Austri - 29.11.1913, Blaðsíða 2

NR. 48
A0STEI
170
lá og ráðherra var mótfallinn
að genííi þá fram.
Pr,varpið, sem fyrir þinginu lá,
ákvaö að löggiltur yrbi sérstak-
ur íslenzkur íáni, og ah gjörð
hans ?æri: hláhvíti fán. nn, eða
stúdentafáninn svonefndi; litir
og gjörð fánans þannig ákveðin
í írumvarpinu.
Margir undu því ílla að fána-
frumvarpið var fellt og var
ráðherra um kennt; sögðu ó-
vinir hans að hann mundi hér
i engu standa við loforð sin
um að undirbúa fánafrumvarp
fyr’r næsta þing. J'etta væri
einungis gjört til að svæfa fána-
málið.
Nú hefir ráðherra sýnt að
þetta voru ástæðulausar getsak-
ir, eins og svo margar í hans
garð fyr og síðar. — Konungs-
úrskurðurinn, sem skýrt er
frá hér að framan, er þess ó-
rækur vottur. Oss skilst, að
samkvœmt honum eigum vér í
vændum eins fullkominn fána
og alþingi gjörði ráð fyrir.
Breytingan er hér aðeins sú, að
gjörð fánans ákveður konungur
eptir tillögrm landsmanna. Enn-
fremur er það ósk konungs, að
danski fáninn tvíklofni sé einn-
ig dreginn á stöng hjá stiórnar-
ráðs-húsunum, á ekki óveglegri
stað eða rýrari að stœrð en is-
lenzki fáninn.
A meðan samband landanna
er þann veg, sem nú er, mun
eigi vera hægt að krefjast full-
komnari fána; enda virðist oss
vel við þetta unandi. Að sjálf-
sbgðu mundu allir íslendingar
fremur kjósa fullkominn fána,
siglingafána, sem vér mættum
sigia undir á skipum vorum um
víða veröld; og slíkan fána
Lljótum vér að fá, er stundir
líða. þessi fáni. sem nú er
oss heímilaður, er stórt spor í
áttina til slíks fullveldis.
Símskeytið hér að framan
frá Eeykjavík, segir að „al-
menn óánœgja", sé yfir þessum
konungsúrskurði um fánann.
Yér álítum hana eigi rétt-
mæta. Tökum með þökkum
því sem oss er nú boðið, í
fastri von um, að meira fáist
síðar. Og umfram allt, vekj-
um sem minnst sundurlyndi
um gjörð fánans. Aðalatriðið
er, að hér eignumst vér
íslenzkan fána!
Birtir yfir áusturíaiidi.
Birtir yfir Austurlandi
innst úr döliim fram nð strönd!
Gruð, sera ræður góðu ári. '
greip það nú við sína h0nd.
Ljómaði sól um lög og strindi,
lofdýrð gjörvöll skepnan s0ng;
hið mun verða’ á betra sumri —
bara’ hún verði’ ei allt of long!
Birtir yfir bænda-skara
blessun drottins sem að hlaut:
lýsti sunna léttu fleyi,
er leitaði fjár í Uunar-skaut.
Gildnaði hjörð af grasa- hnossi,
gróði hænda, mergur land3;
sjómenn gripa gnægð af fiski;
gjafmild lund var skaparans.
Birti’ í hiprtum bræðra’ og systra,
birtu sló á liðna tíð;
birti’ í sveita’- og borga-hreysum,
birtu flýði vetrarstríð.
Birti yfir breiðum miðum,
birtu sló á komandi’ ár.
Birti’ í dölum, birti’ á fjöllum,
birta græddi kulda-sár.
Birti’ í sölum Seyðisfjarðsr
sólar pegar rírðist gagn.
Biitu öllum fjörðum færi
framtakssemi’ og rajurmagn.
Lifi dáð og list og menning;
lifi austfirzkt hpfuðból,
Birti yfir lýð og landi,
ljómi Islands gæfusól!
Reykjavík síðasta vetrardag 1913.
Sig. Baldvinsson,
frá Stakkahlið.
-------
Danskir lýðháskólar
og háskólahugmyndin
og útbreiðsla hennar.
Eptir
Péíur Sigurðsson frá Hjartarstoðum.
það er samloðun á lífi mannanna,
en allt er þó breytingum undirorpið,
hvar sem er í heiminum. Ekki sízt
aðferðir, ástand og háttalag íslenzku
þjóðarinnar.
Fósturjörðiu er spmogjöfn, en það,
sem vér heimtum af henni, eykst jafnt
og þétt eptir- því, sem viðkynuing og
afskipti okkar aukast við aðrar pjóð-
ir.
þeir stórstraumar, sem myndast og
mætast hér eða par meðal mannanna,
eru ekki staðbundnír par, sem peir
eiga upptok sín, heldur pjóta út í alb
ar áttir, og blása í þau segliu, sem
epu panin út annaðhvort vitandi eða ó-
vitandi til að taka á móti nýinælunum
og breytinguuum. Sem dæmi má nefna
afleiðingar stjórnarbyltingarinnar raiklu
frönsku, er ekki einungis hefir komið
fram um alla Evropu, jafnt til okkar
sem peirra pjóða, er nú berast á
banaspjótum suður við Miðjarðarhafið,
heldur hafa þessar afleiðingar lika náð
til annara heimsálfa, par á meðal
Ameríku, sem er mörgum öðrum lönd-
um fremri í menntun og alskonar fram>-
forum.
Alda pessi hefir níð alla leið aust-
ur til Kína, er var sem lokuð lnkt
fyrir utaniðkomaudi áhrifnm. Og svo
iengi mátti dæla lopti í lukt pessa,
að hún hélt ekki sínu gamla jafnvægi,
en sprakk, svo að loptið komst út og
í aðra lukt, er meira var gjörð að
hugmyndum raeistara mennta- og fram-
fara pjóðanna.
Hún er pó ekki neitt einsdæmi alda
sú, er ruddi sér braui seinni hluta
nítjándu aldarinnar og pað, sem er af
20. öldinni og sem eg vil gjöra að
umtalsefni hér.
Það er lifsskilyrði, eða lífsundirstaða
pjóðanna að geta jafnan unnið innávið
eða innanfrá að sama skapi, sem tap-
ast útávið, svo ekki gangi til baka.
Má lesa pá spgu í æfisögu ýmsra
framfaraþjóðanna; vil eg sem dæmi
nefna Dani, er peir tóku að yrkja npp
józku heiðarnar, pá er Suður-jótland
eða Slesvík var hrifin úr greypum
peirra af peirri járnsterku festi, er
Bismark hafði samaa hnýtt.
Danir hefðu orðið fyrir tapi áðnr
nefnilega á öðru tugsári 19. aldarinn-
ar, er ríkisskilnaðurinn varð milli peirra
Norðmaona og Svía, (1814) og þá er
Danir héldu, sem alkunnagt ar, Is-
landi á sínu valdi.
Skilnað pennan líkaði Döaum mj0g
miður, og einmitt pá reis upp maður
sá meðal Dana, hvers nafn nú er al-
pekkt um heiminn, að minnsta kosti
hinn menntaða heim. Maður pessi var
N. F. Grundtvig.
Þessi maður er fæddur 1783, var
sjátenzkur prestsonur; dó 1872, tæp-
lega niræður. Hann gekk hinn svo-
kallaða æðri menntaveg Dana, og las
til prests, en jsfnframt því, að bann
gekk hinn æðri menntaveg eptir þá-
tíðarmælikvarða, giörði hann sér lika
grein fyrir lifoaðarháttum hinna ó-
menntuðu eða lægri stétta pjóðar sinn-
ar.
fað duldist okki í augum pessa
manns, að tröppustig pessarar þjóðar
voru mörg. Bændar og húsmena eða
leigaliðar voru mjog neðarlega settir
í tröppum pessum, eri prátt fyrir það
voru pað e nmitt þeir er voru und/r-
slaða hins danska pjóðtélagslífs.
Grundtvig sá, að andlegt ásigkoranlag
pessara flokka pjóðíélagsini var mjeg
óupplýst og ósjálfstætt, og honum vat
það fullkomlega ljóst, að hér var mik-
ið starf fyrir höndutn, sem purfti að
framkvæma, og það á réttan hátt.
Sá, sem setur sér pað takmark að
reisa audlegt ásigkomulag pjóðar sinn-
ar, eða þjóðanna, — pví að Grnndtvig
vissi mjög vel, að petta ástand átti
sér víðar stað en í Danmprku — hann
setur sér pað takmark, er gjörir það
að verkum, að heimnrinn fyr eða sið-
ar verður að viðurkenna hann eitt af
sínum stórmennum og velgjörðarmönn-
um. Og pað er þetta, sem pessi
maður fær viðarkenningu fyrir, fyr eða
seinna, almeunari en hann hefir náð
ennpá. Hann kom svo miklu til leið-
ar, sem eiun maður parf að koma til
leiðar, til að vera eitt af stórmenuum
pessa heims. það raá segja um atarf
hans eins og sagt var um „Lilju':
„það kvæði vilda óll skáld ort hafa“.
Margii myndu Ö3ka sér að geta unnið
pjóð sinni annað eins gagn, og pessi
maður gjorði.
Opt sést pað í sögu manns-audans,
að djúp sorg, eða öanur mikilvæg á-
hrif hafa leitt fram í dagsbirtuna pað
úr sálarlífi einitakliuganna, er áðuriá
sem hulið. Og afleiðing pessa hefir
opt verið frumtóun pass, er faefir gjört
einitaklinga pessa að stórmennum.
Með öðrum orðum, sorg og seknuður
hefir opt og tíðum vakið pær tilfinn-
ingar í brjóstum stórmennauna, er
orðið heíir pjóðanuin síðar til bless-
unarríkra. framfara. Astæðan til pessa
er að sorg eða söknuður hefir komið
pessum mönnum til að ganga í sjálfa
sig og framleiða par frumtóninn til
peirra seinni verka.
þetta átti sór einnrtt stað með
Grundtvig. Einkenuilegt — ef eg má
svo að orði kveða — ástaræfintýri
varð til að gjarbreyta þeim manui.
I óhamingju sinni og sálarstríði gekk
hann í sjáltan sig, og reyndi að vinna
innanfrá það, er tapað var útávið.
Sálarstríð hans var svipað og hjá
Lúther. Honum kom sú spurning í
hug, hvort haun væri sannkristinn
maður. Og út frá þvi sálarstríði staf-
ar alda sú, er hann gjérði að lífsstarfi
sinu, sem ekki einungis var alda lýð»
háskóla hugmyndarinnar, heldur og
lika uppvakmng kristnu trúarinnar i
Danmoiku, er á mjög skylt við lýðhá-
skólahugmyndina, og er hðani ná-
tengd.
Einmitt þá, er hanu átti í pessa
sálarstriði, fékk hann augun opiu fyr-
ir því tapi, er hann póttist sjá í
stjórnarfaislegri sundrung hinna fyr
sameinuðu riaja. Honum flaug nú sú
spuruing í hug, hvernig ætti að hæta
úr pessu tapi, og svarið varð: Með
pví að sameina ríkin í andlegum skiln-
ingi. Hann víldi fá sameigmlega mennta-
stoinun fyrir Norðurlönd, pað er Dani,
Noreg og Svipjóð, vísindaskóla, par
sem enginn stéttarmunar skyldi eiga
sér stað, þar sem bændasynirnir og
embættismanuasymrnir skyldu vera
jafnir.
það er eí til vill vont fyrir menn
að hugsa sér svo mikinn stéttarmun
með>il emnar og söinu pjóðar, — með-
al þeirra manna, er töluðu eina og
sömu tungu. Auðmennirnir og aðall-
inn réðu legum og loíum. Bændarnir
og vinnulýðurinn var sem kvikfénaða
ur.
Við höfum dæmi fyrir okkur frá
þeim tíma, er prælahaldið átti sér
stað. Far erum við öll kunn, og get-
um gert okkur glógga mynd af.
Skóli þessi átti ekki að vera til að
útskrifa embættismenn, heldur fyrir
einn sem annan frá öllam l0ndum}
hverrar stéttar sem hann var, Aðeins
vildi hann auðga anda peirra í bandi
friðarins.
(Framb )
Anna Stefánsdóttir Austmanu
Jf. 18, september 1898, d 28 júlí 1913,
Minning andir nafni 0inmu henn^
ar.
Lag; Dunar i tijálundi.
Hi/nininn brosti’ yfir hásumar-sskeið,
heyrðist í gljúfrunum fossbúans seið
straumþungt og villandi voginum frá,
vaðið i ljósmóðu framundán 14
henni, sem áfram vill halda.