Dagskrá - 22.04.1899, Blaðsíða 1

DAGSKRÁ.
III. No. 39.
Reykjavík, laugardaginn 22. apríl.
1899.
Til minnis.
Bæjai’stjórnar-fundir 1. og 3. Fmtd. í
mán., kl. 5 síðd.
Fátækranefndar-i'undir 2. og 4. Fmtd. í
mán. kl. 5 síðd.
Forngripasafnið Mkd. og Ld. kl. 11—12
árd.
Holdsveikra-spítalinn. Heimsókrlartími
til sjúklinga dagl. kl. 2—31/2.
Landsbankinn kl. 11 árd. til 2 síðd. —
Bankastjóri viðst. kl. IF/2—l’/a síðd.
Annar gæzlustj. vidstaddnr kl. 12—1.
Landsbókasafnið. Lestrarsalur opinn
dagl. 12—2; á Mán d., Mvkd. og Ld.
til kl. 3 síðd., og þá útlán.
Náttúrugripasafnið (Glasgow) op. kl.
2—-3 á Sunnudögum.
Reykjavíkur-spítali. Okeypis lækning-
ar Priðjad. og Föstud. kl. 11—1.
Söfnunarsjóðurinn (í barnaskól.) op. kl.
5—6 síðd. 1. Mánd. í hv. mán.
Augnlækningar ókeypis 1. og 3. Föstud.
í hv. mán. á spítalanum kl. 11—1.
Tannlækningar ókeypis 1. og 3. Mánad.
i hv. mán. kl. 11—1., Hafnarstr. 13
(V. Bernhöft).
Pingmál í sumar.
—o--
IV.
Stjópnarskrármálið.
Um þetta leyti er þeim mönn-
um, er um landsmál hugsa, ekki
tíðræddara um neitt en stjórnar-
skrármálið. Pað leit svo út um
tíma, síðari hluta vetrarins, sem
allir hefðu lagt árar í bát, að því
er það snerti. Jafnvel öruggustu
fyigismenn þess nefndu það ekki
á nafn. Stjórnarbótarféndur vóru
farnir að hlakka yfir því, að hægt
myndi verða að herða fastar að
ófrelsishnútunum fornu á þinginu í
sumar, en nokkru sinni áður, og
hugsuðu sór gott til glóðarinna.r.
En svo kom vorið, sólin skein
fegurra og bjartara, blærinn varð
mildari. Næturnar styttust og
dagarnir lengdust. Ljósið og birt-
an, lífið og gleðin, fjörið og feg-
urðin, þíðan og hlýindin, sem eru
förunautar vorsins og sumarsins,
hröktu burtu myrkrið og dimm-
una, dauðann og hrygðina, deyfð-
ina og drungann, frostið og
kuldann. Það var eins og andleg-
ur straumur — sterkur, ákafur
streymdi í gegnurn þjóðlíkamann
svo hann tók fjörkippi hvern á fætur
öðrum, og jafnvel hinir allra minstu
limir hans iðuðu af áhuga. Það
var stjórnarskrármálið marg rædda,
áhugamálið mikla, velferðarmálið
stóra, frelsismálið heigasta, sem
kallaði hátt í huga hvers einasta
manns — sem nokkuð hugsar á
annað borð urn annað en munn
og rnaga — sem ekki er sama
hvort hann neytir síns brauðs
bundinn eðs laus, sem þræll eða
frjáls maður.
I’að var stjórnarskrámálið,
sem knúði menn til umhugs-
unar og kvað svo ramt að
því, að nemendur lærða. skólans
hófust handa, og lýstu skýrt og
skorinort, vel og greinilega, ekki
einungis afstöðu sinni i því máli,
heldur færðu svo góð og gild rök
fyrir þvi, að sú stefna, er þeir
halda fram með beztu mönnurn
þjóðarinnar, sé sú eina rétta og
sjálfsagða, að jafnvel þeir, sem
allra rnanna bezt virðast kunna
að hártoga og misskilja, geta ekki
á móti mælt, hafa ekkert við það
að athuga, annað en að höfund-
arnir séu ungir. I’að hlýtur að
hafa mjög mikil áhrif á málið, að
fjölmargir af efnilegustu mönnum
þjóðarinnar, sem stunda nám við
helztu mentastofnun landsins, sam-
ankomnir úr öllum kjördæmum
þess, hafa sýnt svo óhrekjanlega
fram á hættu þá, sem hlyti að
stafa af hinu svonefnda laumuspili
dr. Yaltýs, ef fulltrúum þjóðarinn-
ar yrði svo glapin sýn, að þeir
glæptust á því, þvert á móti sönn-
um vilja meginþorra þeirra manna,
sem hafa vit og þekkingu á óhjá-
kvæmilegum afleiðingum þess.
Pað er aitaf leiðinlegt að lát.a
sitt eigið vopn verða sér að bana,
eða sín eigin orð til þess að spilla
sínum málstað, en það hefir dr.
Valtý orðið á með Eimreiðar-
greininni sinni sælu. Það er óef-
að hún, sem hefir opnað augu
margi'a, fjölda margra, fyrir ýms-
um. ókostum Valtýskunnar, sem
menn áður höfðu. ekki nægiiega
ljósa hugmynd um. Jafnskjótt
sem grein þessi birtist, skrifaði
alþm. Benedikt Sveinsson rit, er
hann gaf út, þar sem Eimreiðar-
greinin er svo gersamlega tætt í
sundur, að þar stendur ekki steinn
yfir steini; geta þeir bezt um það
borið, hvort þetta séu öfgar, sem
lesa báðar. ritgerðirnar saman og
það ætti hver hugsandi maður að
gera.
Stjórnarskrármálið er það mál,
sem vert er umhugsunar og hennar
rækilegrar; þar ættu menn ekki að
fylgjast með straumi eingöngii, án
þess að kynna sér það eftir föng-
um; þar ættu menn ávalt að ha-fa
það fyrir augum, sem er rétt, en
ekki láta það vaxa sér í augum,
þótt erfitt sé að ná rétti sinum, ef |
þess að eins er nokkur von, þótt
langan timi þurfi tii. Ef einhver
þorpari rænir þig fé þínu, svo þú
verður öreigi, þá ert þú skyldur,
svo framarlega sem þú vilt verð-
skulda það nafn að heita maður,
að leita réttar þíns og beita ölium í
lei/fileg-.ni meðulum til þess að ná j
því af honum aftur; þótt hann J
bjóði þér byrgin, þótt hann þyk. j
ist vera þér sterkari og sé sá níð- i
ingur að viija nota, krafta sína til
þess að beita þig ofbeldi, þá átt þú
aldrei að vera svo þrællyndur að
beygja þig viljugur undir harð-
stjórn hans og kasta þínum eigin
rétti fyrir borð.
Það er þetta., sem sumir íslenzlcu
leiðtogarnir vilja fá þjóð sina til
að gera. Þeir viðurkenna að vér
höfum fyllilega rétt í kröfum vor-
um við Dani, en Danir eru sterkari
en þið, segja þeir, Danir geta sagt
nei þegar þið heimtið slculdir ykk-
ar og þeir eru sjálfir dómarar,
þessvegna eigið þið að þegja; falla
fram fyrir þeim með þakklætistár-
in í augunum, ef þeir kynnu ein-
hvern tima að vilja gefa ykkur
Viooo partinn af því, sem þið eigið
sjálfir og þeir hafa ranglega haldið
fyrir ykkur, og þið eigið meira að
segja að taka því með þögn og
þolinmæði, þótt þeir vilji enn þá
leggja á ykkur ný bönd, þótt þeir
vilji enn ganga nær ykkur, rýja
ykkur rétti í enn stærra stíl en
áður.
Þetta mál ætlar Dagskrá að
taka tii rækilegrar íiiugunar í
næstu blöðum. [Frh.]
Verzlun vor.
[Niðurl.]
Þó ekki væri fyrst um sinn um
annað að tala en sparnað, og að
slíta skuldahelsið, muntv brýnar
þarfir von bráðar aukast til alþýðu-
menningar, húsabóta, jai'ðabóta og |
ýmsra hagsælda, svo vér verð-
um að hafa það jafnframt í hug-
anum, að auka verzlunarvöru, helzt
þó með öðru en fjársölu á fæti.
Ég drap að eins á það í 17. tölu
blaði „Dagskrár", að smjör og ost-
ur gæti ef til vildi orðið hjá oss
útlend verzlunarvara. En nú hefir
P. Jónsson á Gautlöndum- skrifað
um þau atiiði vel og ítarlega í t
„Fjk. 10. og ll.tbl., svo ég sleppi !
því máli. Naut, kjöt og kæfa i
kynni líka, ef til vill, að verða }
verzlunarvara til útlanda. Mikið |
ykist innlendur smjörmarkaður, ef j
útlent smjör og smjörlíki yrði ein-
hverntíma tollað. Einn liygginn
maður hefir stungið upp á þvi, að
tægja ofan af ullinni, en þvo hana
ekki. Einnig mætti reyna að j
spinna band og seija, prjónles mætti j
einnig nefna. Alt ætti að reyna,
sem ekki er fráleitt, en hafa allar
tilraunirnar litlar í fyrstu, en reyna. j
þó til þra-utar.
Ráðdeildin og sjálfsábyrgðin er
allstaðar bezti markaðui inn og fuil-
komið lmgsunarfrelsi með uauð-
synlegri þekkingu í verzlunai-sök-
um. Það er eins og fjall liggi
ofan á hugsunarhætti þjóða þeirra,
sem lengi hafa bælst undir ánauð
í liverri tegund sem er. Indiánar,
sem undir ánauð hafa búið, berj-
ast a,ll snarplega með vopnum, en
heyri þeir smellinn af svipuólun-
um, fellur þeim allur ketill í eld.
Ánauðin stendur lengi með skýr-
um stöfum í anda mannsins, þó
búið sé að afmá ánauðarletrið af
pappírnum, einkum hafi maðurinn
ekki barist sjálfur fyrir frelsinu, og
j ánauðin gengur í ættir. Börnin
drekka hana með móðurmjólkinni,
ef ekki eru til andlegir kraftar,
sem geta flutt fjöllin úr stað, en
þeir kraftar eru skynsemi og reilcn-
andi skoðun með lifandi vilja. Vér
höfum lengi búið undir verzlunar-
ánauð. En það er mest um vert
andlega frelsið; það er að vera
laus við andlegt drep, ána.uð og
hleypidóma. Kaupmenn ríktu yfir
oss eins og konungar, og vér höfð,-
um og höfum enga verzlunar-
hyggni við þá; vér erum al-lir börn
hjá Boga. Vér þurfum að kenna,
mönnum af góðum, vönduðum og
hyggnum ættum, verzlunarfræði,
J sem vér getum treyst til þess að
j standa fyrir pöntunarfélögum eða
| kaupfélögum. Yfirstandandi tími
. er óhaganlegur til þess að upp-
skera arð af vankunnandi og ó-
vönduðum mönnum.
Samstundis hafði óg lesið grein
eftir fullhuga einn í „Þjóðólfi", sem
þorir að i'áðast á vöi-uskifta-verzl-
unina, sem ég hefi varla þorað að
nefna. En þá datt mér í hug, að
helzta ráðið til að koma henni
fyrir kattarnef, væri að losna fyrst
úr skuldunum og ganga svo í öfl-
ug verzlunarfélög, er flyttu sjálf
vöru sína og seldu hana fyrir pen-
inga, þar sem bezt gegndi, og
keyptu svo aftur nauðsynjar fyrir
peninga, þar sem bezt gengi.
___________ J. B.
Ekki eins og það á að vera.
—°— [Niðurl.]
Kæmi skipið hingað siðustu ferð-
irnar, gætu vinnuveitendur hér haft
full not af kaupafólki sínu til þeirr-
ar stundar að skipið kemur. Ka.upa-
fólk getur unnið sér inn peninga
til samatíma og flutt alt tros, sem
það getur yfir komist, sem mörg-
um Sunnlendingum kemur vel að
fá heim í bú sitt. Þar fær skipið
líka „fragt“. En verði nú áætlun-
inni ekki breytt — ég geng út frá
að straudferðir haldi áfram þá
missum vér Stöðfirðingar eflaust
af þeiin vinnukrafti, sem vér ann-
ars gætum fengið af Suðurlandi,