Austri - 10.09.1901, Síða 2

NR. 33
A U S T R I.
112
þær verða um 68500 króuur. Hefi ;
eg þá gjört ráð fyrir, að einungis sé
unnið úr 60000 pundum af ull og af
peim að eins kembt og spunnið úr
20000 pundum. þar að auki hefi eg
áætlað, að verksmiðjan verði látin
pæfa, lóskera og pressa 10000 álnir
af heimaofnu vaðmáli, en lita 8000
álnir. Eg skal taka pað fram, að eg
ætlast til, að verksmiðjan taki sömu
borgun fyrir vinnu sína og norsku
verksmiðjur pær, er nú vinua úr ís-
lenzkri ull.
Samkvæmt pessu ætti hreinn ágóði
verksmiðjunnar fyrsta árið að verða
19000 krónur, en pað eru 14,6°/0 af
stofnfénu, sem eg ætlast til að sé
130000 krónur. JMæstu árin mun
ágóðinn verða meiri, par seni eg býst
við, að verksmiðjan gæti pá uunið úr
80000 pundum.
Eg skal hér geta pess, að ef gufu-
afl væri notað í stað vatnsafls, mundi
árskostnaðurinn verða um 7500 krón-
um meiri, auk pess sem stofnféð yrði
einnig nokkuð meira.
IV. Hvar er haganlegast
verksmiðjustæði?
Verksmiðjan parf fyrst um sinn 50
hesta sfl, en 80, pegar búið er að
stækka hana um priðjung, og er pá
fyrsta skilyrðið, að petta vatnsfall sé
fyrir hendi og sé hentugt til afnota.
Annað skilyrðið er pað, að góð höfn
sé nálægt, par sern allir landsmenn
gætu að öðrum kosti ekki haft not sf
verksmiðjunni. Samgöngur verða að
vera greiðar, svo sendingar geti fljött
komist til verksmiðjunnar og frá henni.
það parf að vera byggð nálægt svo
mikil, að ekki purfi að reisa hús
handa verkafólki, og enn fremur er
æskilegast, að verksmiðjan sé í ullar-
ríku héraði, par sem ull er góð.
Skal eg nú stuttlega lýsa peim
stöðum á landinu, sem eg hefi skoðað
og líklegir hafa pótt til að setja par
upp klæðaverksmiðju.
H ú s a v í k. í gegnum kaupstaðinn
rennur svo kölluð Búðará, og er hún í
alla staði hentug til afnota í pessum
tilgangi. Svo eru og önnur skilyrði
fyrir hendi, en pað til fyrirstöðn, að
höfnin er mjög slæm, svo saragöngur
eru ekki greiðar. Auk pess getur pað
viljað til að höfnin lokist af hafís
töluverðan tíma árs.
Hrúteyri viðReyðarfjörð.
Eoss er hér góðnr og staðurinn mun
liggja vel við, ef akbraut verður lögð
yfir Eagradal, en nú sem stendur væri
ekki heppilegt að setja verksmiðjuna
upp par.
Borgarfjörður er ullarríkt
hérað og foss er ágætur í Andakílsá,
en hann er fremur langt frá sjó,
Langárfossinn liggur öllu betur við, en
er miklu óhentugri til afnota. Hjá
hvorugum fossinum ei byggð svo mikil
að komist yrði hjá að reisa húshanda
vcrkafólki. Enn fiemur er sá galli á
báðum pessum stöðum, að til Borgar-
nes, sem er næsta kauptún, eru skip-
göngur að eins frá Reykjavík, og
mundi pví allur flutningur verða örð-
ugur og kostnaðarsaraur.
YarmáíOlfusi. í peirri áer
foss fytir neðan Iieyki; en ekki er
hann vel bentngur til afnota í pessum
tilgangi. Hann hefir pann kost, að
vatnið frýs aldrei. pær svoitir, sem
að liggja, eru ullarríkar, en geta ekki
talizt með beztu ullarhéruðnm á land-
inu. Að öðru leyti eru hér engin
skilyrði fyrir hendi.
Korpúlfsstaðaá í Mos-
fellssveit mætti nota vatnsins
vegna, en að öðru leyti er sá staður
óhentugur.
Yarmá i Mosfellssveit. í
peirri á er Alafoss, par sem nú hafa
verið kembi- og spunavélar nokkur ár
og hafa á pessu ári verið settir par
upp 2 vefstólar og aðrar nauðsynleg.
ustu vélar til klæðagjörðar. svo að nú
er par upp komin fyrsta klæðaverk-
smiðjan á Isiandi, pótt ekki sé hún
fullkomin. — Svo stóra verksmiðju, sem
hér er um að ræða, álít eg ekki heppilegt
aðsetjauppá pessum stað, par sem áin
er ekki stærri en pað, að verksmiðjan
pyrfti aðvera í tvennu lagi. Áin hefir
pann kost, að frjósa aldrei; en að öðru
ieyti finnst mér staðurinn óhentugur.
Reykjavík. Ef verksmiðju skyldi
setja upp í Reykjavík, pyrfti að nota
gufuafl í stað vatnsafls og finnst mér
pað frágangssök vegna koStnaðarauk-
ans. En við Elliðaárnar mætti setja
upp verksmiðju, pótt pað sé nokkuð
langt fyrir verkafólk að ganga pangað
til vinnu úr Reykjavík. Auk pess eru
árnar eign Englendings, og er óvíst,
að hann leyfði að setja par upp klæða-
verksmiðju, nema pá fyrir mikla borgun,
par sem laxaganga upp fyrir Skorar-
hylsfossinn mundi ef til vill spillast,
er mikið vatn væri tekið úr honum
t'.l afnota fyrir verksmiðju.
fá eru ótaldir tveir staðir, og eru pað
peir, er eg tel lang-bezt fallna til að
setja upp hina umræddu klæðaverk-
smiðju, en pessir staðir eru Akur-
eyri og Seyðisfjörður. Um
báða pessa staði er pað að segja, að
vatnsafl er par nægilegt, en pó hent-
ugra til afnota á Seyðisfirði. Vatns-
leiðslan og umbúningurinn á ánni mun
verða að mun dýrari á Akureyri en á
Seyðisfirði. Erá báðum pessum stöð-
um er flutt út bæði mikíl og góð ull.
í>ó er flutt út öllu meiri ull af Seyð-
isfirði og er líklega bezt ull paðan.
Á árunum 1896—98 var að meðaltali
flutt út frá Akureyri 115,181 pund af
ull og var meðalverðið 58,9 aurar, en
af Seyðisfirði var meðalútflutningurinn
á ári 126,274 pund og meðalverðið
63,8 aurar. Ekki er pó víst, að allur
pessi verðmunur komi til af meiri
ullargæðum, heldur getur ástæðunnar
fyrir honurn verið að leita í verzlun-
arfyrirkomulaginu.
Hvað samgöngur snertir, tel eg báða
staðina jafn vel setta, nema að pví leyti,
að hafís getur tept samgöngur við
Akureyri lengri tíma árs en við Seyð-
isfjörð og hefir líklega gjöit pað öllu
optar. %
A Akureyri eru innlend matvæli
nokknð ódýrari en á Seyðisfirði, og er
pví líklegt, að par megi fá öllu ódýr-
ari vinnukrapt. J>ar eru og pegar
komnar upp kembingar- og spunavélar,
og væri pað pví að nokkru leyti eðli-
verksmiðjanna. og ættu peir mikU
óhægra með að keppa við verksmiðju
par, en ef hún væri annarstaðar á
landinu. Innlenda verksmiðjan mundi
pannig standa betur að vígi í sam-
keppnmni við Norðmenn, ef hún væri
á Seyðisfirði.
Einsog áður er tekið fram, álít eg
að heppilegast og sjálfsagt sé að verk-
smiðjan verði sett á Akureyri eða
Seyðisfirði, og 'mundi eg fyrir mitt
leyti kjósa Seyðisfjörð.
Y. Hvernig skal koma verksmiðju upp?
Iþingið 1899 ætlaðist til, að stofnað
yrði hlutafélag, sem landssjóður styrkti
með pví að taka allt að helming hluta-
bréfanna. En pá ættu jafnframt mest
ráðin að vera 1 höndum landsstjórnar-
innar, og væri pað að öllu leyti mjög
óheppiiegt, enda mundu pá fáir fást
til að leggja fé í fyrirtækið. Akjós-
anlegast væri, ef einhver einn maður
vildi setja upp verksmiðjuna; en par
sem engin von er til að pað verði, er
eina ráðið að hlutafélag setji hana
upp. Yæri pá æskilegt, að landssjóð-
ur vildi styrkja slíkt hlutafélag með
láni, sérstaklega til pess að styðja að
pví, jið verksmiðjan kæmist sem fyrst
á fót, p .r sem erfitt mundi vera í
fljótu bragði að safna öllu stofnfénu
með öðru móti. En bezt væri með
tiiiiti il samkeppninnar við útlendu
verkstuiðj urnar, að innlend verksmiðja
kæmist upp sem fyrst.
Landssjóður gæti einnig styrkt fyrir-
tækið með gjöf; en petta tel eg mjög
óheppilegt, par sem svo mikið útlit er
fyrir, að fyrirtækið sé mjög arðvænlegt.
VI. Hagur fyrir landið.’
Ef klæðaverksmiðja er reist hér á
landi með nýjustu og beztu vélum og
duglegur maður fenginn til að veita
henni íorstöðu, pá tel eg víst, að eptir
nokkur ár muni hætta útflutningur á
ull til vinnu í erlendum verksmiðjum.
Eg tel og líklegt, að með tímanum
geti fengizt markaður fyrir dúka úr
íslenzkri ull, og pá gætu prifizt fleiri
verksmiðjur hér á landi, og pá fyrst
væri von um, að ullarverðið hækkaði.
í verksmiðjunni mundu fyrst um sinn
34 manns fá atvinnu, og gætu 30 af
peim líklega verið íslendingar pegar
frá upphafi. Með tímanum mundi pá
myndast ný atvinnugrein, og ekki ö-
hklegt, að pegar iðuaður væri byrjaður
í landinu, pá smásaman kæmist annar
iðnaður upp. Tel eg klæðagjörð pá
iðnaðargrein, sem liggur boinast fyrir
oss íslendingum að leggja stund á, og
pví bezt ”að byrja með klæðaverk-
smiðju.
Skal eg svo að síðustu leyfa mér að
láta í ljós pað álit mitt, að mjög æski-
legt væri, að hið háa alpingi sæi sér
fært að einhverju leyti að styðja að
pví, að klæðaverksmiðja kæmist sem
fyrst á fót hér á landi.
Með mestu virðingu
K Zimsen.
legt, að byggja ofan á pann grundvöll.
J>ess verður pó að gæta, að vélarnar
eru ekki nærri eins góðar og nýjar
vélar, og pað mundi líklega vera pen-
ingalegur óhagur fyrir félag, sem vildi
setja upp fullkomna klæðaverksmiðju,
að taka við vélum pessum fyrir 15000
krónur, sem mun vera upphæð láns
pess, sem á fyrirtækinu hvílir,
Hvað Seyðisfirði viðvíkur, pá finnst
mér hann betur settur að pví leyti, að
par eru aðalumboðsmenn flestra norsku
Útlendar fréttir.
—o—
Danmerk. jpann 1. p- m. ætluðu
allar sveitastjórnir Danmerkur að
senda menn á fund Kristjáns konungs,
til pess — einsog áður hefir verið getið
hór í blaðinu — að færa honum pakk-
læti pjóðarinnar fyrir ráðaneytaskiptin.
Er apturhaldsliði landsins lítt gefið um
pessa sendinefnd, sem von er, par í
henni felst almennur áfellisdómur
pjóðarinnar yfir margra ára ráðs-
mennsku pess.
Kouungur vor er nú hinn frískasti.
Mætti hann nýlega á hátíð hins kon-
unglega skotfélags í Kaupmannahöfn
og hæl’ði par markið með peim allra
beztu skyttum og htaut verðlaun fyrir
af félaginu, er hann ánafnaði Alexöndru
drottningu, dóttur sinni. Er petta
merkilegur styrkleiki hjá manni á ní-
ræðisaldri,
Elest börn Kristjáns konungs og
margt af barnabörnum hans er nú í
heimsókn hjá konungi á Fredensborg,
par á meðal Rússakeisari með drottn-
ingu og öllum 4 dætrum peirra.
Ætlaði Nikulás keisari í dag að hitta
Vilhjálm |>ýzkalandskeisara í Danzig
og veia par viðstaddur stórkostlegar
herflotasýningar og heræfingar á landi.
Svo fer hann aptur til Danmerkur og
paðan til hersýninga á Erakklandi og
að peim loknum heimsækir hann
Parísarbúa, er hafa hiun mesta við-
búnað til pess að geta tekið sem dýrð-
legast á móti keisaranum. Heiir nú
higreglan ærið að starfa með að sjá
Lii keisava sem bezt borgið á pessa
ferðalagi.
I>eir stjórnarherrarnir, H ö r u p
og Enevoid Sörensen, er voru
hættuloga veikir, voru nú á góðum
batavegi.
Blaðamenn í Danmörku héldu al-
mennan fund með sér í Arósum í f. m.
og ætla að halda annan fund að sumri
í Kaupmannahöfn.
Parísarblaðið „Le Temps“ sogir, að
prófessor Niels Finsen muni
veittar af Nobels-legatinu 200,000 kr.
fyrir ljóslækningar sínar.
Prakkland. Erakkar hafa kallað
heim frá Miklagarði sendiherra sinn,
Constans, út af pvergirðingu
soldáns í hafnarbrvggjumálinu, er áður
er getið um hér í Áustra, og búa nú
herflota sinn í ákafa. Er líklegt, að
peir séu eigi einir í ráðum, heldur
muni bandamenn peirra, Rússar. ýta
undir pá, af pví að Rússum pyki nú
hentugur tími til pess að gjöra upp
reikningana við Tyrki, er vinir peirra,
Englendingar, eru svo vant við komnir
með allan meginhersinu í Suður-Afríku.
J>að er og enginn friðarboði paðan að
austan, að nú ber allmikið á óeirðuui
og fjandskap við Tyrki meðal Búlgara,
skjólstæðinga Rússa.
— Enn pá lifir einn af hetjunum
úr einvalaliði Napóleons mikla, pólskur
maður, M a r k i e w i c z að nafni, í
Varsjá, 107 ára gamall. Hann barðist
í öllum fólkorustum á Rússlandsferð
Napóleons, og síðan við Yaterloo; var
hann sæmdur merki Heiðursfylkingar-
innar, undirskrífað af Ney marskálki.
1813, en hefir aldrei fengið pað né
pá 500 franka, er peirri tign fylgja, í
pessi 88 ár, er síðan eru liðin. En
nýlega hefir yfirstjórn Heiðursfylking-
arinnar spurt hann uppi í Varsjá, par
sem haun hefir átt við mjög pröngan
kost að búa, en er pó enn vel ern.
Ætla Frakkar nú, pó seint sé, að
greiða honum skuld sína.
Kína. Boxarnir hóta pví, að hefja
uppreist að nýju, ef stjórnin ípyngi
gjöldum á landsmönnum til pess að
borga Yestmönnum herkostnaðinn.
Búar. Nýlega hefir franskur blaða-
maður átt taí við gamla Kiliger forset ',
og fortók karl pað, að Búar mundu
nokkru sinni taka öðrurn friðarkoflum
en peim, er fergju peirn fullt frelsi,
sem peir höfðu á undan stríðinu.
Er nú hætt við að Búar svari
„Proclamation“ Kitcheners lávarðar
og afarkostutn hennar með pví að
gjalda líku líkt og heyja nú stríðið
miklu grimmilegar en áður; valda
Engleníingar par upptökunum og bera
hina pungu ábyrgð af pví.
Amerilca. ]>ar vex verkfallið mikla
meðal járn- og stálsmiðanna, og vilja
hvorugir slaka til. Yevður merkilegt
að sjá. hvort meira má sín, hið magnaða
auðvald eða samheldi verkmanna.
Nýlega voru helztu auðmenu pessa
járn- og stál„hrings“, er myndaður er
í suraar undir forustu hins feykiríka
Morgans, — á fundi í Newyork,
og ákváðu par, að leggja svo mikið fé
fram, að Noiður-Ameríkumenn komist