Austri - 21.03.1903, Side 1

Kemurúi 31itoLað ámanuði
12 arkir minnst til næsta
nýárs,kostar hér á landi
aðeins 3 kr., erícndis 4 Lr.
9ialddagi 1. júlí.
Vppscgn skrideg bundin vtð
áramöt. Ooil'i w rna konnn
sí til ritstj. fynr 1. októ-
ler. Innl. augl. 10 aura
línan,eða 70 a. hver þiml
iálks oy hálfu dýrara á 1
s íðu.
XIII. Ar.
Seyðisfirði 21. marz 1903.
NB. 11
TT*X
% / "1 / j Gránuufélagsverzlun á,
¥ | * f Yestdalsevri verða, nú
í ár, rentuseðlar félags.
íds innleystir gegn peningum aðeins í
mímuðunum maí og sept. En gegn
vöruúttekt eða tii skuldalúkmnga á
hvaða tíma sem er.
Vestdalseyri 9. marz 1903.
E. Th. Hallgrímsson.
AMTSBÓKASAFNIl) á Seyðisfirði
er opið á laugardögum kl. 2—3
e. m.
occocæoo
Nokkur orð
um stjócnarskipunarmálið
og bankamálið
í samhandi við
næstu þingkosningar.
Nú fer óðum að ltða að næstu ping-
kofningum — ef til vill hinum pýð-
Svo eg minnist fyrst á stjórnarskip-
unarmálið, pá mun nú varla purfa
að óttast að frumvarp pað, er sam-
pykkt var á siðasta pingi, verði eigi
sampykkt að nýju. 3afi nokkrir peir
menn v.rið á siðasta pingi, sem ekki
hafi af fúsum vilja gefið pví atkvæði,
pk eru peir nú búnir að negla sig svo
að peir geta ekki vanvirðulaust snúið
við blaðinu pó peir verði endurkosnir,
og „landvarnarflokkur“ Einars Bene-
diktssonar fær víst ekki neitt fylgi
neinstaðar á landinu, svo hann parf
ekki að óttast. En pótt petta megi
telja nokkur nvegian víst, pá er pað
að mínu áliti hættulegur misskilningur
hjá kjósendum, ef peir ímynda sér að
á sama standi í pessu efni, hverjir
kosnir varði fyrir næsta kjörtímabil.
J>að er vafalaust að vísu, að með bú-
setu hinnar æðstu framkvæmd&rstjórn-
ar í landinu sjálfu höfuru vér fengið
fullnægt fyrsta og helzta skilyrði fyrir
pví, að hér geti myndazt pingbundið
stjórnarí'yrirkomulag í orðsius réttu
merkingu eða með öðrum orðum:
pingræði. En pað er og jafn vafalaust
ingarmestu kosuingum, sem farið hafa j að til pessa er búsetan ein eigi ,in.
fram hjá oss nú um langan tíma. Eg j það er engum vafa bundið, að
æ a mer nú eigi, að skrifa ianga rit- j pðtt inDlen(j stjórn sé mjög mikið
gjörð um pað, hvernig menn yfirleitt [ liklegri til pea, on útiend stjórD) að
vrlji að alpingismenmmir næstu eigi j verða j fullu samræmi og góðri saU3.
að verða. Eg hetí séð nokkuð af ; vinnu yið iöggjafarpingið) pa getur
pessháttar gremum í blöðunum í vetur j einnig ST0 farið> að petta bregðist. En
og mer hefir fundizt, að pær sumar- ) ef slikt kemur fyrir, pá er pingræð-
veijai afi gjöit nokkuð strangar , inu bætta búin, Dema pví aðeins, að
lö ur. J>að er auðvitao, að ping- sy0 gú um bnútan!l bnið) að pmgið
menmrnir eiga að v9ia vandaðir menn hafi ætið yfirtokm ef mÍ8MBtti verður.
og samvizkusamir, og einnig vitrir og
vel að sér, eptir pví sem kostur er á
enda munu kjósendur hingað tii optast
nær hafa haft petta hugfast,, pó pað
. hafi ef til vill misheppnazt stundum-
En petta verður r ðeius með pvl móti,
að stjórnin beri fulla ábyrgð atlra
gjörða sinna fyrir pinginu og pað ekki
einungis í orði, beldur einnig á borði.
J>að stendur nú að visu í stjórnar-
En eg er ná.pví ao ætla, að vér get- skránni? að ráðh„rann beri pes.a
um nú, fremur en áður, sent engla í ábyrgð) on pað ákvæði er alveg pýð.
mannsmynd á fing, eins og mér virðist ingarlaust á me3an ekki eru tíl lög
sumir gjora ráð fynp, og er euda 8em Eákvæmiega taki fram, hvernig
eigi a veg viss um, hve heppilegt pað ábyí-gíinni hagar, eða með öðrum orð
Jiði, pó pa yrði .tynt. uro, hverjar gjörðir ráðherrans eður
|>að, sem eg ætla mér með pessum : aðgjörðarleysi, baki honum ábyrgð og
briuin, er, að minna.st k tvö mál j á hvern hátt, og á meðan ekki er til
sambardi við pingkosningarnar —máj í landinu sjálfu pólitiskur dómstóll,
sem við siðustu kosningar voru aðal- sem pingið gæti kært ráðherrann fyrir
rnálin, sem menn skiptust um, og sem og feugið dóm yfir honum, ef hann
eg álít að eigj séu úr sögunni enn; eg hefir til pess unnið. Stjórnarskráin
á við stjórnarskipunarmálií og banka- , hefir einnig að geyrna heimild til að
málið. það er ejgj hægt að neita setja lög um petta efni og skipa
pví að ef dæma á eptir flestu pví5 dómstólinn; pessa heimild parf að nota
sem ra'tt er og ritað nú um stundir, og láta lög um þes.-.i tvö alriði verða
pá er eins og aílnr porii manna sé samferða stjórnarskránni til sámþykkit
á peirri skoðun, að frá pessum tveim- konungs, En vinnist ekki tími til
ur málum sé nú búið svo að ganga, að þess á pví pingi, sem í hönd fer, pá
við pau sé ekke’t athugavert framar, verður að gjöra pað á næsta pirgi,
og að þð sé með tilhti iil peirra alveg jpað má m*ð engu möti dragast úr
sama hverjjr kosnir verðí á pillg fyrir hömlu pangað til — hver veit hve
petta ö úiix tímsbil, sem í hönd fér fljótt — að missættið er komið, pví
Að minni hyggju er petta hinn mesti pá er rojög hæpið, að pað sé hægt
og hættulegasti misskilningur, og vil lengur. J>annig fór fyrir Dönum, að
eg reyna hér j stuttu niáli, að færa peir hirtu eigi um að setja ábyrgðar-
ri°kkrar ástaeður fyrir pví álíti lpg á meðkn stiórnin og pingið komu
sér vel saman, og svo pegar sá tími
kom, að á lögunum hefði purft að
halda, pá voru pau engin til og pá
vorn auðvitað engin ráð til að koma
þeim á. Og petta var helzta orsökin
til, að Danir leatu í peim pólitisku
ógöngnir, sem nærri höfðu riðið land-
inu að fullu, og sem þeir lok* komust
úr við stjórnarskiptin 1901. |>að yrði
of langt mál að færa hér pær áatæður
sem hægt er að færa íyrir pvi, *ð os«
muni, eigi síður en Dönum, vera perf
á, að vanrækja petta ekki á meðan
timi er til, en eg vil í pvi efni vísa
mönnum á ritgjörð um ábyrgðarlög
eptir Jón ólafsson i 7. árg. Andvara,
sem er mjög ljós og vel rituð, og vona
eg, að menn af henni geti sannfærzt
nm, að eg hefi rétt að mæla, pví pó
nú séu að sumu leyti nokkuð aðrar
kringumstæður, en pá voru, pá munu
hin sömu rök enn hafa fullt gildi. Og
pótt petta hértalda sé pað, sem mest
ríður á, pá er pessutau margt annað,
sem hin næstn ping gata unnið í sjálf*-
íorræðisáttina, og yfirieitt verðar pað
þeirra hlutverk að leggja undirstöðnna
undir sjálfsforræði pjóðarinnar og
koma á peirri stjórnarvenju, sem lengi
mun elda eptir af, hvort heldur til
góðs eða ílis.
En haida nú kjósendur, að á saraa
standi hvort þeir tilpessa starfa kjósa
pá meun, sem á undantornum tíraa
hafa staðið fastir i baráítunni fyrir
sjálfræði pjóðarinnar og ekki viljað
láta, sér nægja neitt minna, en pað,
sem vér nú höfum fengið, eða hina,
som rceð framkomu sinni hafa Ijóslega
sýnt, að peir hafa viljað láta hina iit'
lendu apturhaldsstjórn og útsendara
hennar skamta oss sem mest úr hnefa
réttindi vor, og sem jafnvol hafa, viijað
sætta sig við pá kosti, sem verri voru
en þeir, er vér áður böfðun>? Eg
vonast tii að íslenzkir kjósendur séu
! almennt svo glöggskygnir, að peir sjái,
að petta stendur alls eigi á sama og
að hér er ekki um lítiisrert, atriði að
ræða. Og hinu treysti eg einnig, að
peir vifi vel, hverjum óhætt er að
treysta, og hverjum ekki; pvi me»nina
| er ætíð óhultast að dæma eptirpeirra
! fyrri framkomu, en síður eptir því,
I sem peir kunna að bíía nppi pegar
j þeir eru að afla sér kjósendafylgis tii
pess að komast á ping.
|>ó eg hafi talið haukaraíLð *íðar
af pessum tveimur málum, pá er pað
samt eigi af. þeim orsökum, að eg
telji pað síður varhugavert en hitt.
Saga pess máli! mun nú vera nokknð
kunn ífestuin roönuum, en eg ætli þó,
að eigi sé óparfi að rJja hana upp í
fám orðum, pví menn eru ætíð glevmn-
ir á slíkt. Hún er í stuttu máli sú,
að á piugunum 1899 og 1901 var
llokkur manna :— að niiklu leyti sömu
j menn er börðus.t fvrir Hafnarráðgjaf-
mum — sem með framúrskarandi á-
kefð bðrðust fyrir pví, að leggja lands-
bankann niðar og veita aptur útlendum
mönnum leyfi til, að stofna hér banka
með einkarétti til seðlaútgáfu í 30
(upphaflega 90) ár, og jafnvel vildu
þe ir í upphafi gefa pessu óskabarni
sinu allar reitur landshanKans í bendur
fyrir ekkr neitt. Elokkur pessi var í
töluverðum meirililuta 1901 og átti pá
*ð ganga milli bols og böfuðs á land-
bankanum. J>ó varð honum í síðustu
lög bjargað fyrir forgöng i landshöfð-
ingja, svo að hann fékk að haida iífinu,
en *eðla útgáturétturinn var fenginn
í hendur útlendingunnm með einkarétti
um áðurnefnt tímabil. Jegar eptir
ping 1901 reis upp hérumbil alstaðar
á landinu hin megnasta óánægja yfir
pessum aðgjörðcra þingsins. Menn fóru
— pö um seinau væri — að átta sig
á pví, að hér var búið að fleygjaburt
til útlendra gróðamanna eiuum hinum
dýrmætasta rétti pjóðarinnar, endur--
gjaldslaust að kalla, og að mjög svo
nærri hefði legið, að hin einasta telj-
andi peningastoinim í Jandiuu, hin
einasta vörn pjóðarirmar gegn útleudu
peDÍngavaldi, væii lögð niOur og feng-
in í hendur útlendingunum, sem pá
hefðu orðið einvaldir yfir peningi-r
markaði vors fátæka lands. (>ví var
að vísu óspart haldið að mönnum, að
pessir útlendingar væra ÍJandsviuir,
sem dauðlangaði til að verða velgjörða-
| m.onn landsins, og sem pvi eingöngu
\ með hag pess fyrir augum væru að
| brjótast í fyrirtæki þessu, en ekki af
i neinni hagnaðarvon fyrir sjálfa sig; og
eins var pví haldið iram, að íslend-
ingar og landssjóður Islands ættu að
verða hluthafar í hankanam með svo
miklu fé, að íslendingar myndu ráða
par lögum og lofuæ. En pótt íslenzk-
ir kjósendur séu, sem vonlegt er, fá-
fróðir mjog í banka ög peniagamáíum,
í pá er svo mikið til hjá peim af heil-
brigðri skynsemi, ef þeir neyta hennar,
að pað er vonlaust verk að reyna að
telja peim trú um slíkar fjarstæður.
Og pegar ýmsir þjóðhollir menn voru
búnir að sýna fram á með óhrekjaudi
rökum, að eDginn hlutur hefði verið
hægari, en að efla svo landsins eigin
banka að hann gæti f'yllilega nægt
pörfum pjóðarinnar. pá óx óánægjan
p'rí meir og óttinn við nlutabankaun,
sýo að við kosningarnar ’ orið 1902
var pað gjört að aðalskilvrði við flest
píngmannsefni, að þeir lofuðu hátií-
lega að styðja af ýtrasta megni lands-
bankann. Að pessu kvað svo ramt,
að t. d. báðir þingmenn GullbrÍDgu og
Kjósarsýslu, sem varið höfðu meðal
svæsnústu íorkólfa hlutabankans, urðu
ekki einungis að lofa landsbaukanura
eindregnu fylgi heldur jaínvel lýsa
því yfir, að pað hefði ætíð verið ein-
lægur vilji peirra að styðja hann. Og
hér í sýslu urðu tvö p’ngmanusefni
— seni reyndar eigi náðu iosningu —
að gjöra svipaða yfirlýsingar og vissu
menn pó um pá báða með vissn, að
pair höfðu verið eindregnir fylgismenu