Austri - 07.05.1896, Side 2

NE. 13
A U S T II í.
50
Martinez Campos með að kúga upp-
reistarmer.u, pó hauú beiti rniklu
raeiri grinrmd en ittíirskálkurimi.
A Spáni gjörast meim nú mjög
leiðir á pessum langvimia og kostn-
aðarsama ófriði, og vilja lyðveldismenn
nota petta. tækiferi til pess að af-
nema konuiigdóminn á Spáni og koma
par aptur á fót J>jóðvel(lissjórn. Er
sigt að lrimi frægi lýðveldismamia-
foringi, Emilio Castelar. muni taka
að ser yfir.stjórn lyðveldisinanna. og
mundi pað lialda ílokki peirra bezt
sanian, pó að liann sé nú orðiim mað-
ur fjörgamall.
Amoríkumenn ráðgjöra nú margir
að gjöra Mac Kinley að forseta
Bandarikjanna uni næstu 4 ár, en
hann hefir mrst gengizt fyrir að leggja
liáan innflutningstoll á ilestar útlendar
*
vörur.
Himi frægi töframaður, Tesla, er
mun vera. Edieon inær jafn snjall i
uppfindingum, hefir fullvrt, að pað
muni eigi ’iiða á löngu, pangað til
menn geti sent hraðskeyti livort sem
peir vilja iiér á jörðu án malpráðai ,
og að öllum líkindum til næstu stjarna
í sólkerfi voru!
Grikkir lmfa nú tekið upp aptur
Olympisku leikina og vnr liin mesta
aðsókn að peim síðast í raarz í vetur.
Kiissnstjórn liefir iatið prenta
mvnd af loptfari Dr. Andrés og upp-
lýsingar pvi ferðalagi viðkoroandi á
öllum tungumálum Xorður-Siberíu og
sendi pær út meðal pjóðanna, sem eru
beðnar að taka loptförunum vel, veita
peim alla aðstoð og fylgja peim hvert
:í land sem peir vilji,og skuli peir fá
pað allt vel borgað. J»eir tveir vísinda-
menn, er voga ætla lifi sínu á pessari
glæfraför tneð dr. Andrée, lieita J'Jk-
hohn og Strindberg,
Fréttirnar af líansen oru nú sagð-
ar byggðar á pví, að Koud-akow,
frændi Kouhiareivs pess. er getið var
í Austra í vetur, liefir séð gufuskip
méð Evropumönnum á, nálægt Xý-
Siberiskueyjunum, pá er hann var að
grafa par eptir mamnnitdýrabeinum
með Eskimóaflokki nokkrum. Ekki
kom liaim litá skipið, en gizkaði á að
pað væri ,,Fram“ og Friðpjófur Xa.n-
sen á heimleið frá Hoimsskautinu.
Nýfct fyrirtæki.
J>að mun láta nærri, að nú séu
gefin út, um 20 blöð og timarit bér
h laiidi'og utarilands á ísíenzkri tungu,
og sýnist að pað muni mega nægja
fyrir pjóð, ev eigi telur meira en
rinnar 70,000 manna. Og enn pá
eru ný dagblöð í vændum, sem lofa
öllu liinu fegursta eins og fyrirrenn-
arar peirra, og st.iga á stokk og strengja
pess lieit, að pau skuli vevða miklu
pjóðlegri, en pau blfið sem fyrir
voru.
En öll pessi blöð og tímarit með
sínum kostum og gæðum eru sem
vonlegt er, skrifuð á íslenzku, á pví
máli, sem fáir skilja nema vér Is-
lendingar sjálfir, sem er „dautt mál“
fýrir alla nema oss sjálfa, að undan-
teknum fáeinum útlendum visinda-
mönnum.
J>etta, að svo sem engir bafa
skilið mál yort, heíir einangrað ís-
land fjarskttlega útúr mennta- og
framfarastraumi tímans, bæði fyrr og
síðar. ísland er og heíir verið öðr-
um pjóðum engu kunnara, en Mið-
Afrilca var Evrópupjóðum h undan
landkönnunarferðum peirra Livings-
tones, Stanleys o. fi. Hver lygasngan
af annari hefir borizt út um hinn
menntaða heim eptir óskilvisum og
óáreiðanlegum ferðalöngum, er elckert
hafa skilið í niálinu og stundum haft
misjafna fylgdarmenn, sem b'tt liafa
frætt pá um hið sanna, og hafa pví
missagnir peirra orðið liinar berfi-
legustu og lýsing peirra á landi og
pjóð pví band-vitlaus. En við pess-
um ferðabókuni hefir pó verið gleypt
erlendis, pví margan menntaðan
mann langar til að fá deili á
peirri pjóð, er ein liofir varðveitt
tungu forfeðranna allt fram til nú-
tímans, og bjargað hinni glæsilegu
sögu Xorðurlanda og hinni afar-
merkilegu goðatrú mikils pjóðflokks
mannkynsiiis frá bráðum dauða og
glötun í liinu almenna myrkri mið-
aldanna.
Y anpekkingin á .1 slandi, liögum vor-
um og lifnaðarbáttum er pví ótrúlega
mikilí útlöndum, jafnvel hjáfrændpjóð-
um vorura á Xorðurlöndum, er bæði vér
og aðrir höfum svo práfalt rekið oss á,
svo sem, að hér sœi ei söl, vér grœf-
um oss í jörðu og lifðum sem Eslii-
móar á sela- og hraiakjöti o. s. frv.
Ur pessari vanpekkingu hafa dagblöð
vor og tíiuarit eklcert getað bætt,
með pví að pau eru öll rituð á ís-
lenzku, á pví máli, sem svo örfáir
skilja erlendis. En hve ósæmandi
pvílík vanpokking á landi og pjóð er
nútímanum og bans kröfum til vor
sein menntaðrar pjóðar, pótt lítil sé
og fátæk, — hlýtur öllum liugsandi
mönnuin að vera í auguni uppi, og
pá eigi síður livílíkt stórtjón að vor
kæra fósturjörð bíður við pessa frá-
munnlegn vanpekkingu bins menntaða
beims á pjóðinni, landsla.gi og lands-
báttuni, memitunarástaudi voru -og
atviimuvegum.
FjÖlda menntaðra manna er-
leruHs langar til að vita nákvæmar
mn hagi vora, pví peir bera hlýjan
liug til larids og pjóðar fyrir pað, að
vér fslendingar liöfum geymt hina
dýrmætu tungu forfeðra vor allra
Xorðurlandabúa, og hina göfugu
fornmannatrú og sögu. Atvinnuvegir
landsins eru litt á veg komnir og
peim ópekktir að mestu, og gætti tekið
stórmiklum umbótum og sumir bók-
staflega. fæðst, ef afl og pekking ekki
vantuði. Yér skulum hér aðeins benda
á sjóárúthald vort og tóvinnuvélar.
Hvilikanauðniætti eigi dragahferuppúr
sjónum, ef fé og pekking eigi skorti!
Hvilíkur vinnukraptur Hggur hér
eigi ónotaður í fossum vorum? Hví-
líkum umbótum gæti eigi verzlun
vor tekið?
Dr. porvaldur Tlioroddsen sagði
i vetur í fyrirlestri sem hann liélt, í
landafræðisfélaginu í Kaupmannahöfn,
að á íslandi gætu sjálfsagt lifað tíu
sinnum fieiri menn eu nú eru hér á
landi, og oss minnir að Jón Sigurðs-
son héldi pví fast frarn, að á íslandi
gætu vel lifað 2 milliónir manna. En
pann maimfjölda pyrfti að leiða hér
til lands með nýju landnámi og mundu
atvinuuvegir vorir við pað taka stór-
uin framföru'm, pví pað sem oss eink-
um vautar, er Jccqntal og vinnur
kraytur.
Bókménntum nútímans mnndi
mörgum útlendum menntamönnnm
pykja gaman af að kynnast, og eigi
sízt nítjándualdar-skáldskap vorum,
er oss viröist. eigi standa á baki út-
lendum skáldskap, og að sumu leyti
jafnvel skara framúr. En á pað
pyrfti að benda peim.
Hinir riku ferðamenn, er fara
sér til skenmitunar, hafa nú gagnskoð-
að dýrð Svisslands og Xorvegs, og
eru fíknir í að sjá eitthvað nýtt. En
fsland er peim öll-um bið ópekkta
land (terra incognitá) og mundi verða
peiro mjög girnilegt að kanna, efpeir
fengju par af sannar sögur.
Til nð bæta úr pessari skaðvænu
vnnpekkingu útlendinga á landi og
pjóð og öllum bögum vorum, niundi
beppilegasta. i’áðið, að stofna bér á
landi nýtt blað h dönsku eða norzku
er fræddi frændpjóðir vorar á Xorð-
urlöndum sem bezt og áreiðanlegast
um liagi vor Islendinga, rcenntunar-
stig vort, atvinnuvegi, og atvinnuvega-
levsi nú sem stendur, siði vora og
lifnaðarháttu, náttúrufegurð landsins,
og svo allskonar mnrkverðar fréttir
héðan aflandi o. m. fl.
Vér álítum pað pví alveg nauð-
synlegt, að stofnað yrði hér á landi
pvílíkt dagblað á dönsku eða norsku
og að sú pekking er pað bieri til
frændpjóða vorra um bagi vor Tslond-
inga mundi liafa hin gagnlegustu
álirif fyrir landið, ogtengj-i pað miklu
nánar en verið hefir við mennta- og
framfarastraum nútímans.
Og með pví nú að pvílíku lilaði
ríður mjög á pví, að liafa sem beztar
og greiðastar samgöngur við útlönd
allt árið um kring, — pá álitum vér
bezt tii fallið að blaðið kauni hér út
á Soyðisfirð-i. En pess vænturn vér, að
allir meniitamenn vilji stvðja svo nyt-
samlegt fyrirtæki fyrir vort kæra
föðurland, bæði með pví að kaupa
blaðið og rita í pað. En auðvitað er,
að höfuð-útsala hlaðsins á að vera
víðsvegar um Xorðurlönd, og full-
treystum vér pvi, að par mundi mörg-
um manui pykja fróðlegt að lesa
blaðið. Enda er mikill munur að
gefa út dagblað, er 9 milliónir nianna
geta skiljð og haft gagn af, en einar
sjötíu púsundir.
Sem sönnun fvrir pvi, hvilik for-
vitui Xorðurlandabúum er á fregnum
frá Islandi, skulum vér geta pess, að
hina íslandi mjög velviljuðu ferða-
pistla. Dr. Elúers, er út komu pó í
vetur í lrinum útbreiddu „Berlings-tíð-
indum“, — varð að sérprenta síðar
og gefa út prisvar sinlium i mörg
púsund expl., og mun pó allt vera nú
útselt.
J>vílíkt blað mundi afla oss Islend-
ingum meiri virðingar hjá frændpjóð-
um vorurn, en vér hölum áður haft
vegna, ókunnugleika peirra, og draga
saman hugi vor Isleiidinga og Dana
til bræðralags, sem hvortveggja er
mjög mikilsvert.
Yér viljum geta pess, lyfsala II.
I. Ernst til verðugs heiðurs, að hann
hefir fyrstur manna rétt nýlega borið
íram uppástungu pessa um stofnun
pvíliks blaðs hér á landi og fvlgt
henni !iír fram við bæjarbúa með
miklum dugnaði og viturleik; vonum
vér að allir meimtaðir og góðir Is-
lendiugar fjær og nær og yfir höfuð
allir oss Velviljaðir Xorðurlandabúar,
styðji pessa nytsamlegu uppástungu
heira lyfsalansog pessar tillögur vorar.
Ritfregn.
Rit meistara Eiríks Magnússonar
um ,,Yggdrasil“ er samið af míkliim
lærdómi og sýnir víða glöggskvggni
og skáldskaparsmekk liöf., um leið og
pað „opnar oss nýtt viðsýni í goð-
heimi forfeðra vorra.“, með pví að
benda oss á. að Ygídrasill sé (dras-
ill Ygg.s o:) „hestur hins ægilegi
guðdóms lopts og storins, Oðins,“
það er að segja ;S]eipnir, sem talinn
er áttfættur, og vísar pað til hinna
átta vinda, sem um jörð gátu potið.
Slikur hestur hlaut, eins og höf. seg-
ir, að eiga heima i „lima-alvídd hins
milriu. aslis, Miðgarðs", paðan gat
hann a.ldrei lioriið, pví limar asksins
dreifðust um allan heim, og aldrei
getur lopt vindlaust verið. J>að er
pví fulIkoinD réttmæli, að kalla al-
heimstréð „ask Yggdrasils", og leiðir
höf. sennileg rök að pví, að pað sé
sprottið af rönguin lesmáta i Völuspá
(19. gr.) að kalla askinn sjálfan Ygg-
drasil, og sagan uni hengingu Öðins
ætlar hann að sprottinn sé af mis-
skilningi og eigi sér alls eigi djúpar
rætur í hinni fornu trú. I aðalefn-
inu virðast skoðanir höf. vel i ö'.c-
studdar, en eiristök atriði eru enn sem
fyr talsverðuni vafa bundin, svo sem
kenningin „Gálga-farmr“ í vísu E.y-
vindar skáldaspillis. sem E. M. vill
telja falsaða (45—46. bls.), sem ekki
parf að vera, ef hengingarsaga Oðins
skyldi vera frá peim tinium, ,.er liin
volduga Ynglinga-ætt var að brjótast
til einveldis með Svíum“ (22. bhs.).
„Hörva-Sleipnir“ skilur E. M. elcki
lieldur að geti verið foru kenning, og
hlýtur pví víst að tortryggja aldnr
Ynglingatals, eri með pví að rerigja
frumleik fornkvæða án nægra röksenula
kemst niaður útá liálan ís. Að
„Míma-meiðr“ í Fjölsv.m. sé einber
mislestur og rangfærsla úr „vinga-
me’ðr“. sýnist ólíklegt, enda er „meiðr“
eigi aðeins haft nm tilhöggvinn ás
(24. bls. n.m.). heldur og um lifandi
tré, til dæmis um ask Yggdrasils í
Grímn. 34., og pött „Míma“ sé óreglu-
leg eignarfallsmvnd, parf hún ekki
að vera röng, fremur en „Míms, (1
Míms vinur, Mírns synir o. s. frv. sbr.
Surta jlogi] afSurtur, Suttungaj synir j
af Suttiingur, Gusis|nautur] af Gusi).
Ekki virðist pað rétt, að einskorða
við Xorvegsmenn eina hugmyndina
um liinn áttfætta Sleipni (eins og
liöf. gjörir. á bls. 55), þvi að Sleipn-
is-sagan gæti . pá varla verið „ein
meðal hinna elztu goðasagna hinna
heiðnu forfeðra vorra“ (60.bls,), ef
htin væri ekki sameiginleg fyrir alla
Xorðurlandabúa (jafnt Svía og Dani
sem Xorðmenu), enda finnast myndir
af Oðni á áttfættum hesti á sænskuin
rúnasteinum (frá Gotlandi, sjá Sveriges-
historia (O. Montelius 283, 336. hls).
Yel hefði lika mátt geta pess, að
goðasagan um hið mikla alheimstré,
er pegar til í hinni fornindversku
og fornpersnesku goðafræði, og sjálf-
sagt íniklu eldri en nafnið „Yggdras-
ils askur“, enda beudir höf. að nokkru
leyti til pess, að sagnirnar um það
séu afargamlar, er hann minnist á
„langgæð íornkynni hins norræna
kynstoíns við árfluttan gullsand (bls.
9 n. m.). En pótt hér hafi veríð
reynt að fylgja gamalli venju og finna
ýmislegt að riti þessu, pá er pað í
heild siuni merkilegt, og góð röksemd
gegu slt’ggujdómi síra Fr. J. B. (Alda-