Dagskrá - 05.10.1898, Blaðsíða 3

<53
til að engum þyki ég hafa ofmikið
sagt, þótt eg segi að hann lifi fyrir
adra.
í fyrra vetur hélt hann skóla heima
hjá sér og hafði á honum fjölda barna;
voru þau svo rýmd að honum, að lík-
ast var sem hann væri faðir þeirra
allra, en án þess þó að þau gerðu sér
dælt við hann. Það var auðséð á öllu,
að virðing og elska knúði þautil hlýðni,
en ekki harka eða þrælsólti. í sumar
hélt hann skóla fyrir 30—40 drengi,
og má það merkilegt heita, að þeir
sóttu kennslustundir til hans í alt sum-
ar. Það vita flestir, hversu erfitt er að
fá börnin til þess að lesa að sumr-
inu, liggur það því í augum uppi, að
hann hlýtur að vera einkarlaginn kenn-
ari, því börnin hlökkuðu altaf til kennslu-
stundanna. í vetur hefir hann um 60
börn til kennslu og kennir hálfan dag-
inn, en stundar þó nám.
Mun ekki vera dæmi til þess, að
nokkur íslenzkur námsmaður hafi lagt
eins mikið á sig eða atkastað jafn
miklu. Sést það glögt á honum, hversu
miklu eldheitur áhugi, óbifandi sannfær-
ing, einbeittur vilji og fölskvalaus mann-
kærleiki fær til vegar komið. Eg hefi
ritað línur þessar af því, að ég hygg að
fáir viti af þessum skólum Friðriks eða
því, hversu mikið hann leggur á sig
til þess að fræða og göfga börnin í
Reykjavík' Eins og það er rangt, að
þegja yfir því, sem miður fer, eins er
það ekki rétt, að halda því leyndu,
sem vel er gjört. Ég skal ekki segja,
hvort Reykjavíkurbær á nokkurn eins
vel færan til þess að kenna börnumog
Friðrik er, en víster það, að égþekki eng-
an -— engan sem hefir eins gott lag á því
að láta hlýða sér án strangleika, engan
sem eins gætir þess, að láta kærleik-
ann ráða, þegar börnunum verður eitt-
hvað á; engan sem hefir áunnið sér
jafn almenna ást og virðing lærisveina
sinna, undanteknigarlaust.
Eg er hinum heiðraða höfundi
þakklátur fyrir grein hans; það er vel
gjört og sjálfsagt að halda því á lofti
þegar einhver sýnir framúrskarandi
hæfileika og áhuga í einhverri grein, og
eftir því, sem ég þekki Friðrik Frjð-
riksson og starf hans á meðal barn-
anna, mun höf. ekki hafa borið oflof á
hann. Ég hefi haft dálítið betra tæki-
færi til þess að kynna mér það en
margir aðrir og ég hefi sannarlega
dáðst að því. Eg hefi oft öfundað
Friðrik, þegar ég hefi séð, hversu mörg-
um börnum þykir innilega vænt um
hann og hversu mikil áhrif hann hefir
á þau. Ritstj.
Kaupmaðurinn.
Eftir Þórð Sveinsson.
Kaupmaðurinnn í Vík gekk ofan á
bryggjuna þegar báturinn kom að henni,
því hann þekti vin sinn, Hjálmar
hreppstjóra frá Hofi. Hjálmar sté upp
á bryggjuna og þeir heilsuðust með hand-
abandi og kossi. Kaupmaðurinn sagði
hann velkominn og ánægjubros lék um
varir hans, en Hjálmar þakkaði honum
fyrir viðtökurnar síðast. Mennirnir, sem
voru á bátnum, tóku allir djúpt ofan
fyrir kaupmanninum og sendu honum
b'érhöiðaðir vinsamlega heilsan. Kaup-
maðurinn svaraði þeim öllum í einu með
því að lyfta upp hattbarðinu.
„Gerðu svo vel og komdu inn, við
ætlum að fara að borða, þú gerir svo
vel að borða með okkur", sagði kaup-
maður um leið og hann rendi augun-
um yfir fiskhleðsluna í tólfræðingi Hjálm-
ars hreppstjóra.
„Hvað er klukkan?*, spurði Hjálm-
ar.
„Hún er ellefu".
„Við lógðum af stað klukkan níu
í gærkveldi"
„Þið hafið verið lengi á leiðinni"
það er æði langt út að Hofi".
„Þetta! það væri mikið styttra fyr-
ir mig að verzla úti á Eyri", sagði
Hjálmar með drýgindabrosi.
„Á, er það styttra?".
„Já .talsvert, en ég er orðinn svo
vanur að fara hingað og svo kann ég
miklu betur við mig hér, því að við
Ólafur á Eyri erum engir vinir og ég
býst við að ég verði að fara hingað á
meðan þú ert og ekki kemur neitt
sérstakt fyrir og meðan ég fæ út nauð-
synjar mínar umyrðalaust".
„Já, ég vona að þú verðir hjá mér,
Hjálmar minn, á meðan við lifum báð-
ir og þú sér þér ekki beinan skaða
í því", sagði kaupmaður, og það kom
einhver undarleg viðkvæmni fram í rödd-
inni, ekki óáþekk því þegar svangur
smaladrengur hellir niður úr graut-
araski sínum.
Borðið var hlaðið allskonar sæigæti,
svo það kiknaði undir.
„Ég kom með dálítið af fiski”,
sagði Hjálmar.
„Svo", sagði kaupmaðurinn, eins
og hann hefði ekkert tekið eftir því.
„Ætli ég skuldi núna?"
„Þú skuldir? Nei, þú átt inni
hundrað og fimmtíu krónur".
„Jæja, það er gott", sagði Hjálm-
ar, og það kom auðsjáanlega ekkert flatt
upp á hann sú fregn, en honum þótti
þægilegra að láta kaupmanninn segja
sér það sjálfan.
„Á fimtudaginn kemur ætla ég að
senda ullina mína til þín".
„Er hún mikil"?
„Hún er með mesta móti. Ég
sendi þér ekki meira strax en á 7 hest-
um, en hitt kem ég sjálfur með seinna".
„Það hefir gengið vel undan hjá
þér".
„Já, dável, svo fékk ég æði marg-
ar kindur að í vor, það var söluþing
hjá ekkjunni hans Gunnlaugs sáluga á
Móum, dánarbúið skuldaði mér dálítið,
sem ég tók kindur upp í, því ég á-
leit að það væri hentugast fyrir ekkj-
una; maður má til að hafa nákvæmni
við þessa munaðarlausu aumingja".
Fiskurinn er drifinn á vogina
og svo þeytt í stóra staflann norðan-
verðu í pakkhúsinu. Vogin tók ekki
nema lítið, svo að hann var veginn í
smáslumpum. Sigurður Sigmundsson
búðarsveinn var við vogina. Hann skrif-
aði, hve mikið var í hvert sinn, og sömu-
leiðis Hjálmar, því næst lagði Sigurður
saman, Og skrifaði inn í stóru bókina.
í þvf bili kom kaupmaður inn í pakk-
húsið og spurði Sigurð, hve mörg skip-
pund Hjálmar hefði lagt inn. Sigurður
leit í bókina og sagði honum það.
Hjálmar var hjá þeim, en þegar hann
heyrði skippunda fjöldann, greip hann
fram í, og sagði að það væri rangt,
fiskurinn væri einu skippundi léttari
en sér hefði viktast hann heima út í
bátinn og eins hér, hann hefði víst
bara misskrifað einhversstaðar. Þá kom
hálfgert fát á Sigurð, því að kaupmað-
ur leit svo alvarlega á hann og réttvís-
in kom svo berlega út undir skinnið
og fram í brýrnar. Sigurður lagði sam-
an hvað eftir annað, og það kom alt-
af það sama út.
Fiskurinn var einu skippundi léttari
en Hjálmar sagði, hann lét Hjálmar
leggja saman sjálfan, en það kom eins
út. Sigurður spurði hann, hvort hann
hefði skrifað í smáslumpum innleggið
„Já, fyrst", sagði Hjálmar, en síð-
ustu viktirnar geymdi ég í huga mér
og lagði svo saman á eftir"
„Það er nú ekki gott að reiða sig
svo á minnið", sagði Sigurður alvarleg-
ur, því að honum þótti æði ískyggileg
framkoma Hjálmars.
„Ég skal segja yðurþað, Sigurður,
að ég hefi reiknað meira saman í hug-
anum en þetta „skítti" hér við verzlun-
ina, eins og Hansen veit, og ekki orð-
ið vitlaust, þið Möðruvellingar eruð nú
ekki svo alvitrir, að ýkkur geti ekki
yfirsést, þó þfð séuð nú búnir að vera
við lærdóm í tvö ár, þar sem þið haf-
ið ekkert lært í bókfærslu, og mér er
sama hvað þér segið og hvað þér legg-
ið saman, þér hafið viktað af mér eitt
skippund", sagði Hjálmar, hreppstjóra-
legur.
„Ætlið þér að vera svo osvífinn,
að bera það upp á mig, að ég hafi
stolið hreint og beint einu skip-
pundi af yður handa verzluninni og haf-
ið enga aðra sönnun né staðfestingu en
minnið?", sagði Sigurður reiðulega.
„Ég skal spyrja mennina mína að
því". Heyrið þið þarna, Jón og Bjarni,
vaf ekki fiskurinn svona þungur"? Þeir
litu hvor framan í annan, hálf vandræða-
lega og þögðu dálitla stund. „Ju-ú",
sögðu þeir svo báðir.
„Þessi herra realstúdent af Möðru-
vallaskóla er nú svo vel að sér í reikn-
ingi að hann hefir reiknað af mér skip-
pund". sagði Hjálmar og var auðséð
að honum þótti vænt um, hve menn hans
voru minnugir.
Kaupmaðurinn greip fram í svo
Sigurður komst ekki til þess að halda
uppi vörn fyrir sig og bauð Sigurði
með embættissvip að laga þetta undir
eins í bókinni, því að hann kvaðst þekkja
Hjálmar betur en hann, og það að
hinu réttasta og bezta. Þá hægði Hjálm-
ari mikið og var sem létt væri af hon-
um þungum steini og leit hann þakk-
látlega framan í kaupmann um leið og
hann sagði, að reyndar munaði sig nú
lítið um þetta og það væri sannarlega
ekki ofmikið handa honum, en hann
sagðist þekkja hann svo, að hann væri
viss um að honum væri ekki þægð í slíku,
né vanur þessháttar, því að það hefði
aldrei komið fyrir í sínu minni að neinn
hefði kvartað undan búðarviktinni hans
og mundi þess heldur ekki þurfa.
„Nei, alls ekki“, sagði kaupmaður,
„hreinir reikningar gera beztan vinskap
og það hefi ég altaf haft hugfast, þetta
hefir bara verið misgáningur og fljót-
færni hjá honum Sigurði, þetta er svodd-
an viðvaningur, það er ekki af nein-
um hrekkjum, en það átti að laga það
strax, svo að ekkert þref hefði orðið,
því ég veit að það er rétt hjá þér,
Hjálmar minn".
Sigurður varð ofsareiður, en hann
sá fljótt að það var bezt að stilla sig,
þótt hann yrði að þola órétt at beggja
hálfu.
Hjálmar tók ríkmannlega út og
fékk góða hressingu hjá kaupmanni áð
ur en hann fór. Hansen fylgdi honum
fram á bryggjuna, þar kvöddust vinirn-
ir með mestu alúð og báðu hvor ann-
an vel að lifa, og Hansen bað Hjálmar
blessaðan að fara gætilega, ef það
hvesti, því að skipið hefði svo vonda
hleðslu, þennan við. Hjálmar var al-
veg hrifinn af þessari sérstöku velvild
og umhyggju kaupmannsins, en gat þó
ekki stiltsig um aðsegjaað hannhef ði nóga
viðskiftamenn, þó að hann félli frá,
»Enþað eru ekki margir eins og Hjálm-
ar á Hofi«, sagði kaupmaður og leit
einlæglega framan í hann. Hjálmar gat
ekki stilt sig um að þrífa í hönd
kaupmannsins og hrista stórhöfð-
inglega um leið og hann kysti hann,
því að vínið var búið að gera
hann svo gljúpan fyrir öllum á-
hrifum. Kaupmaðurinn gekk hægt upp
bryggjuna, niðurlútur, um leið og vin-
arbáturinn rendi frá landi.
Hansen gekk rakleiðis þangað, sem
Sigurður var og heilsaði upp á hann.
Sigurður tók dauflega kveðjunni, því
að hann var í ákafri geðshræringu, en
Kaupmaðurinn tók eftir því og sagði
þægilega:
„Blessaður láttu ekki liggja illa á
þér, Sigurður, því ég skal vera búinn
að hafa þetta upp á dónanum á jólunum".
Þetta kom svo flatt upp á Sigurð
að liann gat ekkert sagt í fyrstu, svo
þegar hann áttaði sig, sagði hann:
„Viðurkennið þér nú að ég sé sak-
laus?"
„Já, ég vissi það nú strax, en
þetta var hrekkjabragð af karlfjandan-
um að nokkru leyti".
»Nei, haldið þérþá að ég hafi vikt-
að eitthvað af honum".
.Ja, ekki vísvitandi", sagði Hansen
„en við kaupmenn megum til með að
hafa vogir okkar ekki fjarska nákvæm-
ar“.
„Já, það má nú vera meiraen lítil
skekkja".
„Það er ekki-alt reizlunniað kenna,
þó hún sé nú orðin fremur í lakara
lagi", sagði kaupmaður, og það var
auðséð að honum fanst nóg um rétt-
vísi Sigurðar. „Við kaupmenn verðum
nú stundum að beita kænsku og haga
seglum eftir vindi, ég sá undir eins í
hendi mér, að ef ég styddi þig, þá
myndi hann fara frá mér og fara að
verzla við Olaf á Eyri, en svoleiðis
stórverzlunarmenn er slæmt að missa,
en svona köst tekur hann sjaldan, því
i rauninni er nú gott að verzla við
hann, og þess háttar smákreddur máttu
ekki setja fyrir þig, ef þú verður kaúp-
maður, Sigurður minn".
Sigurður sá nú glögt að aðferð
og framkoma kaupmannsins var svo
voðalega ljót að honum fanst að hann
alls ekki gæti unað við að vera þar
lengur,, því það var honum nú full
ljóst,' að þar yrði tiýdd hver einasta
ærleg sómatilfinning úr sér og gersam-
lega eyðilögð,
„Get ég farið? Líklega ekki, þvf
að ég er ráðinn ár langt hjá kaupmanni
og hann getur haft út af 'mér, ef ég
fer frá honum, því ég hefi engar
sannanir. Það var leiðinlegt að þetta
skyldi koma fyrir mig, — bölvaður
karlinn hann Hjálmar skyldi taka upp
á þessari ósvífni og alt að vera eins og
það er“. — Hann vissi það fyrir víst
að sér yrði lagt það út til skammar, ef
hann færi og þá gæti hann líka aldrei
séð hana, sem honum þótti fegurri og
yndislegri en alt,—alt annað. „Ég verð
að þola þetta, því hún er margfalt
meira virði en lygakarlinn, Ég má[til að
fyrirgefa Hansen, því að hún er svo
góð og falleg; maður er skyldugur að
leggja mikið á sig fyrir ástina. Kaup-
manninn má ég ekki hafa andstæðan,
því þá fæ ég hana aldrei". Sigurður
verzlunarsveinn sat einn úti í skrifstof-
unni og var að velta þessu fyrir sér,
en rétt í því að hann hafði ákveðið
með sjálfum sér að vera kyr og láta
ekki á neinu bera, kom kaupmannsdótt-
irin inn og bauð honum brosandi gott
kvöld. Sigurður vaknaði eins og af
svefni og gleymdi öllu því óþægilega,
sem komið hafði fyrir hann um dag-
inn. Hann varð alt í einu glaðlegur.
„Viljið þér skrifa utan á bréf fyrir
mig?“ sagði kaupmannsdóttirin.
"Já, velkomið", sagði hann og leit