Austurland - 21.01.1922, Qupperneq 1

3.
tbl.
Seyðisfirði, 21. janúar 1922
3. árg.
t
Atvinnumðlarððherra Pétur Jóns-
son frð 6autlðndum, varð brðð-
kvaddur aðfaranótt þess 20. þ. m.
Það sem ekki verður
með lögum boðið.
Eitt af því, sem haft hefur verið til
að gylla þjóðfélagsskipulag sameign-
armannanna, er það, að menn muni
mun betur fá að njóta sín, þegar svo
er komið, að þjóðfélagið hefur tekið
í hendur sér framleiðslu alla og verzl-
un. Þá verður mannkyninu ráðin bót
allra meina eins í þessu og öðru,
segja skrumararnir.
Það er alkunna, að ýmsir og all-
stórir ágallar eru á þjóðfélagsskipun
vorra tíma, einkum þykir mönnum að
vonum tilfinnanlegt, hve margir góð-
ir kraftar verða lítils eða einkis nýt-
ir fyrir vanhirðu og kæruleysi meö-
borgaranna. Ríkin hafa eigi haft fé
né aðrar ástæður til að taka þá upp á
arma sína, sem lítt hafa sýnt hverju
þeir fái afkastað, þó að eitthvað virð-
ist í þeim búa, En mundi þetta lag-
ast nokkuð, þó að einstaklings at-
vinna og verzlunarrekstur legðist nið-
ur og ríkið tæki við taumunum? Mundi
það sjá sér fært að gera þá flokkun
á mönnum, sem til þess þyrfti, að
það gæti með réttu tekið einn upp á
arma sína, en sparkað hinum? Eigi
er það líklegt, slíkt yrði að eins kák,
mest bundið við persónulegan kunn-
íngsskap, óheilindi yfirhylming og
hlutdrægni í enn þá stærri stíl, en
enn þá hefur til þekst.
En segjum nú svo, að þessi flokk-
un sé nú möguleg. En er þá ekk-
ert fleira, sem til greina þarf að taka?
Sagt er um einhvern mann, að skaði
sé það mikill, að hann hafi farið í
hundana, eða ekki fengið að njóta
sín. — Tíðast er þá á það bent, að
maðurinn hafi verið, eða sé fátækur
— það sé „andskotans fátæktin" sem
drepi dáð úr öllu.
Víst er um það, að fátæktin er ill
og erfið, þeim sem við hana á að
búa. En sterk bein þarf líka til að
þola góöa daga. Og fleira er það
en margur hyggur, sem verða má
mönnum að meini. Sambýlið við aðra
menn er þaö, sem oftast veld-
ur mjög miklu um, hvað úr verður
hæfileikum manna. jSmá skakkaföll
á því sviði, geta oft.orðið það sker,
sem einstaklingsþroskinn — fram-
sóknarviljinn og manngildisþráin
stranda á. Misskilningur og hnútu-
kast manna, háð þeirra og hlífðarlaus
illkvitni, rógur þeirra og baknag hef-
ur sett í hnappheldu helztu beztu og
frumlegustu hæfileika margs tilfinn-
inganæms og lítt þroskaðs unglings.
Þá eru þau inálin em nánust eru
hjartanu, sambýlið við móður og föð-
ur — heimilislífið í æsku mannsins.
Og loks hversu þau mál fara, er hann
sjálfur hyggur á að eignast heimili.
Alt getur þetta farið á versta veg og
orðið hið versta eitur.
Nú hefur nokkuð það verið talið,
sem stærri aknúar eru en fátæktin.
Það er alkuna, að margir mestu
menn heimsins hafa verið af fátæk-
um foreldrum og sumir þeirra hafa
verið bláfátækir alla sína æfi. Þeim,
sem eig'i sigrast á henni, annaðhvort
þannig, að þeir auðgist, eða þá á
hinn veginn, að þeir láti hana eigi
bíta á sig andlega, mun hvort sem er
hætt verða. Þeir munu víðar veikir
fyrir — og kemur þá aftur ti! greina
sambýlið manna á meðal, sem meira
veldur um en auður eða erfðafé.
Þá er enn að því komið, að ein-
staklingsþroskinn veldur úrslitum.
Það er að segja þroski hvers einasta
einstaklings. Hann er sú undirstaða,
sem allar þjóðfélagslegar breytingar
verða að eiga til grundvallar, svo að
eigi verði þær kák og snúist eins og
eggjárn í hendi þjóðarinnar og skeri
hana djúpu sári, í stað hins, að höggva
henni braut i baráttu lífsins. Vara-
samt er því að fara rasandi að ráði
um þessi efni, en fáir hafa þekkingu,
skilning og víðsýni til að vera rétt-
dæmir. Og fjölræði á þessu sviði
getur eigi til blessunar orðið. Þarna,
sem annarsstaðar, verða þjóðfélögin
að krefjast þess gagnstæða við það,
sem nú er. Þarna verða hinir vitr-
ustu að ráða.
Kvennaskólasjóður
Austfirðinga.
Um ár 1890 til 1894 var af ýms-
um málsmetandi mönnum í ræðu og
riti hafið máls á því, að heppilegt
spor í framfaraáttina væri stofnun
kvennaskól eða húsmæðraskóla fyrir
Austfirðingafjórðung.
Málefni þetta virtist mörgum horfa
til verulegra framfara fyrir landsfjórð-
unginn, þó hafði það, eins og gengur
og oft vill verða, sína mótstööumenn,
sem kváðu nægilegt fyrir húsmæðra-
efnin hvaðan af landi sem væru að
sækja til tveggja kvennaskóla, sem þá
voru starfandi í Eyjafirði og Reykja-
vík. Stúlkur héðan af Austurlandi
mentuðust betur við það að kynnast
norðlenzkum og sunnlenzkum siðum
og menningu. Fylgismenn málsins báru
alls ekki móti þessu, en bentu á það,
að eins mundi mega segja um norð-
lenzkar og sunnlenzkar stúlkur, þær
hefðu gott af því í ýmsu tilliti að
sækja austfirskan kvennaskóla.
Nokkru fleiri fyltu þó þann flokk-
inn að reyna að hrinda málinu áleið-
is, og vanst það á fyrst í byrjun að
koma því á dagskrá funda í flestum
sveitum Múlasýslna/ síðan fyrir aðal-
fundi sýslunefndanna og því næst fyr-
ir sameinaðan fund.
Mikill meiri hluti var svo með
þeirri tillögu fundarins að leita fjár-
framlaga til styrktar hinum fyrirhug-
aða skóla. Fjárveitingavaídið mundi
frekar gefa málefninu gaum og styrkja
það svo það mætti framkvæma, ef
menn heima fyrir legðu eitthvert fé
af mörkum.
Af nokkurnvegin almennri þátttöku
gáfust í báðum Múlasýslum, hér um
bil jafnt úr hverri, samtals nærfelt
1900 kr. Af fé þessu myndaðist svo
1895 „Kvennaskólasjóður Austfirð-
inga“.
Fylgismenn málefnisins sóttu svo
um fjárveitingu til Alþingis 1895 til
væntanlegrar kvennaskólastofnun á
Austurlandi. Upphæðin var ekki há,
sést í þingskjölum frá þeim tíma.
Fjársöfnun í sýslunum stóð þá yfir-
ekki víst hve mikið inn kæmi, sem
minna varð en áætlað var. Hin um-
beðna fjárveiting hefði þurft að nema
12,000 kr. Þá hægt um hönd að
strika út síðasta núllið. Þingið veitti
að eins 1200 kr.!
Að fjárveiting þessi var svona frá-
munalega lág, mun meðfram hafa
stafaö af því, að þingið — eins og
vant er — hafði í mörg horn að Iíta
meö fjárbænir og fjárveitingar. —
Enda leit sjaldan náðugum augum á
búnaðarskólann á Eiöum, eða því er
honum við kom í fjármálum, því ráð-
gert var að stofna kvennaskólann í
sambandi við hann, eða sem deild af
honum. Skókstjórinn, sem þá var á
Eiðum, var formaðpr í nefnd þeirri,
er hafði með höndum fjárútvegun til
hins fyrirhugaða skóla.
Hann og meðnefndarmenn hans
gátu ekki skilið hvað þinginu gæti
gengið til þess að setja svo þröng
skilyrði, sem það setti fyrir útgreiðslu
þessar 1200 kr. fjárveitingar. Auð-
vitað til þess að hún aldrei yrði
greidd ?------Sæmilegt húsnæði fyr-
ir skólann átti að vera komið vel á
veg, kenslutæki fengin, séð fyrir næg-
um kenslukröftum og skólinn jafnve!
byrjaður að starfa o. fl. Skrásett er
þetta að líkindum einhversstaðar. —
Getur verið að eg kanske ýki þetta
eitthvaðr1 Séð var fram á að tíminn
er þetta skyldi framkvæma — það
sem eftir var af fjárhagstímabilinu —
mundi verða of takmarkaður, of stutt-
ur og fjárveitingin mundi ekki fást.
Þessar undirtektir þingsins og fjár-
þröngin á allar hliðar höfðu lamandi
áhrif á málefnið og framkvæmdir þess.
Um það leyti heyröust ýmsar
spaugilegar raddir um hinn fyrirhug-
aöa búnaðarskóla á Eiðum, fyrir pilta
og stúlkur. — Ekki nema það þó?
Kunningjnrnir spurðu skólastjórann í
spaugi og sumir í háði: „Hvernig
gengur að stofna trúlofunarskólann á
Eiðurn?" „Þegar hann er kominn á
fót, þá hefur þú nægar rakstrarkon-
ur á eftir piltunum", o. s. frv. Því
miður kom ekki til þess. Blessaðar
stúlkurnar hefðu verið velkomnar að
Eiðum og kensludeild fyrir þær með
velviljuðu og þolgóðu viðhaldi.
— Þó hin líkamlega sjón sé far-
in að förlast mér dálítið, fæ eg
ekki betur séð, en það hefði farið
mjög vel á þessu. Góðar og vel
mentar konur eru k j a r n i hverrar
þjóðar. Góð húsmóðir, í hverri helzt
stöðu sem er, er Ijós heimilisins. í
birtu þess eru fyrstu sporin stigin til
þjóðþrifanna. Ekki vonlaust að ein-
hver slík kona hefði getað komiö frá
Eiðum á þeim tíma, ef til hefði kom-
ið.
Lesendur bið eg að virða á hægra
veg að eg hef tekið þenna útúrdúr,
sem þó er skyldur málefninu.
Endirinn varð sá, að hið áðurnefnda
gjafafé sýslanna — um 1900 kr. —
var sett á vöxtu í Sparisjóð Seyðis-
fjarðar, er síðar var tekinn inn í
sparisjóðsdeild Útbús íslandsbanka á
Seyðisfirði.
Eftir því sem herra bankastjóri
Eyjólfur Jónsson hefur skýrt mér frá,
er inneign Kvennaskólasjóðsins nú
við áramótin kr. 4147,74. Hafði þing-
ið ákveðið að þessar 1200 kr. skyldi
leggja í sjóð, þar til skólinn yrði kom-
inn á fót og sent mér upphæð þessa,
þá hefði eg sett hana ásamt gjafa-
fénu á vöxtu. Væri þá sjóðurinn nú
orðinn allálitleg upphæð.
Eitt sinn var reynt til á samein-
uðum sýslufundi Múlasýslna að afla
sjóðnum árlegra tekna, er næmi 20
kr. frá hverju sveitarfélagi þá 21 tals-
ins, er gert hefði 420 kr. áriega
Skyldi hver sýslunefndarmaður gang-
ast fyrir því í sveit sinni. Tillagan
fekk ekki fylgi á fundinum. Þetta
hefðu sveitafélögin getað gert og sum
hina efnaðri nokkru meira og staðið
jafnrétt eftir, unnið með því þarft verk
Hefði sjóðurinn fengið nefnd inn-
lög í byrjun og þessar föstu tekjur
árlega, væri hann nú með vaxta vöxt-
um hár orðinn. Dæmið getur hver
reiknað sem vill. En um þetta má
segja eins og maðurinn: „Hefði það
sem hefði og og aldrei hefði."
Eins og þegar er tekið fram, er
hinn austfirski kvennaskólasjóður kr.
4147,74 með kr. 182,54 ársvöxtum.
Nú er alþýðuskólinn á Eiðum að
ýta við og vekja af svefni hið aust-
firska kvennaskólamál. Er að taka
af oss Austfirðingum ómakið að koma
á fót mentastofnun fyrir konur. Á
skólanum eru nú 11 stúlkur frá ýms-
um bygðarlögum landsins. Félags-
mötuneyti er á skólauum. Eftir sögn
nemenda er fæði gott og matargerð
myndarleg. Eiga því námsmeyjar kost
á að kynna sér matreiðslu. Einnig
eiga þær kost á að taka þátt í vefn-
aðarnámsskeiðum að vorinu, sem frú
Sigrún P. Blöndal heldur. Allir skilja hve
þýðingarmikið og þarflegt þess konar
nám er, til að taka upp og auka
heimilisiðnaö í landinu.
Ekki nemur það miklum kostnaði
fyrir hið opinbera, aö hafin verði
kensludeild fyrir konur í sambandi
við alþýðuskólann. Sennilega verður
tekið tillit til þess — hvort sem er
— að stúlkur sækja skólann jafnt