
hefur verið ritstjóri og útgef-
andi þess alla tíð og víst má
telja það eitt ekki lítið afrek.
Að vísu hefur hún oft haft mik-
inn fjölda „meðritstjóra,“ þar
sem er fólkið í landinu.
Hlín hefur jafnan verið vett-
vangur starfsins, hinna starf-
andi og hinna leiðbeinandi og
hefur án efa átt mikinn þátt í
baráttunni fyrir endurreisn ís-
lenzka heimilisiðnaðirins. Auk
þessa látið sér fátt mannlegt
óviðkomandi. Hún hefur nú um
langt skeið haft eitt stærsta upp-
lag landsins og líklega alla tíð
ódýrast allra rita. Meginatriði
hjá Halldóru er, að allir hafi ráð
á að fá ritið, enda flestir unnið
að dreifingu þess án endur-
gjalds og Halldóra víst ekki
alltaf ætlað sér mikið fyrir rit-
stjórnina.
Tóvinnuskólinn á Svalbarði i
við Eyjafjörð er einnig Halldóru
verk. Hún stofnaði hann í lok
stríðsins og er því nú nýbyrjað
8. starfsárið. Lítill skóli að visu,
en þar er lögð megináherzla á
að kenna ungu fólki meðferð
ullarinnar íslenzku og viðhalda
þannig þessari þúsund ára gömlu
iðju landsmanna, sem Island er
löngu orðið frægt fyrir á heim-
ilisiðnaðarsýningum erlendis. —
Halldóra hefur sjálf staðið fyrir
mörgum þessara sýninga, lík-
lega flestum, og hún er vel þekkt
í norrænni samvinnu um heim-
ilisiðnaðarmál og hefur setið
flest þing Norræna heimilis-
iðnaðarsambandsins, eða kann-
ske staðið fullt eins mikið í
ræðustól. Dauflegt mun það
þing, þar sem Halldóra hefur
ekki „barið í borðið“ og hefur
þar ekki þurft útskorinn fund-
ar hamar. Þó er það allt í góðu,
og víst mun það, að mikið mun
heimilisiðnaðarfólki þykja á
vanta, ef Halldóra er ekki mætt
á slíkum þingum.
Eitt árið brá Halldóra sér til
Vesturheims, í fyrirlestra- og
kynningarferð og hélt þar ekki
minna en 50 sýningar á íslenzk-
um heimilisiðnaði með Vestur-
íslendinga aðallega. Einnig hef-
ur hún haft sýningar í London
og víðar. Hvar sem hún fer hef-
ur hún jafnan eitthvað í tösk-
unni til að sýna, vekja með því
áhuga, hvetja til starfs.
Eflaust má deila um starf
Halldóru og starfsaðferðir og
jafnv^l um árangur langrar ævi.
Ljóst er þó það, að hún hefur
verið tengiliður milli tveggja
alda, hún hefur reynt að brúa
bilið milli gamallar bænda-
menningar og byltingar þeirrar
í atvinnu- og lifnaðarháttum til
vélamennsku og þéttbýlis, sem
orðið hefur á hennar ævi, þann-
ig, að ekki rofni samband okk-
ar við ýmislegt það bezta í for-
tíðinni, t. d. hinn stórmerka,
verklega menningararf íslend-
inga, heimilisiðnaðinn. Þetta
skildi Halldóra öðrum fyrr og
betur og hefur notað til þess
langa ævi og krafta, að sem
fæst skyldi glatast á þessu um-
brotaskeiði af þjóðlegum verð-
mætum.
Hér fer vel á því að enda með
óskum Halldóru um aðaláhuga-
mál sitt heimilisiðnaðinn: „Ég
óska þess, að íslenzkur heimilis-
iðnaður megi verða æ meira
áhugamál allra landsmanna. Að
húsmæðraskólarnir taki sem
fyrst upp kennslu í ullarvinnu
og meira af íslenzkum hannyrð-
um, byggðum á þjóðlegum fyrir-
myndum, sem orðið geti til
prýði, yndisauka og búbóta og
þannig gefið íslenzkum heimil-
um íslenzkari svip. Að íslenzk-
ar konur taki upp þjóðbúning-
inn. Að heimilisiðnaðinum veit-
ist nokkuð meira fé sér til fram-
dráttar og eflingar."
Þetta síðasta má gjarnan
undirstrika. — Stjórnarvöldin
hafa veitt þessum málum fjár-
hagslegan stuðning, en þó jafn-
an svo krappan, að hvorki hefur
nægt til að dafna eða deyja. Nú
er stuðningur þessi að krónutali
sá sami og var fyrir stríð, það er
líklega tífallt minna að verð-
gildi, en þá var. — Það mundi
sýna skilning á málefninu og
geta orðið viðurkenning á starfi
Halldóru, ef nú væri hægt að
auka ríflega þessa aðstoð.
Allt um það: Hér hefur merk
kona unnið langa ævi og afrek-
að merkilegu starfi.
Síefán Jónsson, teiknari
—VÍSIR, 15. okt.
Heyrt í baðstofunni á Gullfossi
um hádegisbilið:
Hún: — Þetta er í tólfta sinn,
sem þú ferð að kalda borðinu,
hvað heldurðu að hinir farþeg-
arnir hugsi?
Hann: — Það er allt í lagi. Ég
segist alltaf vera að sækja mat
fyrir þig!
Magnús Jensson:
Óvelkomnir farþegar
Eins og allir vita, hefir hin sí-
vaxandi samkeppni hinna ýmsu
farartækja um farþega haft í för
með sér alls konar þægindi fyrir
þá, sem ferðast vilja, og á þetta
jafnt við um ferðir á landi, sjó
og í lofti. Lækkuð fargjöld, betri
aðbúnaður og hæversk þjónusta
fellur þeim í skaut, sem greitt
hafa tilskilið gjald og stíga í
farartækið.
Ein er þó sú tegund farþega,
sem ávallt er illa séð og í hæsta
máta óvelkomin í farartækið, en
það eru hinir svokölluðu „blind-
farþegar“ eða laumufarþegar,
sem stelast í farartækið og fela
sig, þar til ekki verður snúið við
með þá til sama lands.
Laumufarþegar, sem komast á
þennan hátt um borð í skip í
erlendum höfnum, geta valdið
skipstjóra miklum óþægindum
og útger'ðinni fyrirhöfn og stór-
um fjárútlátum, þ. e. a. s. þegar
bezt tekst til, eða þannig að
laumufarþeginn hefir skilríki sín
eða pappíra í lagi. Sé ekki um
slíkt að ræða, vandast málið fyrir
útgerð hins ólánssama skips, því
að engin þjóð vill taka við mönn-
um þessum, og verður hlutaðeig-
andi útgerð að hafa allan veg og
vanda af landleysingjanum,
kannske svo árum skiptir, og
bera ábyrgð á að hann fari
hvergi í land, að minnsta kosti
ekki til dvalar, en slíkt út-
heimtir auðvitað að stöðuga
gæzlu þarf að hafa á manninum
í höfnum inni. Þetta á ekki sízt
við um blökkumenn, sem komast
um borð í Norðurlandaskipin, og
hafa til dæmis norsk skip, sem
eru mörg og fara víða, oft komizt
í hreinustu vandræði hvað þetta
snertir, sérstaklega þau, sem
siglt hafa til Afríku. Eitt slíkt
mál var mikið rætt í norskum
blöðum s.l. vetur, þar sem menn,
málavöxtum ókunnugir, hófu
mikla gagnrýni á norskan skip-
stjóra, sem sakaður var • um
ómennska hörku og ábyrgðar-
leysi, en málavextir voru í stór-
um dráttum sem hér segir:
Norskt skip, sem lokið hafði
afgreiðslu í höfn sunnarlega á
vesturströnd Afríku, lagði af
stað heim til Noregs og sigidi
sem leið liggur norðureftir. Er
það hafði verið 2 sólarhringa í
hafi, kom í ljós, að tveir laumu-
farþegar voru um borð — bik-
svartir Afríkunegrar. Við nán-
ari athugun reyndust piltar þess-
ir vera af verri tegundinni, það
er að segja algjörlega skilríkja-
lausir. Skipstjórinn hugsaði mál-
ið vandlega, því hér var um
mikið vandamál að ræða. Að
halda áfram með mennina til
Noregs, hlaut að leiða af sér ó-
útreiknanlega örðugleika og fyr-
irsjáanlegt mikið fjárhagslegt
tjón. Að snúa við með þá til
sömu hafnar, tafði hið dýra skip
upp undir viku, auk þess, sem
ekki var vitað nema að búið væri
p.ð ráða það til einhverrar ákveð-
innar ferðar, er heim kæmi, og
gert ráð fyrir í þeim samningum
tafarlausri eða tafarlítilli ferð.
Ennfremur var alls ekki víst að
takazt myndi að losna við menn-
ina þar.
Sikpinu var siglt upp að
ströndinni, sem var óbyggð og
þakin frumskógi, mennirnir út-
búnir með mat til nokkurra daga,
auk skotvopna og ýmissa tækja
annarra, sem að gagni gátu kom-
íð, og síðan fluttir í land á skips-
bátnum. Skipstjórinn taldi eng- •
an vafa leika á um það, að þeir
kæmust til byggða þannig út-
búnir, og síðan var ferðinni
haldið áfram.
Þegar heim til Noregs kom og
um þetta fréttist, gerðu sum
blaðanna sér mikinn mat úr
þessu og réðust harkalega á skip-
stjórann, sem þau töldu hafa
sýnt mikið ábyrgðar- og mann-
úðarleysi, þar sem ekki varð vit-
að með neinni vissu, hvernig
mönnunum myndi reiða af. Um-
mæli blaðanna urðu til þess,- að
útgerðarfélögin birtu nokkrar
staðreyndir um þessi mál, sem
yfirleitt munu hafa breytt al-
menningsálitinu skipstjóranum í
hag, en ein þeirra greina birtist
í blaðinu „Norges Handels &
Sjöfartstidende“, 5. des. s.l. og
fer hér á eftir: ,
„í grein, sem birtist í „Hauge-
sunds Dagblad“, lesum við um
siglingamál bæjarins Sauda í
Rogalandi í Norður-Noregi. í
hinum tíðu skipaferðum þangað
gefst tækifæri til þess að kynn-
ast einni af verstu plágum kaup-
skipanna, „blindfarþegunum“. Á
skipum þessum hafa að staðaldri
verið laumufarþegar, sérstaklega
þó þeim, sem sigla til Afríku.
„Gestir“ þessir hafa valdið yfir-
völdunum og skipaafgreiðslun'
um miklum örðugleikum, en eig
endum og yfirmönnum skipanna
eru þeir hreint og beint ólán.
Skipaafgreiðslan getur meðal
annars sagt frá negra, sem fannst
um borð í finnska skipinu
,.Atlas“, er það var á leiðinni frá
Afríku til Sauda, en á meðan
skipið stóð þar við, varð að halda
stöðugan vörð um negrann um
borð, og þegar skipið sigldi á-
fram til Malm í Þrændalögum,
varð að flytja laumufarþegann
með. Á meðan reyndi skipaaf-
greiðslan í Sauda að finna ein-
hverja leið til að koma negran-
um aftur til Afríku, þar eð
þangað átti „Atlas“ ekki að fara
í nánustu framtíð. Málið leystist
loks á þann hátt, að negrinn
skyldi sendast með Ameríkulínu-
skipinu „Vistafjord“, sem var að
afferma í Sauda, en átti síðan að
fara til Afríku. Til þess nú að
koma negranum til skipsins,
varð að fá handa honum lög-
reglufylgd, fyrst frá Malm til
Þrándheims, síðan þaðan til
Osló. Þar tók lögreglan á staðn-
um við honum og flutti til Staf-
angurs, en Stafangurslögreglan
flutti hann til Sauda. Loks tók
Saudalögreglan við negranum,
flutti hann um borð í „Vista-
fjord“, þar sem hún varð að
halda vörð um hann, þar til
skipið lagði úr höfn.
Allan kostnað, sem af þessu
leiddi, varð finnska skipafélagið
að greiða, og mátti sannarlega
þakka sínum sæla fyrir að sleppa
svona vel. Það eru nefnilega
tvær tegundir laumufarþega,
þ. e. þeir, sem hafa persónuskil-
ríki og hægt er í flestum til-
fellum að landsetja í heimaland-
inu, og svo hinir, sem ekkert slíkt
hafa. En negrinn taldist til þeirra
íyrrnefndu. Þá eru nokkur skip,
sem fengið hafa hina landlausu
laumufarþega um borð og orðið
að hafa þá á sínum vegum svo
arum skiptir, þar eð hvergi
fékkst að setja þá á land.
Ástæðan fyrir því, að til Sauda
hafa upp á síðkastið komið svo
margir laumufarþegar frá einni
hafnarborginni í Afríku, er talin
sú, að einum þeim fyrsta, sem
þangað kom eftir stríð, korn-
ungum negra, var hossað hátt og
dekrað við á alla lund, og efast
menn ekki* um, að sá „gestur“
hafi mælt mjög með slíku
skemmtiferðalagi til Sauda, er
hann kom aftur heim til hafnar-
borgarinnar í Afríku.“ —
Oft má koma í veg fyrir að fá
slíka gesti um borð í skipin, enda
hafa margir skipstjórar þann
hátt á, að láta leita vandlega í
skipinu, áður en farið er úr höfn,
sérstaklega í Suðurlöndum, en
ekki er það ætíð einhlítt ráð, því
að laumufarþegar eru stundum
ótrúlega slyngir í að fela sig, og
stundum kemur einnig fyrir, að
þeir hafa einhvern af skipverj-
um í vitorði með sér, og vandast
þá málið mjög.
Ekki munu mikil brögð að því,
að íslenzk skip hafi þurft að
glíma við vandamál af þessu tagi,
en þó mun hafa komið fyrir, að
menn hafi reynt að leynast um
borð, til þess að komast í sigl-
ingar, og kom eitt slíkt tilfelli
fyrir um borð í Kötlu vorið 1951,
er skipið var lagt af stað frá
Reykjavík til New York.
Stutt varð í þeirri ferð hjá
laumufarþeganum, því að ekki
vorum við komnir fyrir Garð-
skaga, er vart varð við ungan, vel
upp færðan mann um borð, sem
enginn vissi deili á. Ráðstafanir
voru strax gerðar til að losna við
piltinn og skipinu snúið inn til
Keflavíkur, þar sem bátur var
til taks að flytja hann í land.
Af þessu varð engin töf eða telj-
andi óþægindi fyrir skipið, af því
að svona fljótt varð vart við
manninn, annars hefðum við
orðið að flytja hann vestur yfir
hafið, honum til lítillar ánægju,
því að innflytjendayfirvöldin í
New York hefðu ábyggilega ekki
leyft honum að stíga fæti á land,
nema þá í geymslu til lögregl-
unnar á meðan skipið stóð við,
og má því segja, að þessi óvita-
skapur piltsins hafi endað betur
fyrir hann en til stóð.
—VÍKINGUR
Þegar Skota, sem féll í höfn-
ina var bjargað af ókunnugum
manni, sagði kona Skotans: —
Heyrðu, Mac, mér finnst að þú
ættir að gefa manninum einn
dollar fyrir að bjarga lífi þínu.
— Ég gef honum ekki nema 50
cent, ég var jú hálfdauður þegar
hann dró mig upp úr.
CHODSING A FIELD
A Business College Education provides
the basic information and training with
which to begin a business career.
Business College students are acquiring
increasing alertness and skill in satisfy-
ing the needs of our growing country for
balanced young business people.
Conimence Your Business
Training Intmetliately!
For Scholarships Consult
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
PHONE 74-3411
695 Sargent Ave., WINNIPEG