Austri - 31.12.1905, Blaðsíða 1

Jtí! aðið kemur út S—4 sinn
uni á mánuði hverjum, 4:
arkir miunst til nsesta ný&rs
Blaðið kostar um árið: hér á
andi aðeins 3 krónur, erlendis
4 krónur. Gjalddagi l.júlí hér
á landi, erlendis borgist blaðið
fyrii fram
Upps0gn skrifleg, buadin v
áramót, ógild nema kotni’ sé
ritstjórans fynr 1. október og
kaupandi sé skuldlaus fyr’r
blaðið. Innlendar auglýsingar
lOaura línan,eða 70 aura hver
þumlungur dálks, og hálfu dýr-
ara á fyrstu síðu.
XY Ar
Atvinna.
J>eir sem óska að vera vib
síldarveibi á gufuskipi næsta
sumar, snúi sér ab og semji vib
undirritaban eptir mibj an
marzmánub næstkomandi. f>ab
eru jirír menn, sem vantar,
Konráð Hjálmarsson
Mjóafirði.
Umboðsverzlun.
Undirritaður tekur að sér að
annast innkaup á nauðsynjaveru er-
lendis fyrir bændur til lands og sjávar
gegn sanngjörnum ómakslaunum.
Euginn annar gefnr bænðum
kost á oðrnm eins kjorum.
Allar fyrirspurnir hér að lútandi
verða afgreiddar tafarlaust.
Thorst. Jónsson,
Seyðisfirði.
Húsbðndinn
á heimilinu
Bptir H j ö r t.
pað var hér á árunum, — já, allt
frá því að Island komst undir kon-
ung og fram til hinnar síðustu stjórn-
arskrárbreytingar—að tveir vora máls-
aðilar í landi hér: stjórnin og pjóðin/
pað voru tvö öfl, sem voru opt og títt
hvort á móti öðru og toguðust á um
ráðin yfir landsmálum og hvernig haga
skyldi framkvæmd peiira. En munur-
inn á styrkieik peirra var svo mikill,
að jafnskjótt sem út í eitthvert kapp
komst, pá sigraði stjórnin ævinlega;
máttnr hennar var svo langtum meiri
en pjóðarinnar. pjóðin reyndi á ýms-
an hátt að vísu að beita áhrifum sín-
um og neyta máttar sfns, en hún áttj
ekki margar nö aterkar taugar að
toga í. Bænarskrár og pegnsamlegar
tillögur voru aðalstrengiruir, og pegar
öllum kröptum átti að beita, pá var
gjörður út einn maður eða nokkrir
menn, til pess að fylgja bæninni fram
og reyna að gjora hana áhrifameiri,
Stundum hafði petta nokkurn árangur,
hurðin lét undan, pegar svo fast var
kDÚið, en ekki af nauðsyn, heldur
Seyðisflrði 31.
a f n h ð. Stjórmn var konnngurinn,
seifi að forminu til réði 011U, en auð-
vitað hafði hann aðstoðarmennog trúnv
aðarmenn, er kallaðir voru ýmsum
nöfnurn og fór hann opt að aáðum
peirra og bendingum 1 stjórn sinni —
en hann réði pví að öllu leyti sjálfur
hvort hann gjörði pað og hvenær kann
gjörði pað.
Svo fáum vér ráðgjafarping um
miðja 19. öldina, sem fær leyfi til
bæði að gjöra tillegur til nýrra laga
og einnig til að segja alit sitt um
pau lagafrumvörp, sem konungur,
stjórnin. ætlaði að gjöra að lögum. En
pingið var aðeins ráðgefardi og kon-
ungur purfti ekki að fara eptir ráð-
um pess íremnr en honum sýndist og
trúuaðarmönnum hans. Hann gat gefið
út lög og lagaskipanir, pótt pau kæmu
í heinan bága við tillögur pingsins( og
hann gat bætt inn í og fellt hurtu úr
lagafrnmvörpum pingsins eins og hon-
um eða trúnaðarmönnnm hans baud
við að horfa, og gjört svo slíka sam»
suðu að lögum. Jpingið fékk einungis
að láta í ljósi vilja sinn fyrir pjóðar-
innar hönd, en konungur var ekkert
bundinn við að íara í neinu eptir peim
vilja.
En svo afsalar konungur sér ein-
veldinu í hinum sérstöku málum Is-
lands, með pví að gafa oss á pjóð-
hátið vorri stjórnarskrána, dags. 5.
jan. 1875.
En hvað var pað nú, sem konungnr
afsalaði sér,og hvað lar pað, semhann
gaf, og hverjum gaf bann?
Hann afsalaði sér valdinn til að
geta einn — aleinn — fram-
kvæmt nokkra stjóraarathöfn í sér-
málum vorum
Hann gat áður gjört sérhvað pað
að lögum hjá oss, sem honum sýndist,
lagt pá skatta á, sem honum sýndÍ3t
og veitt hverjum peim manni emhætti
hér, sem honum sýndist, án pess að
nokkurn pyrfti að fá tilað sknfa nnde
ir pað meðhonum.
í>essu einveldi afsalaði hann sér og
gjörði sig sjálfan að vissu levtiómynd-
ugan í öllum stjórnmálunum. Hann
afsalaði sér pó ekki öllu valdi, heldur
aðeins öllu e i n veldi. Hann áskildi
sér valdið til að staðfesta, tjl að nnd-
irskrifa, pegar „formyndarinn", ráð-
gjafinn, fengist til pess að skrifa llka
undir sem ábyrgðarmaður.
A pennan hátt batt hann hendur
sínar. En hverjum gaf hann pá pað
vald, sem hann vildi ekki lengur hafa
einn?
Hann skipti pví niður. Hann gaf
alpingi valdið til að leggja smiðs-
höggið á ö 11 1 ö g, paunig að ekkert
skyldi geta orðið að lpgum nema pað,
sem alpiugi sampykkti og í pví íormi
að öllu leyti óbreyttu, sem alpingi á-
kvæði.
Alpingi bindur hendur konungsins í
löggjafarmálunum á pennan hátt: að
desember 1905.
hann getur engin l0g sett nema pau
er alpingi vill hafa. ]?að er pingbundin
konnngsstjorn.
En ráðgjafa sinuui gaf hann valdið
til ao hafa á hendi framkvæmd mál-
anna, íramkvæmd laganna.
En eins eg nýlega er tekið fram,
áskildi hann sér réttinn tilað staðfesta
með nafni sínu, undirskript sinni,laga-
smíði alpingis og einnig allar mikil-
vægar athafnir ráðgjafa síns, til pess
að geta fylgzt með í öllu sem iram
færi.
pessi breyting var gjörð eptirkröf-
um témansj og í pví skyni og í peirri
von,að öll lagasetning og öll framkvæmd
mála færi betur úr hendi og yrði
happasælli fyrir hag almennings.heldur
en gamla lagið. Og til pess að tryggja
pað að notin yrðu pau í reyndinni^var
ákveðið, að pjóðin sjálf skyldi kjósa
fimm sjöttu hlotana af tölu alpingis-
mannanna, löggjafanna, pá fengist
pekkingin á vilja pjóðarinnar, ósk' m
hennar og pörfum. Konungur áskildi
sér réttinn til að útnefna einn fimmta
hlntann af tölu löggjafanna, án efa í
pví skyni að tryggja pað, að breyt-
ingar og byltingar 1 löggjaíarmábmyrði
ekki of snöggar og of hvatvíslega
yfirvegaðar.
En um val ráðgjafans voru engar
reglur settar. Konungur áskildi sér
takmarkalaust vald til að velja sér
hann sjálfur, og ráða pví sjáliur, hve
lengi hann hefðí hann fyrir ráðgjafa.
Og pennan valrétt sinn notaði nú kon -
nngur á pann hátt, að hafa jafnan
hinn danska dómsmálaráðgjafa sinn
fyrir Islands-ráðgjafa.j
Að líkindum hefir val petta verið
gjört í fyrstu í sparnaðarskyni, en að
sjalfsögðu í prí trausti, að löggjafar-
valdið eitt mundi nægja oss til sæmi-
legra pjóðprifa. En præðir bggjafar-
valdsins og framkvæmdarvaldsins eru
svo samantvinnaðir,að reynslan kenndi
oss pað fijótlega, að slíkt ráðgjafabrot
var o.ss ónógt og ófullnæa'jandi, ekki
sízt pegar hann sá aldrei land vort,
mætti aldrei á löggjafarpingi voru og
brast pyí sjálfan alla sjálfs -aflaða
pekkingu á högum vorum.
Hinn gamli tvískinnungur hélt pví
áfram að veia til. Hin tvö öfl, sem
toguðust á: stjórnin — konungur og
ráðgjafahrotið — annarsvegar, on hinu
megin alpingi með pjóðina að baki
sér. Og hér varð hið sama ofan á
eins og áður, að stjórnin var sterkari-
Synjanir konungs eptir ráðleggingu
ráðgjafabrotsins sýndn pað glöggast.
Munurinn var sá, að í stað einvalds
konungs með takmarkalausu löggjafar-
valdi og framkvæmdarvaldi var kom-
inn: konungur og ráðgjafi með takmörk*
iiðu löggjafarvaldi að vísu, en með
takmarkalausu framkvæmdarvaldi að
heita mátti.
Menn sáu fljótt i hverju gallinn lá,
gem só í pví, að ráðgjafinn var of
NR. 44
voldngar. Hann hafði ekki aðeins
öðlazt frá hinnm einvalda k^nungi ab
/ramkvæmdarvaldið með konungs að-
stoð, heldur emnig pað vald yfir lög-
gjafarmálunnm að geta látið konnng
neita lögum alpingis nm staðfestingu og
pannig skotið loku fyrir löggjafarvald
pess.
Hin síðari stjórnarskrárbarátta vor
er pví hafin til pes», að hnekkja ofur**
valdi ráðgjafans, á pann hátt að út-
vega alpingi löggjafarvaldið ós/iorið og
draga ráðgjafann sjálfan, með fram-
kvæmdarvaldið með sér, inn í pingið
og inn undir yfirráð pess.
Hvortveggju pessu höfnm vér feng-
ið framgengt með hinni nýju stjórnar.
skrárbreytingu frá 1903. J>að er hinn
stórí sigur, sem nú er unninn. Og
yfirlýsing konungs vors til alpingis í
sumar er oss bein staðfesting pess, að
alþingi hefir nufengið bæði töghn og
og hagldirrar, par sem konungrr vor
segir. „Hin nýja akipun hefir í för
með sér mikla breyting á allri stöðu
alpingiSpOg leggur pví á herðar aukna
úbyrgð, nú, er málameðferð rikispings-
ins íiefir ekki lengur nein áhrif á á-
kvörðun mína nm pað, hvort ráðherra-
skipti eiga að verða á Islandi, eins og
pegar er fi am komið við ráðaneytis-
skiptin í byrjun pessa árs.
p>að er von mín, að alþingi skilji
pessa ábyrgð sína, og að pað ásamt
yður viani í eindrægni og gætni að
hagsæld Islands".
fetta eru stórmerkileg orð, og stað-
festing um uppfyllingu hinna heitustu
óska vorra felast í peirn, — peirra
óska, að ekkert annað en íslenzk póli-
tín sknli ráða vali ráðherra vors.
Og vér h0fum nýlega fengið nýja
staðfestingu á pessu ankna valdi al-
pingis, pessu alræði, er xslenzk politík
befir fengið á ráðherravalinu. Sú
staðfesting kemur frá ríkispingi JDana
nú í október í haust. ]?að eru hægri
irenn í Danmörku, sem fyrir munn
pjóðpingsmannsios, Dr. Birck, komu
fram með kvartanir yfir pví, að sér-
mál vor skuli nu vera algjörlega kom-
in í hendar alpingis samkvæmt yfir-
lýsingu konungs. Og ráðaneytisforset-
ian danski gefur pá yfirlýsing,að ráðai
neytið í heild sinni hafi gefið pessu
sampykki sitt. Danska ráðaneytið ber
ábyrgð á pessari yfirlýsing gaguvart
ríkispinginu,en ráðherra Islands gagn -
viurt alpingi.
Eíd's og tekið er fram í konungs-
boðskapnum, er á pennan hátt orðin
„mikil breyting á stöðu alpingjs," —
sú mikla breyting sem sé, að hin tvö
öS, sem áður hafa togazt á, hafa nú
sameinazt og komizt í hendur alpingis-
Frampróupin sést á pennan hátt:
Eyrst er ástandið svo, að konungur
e i n n hefir í höndum sér allt leg-
gjafarvald og allt framkvæmdarvald.—
í>á var konungur húsbóndi á heimilo
inu.