Lögberg - 22.04.1954, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 22. APRIL 1954
Lögberg
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Gefið 6t hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
J. T. BECK, Manager
Utanáskrift ritstjðrana:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 743-411
Verð $5.0U um árið — Borgist fyrirfram
The "Lögberg” is printed and published by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
The Age of the Sturíungs
By EINAR ÓLAFUR SVEINSSON
translated. by Jóhann S. Hannesson
Comell University Press, 1953
Ég hlýddi nýlega á merkilegan fyrirlestur, er Barker
Fairley, kennari við Torontoháskóla, flutti hér í Winnipeg
um þjóðfélagið og bókmenntirnar, hvernig þetta tvennt
verkar hvort á annað eða hvernig skáld og rithöfundar á
öllum tímum hafa „kennt til í stormum sinna tíða“, eins og
fyrirlesarinn mundi hafa sagt, hefði hann mátt vitna í
Stephan G. En bókmenntirnar breytast, sagði hann, með
hverri nýrri kynslóð og öld. Shakespeare, t. d., er annar nú
en hann var á 17. eða 19. öld, af því að vér lítum hann
öðrum augum en þá var gert, skoðum hann ósjálfrátt í
skuggsjá vorra eigin tíma, svo að viðhorfin verða önnur
og það, sem vér sjáum, með ólíkum hætti. En niðurstaða
fyrirlesarans var sú, að þeim skáldum og rithöfundum, er
dýpst og víðast hefðu skyggnzt um sína samtíð, mundi
verða lengstra lífdaga auðið og líkt og yngjast upp með
hverri kynslóð.
Þessi fyrirlestur kom mér í hug, er ég fór að lesa að
nýju bók Einars Ólafs Sveinssonar, Sturlungaöld, er upp-
haflega kom út í Reykjavík 1940, en hefur nú verið þýdd á
ensku af Jóhanni Hannessyni, umsjónarmanni íslenzka
bókasafnsins (Fiskesafnsins) við Cornell-háskólann í íþöku.
Er þýðingin prentuð í ritsafninu Islandica, í 36. bindi þess.
Einar Ólafur Sveinsson birti árið 1933 doktorsritgerð
sína um Njáls sögu. Hugðist hann síðar birta framhald
rannsókna sinna á sögunni og þá einkum á því tímabili eða
jarðvegi, er hún var sprottin úr, 13. öldinni. Er þessi bók,
Sturlungaöld, ávöxtur þeirra rannsókna.
Það var gömul kenning og á sums staðar enn formæl-
endur, að fornsögurnar hafi varðveitzt í munnlegri geymd,
mann fram af manni, að kalla fullskapaðar, unz liprir
handverksmenn færðu þær í letur á 12., 13. og 14. öld. En
síðari rannsóknir, einkum rannsóknir íslenzkra fræði-
manna, hafa leitt í ljós, að svo er því ekki farið: Sögurnar
eru verk einstakra höfunda og bera öll merki þess. Efni-
viður þeirra er fjölþættur, munnlegar frásagnir og kvæði;
ýmiss konar skráður fróðleikur, eftir að tekið var að rita
snemma á 12. öld, en síðast og ekki sízt skáldleg ímyndun
höfundanna sjálfra, er rituðu um horfna tíð, um löngu
liðna menn og atburði, er vonlaust var, að frásagnir hefðu
varðveitzt um í þeim smáatriðum viðræðna og atburðalýs-
inga, er sögurnar greina.
Hafa þessi nýju sjónarmið beint athygli manna miklu
meir en áður að 13. öldinni eða ritunarskeiði sagnanna,
því að á því leikur enginn vafi, að þær spegla þá tíma,
ljóst eða leynt, engu síður en söguöldina sjálfa. Vill svo
vel til, að við eigum í Sturlungu samtímaheimild (eða því
sem næst) um menn og atburði 12. og 13. aldar, skráða í
sama stíl og anda og Islendingasögurnar svonefndu.
Þó að margt sé svipað í hvorumtveggju, er bjartara
yfir Islendingasögunum, lífinu þar tíðum lýst eins og menn
mundu hafa kosið sér það á 13. öld. Menn horfa með söknuði
til fortíðarinnar í anda draumvísunnar, er talin er hafa
verið ort um miðja 13. öld:
Þá var betra,
er baugum réð
Brandur inn örvi
og bur skata.
En nú er fyrir löndum
og lengi mun
Hákon konungur
og hans synir.
Einar Ólafur Sveinsson hefur í bók sinni, Siurlunga-
öld, lýst ýmsum þáttum íslenzkrar menningar og þjóðlífs
á 13. öld og þaulkannað Sturlungu og ýmsar aðrar heimildir
í því skyni.
Það er ekki ætlun mín að rekja hér efni bókarinnar,
heldur skal mönnum um það vísað til hennar sjálfrar. En
til þess að gefa dálítið hugboð um efnið set ég hér fyrir-
sagnir nokkurra kafla bókarinnar:
Þingmenn höfðingja og þegnar konungs.
Sjálfstætt fólk.
Kurteisi og rómantík.
Stéttir og fjárhagur.
Fornar og nýjar dyggðir og lestir.
Dauðinn.
Gamanrúnir og eljaragletta.
o. s. frv.
Þýðing bókarinnar hefur verið vandasamt verk, því að
stíll höfundarins er auðugur bæði að orðavali og líkingum,
lýsingarnar margar fjölskrúðugar, svo að erfitt getur orðið
að ná öllum blæbrigðunum. En Jóhanni hefur tekizt þýð-
ingin prýðilega og hann hlotið lof fyrir hana, þar sem ég
hef séð hennar minnzt.
Ætla ég að birta hérna smákafla úr frumritinu og
þýðingunni, svo að hver og einn geti dæmt um hana sjálfur.
Vel ég upphafið á VIII. þætti, er heitir:
Gamanrúnir og eljaragleila.
Frásagnir sögunnar vekja í huga lesandans lifandi
mannsandlit; hann sér ef til vill ekki drættina, en hann
greinir svipinn. Vera má, að sumum verði það, að sjá rísa
upp úr opnum Sturlungu úrkynjuð glæpamannaandlit,
gleðisnauð og líflaus og köld, skotrandi augu og flærðar-
legar hvíslingar. Slík andlit hafa án efa verið til þá, en
ekki þau ein; fjölbreytni er á allan hátt einkenni tímans.
Mörg þeirra bera merki lifandi skapsmuna, þróttmikils og
fjörmikils sálarlífs, í sumum ljóma vitsmunir og lifandi
ímyndunarafl. Víst skortir ekki undirhyggju og tvöfeldni,
til er líka kaldlyndi og grimmd. En út úr sumum andlitun-
um skín gleði og gamansemi.
Á líkan hátt leynast ríiilli herferðanna tómstundir og
gleðistundir, tóm til íhugunar og hvíldar, tóm til margvís-
legra mennta, stundir, þegar gleðin brýzt fram eins og lauf
sprettur á jörð, þó að heldur sé kaldsamt, eða þegar menn
hrinda af sér fargi dapurlegra hugsana, af því að hjartað
þráir og heimtar að fa að njóta birtu og yls á milli. Það
ber ekki á öðru en menn flykkist til Skálholts og Hóla á
hátíðum, Sturla Sighvatsson hefur stundir til að skrifa
upp sagnarit Snorra, og á skemmtunum eru engin þrot.
Mér er sem ég sjái skemmtunarmann standa í dyrum
veizluskálans eða búðarinnar eða í þingbrekku, hann býður
lesandanum hvíld og hlé við storminum sem allra snöggvast.
En í þýðingu Jóhanns Hannessonar verður sami kafli
á þessa leið:
Sweet Mirth and Bitter Jesl
The accounts of history call forth in the reader’s mind
living human faces; he may not distinguish every feature,
but he catches the air, the expression. For some, it may be,
there rise from the pages of Sturlunga Saga the faces of
degenerate criminals, joyless, lifeless and cold, shifty eyes
and insidious whisperings. Such faces there undoubtedly
were then, but not such faces alone; variety is in every
respect the distinctive feature of the age. Many bear the
marks of dynamic temperament, of vigorous and active
inner life, others are bright with intelligence and living
imagination. Craftiness and duplicity are, indeed, not
lacking; neither are cold-heartedness and cruelty. But some
of these faces radiate gaiety and humor.
Similarly, hidden among the warlike expeditions are
hours of leisure and fun, space for reflection and rest, for
art and learning of many kinds, hours when joy bursts
forth as the leaves grow on the trees, even in a chilly
spring, or when the weight of dismal thoughts is shaken
off because men’s hearts yearn for and demand intervals
of light and warmth from time to time. We observe no
lack of crowds at the sees of Skálholt and Hólar on feast
days; Sturla Sighvatsson finds the time to copy Snorri’s
histories; and of entertainments there is no end. I can
picture the entertainer as he stands in the door of the
banquet hall or on the hill-side overlooking a place of
assembly, offering the listener rest and shelter from the
storm for a brief moment.
Vil ég nú hvetja menn til að eignast þessa bók: The
Age of ihe Síurlungs, og lesa hana sér til fróðleiks og
skemmtunar, en hún mun fást í bókaverzlun Davíðs
Björnssonar.
Finnbogi Guðmundsson
Danska blaðið Poliiiken um handriiamálið:
Handritin verði sameiginleg er
tillaga Danastjórnar
MINNING
Mrs. Þuríður Jónsdóttár Baines
F. 24. marz 1902 — D. 7. marz 1954
Samkvæmt útvarpsfregnum
í gær flutti danska blaðið
Politiken stórletraðar fregn-
ir í gærmorgun þess efnis,
að danska stjórin hafi lagt
fyrir íslenzku stjórnina drög
að tillögum, er verði sam-
komulagsgrundvöllur í hand
ritamálinu. Er þar gert ráð
fyrir, að eignarrétturinn yfir
handritunum verði sam-
eiginlegur.
Þá segir ennfremur, að lagt sé
til að komið verið upp tveim
vísindastofnunum til rannsókna
á handritunum, annarri í Reykja
vík og hinni í Kaupmannahöfn,
og séu þær opnar vísindamönn-
um allra þjóða, verði Dani for-
stöðumaður stofunarinnar á ís-
landi en Islendingur í Kaup-
mannahöfn.
Þá er lagt til, að nefnd vísinda-
manna skipti handritunum milli
þjóðanna og ljósmyndir gerðar
af öllu safninu, svo að textar
þeirra séu til á báðum stöðum.
Þá segir ennfremur, að mál þessi
hafi verið rædd við Bjarna Bene-
diktsson, menntamálaráðherra,
er hann var staddur í Kaup-
mannahöfn nýlega. Blaðið segist
hafa spurt Hans Hedtoft for-
sætisráðherra um sanngildi
þessarar fregnar, en hann hafi
hvorki játað henni né neitað.
Fregn Norsk Telegrambyraa
I fréttaskeyti frá Norsk Tele-
grambyraa um þetta mál í gær
segir orðrétt: Danska stjórnin
hefir lagt fyrir íslenzku stjórn-
ina tillögu um lausn deilumáls-
ins um eignaréttinn yfir hinum
heimsfrægu íslenzku handritum,
sem nú eru geymd í Danmörku.
Aðalefni tillögunnar er, að hinn
lagalegi eignarréttur, sem nú er
aðeins danskur, verði sameign
beggja landanna. Samkvæmt til-
lögunni skal setja á stofn tvær
stofnanir til rannsóknar á hand-
ritunum, aðra í Reykjavík en
hina í Kaupmannahöfn. Stofn-
anir þessar skulu vera opnar vís-
indamönnum allra landa. Stofn-
uninni í Reykjavík skal danskur
maður stjórna en stofuninni í
Kaupmannahöfn Islendingur.
I sambandi við þessa fregn er
ekki getið um Politiken sem
heimild.
Lokaður fundur á alþingi
Á alþingi í gær gerði Hannibal
Valdemarsson fyrirspurn utan
dagskrár um það, hvernig á því
stæði, að fregn kæmi um þetta
fyrst hér frá dönsku blaði.
Bjarni Benediktsson, mennta-
níálaráðherra, svaraði því til, að
hann vildi engan dóm á það
leggja, hvort afsakanlegt væri af
hinu danska blaði að birta fregn-
ir þessar. Hann kvaðst hins veg-
ar hafa fengið staðfestingar á
því, að þær væru ekki eftir for-
sætisráðherra Dana. Óskaði hann
síðan eftir lokuðum fundi, og var
hann haldinn í gær.
Enginn samkomulags-
grundvöllur
Meðal íslendinga munu þessar
tillögur, ef þær eru tillögur
dönsku stjórnarinnar, ekki vekja
mikinn fögnuð, heldur von-
brigði, og varla mun þess að
vænta, að þær geti orðið grund-
völlur að farsælli lausn þessa
máls, svo að íslendingar uni
vel við.
—TÍMINN, 6. marz
Eins og vorið vekur mestan
vonarauð úr dýpsta hjarni,
sárust minning getur gefið
gróða mestan tregans barni.
Því hún opnar andleg leyni,
örvar skapar, krafta dulda,
gjörir manninn fastan frjálsan,
fœran móti dauðans kulda.
(Matthías Jochumsson)
Því deyja synirnir á undan
feðrum sínum, dæturnar á
undan mæðrum sínum, og fólk á
bezta aldri á undan þeim, sem
orðnir eru gamlir og lasburða og
þrá að losna héðan? Þannig
spyrjum við oft, þegar við
horfum á eftir frændfólki okkar
og vinum á bezta aldri yfir til
ókunna landsins. Og þannig
spurði ég, þegar ég fylgdi hinum
jarðnesku leifum systurdóttur
minnar til grafar.
En þá var sem hvíslað væri
að mér: „Vertu hughraustur,
vinur. Hún frænka þín er ekki
dáin. Hún lifir og er ykkur oftar
nær, en þið hafið hugmynd um.
Hún heldur áfram að elska ykk-
ur öll, ástvinina sína. Hún mun
biðja Guð að hugga hana móður
sína og vernda og blessa börnin
sín og leiða þau gegn um lífið til
meiri og meiri andlegs þroska,
eftir því sem árin færast yfir
þau“.
Þuríður Jónsdóttir var fædd
á Þórshöfn á Langanesi 24.
marz 1902. Foreldrar hennar
voru hjónin Jón Jónsson fóstur-
sonur séra Arnljóts Ólafssonar
og Dómhildar Jóhannsdóttur
Þorsteinssonar Gíslasonar frá
Stokkahlöðum í Eyjafirði, en
móðir Dómhildar var Þuríður
Jónsdóttir Jónssonar prests í
Reykjahlíð. Dómhildur missti
mann sinn frá 3 ungum börnum
í desember 1907, Þuríði 5 ára,
Gunnsteini 2 ára og Jóni ný-
fæddum.
Sumarið 1909 flutti Dómhild-
ur með börn sín til Canada, á-
samt Gunnari bróður sínum og
Þóru systur sinni. Settust þau að
í svo kallaðri Vallabyggð um 20
mílur suður af Churchbridge. En
um vorið 1913 fluttu þau til
Wynyard-byggðarinnar, og
bjuggu út á landi skamt frá
Wynyard.
Þura (svo kölluðum við hana
aitaf) gekk á skólann í Wynyard,
ásamt bræðrum sínum og út-
skrifaðist af miðskólanum vorið
1921. Fór svo á kennaraskóla í
Saskatoon og byrjaði að kenna
í ársbyrjun, og hélt því starfi á-
fram svo að segja stöðugt þar
til hún gifti sig, og af þeim tíma
var hún kennari við barnaskól-
ann í Wynyard í 3 ár. Sem kenn-
ari ávann hún sér hylli bæði
barnanna og yfirboðara sinna
sakir trúmennsku, samvizkusemi
og ljúfmennsku.
1 júlí 1931 giftist hún eftirlif-
andi manni sínum, Mr. E. Baines
bónda við Saltcoats. Bjuggu þau
þar í 4 ár, en vorið 1935 fluttu
þau norður til Tisdale. Þau
komu sér upp myndarlegu heim-
íli í bænum og hefir oft verið
gestkvæmt hjá þeim, því þau
voru bæði gestrisin og vinsæl,
þau hafa líka tekið mikinn þátt
í ýmsum menningarmálum bæj-
arins. Mr. Baines var í bæjar-
stjórn í nokkur ár. United
Church-söfnuðinn hafa þau stutt
með ráðum og dáð og látið börn-
in ganga á sunnudagaskóla, og
elzta dóttir þeirra lék á píanóið
við messur í nokkur ár. Kven-
félagið studdi hún af öllu afli
og ávann sér þar hylli og ást fé-
lagssystra sinna, og kom það
glöggt fram í veikindum hennar,
hvað þeim þótti vænt um hana.
Þeim hjónum varð 4 barna
auðið og eru nöfn þeirra, sem
hér segir: Donna Ruby, 21 árs,
Jón Franklin, 16 ára, Þóra
Carol, 14 ára, og Sandra 9 ára.
Börnin eru öll myndarleg og
elzta dóttir þeirra hefir verið 2
ár á háskólanum í Saskat-
chewan til að búa sig undir að
verða kennari, og byrjaði hún
að kenna í fyrrahaust, en varð
að hætta nokkru fyrir jól til að
geta aðstoðað móður sína í veik-
indum hennar.
Hjónaband þeirra hjóna var
hið ástúðlegasta og gjörði maður
hennar alt sem hann gat til að
hún gæti fengið bót meina sinna.
I janúar 1952 gekk Þura undir
stóran uppskurð og virtist hann
hafa heppnast vel, og í nokkra
mánuði virtist hún vera að smá-
hressast, en þegar lengra leið
frá fóru þrautirnar aftur að
aukast og kraftarnir að þverra,
samt hafði hún af og til fóta-
ferð fram að jólum, en eftir það
gat hún ekki stigið í fæturna.
Hún lézt á spítalanum í Tisdale
um morguninn 7. marz og var
jarðsungin þann 11. s. m. Jarðar-
förin var afar fjölmenn og kistan
þakin ótal blómum og blóm-
sveigum. Prestur United Church
jarðsöng. — Veikindunum tók
hún með þolinmæði, hógværð og
trúnaðartrausti, kvartaði aldrei
og var altaf glaðleg, þegar hún
þoldi við fyrir kvölum. Ég held,
að það hafi verið fyrir hjálp og
aðstoð frá æðri kærleiksríkum
máttarvöldum að hún gat tekið
þessum löngu og ströngu veik-
indum með jafnmikilli rósemi og
hún gjörði. Ég get ekki með orð-
um lýst því, hvað mér fannst
andrúmsloftið hreint, heilnæmt
og göfgandi í kringum hana, þeg-
ar ég sat við sjúkrabeð hennar,
hélt í hendina á henni og horfði
á hana. Og mér fannst þá, að
við mundum bæði geta tekið
undir með sálmaskáldinu og
sagt:
„Kœrleiks vafinn er ég örmum,
einnig mitt í neyð og hörmum“.
Það er alveg aðdáunarvert,
hvað vinafólk þeirra hjóna sýndi
þeim og allri fjölskyldunni
mikla ástúð og kærleika í þessu
veikindastríði Þuru.
Konurnar voru alltaf að heim-
sækja hana og færa henni blóm
og smágjafir og gjörðu á allan
hugsanlegan hátt allt sem þær
gátu til að gleðja hana og heimil-
ið í heild sinni. Presturinn heim-
sótti hana líka nokkrum sinnum
og lánaði henni bækur til að lesa,
og eftir að hún var orðin svö
máttfarin að hún gat ekki haldið
á bók sjálf, kom hann og las
fyrir hana. Einnig var læknir-
inn, sem stundaði hana mest,
injög góður og nærgætinn við
hana og gjörði áreiðanlega allt
það, sem hann gat fyrir hana.
Þura var ein af þessum elsku-
legu konum, sem með framkomu
sinni allri breiða út frá sér yl og
góðvild til allra, sem þeim
kynnast. Og engin dóttir getur
elskað móður sína meir en hún
gjörði. Hún lét sér strax, þegar
hún var barn, ant um að gleðja
hana og vera henni til gleði, og
eftir að hún var orðin fullorðin
bar hún alltaf meiri og meiri um-
hyggju fyrir henni og leitaðist
við að gleðja hana á allan hátt.
Börnum sínum var hún einnig
ástrík móðir og mun vaka yfir
velferð þeirra og biðja Guð að
blessa þau.
Vertu sæl, frænka! Ástvinir
þínir kveðja þig allir með þakk-
læti fyrir allt það góða, er þú
hefir auðsýnt þeim og biðja Guð
að blessa þig.
Berðu móðursystkinum þín-
um, bróður þínum, föður þínum
og afa og ömmu kveðju frá mér.
Minningin um þig og ást þína
a öllu því, sem var fagurt og
gott, vermir hugann þó hjart-
anu blæði og glæðir vonir mínar
um frið á jörð, þó dimmt sé í
lofti og allra veðra von, því
hver góð sál, sem lifir og leitast
við að fegra lífið og göfga, vinn-
ur að því að hinn langþráði
draumur mannanna um alheims
frið á jörð megi rætast.
Gunnar Jóhannsson