Austri - 16.01.1915, Síða 2

KR. 2
AB8TRI
6
látið landsdóm fjalla um gjörðir hans.
En ráðherra hefir líka, að því er mer
skilst, rétt til þess, að picgið afhendi
«kki þetta vald sitt oðrom.
Faii nú íslenzkir alþingismenn ntan
og setjist á ráðstefna með kooungi,
getur ekki hjá því komizt, að dómur
•verði lagður á gjörðir ráðherra í rík-
isráðinu, konungur er þar einn á
þeirri samkomu um að skýra frá
gjörðum og framkomu ráðherra. pví
«kki býst eg við að ráðherrar vorir
mundu sækja fundi á nýja Alþiaginu
í Danmörko, enda engan rétt til þess
liafa. Mér skilsfc réttur ráðherra
vorra til þess að verja gjörðir sínar
á stjórnskipulegum stað, vera fyrir
iborð boiinn af konungsvaldinu.
Raunar munu menn segja að „yfir ■
alþíngið“ geti ekki látið ráðherra sæta
ábyrgð. Satt er það. En ekki er
það þó þýðingarlaust fyrir afstpðu
ráðherra á Alþingí, ef konungsvaldið
i Kaupmannahöfn hefir ef til vill
liundið atkvæði alþingismannanna
gegn ráðaerra vorum fyrir þingbyrj-
un.
Setjnm svo, að Alþingi verði ó-
;ánægt með gjörðir ráðherra vors í
rikisráðinu 30. nóv. s. 1., og líti
svo á, sem ráðherra hafi talið okkur
■við konnng rétthærri en Alþíngi ætl-
ar, þá þykir mér nægilegt að ráð-
herra á næsta Alþingi fái skell fyrir
frammistöðuna. En með öllu óþarft,
að alþingismenn lýsi þegar vantrausti
á fulltrúa sínum á óþingræðislegan
liátt, með því að stefna á konungs-
fund og ræða við kooung þiu hin
sömu mál, er Alþingi í sumar fól
íulltrúa sínum til meðferðar, og gefa
með því til kynna, að annaðhvort hafi
ráðherrann ekki borið skynbragð á
að flytja málÍD, eða þá ekki flutt
rétt mál Alþingis við konungsvald-
ið.
Eins og lesendur munu hafa veitt
■eptirtekt, hefi eg gengið út frá því,
að utanstefnunni muni verða beint
til alþingismanna. Mér skilst til-
gangs-lítið, eða tilgangs-minna, ef
konungur hefir í hyggju að stefna
0ðrum en alþingismönnum utan. Að
minnsta kosti er virðing Alþingisekki
í veði, þótt stjórnmálamenn utan
þings fari á konungsfund; en reka
kynni til þess, að þjóíin íslenzka tæki
svo í þetta mál, að hverjum og ein*>
nm þætti betur heima setið, en utan
farið,
Bólað hefir á þeirri skoðun að kon-
unglegír embættismenn hefðu skyldu til
þess að hlýða kalli konttngs. Bað eru hin
mestn firn. f*eir, er slíka skoðun
hata, hljóta að líta svo á, sem við
lifum undir einvaldri konungsstjórn.
Og þótt ekkert verði af utanför,
getur ekki verið að ræða um ó-
kurteyei gegn feonungsvaldinu; þegar
konungsvaldið fer fram a það, sem
getur hakað íslensku þjóðiuni réttar-
miss’’, er engin ókurteysi að mótmæla.
jþað er skylda allra góðia íslecd-
inga að skipa æítjörðinni fyrsta sæt-
ið.
Annað mál er það, að nóg eru nú
deilnmálin við Dani, þótt ekki hefði
þetta hæízt við. Og gott hefði það
verið, að Danir hefðu átt einhvern
stjórnmálamann svo þroskaðaD, að
hann hefði getað skotið því að kon-
ungsvaldinu, að þýðingarlaust væri
aa bjóða íslenzku þjóðinni árið 1914
upp á utanstefnu í líku formi og
þær frá 13. öld.
G o r m u r.
-------------------
Ríkisráðsdeilan nýja.
Eptir Sigurð Hjörleífsson
I. Yflrfúngið og afdrif
stjórnarskrármálsins.
f’ött komið sé að áramótum og
bálfur fimniti mánuður liðion frá þing-
slitum, eru ennþá ekki komin út um
landið nema fáein hepti af umræð..
unuin á síðasta þingi. Með sama á-
framhaldi má búast við því, að ekki
veiti af mestöllu næsta ári til þes3
að koma þeim út. Með þessu hátta-
lagi er þjóðinni gjört svo örðugt fyrir
roeð að fá að vita hvað gjprist á þiug-
inu, að heita má frágangsspk fyrir
alli aðra en þá, sem hafa tíma og
tækifæri til þess að hlusta á umræð-
urnar, meðan þær fara frara. Arlega
er yfir þessu kvartað um allt land,
en ekkert gjort til þess að bæta úr
því. Kjósendurnir eiga að velja al-
þingismenn, en þeir fá ekki að vita
fyr en 1 ótíma, hvað sagt hefir veríð
eða gjprt á þingi. Þetta eykur stór-
um vanþekkinguna á þjóðmálunum í
landinu. Stórfé er þó varið til út-
gáfu á umræðunum, sem að miklu
leyti fer til ónýtis, því þegar þær
loksins koma í hreppana, er efní þeirra
orðið svo fimt að uærri stappar að
enginn nenní að skera upp úr þeim.
Úr þessu verður að hæta
og það þogar á næsta þingi. Að vísu
er það verkefni forseta að sjá nm út-
gáfu þingtíðinda, en enginn veit fyrir-
fram, í hvert sklpti, hverjir verða
fyrir forsetakosningu og forsetarnir
verða að sæta þeim kjörum, er þeim
bjóðast. Eigi að kasta allri áhyggju
þjóðarinnar, í þessu máli, upp á for-
setana, er hætt við að seiat rakni
fram úr þessn. Stjórnin verð-
ur að taka þetta mál að
sér til undirbunings. Fáist
ekki tilboð um mjpg greiða afgreiðslu
á umræðunum, þegar meðan á þmgi
stendur og strax eptir þíng, verður
þingið sjálft að sefja upp prentsmiðju,
til þess að prenta umræðurnar. fetta
sleifaralag, ár eptir ár og áratug ept-
ir áratag, er með 0llu óviðunandi. —
Ennþá vantar t. d. umræðarnar nm
þingsályktanirnar í stjórnarskrár- og
fánamáhmum, og þófct hugsanlegt sé að
þær kasti einhverju ljósi yfir þá deílu,
sem nú er þegar hafin með þjóðmm,
er óhjákvæmilegt að gera sér grein
fyrir málum þessum nú þegar. Um
þingsályktunina í stjörnarskrármálinu
er það þó að segja, að hún var nokk-
uð rædd í þingiuu jafnfiamt stjórn-
arskrármálinu og veit eg ekki til að
neitt það, sem birt hefir verið á prenti
um síðasta þing, bendi til þess að
þar hafi nokkuð það verið sagt, er
breytt getur skoðun roanna á þeim
málsskjölam, er þegar hafa hirt verið
og tel því að svo sé ekki. Eu með
þeim fyrirvara að rétt sé, það sern eg
nú hefi gjört ráð fyrir, vildi eg leyfa
mér að fara nokkrum orðum um af-
drif stjórnarskrármálrins og yfirþing-
ið.
Kunnugt er það orðið, að eptir er
ráðherra hafði talað við konunginn í
utanfor sinni nm stjórnarskrárfrum-
varpið og þingsályktunartillögu þA, er
fylgdi þvf, leitaði hann ráða og
álits hjá nánustu flokksbræðrum sín-
um í Reykjavík um meðferð þess máls.
Engim vafi virðist leika á því, að það
séu tillögnr og kröfur þessara R*'yk-
víkinga, er orðið hafa þess valdandi,
að ráðherra tók aptnr stjótnarskrár-
frnmvarpið í ríkisráðiou og b-r það
ekki upp fyiir konuDgi til staðfest-
ingar. Reykvíkingarnir hafa ráðið
ráðherra til þess að gjora frekari
krpfur en farið er fram á í þingsl-
lyktunartillpgu þeirri, ei Alþingi sam-
þykkti, jafnvel fara fram á þær kröf-
ur, er Alþingi hafði fellt með miklam
meirihluta. Með þessu hefir þessi
flokksfundur í Reykjavik gjort sig að
yfiralþingi og er þetta nýlunda í
stjórnmálasögu vorri. Með þessu er
þingræðið í landinu brotið og fótnm
troðið. Þetta yfiralþing kostaði land-
ið, að sögn, ekki nema 800 kr., hitt
verðar örðugara að meta, hvert ógagn
landinu hefir verið gjört með þessu.
Eius og kunnugt er, bar alþiugis-
maður Jón Jónsson á HvaDná fram,
í neðri deíld Alþingis, tillögu til
þingsályktunar í stjórnarskrármálinu.
Er hún orðin svo merkilegt málsskjal,
að ekki verður hjá því komizt að taka
hana hér orðrétt upp. Hún hljóðar
svo:
„Um leið og Alþingi afgreiðir
frumvarp til stjórnarskipanarlaga
um breytingar á stjórnarskrá ís-
lands 5. jan. 1874 og stjóruarskip-
unarlögum 3. okt. 1903, ályktar
það að lýsa yfir því, að svo verði
að líta á, að það hafi verið vilji Al-
þingis 1913, að konungsúrskurður
um uppburð sérmála íslands fyrir
konungi í ríkisráði Dana yrði enga
skilyrði hundinn.
Jafnframt ályktar Alþingi að lýsa
yfir mótmælum gegn því, sem gjörð-
ist á ríldsráðsfundi 20. okt. 1913,
um sérmál íslands, sbr. konanglegt
opið bréf, dagsett sama dag, og felur
ráðherra íslands að skrifa ekki undir
konungsúrskurð um, að sérmál ts-
lands verði bocin upp í ríkisráði
Dana, eins og hefir verið, nema
konuugur gefi út um leið nýtt opið
bréf til íolenzku þjóðar'nnat, undir-
skrifað af ráðherra íslands, þar sem
þeso sé getið, að konungur vilji
verða við þeim óskum íslendinga, að
hann ákveði a.ð eins, að sérmál ís-
lands skuli boriu upp í rikisráði
Dana, eins og að undanförnu, án
þess að breyting á því sé því skil-
yrði bundin, að konungur staðfesti
log um ríkisréttarsamband Din-
merkur og íslands samþykkt bæði
af Ríkisþingi og A’iþingi, þar eð ný
skipun verði gjörð“.
Tillaga þessi er sæmilega ljós. Hún
á að banna konungi að binda stað-
festingu stjórnarskrárinnar nokkru
skilyrði, mótmælir því, sem gjörðist á
ríkisráðsfundinum 20. okt. 1913 um
sérmál íslandi — og þá líklega líka
heitorði konungs um staðfestingu
&tjórnarskrárinnar — og heimtar af
ráðhe ra að neita konungi um staðf
festingu stjórnarskrárinnar, nema hanu
biðji velvirðingar á fyrri ummælum
sínum með nýju og hátíðlegu opuu
bréfi til íslenzku þjóðarinnar.
Svona gamausamir geta íslenzkir
alþiugismenn verið á stundum, þegar
þeim tekst upp. •
Til aga þe>si hlaut aðeins 3 atkvæði
í neðri deild, en eitthvað líkfc henni
virtist vaka fyrir einum efrideildar-
manni, en ekki fieirum og var húu
því algjörlega kveðia niðar í þing-:
inu.
I stað hennar samþykkti meíri hluti
þingsius í báðum deildum þessa til-
lögu:
Um leið og Alþingi afgreiðir
frumvarp til laga um breytingar á
stjórnarslirá Tslards 5. jan. 1874
og stjóruarskipunarloguni 3. okt,
1903, ályktar það að lýsa yfir því,
að ef svo yrði htið á, að með því,
sem gjörðist á ríkisráðsfundí 20.
okt. 1913, sbr. konunglegt opið
biéf, dagsett sama dag, hafi upp-
barður sérmála Islands fyrir kou-
uugi i ríkisráði Dana venð lagður
undir valdssiið dansks löggjafarvalds
eða daaskra stjórnarvalda, pá getur
Alþingi ekki viðurkennt slíka ráð-
stöíun skuldbíndandi fyrir ídand,
þar sem hún bryti bág við vilja
þingsius 1913 og fyrri þiaga. Eun-
fremur ályntar Alþingi að lýsa yfir
því, að pað áskilur, að konuugsúr-
skurður sa, er boðaður var í fyr-
neliidu opuu bréfi, verði skoðaður
sem hver aunar íslenzkur konungs-
úrskurður, enda geti konungur
breytt honuoi a ábyrgð íslandsráð-
herra eins, og án nokkuirar íhlut-
unar af bálíu dansks lpggjafarvslds
eða danskra stjórnarvalda. Heidur
Alþingi því þessvegna íast fram,
að uppburður sérmála Islands iyrir
konungi í ríkisráði Duna verði hér
ept:r sem hingað til sé:mál iands-
U
Tillaga þessi er sýnilega mjög ó«
lík tiilögu þeirri, er fyr var getið.
Öérstakiega er það eptirtektarvert,
að í henm ræðir hvergi um nein mót-
mæli gegn því að kouungurinn, með
undirskrift fonætisraðherrans, tiikynni
döusku þjóðiuni eitthvað um áforin
sín um það, hve leugi þe:.si konungs-
úrskurður ætti að standa og verður
því þó ekki neitað að þiugið haíði
nægiiegt tiiefm til þess j opna bréf-
iuu kO. okt. 1913, að g]0ra það, et'
það heíðí viljuð. Og svo pennafærir
eru þeir menn, er orðuðu tiiiögu meiri-
hluta þingsms, að ekki verður áiitið
að þeim hefði orðið skotaskuld úr því
að aoma þessum mótmælum að í th-
lögu sinm, ei þeir hefðu viljað gjpra
það.
Og et' þessu átti að mótmæla á
anuað borð, þk var það í aLla staði
óviðeigandi að þau móímæii stæðu
ekki i þmgsályktun þeirri, er alþmgi
íol ráöherra að íata með á konungs-
fund og það kallaði „fyrirvara“. En
að þessi mötmæli eru ekki í þiugs-
álys.iuninni sjálíri, er í rauninm nóg
s0nnun þess, að þingið vildi ekki bera
þessi mótmæli fram. 1*0 er rótt að
skyguast í 0uuur málsitjol þiugsins,
svo sem íramsögu meinólutans í þing-
inu og neindarálit meirmlutaus í
stjörnarskrármáliuu. í þessum máls-
skj^lum kemur það hvergi í ljós, að
ætlazt sé til þessara mötmæla. En
nefndaráltt meirihlutans í neðri deild.