Austri - 29.07.1892, Side 2

NR, 20
AUSTEI
76
á vagninn og reif aðra vagnhurðina. af,
pó heppnaðist loks lögregluliðinu að
koma honum og konu hans undan
meiðingum og skömmum lýðsins.
^ÝZKALAND. Bismarck fór íjúní-
mánuði suður til Wínarborgar til að
gipta þar elzta son sinn Herbert,
harónsdóttur frá Ungaralandi, aðnafni
Hoj'os. Yar furstanum á allri peirri
leið tekið með mestu virktum af allri
alpýðu; en sagt er, að Austurríkis-
keisari hafi látið það að orðum ]j>ýzka-
landskeisara, að sýna Bismarck eng-
an sóma á þessari ferð.
pýzkalandskeisara mun þykja menn
þakka Bismarck um of sigurinn yfir
Frökkum og sameiningu pýzkalands.
IN ú . í Wínarhorg þótti Bismarck
hafa verið mikils til of lausmáll um
hinar fyrri stjórnarathafnir sínar og
hirta meir en góðu hófi gegndi leynd-
armál stjórnarinuar og telja um of á
þá stefnr, er keisarinn og liinn nýji
kanzlari hans, Uaprivi, héldu nú fram.
Hótuðu stjóruarblöðin i Berlin Bis-
marck jafnvel málsókn ; en hann brá
sér lítið við, enda mun eigi af henni
verða,
Nýlega hefir spurzt sunnanúr Mið-
afríku lát Emin pasja, er opt heíir
verið getið um í blöðunum í seinni tíð.
Hann var læknir þýzkrar ættar, og
gekk í lið Egypta fyrir nokkrum ár-
um og hafði yfirráð í Miðafríku, og
pótti fara vel með sínu valdi og vei'j-
ast ótrúlega vel, einn síns liðs og af-
króaður frá Egyptalandi, árásum Mad-
liiaus (spámaunsins), er réðu þó (-Jor-
cion að tullu. — Síðar var Stanley
srndur að leita að Emin pasja, fann
lmnn, og hafði með sér hálfnauðugan til
Misturstrandar Afríku, en þar sneri
Emin aptur inn i landið. Hafa litlar
fregnir borizt af honum síðan.
pað hefir verið mikið talað um
íllt samlyndi þeirra Stanley og Emins,
og Stanley verið borin illa sagan og
honum kenrit um. Meðal annars; að
hann hafi átt að taka frá houum mesta
ógrynni af filabeini, svo numið hafi
afarmiklu fé. En það mál er allt
órannsakað og óupplýst. Má vera að
menn fái meiri kynni af því, ef Tippo
Tip, liinn alrœmdi Arabahöfðingi, og
mansali, keinur til Lundúnaborgar í
sumar, eins og hann liefir ráð fyrir
gjört, — til þess að ákæra Stanley
uin mansal og samningsrof. EnTippo
Tip fylgcli Stanley, er hann íör að
leita Emins pasja.
pjóðversk hersveit hefir ennþá einu
sinni beðið mikinn ósigur i Miöafríku,
lyrir villiþjóðum, og fallið þar nær
öll. Sá hét Biilow, er henni stýrði
A BÚSSLANDI eru nú víðast góð-
ar horfur á með uppskeruna í haust.
og því er nú létt af útflutnirigsbann-
inu á kornvöru þaðan úr landi. En
það var aðalorsökin til hinnar miklu
verohækkunar á kornvöru í f'yrra haust.
(Meira næst.)
Stríðin
eptir Guðmund Hjaltason,
2. kafii. Orsakir stríðanna.
pær eru einkum frægðarfýst, vald-
þorsti, ágirnd, hefndargirni, en líka
föðurlandsást og réttlætistilfinning.pær
eru þanníg bæði illar og góðar.
í sjálfu sér er löngun eptir frægð,
valdi og auði eigi ill pegar hún eigi
fer út yfir takmörk réttlætísins, En
örðugt virðist ætið að halda henni
fjrir innan þau. Löngun þessi sprett-
ur af náttúrlegri sjálfselsku, sem vill
vernda sig og vátryggja með áliti, afli
og fé.
Og hvað er, eða var einkum, í me3tu
áliti? por og afl, fjör og þrek í bar-
áttunni fyrir lífinu. eða með einu orði,
hreystin. Öll lireystiverk urðu því
heiður mannsins. En hvergi þótti eins
hægt að sýna hreystinaeins og í stríði.
Og þessvegna urðu hetjurnar heiðrað-
ar meira en allir aðrir. Margar lietj-
ur urðu gjörðar að guðum og guðina
hugsuðu menn sér opt eins og hetjur,
t. d. þör. Skáldin ortu hetjunum heið-
ursljóð, tónsnillingar settu lög við þau
og sungu, málararnir gjörðu myndir
af þeiin, líkansmiðirnir hjuggu til lík-
neskjur eptir þeim, byggingameistar-
arnir reistu þeim minnisvarða, sögu-
mennirnir færðu afreksverk þeirra inn
í árbækur og lýsingar sínar.
Trú, listir og vísindi hafa þannig
orðið samtaka i að heiðra. fegra og
frægja hreystina og láta mynd hennar
um og andasjón unglinganna.
■þeir kváðu ljóðm, lásu sögurnar,
og skoðuðu myndirnar, hrærðir og lirifn-
ír og fyltust lönguu til að líkjast köpp-
uiium og reyna afl sitt. En hvergi
var eins hægt að sýua afl, þrek þor
og atgjörfi eins og í bardaganum.
Og veguriun til valda og fjár þótti
vissastur gegnum járnahríð og hlóð-
strauma.
En þeim sem urou fyrir áhlaup-
inu þótti sem von var sér vera rangt
gjört. Hefudargirnin og löngunin til
að sigra, og vinna sér rneð sigrinum
frægð, valcl og i'é, sameinaði aila peirra
lífs og sálar krapta og stælti pá og
herti til að verjast. Frelsisstríð Grikkja
og Makkabea sýnir þetta. Béttlætis-
tilfinuing hrein og bein, bæði þeirra á-
reittu ogannara er áreitingunasáu, dreif
marga fram á vígvöllinn.
Frelsisstríð Hollendinga, Banda-
manna og Gustafs Adolfs sýnir þetta.
Og bæði Grikkir, Gyðingar, Bóm-
verjar og fjöldi seinni þjóða urðu drifn-
ir fram á vígvöllinn af brennandi ætt-
jarðarást.
Og margir menn nú á dögum fara
‘ í stríð af innilegri og heiðarlegri löng-
un tii að verja réttindi ættjarðar sinn-
ar, þótt herstjórnin skipi þeim það
eigi.
Og sumir fara frá sinni eigin ætt-
jörð til annars ríkis til að verja rétt-
indi þess. |>annig fór Kristófer Brún
— kennari minn sem eg hefi optminnst
á í islenzkum blöðum — fiá ættjörð
sinni Norvegi til þess að berjast fyr-
j ir Dani móti p>jóðverjum 1864. J>að
! var réttlætistilfinning sem knúði hann
til að leggja líf sitt í sölurnar fyrir
aðra þjóð.
Aðrir fara í stríð af'löngun til fjár
og Irægðar. Hafa þeir herþjónustuna
þá fyrir atvinnuveg, samt opt vegna
þess að þeir fá eigi annan betri.
Sumstaðar þykjast ungir piltar
eigi menn með mönnum fyrr en þeir
eru orðnir dátar. J>á langar í frægð-
ina, þótt lítil sé.
3. kafli, Afleiðingar stríðanna.
Hinar skaðlegustu afleiðiugarþeirra
eru fiestum meira eða minna kunnar.
En eg vil nú reyna að gefa yfirlityfir
þær í heild sinni.
J>ær eru eiginlega fernskonar; Lík-
amlegar, trúarlegar, siðferðislegar og
stjórnarlegar.
Á hinum líkamlegu her mest.
Hvernig segja þeir að vígvöllur líti
út í orustu og eptir hana? Áður
var hann græn, grund, akur eðaengi.
I orrustum er hann dökkleitur af her-
liðinu, sem æðir yfir hann líkt og
hraunstraumur eldfjalla og hamast og
berst við óvinina eins og stórhópar
grimmustu rándýra. Hann er rauðleit-
ur af blóðstraumum og sundurflakandi
sárum hinna föllnu. Og hann verður
opt dauðalega dimmur af skotreyknum.
Innanum heróp og sigurhrós hljóma
opt vein og stunur særðra og deyjandi,
Mennirnir liggja liöfuðlansir, suinir
handálausir, sumir fótalausir, sumir
eineygðir, sumir með yðrín útflakandi,
sumir sundur marðir af víghestafótuiu.
Og sumir af niönnum þussum eru
dauðir, sumir verra en dauðir; því
þeir hafa opt ekkert viðþol af sárum
verkjum, hungri, þorsta og kulda. Og
svo ofan á allt þetta bætist sár löng-
eptir fjarlægum, kvíðafullum og
einmana ástvinum: maka, börnum, for-
eldrum, frændum og vinum. Að vísu
eru sairðir menn jafnan íiuttir hurt af
vígvellinum og látnir í svo góðan stað
sem hægt er. En opt er ekki tími
né tækifæri til þess nógu snemma. Og
þótt þeim, eins og opt sýnist óum-
fiýjanlegt, sé troðið inn í einhver þröng
hreysi eða sjúkrahúsamyndir, þá er
þar nóg ný þjánig, bæði af slæmu sam-
lægi og illu lopti.
Og hvernig fer nú þegar horgir
eru umsetnar? Her óvinnanua siær
skjaldborg um borgina og bannar að-
flutniiiga. Hungur og clrepsótt inni í
henni kvelur og deyðir konur, börn,
gamalmenni og aðra, sem eigi faila
eða særast af vopnum óvinanna. Yíg-
virkin hrynja, kornhlöður og húðir,
kirkjur og vísindaleg söfn, listasöfn,
skemmtihús, íbúðarhús, og hvað ann-
að af húsum brennur, lirynur og
verður að dökkleitum rústum, kola-
dyngjum og öskuhrúgum.
Og akrar, aldingarðar, tún, engj-
ar og skógar verða að troðnum og
brenndum eyðimörkum.
Brýr eru brotnar og skipin sjirengd
í lopt upp.
Og þótt illa fari um mannvirkin,
verk lista og visiuda. iðnaðar og bú-
dugnaðar, þá fer ennþá ver um meiin-
ina sjálfa. Auk þess að margir deyja
kvalafyllsta dauða af sárum, hungri
og fleiru ótöldu, þá verða ótai efnis-
menn að örvasamönnum og aumingj-
um alla æfina, ótal konur verða að
ekkjum, ótal börn föðurlaus.
Auk þess verða margir bændur,
sem skyldaðir eru til að hýsa og fæða
herinn þegar hann fer yfir sveitir og
héröð, fátækir af þvílíkum átroðningi,
fyrir utan mörg önnur óþægindi sem
þeir liafa af þessum soltnu og opt
illa siðuðu gestum.
En stríðin hafa líka mikil áhrif á
trúarlífið. Mauninum hefir jafnan ver-
ið hætt við að halda Guð sinn eptir
sér, og þá einkum að hahla hann lík-
an mönnum þeim, sem mestir voru
eða rnest kvað að. Og af því að her-
konungar og hetjur hafa opt verið at-
kvæðamestu mennirnir, þá var ekki
undarlegt þótt manninum yrði gjarnt
að hugsa að Guð væri líkur jarðnesk-
um herkonungi. Og þar eð nú kon-
ungarnir sökum vanþekkingar og þar
af leiðandi ills uiipeldis og illskutrú-
1 ar, urðu opt harðir, grimmir og rang-
skína í tálfögrum töfraljóma fyriraug- j un
látir, þá héldu margir að Guð væri
líkur þeim i þessu. þetta jók opt
trú mannsins á grimmd guðlegrar
hegningar á endalausum og vægðar-
lausum helvítiskvölum, á því, að Guð
væri almáttugur harðstjóri og ógur-
legur höðull. þvilik trú ól náttúr-
lega þrældómsanda og hræðslu og
kom mönnum til að halcla að allir
færu til helvítis nema þeir sem tryðu
á þeima Guð eptir vissuin reglum. En
af því náttúrleg mannelska þeirraþoldi
eigiaðvita af slíku, þá gjörðuþeir allt
hvað þeir gátu til að forða öðrum frá
helvíti. Með lof'orðum og hótunum
drifu þeir þá til að taka. hina svo
nefndu réttu trú. Og samkvæmt trúnni
á valdi og mætti harðnéskjunnar, héldu
peir að bezt væri að bcita hörðu til
þess að kristna aðra.
Af trú þessari leiddi svo. auk ann-
ars, ofsóknir við þá er aðra trúhöfðn,
rannsóknarréttur og trúarhragðastríð,
grimm lög, pyndingar og dauðadómar.
|>annig hefir hermemiskan gjört
trúna að iliskutrú (Pessimismus) þóít
reynt hafi verið að gylla hana með
gleðiboðskaps- og kærleiksuafui.
Nöfn þessi á aðeins sú kristna
trú, sem er Fjaliræðunni samkvæm.
En húnerósamþýðanleg við öll grimmd-
arverk. Og áhrif stríðanna á siðferði
eru og eigi minni. þau kenna fyrst
og fremst að heiðra og jafnvel dýrka
dýrslegt afi og ofurhuga. liarðneskju
og slægð. jpnu koma mönnum—eins
og baráttan við náttúruna áður en
maðurinn þekkir hana —til aðhalda
að hreystin og hefndin sé æðri og
betri en elskan og hlíðan, að karl-
mannlegt þrek og grimmd sé happa-
sælla en kveniileg viðkvæmni ogbarus-
leg góðsemi, að slægðin sé hentugri í
lífsbaráttunni en lireinskiliiiri. Og
þetta er, ef til vill, aðalorsökin til
þeirrar fyrirlitningar á lconum og hörn-
um, sem var svo almenn í fornöld og
er enn hjá villiþjóðum. J>að er til-
efnið til þess, að jafnvel beztu menn
eru hrifnir af öllu hetjulegu, og það
opt þó það sé illt. Kerlingin sem
sagði: „Ekki er gaman að guðspjöll-
untira; enginn er í þeim bardaginn.“
hefir betur en mörg skáld og spoking-
ar lýst smekk þessara blindu afl-
dýrkenda.
En dýrkun afls og harðneskju er
hreint ekki hin versta afleiðing sem
stríðin hafa fyrir siðferðið. Heipt sú
og hefndargirni, sem þau ala er lak-
ari. Og enn verra er ranglæti það, sem
menn venjast á í þeim, þegar menn,
sem aldrei hafa séð hvor annan og
aldrei móðgað hvor annan neitt, mæt-
ast á vígvollinura knúðir til að drepa
hvor annan. Og stundum stendur þó
ennþá ver á en þetta. Setjum svo
að danskur maður eigi þýzkan mann
fyrir sinn bezta vin. Nú kemur stríð
milli Dana og þjóðverja, báðir vinirn-
ir eiga að mætast sem óvinír á víg-
vellinum — pví óvíst er að þeim hafi
veriið mögulegt að fá menn keypta til
nð berjast fyrir sig. — Hvað skeður
þá? Ástvinirnir eru reknir til að
drepa hvor annan!
Og svo er nú eitt eptir, sem ekki
er hvað bezt. Strangleiki og grimmd
heragans elur hæði þrællyndi oghræsni
og bindur og niðurkefur flestar göf-
ugar og blíðar tilfinningar. Fjarlægð
frá ástvinum og ónáttúrleg uppstæling
til heiptar við óvinina, harðstjórn og
hroðaháttur í hernum setur stýiiu fyr-
ir lífshreyfing vináttu og ástar. Hin
tæra lind sem rann eins og kristalshand