Dagskrá - 24.08.1898, Blaðsíða 1

DAGSKRÁ.
Reykjavík, miðvikudaginn 24. ágúst.
III. M 6. '
Næstu viku jkemur Dag-
skrá út tvisvar.
Kaffi, Sykur
Og
allskonar
nauðsynjavörur,
selur ódýrast gegn peninga-
líOrffUll, verslun
Eyþórs Felixsonar,
1, Austurstræti, 1.
Ágætur áburðarhestur er til sölu nú
þegar. Ritstj. vísar á.
Besta útlent tímarit
er íslendingar eiga kost á að fá ódýrt til
kaups er
,KRINGSjÁ‘,
Oefln lit afOLAF NORLI,
Kristjanía.
Tímaritið kemur út tvisvar í mánuði, 80
blaðsíður hvert hefti. Kostar hvern ársfjórð-
ung, 2 krónur.
SENT TIL ÍSLANDS.
Tímaritið inniheldnr glögga útdrætti úr rit-
gjörðum um allskonar vísindi og listir eptir
bestu tímaritum úti um heim.
Þingvallahússvígslan,
Á laugardaginn var skáli sá vfgður á
Mngvöilum sem byggður hefur verið fyrir
framlög nokkúrra einstakra manna og upp-
hæð þá (kr. 2,500) sem veitt var á síðustu
fjárlögum í þessu skyni.
Veður var allgott og talsverður fjöldi
fólks komin þar úr Reykjavík og næstu
byggðum.
Húsið er vel smíðað og vandað að efni
og virðist vera að öllu leyti mjög vel fallið
fyrir þann tilgang sem menn hafa haft fyrir
augurn með bygging þessari — fyrir þjóðleg-
ar samkomur og jafnframt til afnota fyrir
aðra aðsækjendur þess á milli, útlenda ferða-
menn o. s. frv.. —
Ilúsrúminu er vel skipt og útbúningur
á öllu traustur en þó laglegur og á forstöðu-
maður verksins sjálfs hr. Sigfús Eymundson
hinar bestu þakkir skildar fyrir þann ötulleik
sem sýndur hefur verið í því að koma upp
svo góðu húsi fyrir ekki meiri efni. —
Með tilliti til hinnar pólitisku þýðingar
af þessum fundi má segja í einu orði að
hann er til þess að búa undir stöðugar, ár-
legar samkomur við Oxará í stað hinna ein-
stöku funda sem áður hefur verið venja að
boða til af einhverjum sjerstökum ástæðum.
A tundi þesum var ekki gjörð nein á-
Iyktun um þjóðmál sökum þess að upphaf-
lega hafði verið boðað til þessa móts sem
fulltrúafundar, sem fórst þó fyrir vegna þess
að ofseint hafði verið byrjað að búa undir
fundinn og hver beið eptir aðgjörðum hins
í hinum ýmsu kjördæmum. — En það var
vel hægt að heyra á fjölda þeirra sem mættu
á Þingvöllum í þetta sinn, að þeim sem nú
vilja róa öllum árum að því að þjóðlegar
samkoniur á hinum gamla alþingisstað leggist
niður, mun trauðla takast vel og það þótt
betri menn og vitrari ynnu að því, heldur en
þeir sem nú eru þar fremstir í röð. — Því
þessi gamla þjóðlega fundarstofnun á of
djúpar rætur í háttum landsins til þess að
geta íallið fyrir deyfð og áhugaleysi nokkurra
miðurvel hæfra „forsprakka" fólksins,—eðajafn
hverfulli og lítilvægri mótspyrnu sem t. a. m.
forvígismenn Valtýsku og miðlunar geta veitt
gegn þjóðlegri stefnu í málum íslendinga.
Þeir alþm. B. Sveinsson og Tr. Gunnars-
son töluðu 2, fyrir vígslu hússins (B. Sv.) og
fyrir núnni íslands (Tr. G.). — Kvæði þau
sem hjer eru tekin upp voru sungin. —
I.
Enn safnast menn við Oxará —
við fornar búðir, brotnar, lægðar,
við bældar rústir horfnrar frægðar,
sem tímans dómur lagði í lág.
A minninganna mold við stöndum
og minninganna lopti öndum,
með ættarrækni Islendings
við eyðiskugga hins gamla þings.
Og yfir liðnar aldir fer
— vor hugur enn að lágum leiðum,
sem liggja týnd í byggð og heiðum,
með feðra vorra fallinn her.
Við heyrum óm af óði og sögum,
frá okkar góðu bemskudögum,
sem vekur, tengir, vermir blóð:
— Við eram öll af sömu þjóð!
Og vinarandans alda rís —
við sjáum heipt og sundrung eyða,
við sjáum tryggð og eining Ieiða
til sigurs gegnum eld og ís. —
Og sögufólksins svörðum yfir
við sjáum enn að kyn þess lifir,
með trú á eigin auðnu og hag,
með unga von um betri dag.
Sú von skal lifa hret og hríð,
að ljós komi’ yfir Islands strendur,
að andi frelsist, losni hendur. —
Ó, draumsjón fríð, frá fornri tíð.
Þú speglast djúpt í lægstu lindum,
þú ljómar yfir hæstu tindum,
um bautastein þú vefur væng
og vakir hljóð hjá barnsins sæng.
Þinn andi ríki ár og síð,
í lágu hreysi og háum sölum
hjá hverjum arni í landsins dölum
og veki nýjan, vaskan lýð. —
Rís hátt og lýs oss blysið bjarta,
skín, blíða von, í hverju hjarta,
skín aptanroði um aldarkvöld,
skín árdagsbjarmi af nýrri öld.
E. B.
II.
Mörgum heitt um hjartarætur
hefur orðið, fóstur grand,
bæði’ um daga’ og bjartar nætur
brjóst þitt við á margi stund!
Þó mun heitast hafa runnið
hjer til skyldu sona blóð
þar sem hraun og hjörtun brunnið
hafa fyr í sterkri glóð.
Hjer er Islands hjartastaður,
hjer er allt sem lyptir oss;
hjerna lærði margur maður
málið best af dyn í foss.
— Hlýð á óm hans, útlendingur,
ef þú skyldir koma hjer:
drápu um frelsi’ og dáð hann syngur,
— drag þú skó af fótum þjerl
Því að hjer í helgum sölnm
hafa guðir sjálfir vörð,
leika sjer í lautum, dölum
ljósálfar á helgri jörð; —
hjeðan útlent yfirlæti
útlægt skal og borga-prjál,
hrokafull á höllum fæti
hjer skal líðast engin sál!
Fyrir þá, sem þekkjast vilja
það hið smáa, er hús vort reist.
— Þeir, sem reyna að þekkja' og skilja
þjóðlíf vort, því geta treyst
að þeir hjerna hæli finna
hlýtt og gott þó lágt það sje,
þar sem ísland sona sinna
syrgir fallin heilögvje.
Hjer skal bjartur roði rísa
röðli frá við austur tjöld;
hjerna skulu ljósin lýsa
landi’ og þjóð á nýrri öld.
Og ef sverfa forlög fast að,
fjendur vilja landið hrjá,
hjer skal tening hinnstum kastað,
hlaupið yfir risa-gjá.
:f: # # :f-'
•f: -f: * :f: *
Hömrum leikur eldur yfir, —
óðum þoka’ af hnjúkum flýr; —
geisli vakir, Ijómar, lifir,
lýsir, vermir — sterkur, nýr.
Kenni’ eg gjörla krapta nýja,
koma menn í svipa stað, —
röðlar brosa’ í rofum skýja,
rignir ljósi, — út 1 það!
Guðrn. Guðmundsson.
Almennar frjettir.
Landi vor einn á Englandi hr. O. V. Sigurðs-
son, sem Dagskrá minntist að nokkru í fyrra hefur
nú fullgjört og fengið einkasölu á vjel þeirri er
hann sýndi hjer í Rvík, eða hafði þá í smíðum
er hann kom síðast til landsins. Yjel þessi vinn-
ur »acetylenegas«, úr efnum þeim sem þetta ljós
er brennt úr, á ljettari, hættuminni og fullkomn-
arí hátt, en aðrar vjelar af sama tagi sem fundnar
höfðu verið áður, en einkaleyfi þau sem tekin
höfðu veríð til þessa á undan hr. O. S. skiptu
hundruðum.
Vjel hans heitir »Simplex« og er seld um
allt England. Er það stórt fjelag sem einungis
er stofnað í því skyni að græða fje á vjelinni
og eru líkindi til þess að þessi ungi íslendingur
verði stórríkur af þessu einu. Áður hefur hann
gjört ýmsar góðar fundningar. er snerta bræðslu á
prentstíl o. fl.
Danska fiskiveiðafjelagið »Dan«, sem stofn-
að var á sínum tíma með allmiklu ensku fje
undir nafni danskra þegna, hefur ekki grætt á
útveginum að sögn. Fyrirætlun nokkurra Islend-
inga á Vesturlandi, sem hyggja á, að mynda
nýtt allsherjarfiskiveiðafjelag kvað vera sú, að fá
»Dan« tekið upp, sem nokkurn hluta fjelagsins.
Þjóðminningardag sinn hjeldu Þingeyingar
við Helgastaði í Reykjadal 20. júní. — Voru þar
nær 1000 manna komnir saman, og allar hinar
sömu skemmtanir hafðar sem á öðrum samkom-
um. Fyrir minni Islands talaði Sigurður læknir
Hjörleifsson, en fyrir minni sýslunnar Guðmund-
ur Friðjónsson á Sandi. — Kvæði fyrir ísland:
flutti Árni prófastur Jónsson á Skútustöðum, en
G. F. hafði orkt kvæði fyrir minni Þingeyjar-
sýslu. Ur þeirri heillaósk tii Þ.sýslu skulu tekin
hjer tvö ágæt erindi til sýnis.
Láttu minnka vetrar völd.
Vermdu fallna snæinn.
Lllákudagar, heiðskír kvöld
haldi vörð um bæinn.
— Glói þinnar skikkju skaut.
Skíni þínir kjólar.
Læðu hverja leiddu braut.
Lengdu göngu sólar.
Færðu degi fögrum mót
fram á skrýddu engin
upplitsdjarfa yngissnót,
íturvaxna drenginn.
Andblæ Suðra berðu beint,
beint til fjalla þinna
— seint og snemma, Ijóst og leynt
ljós til sveita þinna.
íslendingar erlendis.
Það hefur verið með rjettu margtekið
íram, að fólksfæðin er hið mesta mein þjóð-
ar vorrar — og því eru útjiutningar hjeðan
úr landi sá háski fyrir þjóðerni vort, að
hver sá hlýtur að álítast óvinur íslands sem
að þeim starfar eða styður á nokkurn hátt.
En öðru máli er að gegna um utanfar-
ir íslend inga í því skyni, að mannast eða
1898.
auðgast og láta land sitt og þjóð njóta góðs
af því.
. Utflutningur er það, að fara úr
landinu með þeim hug að hætta að dvelja
þar fyrir fullt og allt, og taka sjer bólfestu
annarstaðar, en utanfarir þær sem gjörðar
eru í hinu öðru skyni, rýra ekki nje veikja
samvinnuafl íslendinga, heldur geta lypt og
styrkt — ef til vill jafnvel fyrir eins manns
atorku, meira og betur en starfsemd margra
hjer heima kann að geta áorkað.
Sá andi ætti að vakna hjá öllum þeinx
sem finnst hjer vera of þröngt svið fyrirhæfi-
leika sína, að fara utan í þessu skyni, ac>
sækja fje og frama þangað sem hvorttveggja
er að fá, ekki einasta til eir>s eð^ tveggja
landa, heldur leita út um allan heim eptir
því — og beita svo árangrinum af starfi
sínu til heilla og happs fyrir ísland. —
Þetta gæti á örfáum árum hrundið ís-
landi langt áleiðis að takmarkinu, en það er
að vekja eininguna, binda saman kraptana
alla að einu marki — því að reisa við og
efla íslenskt þjóðerni.
Hjá öllum smáum þjóðum, sem finna
sterklega til einkenna sinna, fortíðar og sögu,
hljóta einnig að finnast kraptar og þrá til
að vinna meira en það sem auðið er innan
þess smáa, þröngva hrings sem þjóðerni
þeirra afmarkar þeim. — Þegar þessi þrá
leiðir einstaka menn þjóðarinnar til þess að
leita burt fyrir fullt og allt, verður hún fje-
laginu til niðurdreps, en til hins gagnstæða
þegar hún knýr menn til þess að opna nýja
vegi fyrir starfsemd og hæfiieikum sem íil
eru hjá þjóðinni — á verksvæði sem liggur
fyrir utan hana að vísu, en þó þannig, að
hægt sje að beina arðinum og árangrinum
heiin.
I fornöld var það alsiða að þessi sama
þrá leiddi til þess, að einstakir menn, sem
sköruðu fram úr, leituðu úr landi um lengri
eða skemmri tíma — og komu svo aptur
þegar þeir höfðu aflað sjer fjár og frægðar.
Nú er ekki lengur um þesskonar ferðir að
ræða sem hinir gömlu Norðurbúar gjörðu
til hirða og höfðingja eða til víkingsskapar
— en i raun rjettri er þó enn hið samaupp,
á teningnum. Takmark mannsius er enn
sem fyr að beita sjer, í allar þær áttir sem
hæfileikar hans leyfa og vinna sem mest af
því á sem styttstum tíma æfinnar — þó
þannig, að hið æðra takmark starfsemdarinnar
ínni sje það að lata aðra njóta ávaxtanna
af henni — og þessir „aðrir“, það er þjóð-
in — svo lengi sem framför nýrra tírna
þurkar ekki út allan þjóðernismun.
Maðurinn á að beita sjer, en til þessa
þarf ekki einungis hin innri persónulegu skil-
yrði, að maðurinn hafi æft krapta sína og
hæfileika til fulls, svo að hann geti notið
þeirra a þann hátt sem tíðkact eptir alme.,uu
menntunarstigi þessara tíma — heldur einnig
hið ytra skilyrði, að verksvið sje fyrir hæfi-
leika hans.
Menn hafa einatt kvartað um það mjög
með rjettu, að hjer á landi sje svo að segja
ómögulegt að nokkur maður geti fengið hæfi-
legt uppeldi — og er þa skilið við uppddi
hið fullkomna nám í þeim ýmsu greinum,
sem taldar eru til almennrar menntunar. ____
Þegar spurt er, hvort þessi eða hinn sje
„menntaður" eða ekki, hættir íslendingum
mjög við því að skoða það orð of mjög við
bóklærdóm — því þó menn sjeu allvel heiina
í einstökum bóklegum fræðum, geta menn vel
verið illa og lítið menntaðir. Hið danska
orð „dannet" liggur nær hinni rjettu hug-
mynd, en þó er því einnig misbeitt á þann
hátt, að það er latið um of gilda framkomu
mannsins gagnvart öðrum. Þar á móti er
hin sanna menntun það, að hafa numið að
koma rjett fram við samfjeiagsmenn sína og
jafnhliða, engu síður, að hafa lært að beita
sjer til þess, að koma því fram sem lífið
leggur fyrir oss.
Það er þessi síðari inikilvæga hlið liinn-
ar sönnu menntunnar, sem er svo hryggilega
ábótavant hjá íslendingum — og sem því
veldur að svo mörg ágæt gafa og hæfiieiki
þjóðar vorrar nýtur sín ekki.
I
♦