Austri - 21.03.1903, Síða 2

NR. 1 1
ÁDFTEI
38
hluíabankans, annar á pingi en hinn
utanpings. Menn vonnðu sem sé fastlega
bæði að hinum útlendu gróðamönnum
myndi verða óljúft, að stofna sinn
banka, pegar landsbankinn ætti að
vera við hlið honuin, og eins vonuðu
menn að stjórnin, sem vel vissi um
óánægju landsmanna, myndi ekki stað-
festa lögin fyr en aukajþingið hefð1
fengið tækifæri til að láta í ljósi
álit sitt, sem auðvitað hefði orðið eir-
aregið á móti hlutabankanum; og pá
hugguðu menn sig við, að h»gt væri
að bæta úr glapræði pmgsins 1901og
efla landsbankann eptir þörfumi
þeíta fór nú samt allt á annan veg [
eins og menn vita. Bankalögin voru
staðfest áður en aukapingið kom sam- i
an- eptir að búið var að útvega ýfir- j
lýsiugu hinna útlendu manna um, að '
peir ætluðu að nota rétt þann sem \
þeirn var veittur. þessi fi’egn kom ‘
eins og skúr úr beiðríkju, en Lér við ;
var ekkert hægt að gjöra. Mejrihluti ;
pingsins 1901 hafði unnið pað óhappa- !
verk', sem ekki var hægt að gjöra ógjört; ■
og hér eptir lá ekki amiað fvrir, en '■
að reyna, að styðja af fremsta megni j
landsbankann í baráttu peirri, sem ■■
ollum hyggnum mönnum er auðsætt, \
að bann vei ður að hevja fyrir tilveru |
sinni pegar hann er búinn að fá öfl- j
ugan og óhlýfinn keppinaut, en á \
marga einbeitta mótstöðumenn meðal ;
peirra, er mest láta til sína takaum
landsmál, pó peir fari varfærnislega :
sem stendnr, tii pess að hrinda ekki \
kjósendum frá sér.
J>etta er nú í aðalatriðum saga ’■
pessa máls og pannig standa sakir enn >
En að einu leyti virðist mér afar mikil
breyting vera á orðin síðan í fyrra j
vor. J>að virðist sem só nú sem hinn
vakandi ábugi, sempávar í pes3u máli j
nálega hjá hverjum manni, sé að slokna |
út. J>að er eins og menn séu nú \
húnir að taka á sig værðir með peirri j
hugsun, að málið sé komið í viðunan- <
legt horf pareð landshankinn sé úr
allri hættu, og að nú sé ekkert annað j
að gjöra, en að láta háða bankana i
eiga sig; pað geti jafnvel verið gott að ;
hafa tvo banka í landinu, peir mum §
geta unnið í bróðerni landinu til gagns •
og báðir verið óbultir, pví nóg verðt j
handa peim báðum að starfa.
En að minni hyggju er pað mjög f
fávíslegt, að byggja á pessu sem íulb |
vissu, Mér er pvi miður eigi fremar j
eu öðrum gefið, að sjá langt fram í
tímann, og pví get eg eigi sagt fyrir,
hverjar kringumstæður muni verða hér
að svo og svo löngum tíma liðnum. En
eg hika eigi við, að láta í ljóai pá
skoðun mína, að nú sem stendur sé
hér á landi ekki verksvið fyrir pessa
tvo hanka, pannig að peir geti notað
starfsfé sitt, ef peir — einsog gjöra
ætti ráð fyrir — vilja ekki fleygja
pví út í tvísýn og hættuleg gróðabralls
fyrirtæki, sem nóg getur orðið af, ef
peningarnir fást til peirra. Eg veit
að vísu að pað er nokkuð úthreidd
skoðun bér á laudi — enda hefir nú
pe8si siðari ár verið kappsamlegn
unnið að pví að troða henni inn í fá-
fróða menn — að land vort vanti
ekki annað en nóga peninga t’l pess
að verða ríkt land, og pví standi a)-
veg á sama hvernig peningar fáist, ef
peir aðeins íáist inn í landið. En petta
er hin hættulegasta villukenning og
ósamboðið hugsandi mönnum að gleypa
hana í s>g umhugsunarlaust. það er
nú fvrst, að oss gagnar lítið pó hrúg-
að sé upp einhverstaðar í la»ditwi svo
eða svo miklu af útlendum p.mingum,
prí pað citt útaf fvrir sig gjörir landið
hvorki ríkara né fátækara. Vérverð-
nm að geta fengið pe.ssa penirga og
tekið pá í vora pjómistu til aiðsamra
fyrirtækja, en pví miður er allur porri
manna svo staddnr, að hann hefir
engin tæki til að fá peninga hjá bönk-
uaa, pó peir séu nógir til, pvi pá
vantar tryggingu og lánstraust. Og í
*nnan stað eru peniugár éigi nnnað
en verkfæri, sem að vísu er hægt að
vinna mikið með, ef mann kur.na pað,
en *em samt sem áður, eins og hvert
annað verkfæri, heimta vinnukrapt.
Hvorki sfétta peningar einir tún, hirða
gripi né róa tii fiskjar, eður spinna
og vefa; pað er mannshöndin ein, sem
petta getur gjört. Og oss vantar
mannshendurnar til að vinna með
peningunum, vantar pær svo mjög, að
vér getum eigi einu sinni nú unnið með
peim peningum sem vór höfum, nema
kaupa viunukrapt svo dýran að at-
vinnuvegir vorir geta ekki borið kostn-
aðinn. Sannleikurinn er að oss vantar
frrst og fremt fólk til að yrkja npp í
fandið. og fólk getum vér eigi keypt j
fyrir peninga, pví önnur lönd bjóða
pví betri kjör, en vér getum síaðið
oss við að bjóða.; Já jafnvel voru
eigin fölki getum vér eigi haldið í
landina, og pað mun pví miður sann- j
ast að hinar glæsilegu vonir sem hrgs
unarlaasir pvaðrarar hafa vakið hjá
fáíróðura mönnum um guilöld pá, sem
hór eigi að renna upp pegar hluta-
bankinn sé kominn með nóga peninga,
pær nmnu einmití pegur pær ekki rœt-
as<; verða til pess að anka strauminn
sem nú liggur frá landii.u.
Eg álít pví, að pessu athuguðu, að
pað 8é mjög tvísýnt og jafnvel íremur
ólíklegt, að hinn fyrirhugaði hlutabanki
r»ynist eins arðsamt fyrirtæki einsog
stofnendur hans og fvlgismena pairra
h&^a gjört sér von um og eins og
hluthafar bans munu heimta, til pess
að hafa sæmilega vexti af fé sínu. Eg
get j&fnvel ekkí betur séð en að land-
bankinn; sem hefir miklu ódýraia
stnrfgfé, standi fullt svo vel að vígi,
ef honum verður vel stjórnað og ’nann
fær að vera óáreittur. Hann parf
eins og menn vita, aðeins að borga
1 °/0 til landssjóé af seðlaforða síaum,
og er pað eigi nema helmingur á móti
vöxtum pftim, er hlutabankinn parf af
peningafúlgu sinni, sem hann parf til
að trýggja seðla sína, pó peir vextir
séu aðains reiknaðir 4°/0. J>að er pví
auðsætt að með sömu útlánsvöxtum
hlýtur landsbaukinn að hafa meiri
ágóða en hinn. Hlutabankinn verður
pví annaðhvort að gjöra: hækka út-
lánsvextina framyfir landsbankann,eða
láta sór nægja minni ágóða. Hinu
fyira munu viðskiptamenn hans kunna
illa, pví allir vilja eðlilega fá sem
ódýrasta peninga, hinu síðara munu
hluthafar hans kunna illa, pví peir g
mnnu fyrst og fremst eins og hlnt-
höfum er títt, hugsa um að fá sæmi-
lega vexti af fé sínu. Eg álít meira
að segja mjög fjarri sanni pað sem
eg hefi séð haldið fram í blöðum peira
s«m mest mæla með pessum banka,
að hluthafar hans mnni verða ánægð-
er með 4°/0 vexti. J>á vexti láta menn
sér nú aðe>ns nægja á móti öruggri
tryggtng, en hiutabréf i baukafyrir-
tæki, allra helzt á óreyndu svæái eins
og íslandi, munu fráleitt verða álitin
örugg trygging og hluthafar muDU pá
ekki verða ánægðir með minna en
5-fio/o-
En sé nú petta rétt, og korai pað í
ljós pegar hlutabankinn er tekinn til
starfa, að hann, með landsbankann
fyrir keppinaut, geti eigi grsett svo,
að hann verði arðvænlegt fyrirtæki,
pá inun pegax vakna sú spurning, hvor
peirra eigi að víkja sæti fyrir hinum,
og pá verður pað, að landsbankanum
verður hin mesta hætta búin, ef kjós-
endu>- í landinu eru eigi vel vakandi.
Yér vitum pað, að á pingi 1901 var
meirihluti, sem ekki hefði hikað við,
ef hann hefði getað, að leggja
landsbankann niður, til pess að hiuta-
hankinn gæti orðið einn um hituna.
Og pað var aðeins sökum tímaleyeis
að meiri hlutinn í neðri deild feldi
eigi burtu aptur breyting pá, sem efri
deild eptir tillögu landshöfðingja gjörði
i pá átt, að landsbankinn fengi að
stauda. Og í annan stað er pað nú
orðið opinbert leyndarmál, að for-
göngumenn blutabankans vóru i fyrra-
vetur alveg afhuga pví, að setja hann
á laggirnar, með passum kjörum. Að
peir breyttu íyrirætlun sinni Og geng-
ust undir lögiu eins og pau voru, var
aðeins vegna pess, að peir fengn. von,
sem peir reiddu sig á, um að lands-
bankinn myndi samt innan skamms
verða lagður niður neð nýjum lögum.
Hvaðan peim kom pessi vonjætla eg
ekki að minnast á hér; pað er einn af
pessura dökku blettum í hinni pólitísku
sögu vorri á síðarí á.rum, sem bezt er að
hreyfa sem minnst við, og er nóg að
vita, að petta átti sér etað. J>stta
misheppnaðist nú samt á pinginu 1902
af pTi að kosningar fóllu pá annan
veg, en búizt hafði verið við; en pað
sem ekki var hægt pá, pað vetður ef
til vill hægt á næsta pingi eða eíðar,
ef kosningar mistakast nft. Og eg verð
að halda pví eindrecið fram, að ef
dæma é eptir pví. sem áður hefir fram
komið í pessu máli — og eptir öðru
er ekki hægt að dæma — pá er alveg
réttmætt að fullyrða, að svo fraraarlega
sem pað skyldi koma í ljós, að lands-
bankinn verði alvarleeur pröskuldnr í
vegi fyrir vexti og viðgangi hlutabank'
ans, og svo framarlega, sem fylgis-
menn hlutabankans pé hafa afl atkvæða
á pingi voru, — pá hafi landsbankinn
lifað sitt s’ðasta; pví peir munu pá
ekki hika við að fórna honum á altari
pessa skurðgoðs síns, eins og peir
ætluðu að gjöra 1901.
Eg vona nú, að eg hafi leitt nokknrn
vegin sennileg rök að pvi, að p&ð sé
eigi hyggilegt að treysta pví að
óreyndu, að vor eigin banki, lands-
bankinn, sé úr allri hættu, pó honnm
væri bjargað 1901, og pó eigi væri
fært að gara honum neitt tilræði 1902.
Og eg vona einnig, að sá áhugí sem í
fyrra vaknaði á pessu máli, *é eigi
svo slokknaður, að hann geti eigi vak-
izt upp aptur ef mönnum verður hættan
eins ljós og pá. Eg ætla prí að enda
pessar línur með pessarí alvarlegu
áskorun til allra kjósende í landinu:
1. Gefið engum þeim manni atkvæði
yðar við næstu kosoingar, sem eigi
afdráttar- og skilyrðislaust loíar
pví, að stjðja af mætti allar tilraunir
til að tryggia sem bezt í öllum
greinnm rótt pingsins gagnvart
stjórninni, með lögum og á hvern
annann hátt, sem hægt er, og að
vera ótrauður og einlægur stuðnings-
maður landsbankans, hvenær, hvern-
íg og af hverjum sem tilraun verður
gjörð til að hnekkja honum, ef sá
maður á pá sæti á þÍDgi.
2. J>ó pér fáið pessi loforð hjáöllum
frambjóðendura á kjörfundi, pá
kjósið samt öðrum freraur pámenn,
ef þeir aru í kjöri, sem með sinni
fyrri framkomu, hvort heldar á
pingi eður utanþin s, hafa sýnt að
þeim er petta alvara, en eigi aðeins
meðal til að afla sér kjósendafylgis,
og
3. Bf pér eruð svo heppnir, að hjá
yður verði í kjöri þeir raenu, sem
þér vitið að óhætt er að treysta í
pessum málura og öðrutn, s'ern eru
nauðsynjamál þjóðarinnar, pá fylgið
peim fast að kosningu og latið yður
eigi draga. pað, pó þér purfið að
legaja nokkuð á yður til pess. J>að
er borgaraskylda yðir, og pað er
eÍDnij? vonaadi, að pað verði í síð-
asta skipti sem íslenzkir kjósendur
purfa að leggja á sig löng ferðalög
íii að neyta kosningarréttar síns.
Vopnatirði 28. febrúar 1903.
0. P. Davíðsson.
Norðaapóstnr
kom p. 19. p. m.
Tíðarfar
víðast um land undanfarið mjög
snjóasamt, og pví víða jarðlaust.
Hákarlsafli
góður á Eyjafirði á pau fáu skip,
er höfðu lagt út.
Hafíshroði
lítill séður af Siglufjarðarskarði.
HÚ8brnni á Akureyri.
Aðfaranótt p. 26. f. m. brannbrauð-
gjörðarhús Höepfnersverzlunar par í
bænum til kaldra kola. Fólkið varð
1 að pjóta fáklætt útúr húsiuu, og var
pvínær engu bjargað af vörum eða
munum.
Skaðinn skiptir fleiri púsundum.
Brauðgjörðarhúsið og ötl áhöld pess
vátrygð, svo og búslóð forstöðumanns-
ins A. Schiöths, en bann missti alla
mani. Vinnufólkið missti eignir sínar,
óvátryggðar.
Bæjarbruni.
Milli jóla og nýárs brann bærinn
á Laxárbrekku í Miklholtshreppi til
grunna.
Bæjarstjörnarkosninguna
í Beykjavík er fór fram 5. jan. s. 1.
ónýtti landshöfðingi sökum formgalla
Var kosið aptur 7. f. m.
Afsettur frá prestskap
er Eilippus Maguússon á Stað á
I Reykjanesi fyrir legorðssök.
I
- Mannalat.
Nýlega hafa dáið eptirfarauili merk-
ismenn: |>6rður Jónasson er
lengi bjó á Skeri á Látraströnd og var
hafnsögumaðm við Eyjafjörð, en var
flultur ion að Saurbrúargerði; haldið er
að hann hati drukknað í lónunum ínn
af Höfða; Indriði ísaksson á Keldu-
nesi, einhver bezti bóndiun í Keldu-
hverfi; J>órarinn Björnsson, fyr gildur
bóudi á Víkingavatni, og peir Jóhannes
Jóassou á Hranastöðum og Hallgr.
J>órðarson i Grör í Eyjafirði-
J>. 18. p. m. andaðist hér kaupm.
Bjarni Siggeirsson frá Breiðdalsvik,
af hjartaslagi, nær sextugur að aldri.
Hann var dugandi maður, góður
drengur, tryggur vinum sínum, en
hélt hlut sínum fyrir hverjum sem í
hlut átti, nema nú þeiiu eina, er vér
skulum allir beygja kné fyrir.
Fj árkláðinn
Herra O. Myklestað hofir nú ferð-
azt um alla J>ingeyjarsýslu alla leið
norður í Kelduhverfi og Axarfjörð og
skoðað fé bænda víðsvegar á pví