Baldur - 23.05.1906, Side 2

BALDÚR 23. ’maí, 1906.
'ER GEFINN <JT Á
«GIMLI, ---- MANITOBA
OHAÐ YIKUBLAÐ.
KOSTAR $1 UM ÁRIb.
BORGIST FYRIRFRAM
tÍTGEFENDUR :
,THE GIMLI PRINTING &
PUBLISHING COMPANY
LIMITED.
UTANÁSKRIFT TIL BLAðSINS :
EjALDUK,
G-IMLI,
JtíLJsJST.
Ve*d á imáum anglýsÍDgum er 25 cent.
fyrir þuoilung dá kKlengdar. Afsiáttor er
geliun á stœrri auglýaingum, s<-m birtast f
blaðinu yfir leugri líma. Viðvíkjandl
■fllíkum afslætti ng öðrum fjármálum blaða
ins, eru menn beðnir að si.úa sjer að ráðs
manninum.

AIIðVIKUDAGINN, 23. MAí. 1906
Syndsamlegt!
Þegar hinn frægi rússne’ski rit-
höfundur og byltingamaður, Max-
im Gorky, kom til New York, 10.
aprfl síðast!., 4 sinni fyrirhuguðu
ferð um Arneríku f þágu pólitísku
umbótamannanna 4 Rússlandi, var
honum tekið mcð svo miklu dá-
læti og stímabraki að sjaldan hef-
ir annað eins sjezt. Hvert hans
orð var gullvægt, og hver kepptist
við annan I því að lofa hann fyrir
skarpskyggni hans og atorku scm
umbótamanns og mannvinar, eins
og hann hafði verðskuldað. En
viti menn—þessi lofdýrð entist að-
elns eina viku, eða tæplega þj.ð,
þvf þá gaus upp sá kvittur hjá
blaðinu Nevv York World, að kona
sú, er var í för með honum, væri
ekki kona hans á löglegan hátt,
en að hans rjetta kona væri yfir á
Rússlandi. Við þetta fjckk lof-
dýrðin banasárið. Gestgjafinn,
som hann hafði tckið sjer bóifestu
hjá, tilkynnti honum, að hann
yrði að flytja sig og föruneyti sitt,
og þegar leitað var til annara
gestgjafa gátu þcir ekki gengið út
í þann voða að taka við honum í
hans stjndsamlega ástandi. Einn
frelsisvinur, og þó miljónaeig-
andi, í New York, Gaylord Wil-
sbire, útgefandi Wilshire’s Maga-
zinc, bauð honum samt.hæli hjá
sjer, cn Gorky afþakkaði það, af
þeirri ástæðu að það mundi koma
sjer illa fyrir Mr. Wilshire að hafa
sig á sínum vegum; og endirinn |
varð sá að hann fjekk sjer hæli!
hjá einhverjum Iftt þekktum kunn-
ingja sfnum úti í borginni. Botn-
inn datt að mestu úr því viðhafn-
artilstandi, sem honum hafði vcr-
}ð fyrirhugað hjcr og þar, og að j
j þvf er frjetzt hefir er helzt ekk1 j
j hægt að fá neina af hinum viðhafn-
j armeiri fundarsölum f borgunum
j eystra handa honum; svo rík er
velsœmistilfinningin !
Það vissu raunar flestir blaða-
m.enn f New York um það, að
Gorky hafi skilið við konu sína, og
að þau höfðu hvort f sínu lagi feng-
ið sjcr nýjan fjelagsskap; og surn
af blöðunum voru búin að geta um
það, án þess að gjöra úr því mikið
riúmer. Það bar þv;í ekki neitt á
neinu fyr en New York Worldfór
af stað mcð sfna heilugu vandlæt-
ingasemi, cftir að almenningur í
New York hafði því sem næst til-
beðið Gorky í sex daga. En þá
var líka dýrðinni lokið hjá skfrlátaj
fölkinu—en sá aragrúgi af skfr-
látu fólki!—því flestir urðu dauð-
hræddir um mannorð sitt, og
kváðu þá eins og Pjetur forðum :
,,Ekki þckki jeg mann þennan".
Nokkrir vinir hans reyndu að út-
skýra málefnið,ef skc kynni að ein-
hver áttaði sig á þvf, að sökin
væri ekki eins gífurleg einsoghún
virtist í stækkunarcrlerum Ncvv
Yorksiðmenningarinnar, og að
kringumstæður rjeðu stundum
meiru cn fyrirætlanir. það var
skýrt frá þvf, að á Rússiandi væri
ómögulegt að fá löglegan hjóna-
skilnað nema með því að krjúpa
að fótum hins Grísk-kaþólska
klcrkavalds og gjalda of fjár í sjóði
þess, sem væri meira en svo að
nokkrir gætu við það ráðið aðrir en
auðmenn; en þareð hjónaskilnaðir
eigi sjer stað hjá rússneskri alþýðu
rjett eins og öðru fólki, þá sjc sú
hefð komin á þar í laridi, að
persónur sem taki saman
og búi saman sem hjón sje
hjón f augum laganna og fólksins,
þó þær hafi Aður verið giftar, og
skilið án þess að fá kyrkjunnar
samþykki og syndaafpl&nun. Þcssu
til sönnunar var bent á það, að
Tolstoi og aðrir hans nótar hcfðu
haft Gorky og núverandi konu hans
fheimboðum hjá sjer.án þess að álíta
það nokkurn ósórna fyrir sig. Enn
fremur drápu sumir á það, sem
vissu hve mikla áherzlu fólk læst
; leggja á giftinga-,,seremoníuna,“
þó persónurnar hcfðu farið f gcgn-
um þúsund hjúnaski!naði,að Gorky
væri ekki cinungis giftur þessari
konu samkvæmt rússneskri hefð,
heldur væri hann giftur henni, og
fráskilinn fyrri konu sinni sam-
kvœmt lögum, sem hefðu þegar
verið f gildi í nokkur ár á Rúss- í
landi mcðal allra byltingamanna,
sem hefðu sfna stjórn og sina !ög-
gjöf, þó engir aðrir en byltinga-
mennirnir sjálfir þekktu þau liig;
þareð öllum þeirra ráðstufunum
væri haldið leynilegum svo lengi
sem þeim tækist ekki að gjöra
fullkomna stjórnarbyltingu á Rúss-
landi. Þessu varlíkt við ástandið
f Cuba meðan stóð á síðustu upp-
reist þar. Ljmheimurinn viður-
kenndi aðeins spánsk lög, en upp- i
reistarmennirnir viðurkenndu þau j
ekki, heldur fóru eftir sfnum eigin !
l'igum sfn á mcðal, og ráðst'jfuðu ]
cftir þeim því sem gjura þurfti, og j
þar á meða! hjúskap og hjónaskiln-!
aði, án þcss að því hafi vcrið fund-1
ið. En þctta hafði allt lftið að
segja, þvf hvað sem öðru leið þá
gat enginn verið alveg viss um að
ekki væru neinir meinbugir á
þessari sambúð þeirra Gotkyhjón-
anna, og til þess að hið óflekkaða
líferni háttstandandi borgara
skyldi ekki vera f veði, neituðu
hótelaeigcndurnir að hafa þau
undir þaki sínu.
Eins og skiljanlegt er hlýt-
ur þetta að hafa mjög skaðvœn-
leg áhrif fyrir þau erindi sem
Gorky hafði; áformað að reka
í Amerfku, þrátt fyrir það þó
margir sje svo sinnaðir, að þeir
gjiiri gys að þessum uppgjörðar-
viðbjóði barnanna sem láta fljœkj-
ast f neti venju og kreddutrúar.
Raunar kom fyrir atvik f New
York-rfkinu, rjett eftir að menn
fóru að gefa siðgæðinu þennan
mikla gaum—atvik . scm ætti að
gefa mönnum góðar vonir um það
að þeir lendi ekki í verri staðnum
vegna formgalla á hjónabandi
Gorkys, ef þeir eru ekki þegar
búnir að vinna fj'rir fargjaldi
þangað, rrieð þvf að búasaman við
fólk, sem sjálft er máslce gallalítið
og máske gallalaust, en sem lifað
hefir saman í svo gölluðu hjóna-
bandi, að eftir ótvíræðurn úrskurði
laganna eru f New York-ríki frá
tfu til tuttugu þúsund óskyld-
getin börn, á meðal þeirra barna
scm venja var að álíta að hefðu kom-
ið í heiminn samkvœmt lögum.
Þetta er hræðilegt ! Og ef að
jarðskjálftinn sá um. daginn hefði
komið f New York, í stað St.
Francisco, þá heföi maður skilið
hvernig áhonum stóð. Eftirþeim
máldögum sem mcnn hafa frá
fornu fari, viðvíkjandi svonaform-
Iaus-ri mannfjölgjun, hefði New
York átt að vcra sokkin, eða þvf
sem næst. Að svo hefir ekki far-
ið ennþá, kemur vfst til af slæmu
eftirliti með þvf hvað þar hefir
gjörzt, eða af hinu, að tilgangur-
inn er tekinn fyrir vcrkið, því til-
gangurinn var náttúrlega sá að
hafa öll þcssi börn cins nálægt því
að vera skyldgetin eins og mann-
leg breilubrögð gátu ráðið við undir
örðugum kringumstæðum, þó allt
færi á annan veg.
Þegar vizkan settist á stól í
New York, við Ijós s,?) fornra
klaustrakenninga, og tók að búa
til liig fyrir ríkið, minntist hún
þess að ástin er ekki cilíf ncma á
stunaum, og til að koma í veg
fyrir að sá galli sæist gjörði hún
þá rftðstöfun, að ef maður og kona
gengu f hjúskap skyldu þau ekki
úr honum geta losnað í þvf ríki
fyr en á dauðadægri, þó iiil þeirra
sambúð misheppnaðist. Þctta
þótti hin bezta ráðstiifun, ng forn-
um og helgu.m kyrkjudómi sam-
kvœm; fyrir utan það sem flest
önnur liind og rfki höfðu lögleitt
eitthvað af lfku tagi hjá sjer, t. d
Rússland og Canada. En synd-
umspillt manneðli vil.di ekki
beygja sig undirþessa fyr;rskipun,
og svo fundu menn upp á þvf,
þegar þi im fannst þeir þurfa á
skilnaði að halda,að fara til annara
rfkja í Bandaríkjasambandinu—
ríkja sem leyfðu hjónaskilnað, eins
og til Dakota—og fá þar skilnað,
og giftast svo á ný, cf svo vildi
verkast. Þessa aðferð hafa New
Yorkmenn og konur lengi brúkað,
og þvf ekki fundið mikið til þess
að ríkislögin þröngvuðu kosti sín-
um. En þessi nýja hjónabands-
bygging var hús á sandi byggt,
þvf hinn 16. apríl, eða sama dag-
inn sem Gorky var krossfestur á
gálga almenningsálitsins, kvaðyfir-
rjettur Bandarfkjanna upp þann
dóm,að hjónaskilnaður sem fengist
hefði f einu rfki Bandarfkjanna
væri ekki gildur í iiðru rfki þeirra.
Afleiðingin af þessum dómi er sá
að stórhópar karla og kvenna,æðri
sem lægri hafa lifað og getið börn
f, ,hórdómi, ‘1 vfðsvegar um landið,
eftir þvf sem lög og átrúnaðu’r
skýrir það, þó engan hafi grunað
slfkt, þareð sólkerfið hafði ekkert
raskast, og engin fyiirbrigði orðið
á tungli eða stjörnum. En f lag-
annna augum urðu 10 til 20 þús-
und börn í New York-rík-
inu ,,hórgetin “ fyrir þennan
dómsúrskurð —10 til 20 þúsund
framtíðarborgarborgarar Banda-
rfkjanna fengu á sig þanri blett,
sem heimskan og fáfræðin venju-
lega hreykir sjer með að benda á
ísinniafskræmdu umvundunarscmi;
fyrir iftan það sem þau tapa erfð-
arrjetti að einhverju leyti. Og flest
þcirra að minnsta kosti verða fyr-
ir þessu af þvf New York, eins og
Rússland og Canada og fjöldi ann-
aralanda(ekki samt gamla ísland)
hefir fylgt ritningarbókstafnum og
ekki leyft hjónaskilnað innan rfkis-
ins. En með þcssu er þá fólk f
New York komið í lfkar stellingar
og fólk á Rússlandi, að þvf leyti,
að það á þvf sem næst ómögulegt
með það fá skilnað þó það þurfi á
honum að halda, nema um óbóta-
sakir sje að ræða, og persónurnar
sje reiðubúnar að bera giœpakær-
ur hver á aðra.
Um 2000 hjónaskilnaðir hafa
orðið f New York-borgog grennd-
inni á sfðastliðnum tfu árum, og
ýmsir af þeim sem þar eiga hlut
að máli eru á meðal merkustu
borgara landsins.
Það er hálf kátlegt, að sumt af
þcssu fólki skuli einmitt búa á
sumum hótelunum sena neituðu
Gorky um gistingu, fyrir það að
hann væri ekki kvœntur eftir fín-
ustu reglum; og sjálfsagt verða
hótelshaldararnir að reka það á dyr,
eða brjóta þessa si.ðgæðisreglu.sem
þeir settu upp gagnvart Gorky.
Astandið er annars bæði aum-
kunarvert, hlægiUgt, og skaðvœn-
legt.. Það er aumkanarvert, að
eittmesíaríkio í Amerfkuskuli hafa
orðið að nátttrölli hv?ð löggjufina
I þessu atriði snertir, fyrir rfkjandi
bábiljur og cldgamlan ritningar-
stað, scm á engu viti er byggður;
það cr hlægilegt að heilt ríki skuli
vakna upp cinn bjartan vormorg-
un, ekki til að frjetta það, ,að það
sje orðið frægt, eins og Byron,
heldur til þess að láta segja sjer,
að það sje óskyldgetin börn á
hverju strái,þrátt fyrir alla árvekni
sauðahirðanna; ogþað er ^kaðvœn-
legt að svo miklu leyti sem það
tekur frá börnunum að sumu leyti
þeirra eðlilegu rjettindi, fyrir utan
það sem hispursfólkið getur að
sjálfsögðu ekki litið þau sömu
augum og þau mannanna börn
sem höfðu laganna leyfi til að
koma í heiminn. I sjálfu sjer
er þetta sfðasta atriði varla þess
vert að minnast á það, nema fyrir
þá ástæðu hve háskalegar afleið-
ingar það hcfir oft haft, eins og
sfðar skal á minnst.
Hvaða ráð verða tekin til 'að lag-
færa þetta ástand f New York er
enn ekki komið í ljós, en líklegt
er að eitthvað verði reynt, ekki
sízt fyrir það að margir merk'r
menn og konur eiga hjer hlut að
máli. Líklegt er að hjer fari sem
oftar, að Jagabætur verða þá fyrst
gjörðar er komið er í ógöngur, en
hvernig sem farið verður að, og
hvaða lögsem búin verða til,þá verð-
ur ekki f veg fyrir það komið, að
margir menn og konur eru búnin
að búa saman í mörg ár samkvœmt
náttúrunnar lögmál, og gagnstætt
trúarbragðanna lögmáli, svo þó
jarðnesk lagabót gæti veitt öll tup-
uð jarðncsk rjettindi aftur,þá er ekki
annað sýnna en að hlutaðeigend-
urnir fari beint til neðri byggðanna
fyrir brot á trúarbragðalögmálinu,
sem hin jarðneska löggjöf New
York-ríkis var bj/ggð á. Hvað
ætli skynhelgin gjöri nú ? Skyldu
hún hafa kjark í sjcr til að dœma
allt þetta fólk til eilífrar fordœm-
ingar fyrir tiltækið ? Eða, skyldi
hún skrfða f kuðung sinn, af þvf
hjer cr ekki um fáeina ráðþrota
einstaklinga að ræða, og segja
þessi orð, sem allt af má brúka
þegar hugrekki skortir til að standa
við það sem innanbrjósts cr :
„Doemið ekki hart svo þjer verðið
ekkki hart dœmdir“ ?
(Framhald).
E. Ó.
Kosn i nga rj etturinn.
Það bíða margir mcð óþreyju
eftir úrskurði frá dómsmálaráð-
gjafa fylkisins, Mr. Campbell, í
því, hvort hin nýju lög.frá þinginu
f vetur, viðvfkjandi kosningatjetti
giftra kvenna, þýði það, að þær
rnegi elcki greiða atkvæði um vín-
sululeyfisveitingar, en megi þó
greiða atkvæði utn önnur svcita-
mál, eins og áður var, eða hvort
þau þýði eitthvað annað en þetta.
ITann hefi nokkrum sinnum verið
beðinn að svara þessu, cn svörin
eru býsna ógreinileg. Kvenn-
fólk greicjdi atkvæði um fjárlaga-
frumvarp í Brandon í vetur, cftir
bendingu hans,og í Langford hefir
það síðan greitt atkvæði f telefón-
málinu, en f Carman og Gladstone
var því neitað,um atkvæðagreioslu
f vfnsululeyfismálum þar.
Því verður ekki neitað að það
er einkerinilegt að geta ckkí
fengið ákveðið svar, og enn-
þá einkennlegira væri það, ef svar-
ið yrði þannig, að atkvæðisrjcttur-
inn væri aðeins afnuminn í einni
tegund mála, en alls ckki 1 öðrum,
eins og útlit er fyrir að meint sjc.
Og ef svo er, f hvaða tilgangi er
það þá gjnrt ? Það væri gott að
fá svar upp á þessa spurningu, þvf
tilgangurinn er ætíö takandi til
greina Hverskonar umbótahugs-