Stefnir - 30.03.1897, Page 2

18
og auðsjáanlega gjört sjer far um, að skilja
rjett hin fáfræðislegu orð hans, og færa
þau til betri vegar, eins og leiðtogum og
lærifeðrum sómir, þá hefir }ió herra amt-
manninum sjezt yfir hina sönnu meiningu
brjefritarans. Hann hefir t. d. ekki sagt,
að kláðinn væri alls ekki sóttnæmur, held-
ur dregið í efa, að hann væri pað undir
öllum krinrumstæðum, og að maurinu gæti
því talizt einka orsök hans. Ummæli
Stockfleth’s, sem herra amtmaðurinn til-
færir. sýna að þetta er ekki tóm ímyndun,
hann segir einmitt að eigi sjeu allar kindur
jafn móttækilegar fyrir kláðann. pað fari
eptir ástandi, aldri, loptslagi o. fl. Ein-
mitt petta var meining brjefritarans. Og
væri nú svo, að unnt væri að hafa fjeð í
pví ástandi — sem suma fjármenn grunar
— að það sje óhult fyrir kláðanum, hvort
verður maurinn þá fremurtalinn til orsaka
eða afleiðinga? Taugaveikis bakterian er
raunar orsök til taugaveiki; en læknar segja
að taugaveikinni megi verjast með nægu
hreinlæti. Óhreinlætið er pá orsök, og
fjölgun bakterianna afleiðing, sem aptur
veidur taugaveiki. ÍJÚ munu læknarnir
fremur ieggja það til, að menn sjeu hrein-
látir, og fyrirbyggi með því lífsskilyrði bak-
terianna, þótt til sjeu þau meðul, sem
jafnvel í hinu mesta óhreinlæti drepa bak-
teriuna. Nú hjelt hrjefritarinn í einfeldni
sinni, að kláðamaurinn þyrfti, eins og aðr-
ar skepnur ákveðin lífsskilyrði, og að viss-
asti vegnrinn til að útrýma honum, væri
að útrýma lífsskilyrðum hans, ef unnt væri,
og í þá átt vildi hanri benda mönnum. En
til þess hjelt hann að þessi eina böðun í
haust, væri ónóg, og hann hafði ekki heyrt
getið um neinar fleiri ráðstafanir frá amts-
ráðinu, oggat ekki vitað hvað það hugsaði
sjer að gjöra framvegis.
Að brjefritarinn sje mótfallinn því, að
kláðanum sje útrýmt, er heldur mikill mis-
skilningur á orðum hans, eða þá góðfús
getgáta. Orð hans voru öll miðuð við þessa
einu böðun, sem skipunin kom um, und-
irbúuingslaust, og án þess að hún værisett
i samband við nokkrar aðrar framkværodir,
og hanti segir eínraitt að eptirtektasamir
fjármenn viti vel, að hjer þurfi ann-
að og meira til, ef duga skuli. |>að er
líklega vegna flýtisins, og hinnar miklu al-
úðar, að herra amtmanninum hefir sjezt
yfir þessi orð. Og seinna tekur brjefrit-
arinn það aptur fram, að þessi eina böðun
ntuni alls ekki vera nægileg til að útrýma
kláðamaurnum. Aðalefni brjefkaflans er
einmitt að sýna fram á, að ein böðun hljóti
að vera ónóg, og yfir höfuð skipanir á
stangli um að baða endrum og eins, þegar
yfirvöldunum dettur í hug, að þess muni
þurfa. því til þess þurfi „annað og meira“.
Herra amtmaðurinn vitnar til ýmsra
rithöfunda, og meðal annara til Joh. Schu-
mans. Brjefritarinn hefir lesið bók hans,
og veit að í henui standa þessi orð, sem
herra amtmaðurinn sjálfur tekur upp ; „þeg-
ar kennslan í alþýðuskólum vorum, verður
byggð á meiri hagsýni...............þá inun
alþýðan sjálf sjá og leitast við að fram-
kvæma það, sem gngnar henni sjálfri mest,
og jafnframt losa yfirvöldin við umráð í
þesaum málum, sem þeim vafalaust þykja
mjög óþægileg fyrir sig.“ — Hjer er nú
mjög heppilega tekið fram einmitt það.
sem brjefritarinn meinti; einmitt þetta er
það „annað og meira“, sem hann benti
á að þyrf'ti. og jeg þori að fullvrða, að í
þessu kemur Schuman og þingeyingum —
þó heimskir sjeu — alveg saman; þeir sjá
tnjög vel, að þetta mál er alveg komið und-
ir almenningi sjálfum, en alls ekki undir
yfirvalda skipunum á stangli. Mjer finnst
því, að í þessu tilliti sjeu þeir brjefritar-
inn, amtmaðurinn, Schuman og þingeying-
ar allir á einu máli, og ættu því að geta
komið sjer mjög vel saman um þetta atriði.
Herra amtmaðurinn hefir auðsjáanlega
gjört sjer far um. að rannsaka sögu fjár-
kláða lijer á iandi. og er ekki að efa, að
Imnn sje vandur að heimildum. Eina sögu
segir hann samt, sem jeg vil leyfa mjer að
gjöra athugasemd við. það er satt, að
1887 sótti herra Hermann Hjálmarsson,
sem þá var á Húsavík, um leyfi til að fá
hrút frá Skotlandi, og var þeirri beiðni
neitað. Um sama leyti sótti herra Páll
þórarinsson frá Halldórsstöðum, sem þá
var fjármaður í Skotlandi, um samskonar
leyfi, en yfirvöldin virtu hann ekki svars,
liklega til að hlýðn.ist lögunum. í sam-
bandi við þetta segir herra amtmaðurinn:
„en löghlýðnin í þingeyjarsýslu var lík sjálfri
sjer, því hrúturinn var fluttur í land þrátt
fyrir skýlaus lög 17. marz 1882 og neitun
landshöfðingja.11 J>etta segir nú herra amt-
maðurinn hiklaust og opinberlega, en jeg
leyfi mjer jafn hiklaust og opinberlega, að
lýsa þessa sögu rakalaus ósannindi.
Enginn veit til, að í manna minnum hafi
nokkur útlend kind verið flutt inn í þing-
eyjarsýslu. Tilraunirnar til að bæta fjár-
kynið á þann hátt, strönduðu á skynsum-
legum lögum, og frjálslyndum yfirvöldum.
Skýrslan um þennan útlenda hrút, sem á
að hafa verið fluttur að Ærlækjarseli, er
líklega ein af þessum einkennilegu embættis
skýrslum, sem gefnar eru á strætum og
gatnamótum. Sá sem hlut átti að þessu
máli, er nú ekki hjer álandi, og getur því
ekki borið hönd fyrir höfuð sjer sjálfur.
— f>að er næstum því óskiljanlegt, hvern-
ig þessi villa hefir slæðst inn í rannsóknir
herra amtmannsins, svo gætinn og vand-
virkur sem hann þó auðsjáanlega er. Og
svo lítur næstnm út eins og hann þekki
ekki kláðann í Húsey í Múlasýslu 1883,
eða kláða uppþotið, sem hjer varð í J>ing-
eyarsýslu 1884, þegar margir — og þar á
meðal sjálf yfirvöldin — voru sannfærðir
um, að kláðinn hefði borizt hingað austan
úr Múlasýslum, og voru um það gjörðar
langar og merkilegar sögur, nærri því eins
merkilegar og saga amtmannsins. Ef hann
hefði vitað þetta, þá hefði hann að likind-
um ekki bendlað þennan ímyndaða hrút
f'rá 1887 við innflutning kláðans.
Annars grunar mig, að nokkuð kunni
að vanta á, að þetta mál sje full rannsakað.
Árið 1884 þegar kláðasta}ipið varð hjer,
átti jeg tal við áttræðan mann, sem nú
er dáinn. og sagði hann nijer, að þegar
hann var bnrn (6—10 ára) þá hefði hann
sjeð kláðakirid, og heyrt talað um kláða á
kindum, sem fremur sjaldsjeðan en þó
þekktan, og hið sama hafa fleiri gamlir
menn sagt mjer. — Allir þekkja þrætuna,
sem á árum sunnlenzka kláðans var háð
um „sunnlenzkan drepkláða41, og „norð-
lenzkan óþrifakláða.“ Jeg legg engan
dóm á þá þrætu, en hún bendir til, að
einhver hörundskvilli á sauðfje hafi verið
þekktur í Norðurlandi á undan sunnlenzka
kláðanum.
Eptir því sem jeg — í fáfræði minni
— bezt fæ skilið, er sú spurnirig óleyst
enn, hvort ekki geti verið til neroa ein
tegund kláðamaurs eða hörundskvilla á
sauðfje. og hvort hjer á landi hafi ekki frá
upphafi verið til sá börundskvilli, sem hjer
er og virðist lengi bafa verið þek!;tur, og
hann hafi ávallt stungið sjer uiður meira
og minna, án þess að gjöra nokkurt veru-
legt og almennt tjón, af því skilyrði hans
sjeu öntmr en hins útlenda kláða. Á síð-
ustu mannsöldrum hefir hjer verið lögð
stund á að bæta ullarfar fjárins, en flestir
fjármenn vita, að fínulluðu fje er laugtum
hættara við hörundskvillura en grófulluðu
eða strýhærðu fje. Mjer er í minni atvik
eitt frá 1884, þegar áðurnefnt kláðaupp-
þot varð hjer. |>á var sendur suðnr í Reykja-
vík. og máske til útlanda, manr úr þeim
kláða, og sá úrskurður gefinn út, að það
væri reglulegur kláðamaur. Jeg veit
nú raunar ekki hvaða reglum náttúran
fylgir við tilbúning kláðamaura ; en þáheyrði
jeg J>orvald Thoroddsen segja, að undar-
legt þætti sjer, ef himnabrjef vseri fengið
fyrir því, að alls ekki væri til nema ein
tegund kláðamaurs, og urtdarlega fátæk væri
náttúran þá á því svæði, í samanhurði við
það, sem hútt væri annarsstaðar. I fáfræði
minni finnst mjer nú að þetta sjeu næstum
því eins skynsamleg orð, og s»mt af því,
sem herra amtmaðurinn segir i ,,Stefni.“
En allt þetta hlýtur að vekja grun unt,
uð rannsóknir herra amtmannsins um það,
hvaðan kláðinn hafi borizt í J>ingeyarsýslu,
muni enn þá ekki vera alveg fullnægjandi,
enda er þeim raáske eklsi lokið, þótt hann
sje byrjaður að birta þær almenningi.
|>að er auðvitað lítið að marka, hvaði
|>ingeyingum kann að detta i hug, en suma
þoirra grunar, að væri vandlega leitað, í
þeim hjeruðum landsins, sem nú telja sig
kláða frí, og óttast hættuna af hinum voða-
lega þingeyzka kláða, þá gæti máske far-
ið svo, að þar fynndust hörundskvillar á
sauðfje, ekki ólíkir þeim, sem hjer eru
þekktir, og væri ef til vill elcki af vegi,
að grenslast eptir þessu, þó það kannske*
sje ekki vísindalegt. — J»að hefir hent
sig, að reynslan hefir verið svo hrekkjótt
og sjervitur að neita, að samþykkja teórítir,
jafnvel virkilegra vísindamanna; og mjer
er nær að halda, að J>ingeyingar geti ekki
borið ábyrgð á því.
Fyrir hinar vísindalegu sannanir sínar
gegn sjálfsmyndun, á herra amtmaðurinn