Lögberg - 20.09.1956, Síða 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 20. SEPTEMBER 1956
Snjallar og merkilegar skáldsögur
Eftir prófessor RICHARD BECK
Þó að Guðmundur Daníels-
son sé eigi nema hálf-fimm-
tugur á hann sér að baki
langan og glæsilegan rithöf-
undarferil; hefir hann verið
óvenjulega afkastamikill í rit-
mennskunni, en hitt er þó
stórum ánægjulegra til frá-
sagnar, að hann hefir jafn-
framt vaxið sem skáld með
hverri nýrri bók, er frá hon-
um hefir komið á síðustu
árum. Nægir að minna á
skáldsögu hans, Musleri ótt-
ans, sem kom út árið 1953, og
hlaut að verðleikum þann
samhljóma dóm kunnra gagn-
rýenenda, að þar væri um
mikið og sérstætt skáldrit að
ræða, í heild sinni með
snilldarbrag.
Síðastliðið haust sendi Guð-
mundur frá sér tvær nýjar
bækur, en það voru smásagna-
safnið Vængjaðir hestar (Út-
gefandi ísafoldarprentsmiðja,
Reykjavík) og skáldsagan
Blindingsleikur (Útgefandi
Helgafell, Reykjavík). í bók-
um þessum fara saman tíma-
bær viðfangsefni og eggjandi
til umhugsunar, og sambæri-
leg listræn meðferð þeirra,
enda hafa þær báðar fengið
ágæta dóma.
I.
Rúmur áratugur var liðinn
frá því að Guðmundur gaf út
fyrsta smásagnasafn sitt
Heldrimenn á húsgangi (1944),
þegar hið nýja smásagnasafn
skáldsagnagerðarinnar, er
hann legði frekari rækt við
það vandmeðfarna form list-
rænnar tjáningar. Er það nú
í ríku mmæli á deginn komið.
I hinu nýja smásagnasafni
hans skipar öndvegi sagan
„Pytturinn botnlausi“, og á
hún það fyllilega skilið, því
að síðan ég las hana fyrst í
handriti fyrir nokkrum árum,
hefi ég verið sannfærður um
það, að hún væri heilsteypt
listaverk. Þar sameinast mark-
viss snilld í efnismeðferð og
sálskyggni á háu stigi. „Höf-
undurinn speglar þar draum
æskunnar pg viðhorf hennar
og örlög og gerir vandasömu
viðfangsefni frábær skil.“
(Helgi Sæmundsson, Suður-
land. 19. nóv. 1955).
„Svala“, frásögnin um ungu
stúlkuna fyrir norðan, sem á
hug söguhetjunnar allan, er
einnig prýðisvel samin smá-
saga, og beitir höfundur þar
af mikilli leikni vandasamri
aðferð hinnar „hálfsögðu
sögu“, og eykur það drjúgum
áhrifamagn sögunnar.
„Styrkir“ er bráðskemmtileg
ádeila, að vísu ekki eins fast-
mótuð og fyrrnefndar sögur,
en hugmyndaauðlegð og frá-
sagnargleði höfundarins njóta
sín þar ágætlega, og mannlýs-
ingarnar eru ljóslifandi, sér-
staklega á söguhetjunni.
Af skyldum toga spunnin er
er ágætlega sögð, gamla fólk-
inu, sem þar kemur við sögu,
lýst af nærfærni og samúð.
„Vísa Hadríans keisara“ er
að ýmsu leyti skemmtileg
frásögn og ber vitni hug-
kvæmni höfundar, en nokkuð
laus í reipunum, og ber meiri
svip góðrar blaðamennsku en
skáldsögu, eins og bent hefir
verið á af öðrum. Og fyrst frá-
sögn þessi er, eins og sögulok-
in sýna, tengd vesturför höf-
undar, þá fer vel á því að geta
samtímis þeirrar sögunnar í
safninu, „Þú skalt farmanns-
kufli klæðast“, sem er hrein-
ræktaður ferðaþáttur, og sver
sig ótvírætt í ætt til fyrri
ferðasagna höfundar um
snjallar lýsingar og hressi-
legan frásagnarhátt, svo að
myndirnar, sem þar er brugð-
ið upp, verða minnisstæðar.
Þrjár sögur í þessu safni eru
að því leyti í samhengi, að
þær snerta allar drenginn
Húna, en þær eru: „Úr blöð-
um Húna drengs“, „Vígsla“ og
„Faðir og sonur“. í fyrstu sög-
unni svífa lesandanum fyrir
sjónir átakanlegar en vel
gerðar myndir úr lífi drengs-
ins. „Vígsla“ segir frá örlaga-
ríkri stund í lífi hins unga
sveins, „dyrum heimsins hef-
ur verið lokið upp fyrir hon-
um“. Um innsæi og fastmót-
aða efnismeðferð svipar þess-
ari áhrifamiklu sögu til
„Pyttsins botnlausa“. Djúpur
sálrænn skilningur og þrótt-
mikill stíll haldast þar í
hendur. „Faðir og sonur“ er
mjög vel gerð saga, svipmerkt
sömu einkennum og „Vígsla“,
þó eigi sé hún eins fastmótuð
í efnismeðferð.
Hins vegar fatast höfundi
listatökin í seinustu sögunni,
„Gesturinn", þó að hún sé at-
hyglisverð að efni til.
En í heild sinni er þetta smá-
sagnasafn Guðmundar prýði-
legt og hið merkilegasta; það
sýnir á minnisstæðan hátt, að
hann er búinn að ná föstum
tökum á listrænu formi smá-
sögunnar, og eykur að sama
skapi skáldhróður hans. Því
að auk annarra vel sam-
inna sagna og athyglisverðra,
eru fjórar af þessum sög-
um, „Pytturinn botnlausi“,
„Svala“, „Fasteignir hrepps-
ins“ og „Vígsla“, gerðar af
þeirri snilld, að þær skipa
heiðursrúm í þeim skáldsagna
flokki íslenzkra nútíðarbók-
mennta.
II.
Það er ánægjuleg fjall-
ganga, í andlegri merkingu
talað, að fylgjast með ungum
rithöfundi, er klífur æ hærra
brattan tind aukins þroska og
snilldar, og þá eigi sízt vinum
hans og velunnurum. Þetta
hefir góðu heilli, verið að
gerast hvað snertir Guðmund
Daníelsson, eins og þegar er
gefið í skyn í sambandi við
hið nýja smásagnasafn hans;
en það er eigi síður sannmæli
um nýjustu skáldsögu hans,
Blindingsleik.
Hann hefir á undanförnum
árum stöðugt verið að sækja
í sig veðrið í skáldsagnagerð-
inni; hin ríka skáldgáfa hans,
sem auðsæ var þegar í fyrstu
bókum hans, hefir notið sín
betur og betur í seinni skáld-
sögum hans, en hvergi örugg-
legar eða á eftirminnilegri
hátt heldur en í ofannefndri
skáldsögu hans. Réttilega lýs-
ir einn af snjöllustu samtíðar-
höfundum íslenzkum henni á
þessa leið:
„í hinni nýju skáldsögu
Guðmundar hníga allir kostir
hans sem rithöfundar í einn
íarveg. Málið er fagurt og
þróttmikið, stíllinn breytileg-
ur eftir efni, glæsilega lit- og
myndríkur, en þó hvergi um
of, heldur í fyllsta samræmi
við tilgang höfundar og heild-
ina. Lýsingarnar á umhverf-
inu skera sig ekki úr eins og
stundum áður í sögum Guð-
mundar, en falla að hugblæ
persónanna og rás atburðanna
eins og vel gerð og sjálfsögð
umgerð. Um atburðalýsing-
arnar er sama máli að gegna.
Þær mynda samfellda heild,
þar sem eitt svarar til ann-
ars.“ (Guðmundur Gíslason
Hagalín, VÍSIR, 28. des. 1955).
Blindingsleikur er mjög sér-
stæð skáldsaga bæði um efni
og frumlega meðferð þess.
Hún gerist öll á einni nóttu í
litlu sunnlenzku sjávarþorpi
á íslandi einhverntíma á ár-
unum 1900—1920, en staður og
stund skipta í rauninni mjög
litlu máli, því að þessi saga
er táknræn frá upphafi til
enda, í fyllstu merkingu orðs-
ins; hún hefði alveg eins
getað gerzt hvar sem var
annars staðar í heiminum, og
það er einmitt þessi hlið
hennar, algildi hennar, sem
gerir hana eins kyngimagnaða
og raun ber vitni. í harmsögu
þeirra, sem þar heyja sína
óvægu baráttu, speglast al-
menn örlög mannanna barna,
sem hljóta að vekja bergmál
og samúð í huga lesandans,
hvern dóm, sem hann kann
annars að fella á breytni
þeirra og horf til lífsins.
Sagan fjallar um mesta
vandamál vorrar aldar og
allra alda, um hamingjuleit-
ina, leitina eftir og baráttuna
fyrir betra og æðra lífi. Og
sú barátta er háð hið innra, a
vettvangi sálarlífsins. Hér
sviptir höfundurinn til hliðar
huliðsblæjunni frá innstu af-
kimum hugskots sögupersóna
sinna; gerir lesendur hluthafa
í því ölduróti tilfinninganna,
sem byltist um í sálum þeirra
manna og kvenna, er hann
lýsir, á úrslitastundunum í lríi
þeirra. Hér koma margir og
ólíkir við sögu, en öllum er
þeim, hvort sem þeir leika
mikið eða lítið hlutverk á.
leiksviði sögunnar, lýst af svo
næmum skilningi og brugðið
yfir þá svo björtu ljósi raun-
veruleikans, að þeir standa
lesandanum lifandi fyrir sjón-
um að loknum lestri.
Blindum augum leitar þetta
fólk hamingjunnar, auðugra
og æðra lífs, með ýmsum *
hætti; uppreisn þess gegn um-
hverfi sínu finnur sér, með
hans, Vængjaðir hestar. kom
fyrir sjónir almennings;
sýndu sumar sögurnar í fyrra
safninu, og þó sérstaklega ein
þeirra, að mikils mætti af
honum vænta á því sviði
sagan „Fasteignir hreppsins“,
ádeilusaga, en hér er slegið á
strengi alvörunnar fremur en
gamanseminnar, þó ekki sé
frásögnin með öllu laus við
nokkura kaldhæðni; þessi saga
“71” NÆRFOT
Sparnaður, þægindi,
skjólgóð,
þessi nærföt eru
frábærlega endingar-
góð, auðþvegin til
vetrarnotkunar, gerð
úr merinoefni.
Veita fullkomna
ánægju og seljast við
sanngjörnu verði —
alveg sérstök nærfata-
gæði.
Skyrtur og brækur
eða samstæður fyrir
menn og drengi.
FRÆG
Síðan 1868
71-FO-6
þetta handhægustu
bók heimilisins. Þetta er hin ákjósanlega
“BLÁA BÓK” fyrir símanúmer!
Biðjið um ókeypis eintak á næstu síma-
skrifstofu. Notið hana til að hripa niður
utanbæjar og innanbæjar símanúmer.
cau Bvmmm
FOR
LONG DISTANCE
SERVICE!
MANITOBATELEPHONESYSTEM