Baldur - 24.07.1909, Blaðsíða 3

B Á L D U R, VII. ár, nr. 2.
Bœndastjettin.
Eftir
ÁRNA SVEINSSON.
(Ræða, sem flutt var t sarh
kvæmi 4 Brú nú fyrir skömmu)..
Je" hefi valið mjer fyrir um-
talsefni í dag bændastjettina,
þvt jeg þekki hana talsvert og
tilheyri henni; ann henni og virði
hana mcst, og álít hana upp-
byggilcgustu og þörfustu stjettina,
þvf hún er sá grundvöllur sem
þjóðfjelagið hvflir á; og allar aðrar
stjettir ciga ?ett sína að rekja ti!
hcnnar. Hún er elzta stjcttin
sem vjcr höfum sögur af, stofn-
sett af guði sjálfum; því cins og
við öll vitum, skapaði guð hinn
fyrsta karlmann og hina fyrstu
konu, setti þau f aldingarðinn
“Edcn” til þess að yrkja liann og
vakta. Samkvæmt þvf vcrður
ekki annað sjeð, en að Adam sje
fyrsti bóndinn og jarðyrkjumaður-
inn, og að með honum hafi bænda
stjettin upptök sín.
Það vill nú svo vel ti', kæru
tilhcyrendur, að þið þckkið og
skiljið svo vel umtalsefni rr itt, að
það þarf ekki mikilla útskýringa
við, þvf þið tilheyrið bænda-
stjettinni og þekkið hana cngu
sfður en jeg. En einmjtt af þvf
við stöndum hjer svc jafnt að vfgi,
langar mig til að fhuga meðykkur,
afstuðu bændanna, og þá um leið
okkar allra í þjóðfjelaginu. Þið
viti® öll að á bernsku árurn tnann-
kynsins var ekki önnur stjett til
en bændastjettin: og mjcr er nær
að haída, að ef ólulikí ns ormurinn
hefði ekki ginnt hana-Evu til
þcss að jeta af forboðna* trjenu,
og húnsfðan mann sinn Adam, þá
hcfði engin önnur stjett cn bænda-
stjettin verið til, frá þvf er
heimurinn fór fju'st að byggjast
og alt fram á þcnnan dag; vegna
þess, að f samræmi við það sem
okkur hefir vcrið kennt — og er
kennt — hefði engin synd vcrið
til, og þar af leiðandi engin
ásælni, engin, engin rangindi,
enginn bnefarjettur og f stuttu
rnáli engin tilhneiging til hin
illa.
á þessari menningar og mennta
öld, þcgar í hart slær með hinum
kristnu—og svo kölluðu, siðuðu
þjóðum.
Hin fyrsta og elzta stjórn í
heiminum, mun vera heimiíis
stjórnin, sem fjölskyldufaðirinn
hafði á hcndi. En jafnframt þvf
sem afkomendurnir fjulguðu, og
ættin færðist út fyrir takmörk
heimilisins, varð hið litla rfki og
stjórn heirnilisföðursins víðtækari.
Var sá þá nefndur ættarhöfðingi,
sem hafði aðalstjórnina á hendi,
innan takmarka ættarinnar; og
eins út á við f viðskiftum við aðrar
nágranna-ættir. Oft áttu ná-
granna-ættirnar f strfði hver
við aðra, og eins og gengur,
urðuþær sem minni höfðu máttinn
að lúta hinum sem sterkari voru.
Runnu þvf ættirnar oft saman,
og jók það afl þeirra. Stundum
sameinuðust þær á friðsamlegan
hátt, til þess að verjast þvf betur
ásælni annara. Þannig uxu ætt-
irnar, og færðust út þar til þær
urðu að smáþjóð, og ættarhöfðirig-
arnir voru ncfndir jarlar eða
konungar. Þessar smáþjöðir át'cu
einatt f stríði hver við aðrá;
og þar sem þær hraustari og
harðfengari brutu hinar veikari
undir sig, i mynduðust stór og
voldug ríki; og um leið fjulgaði
stjettunum, og komst þar með á
rcgluleg stjettaskipun, sem virtist
óhjákvæmilcgt, eftir því . sem
iðnaður jókst og atvinnuvegir
fjölguðu. En það, sern mjer
virðist óeðlilcgt og nrjög svo
skaðlcgt, er það, að bændurnir
Ijetu aðrar stjettir draga valdið
úr höndum sjei, enda hafa þeir
goldið þess, og verða þvf í
mörgnm tilfellum að sætta sig við
það, sem að þcim cr rjett, svo
ágóðinn af érfiði þeirra lendir
um of hjá þeim , cr sfzt skyldi. Og
meir að segja, valdstjórnin og,
aðraf stjettif hafa á ýmsum Ifmut:
lagt svo mikla ánauð og ok á
herðar þenn, að þcir í tnörgum
HINAR AGÆTU
SHARPLES TUBULAR
RJOMASKÍLVINDUR
standa nú Ný-Islendingum til b'>ða,
1
Verð þeírra, sem aðskilja 200 pund á klukkustund, er $40 (aðrar tegt ndit
scm afkasta jafn miklu verki, kosta vcnjulega $65 til $7") og þær sem dýrari eru
afkasta að sama skapi meira verki.
Sá sem hefir þær til sölu hjcr í nýlendunni er
G-ISLI J~OTnTSSOIM .
JRNES P. O. MAN.
bróðerni og
andans, Og
tilfellum hafa ekki. risið undir þvf.
Auðvitað hcfir það a3 nokkru leyti j komu fram á sjónarsviðið.
F j verið samtakaleysi sjáifra þeirraj ist Norvegur þá í mörg smár
All.r hefðu hfað saman íjaðkenna. Nú á tfrnum er þetta eða fylki. Mim stjórn fylkjanna
grundvöllinn, scm vclmcgan anti-
ara stjetta hvflir á, þvf þegar
hanti er lagður, voga þær fyrst
að kosia á eftir; ekki svo rnikið
til þess, að ’taka þátt f erfið-
leikunum, sem til hins, að hafa
hlutdeild f þeim ágóða, sein fram-
sýni og dugnaður bændanna fratn-
leiðir. Sero sagt þekkið þið þetta
öll svo það þarf ckki frekari út-
skýringa við. En mig langar enn
frernur til )>ess, að bctida á það,
að bændastjettin sje ekki aðeins
undiistaða og viðhald þjóðanna,
að því ,ir snertir framleiðslu hins
daglcga brauðs úr jörðunni, hefdur
sje hún það einriig að tiriklu leyti
f stjórnmálum og llciru, sem
Iftur að framfurum og heill þjóð-
fjelagsins. Til þcss að sýna að
þetta sje ekki talað alveg út í
bláinn,, vil jeg leyfa mjer að
benda á vora eigin fslenzku þjóð,
og hina norsku bræðraþjóð vora,
af þvf að þessar þjóðir standa oss
næst; og svo þekkjum vjer bctur
sögu þeirraen annara þjóða.
Það var fyrst ofarlega á víkitiga-
öldinni að norðinlandaþjöðirnar
Skifl-
fki
THE LIVERPOOL & LONDON &
GLOBE INSURÁNCE CO.
m ® u
Eitt sterkasta og áreiðanlegast a eldsábyrgðarfjelag í heimí.
^ ^
Tryggir hús fyrir eldsvoða, bæði f Gimlibæ og grenndinni,
« & #
\
G. THORSTEINSSON, agent.
Gimli.---—---— Man.
kærleika, í e:n:ng mikið að breytast til batnaðar,
bandi frið.irins. f
fyrst hafa verið algjörlega 1
og bændurnir ailtaf að fá meiri \ höndum bandanna, itndir umsjón
sannri jafnaðaimensku, og þá lítt vy|d og viðurkenningu, og er j og yfirráðum ættarhöfðinganna
nauðsynleg nokkur stjetta skipun.
Allir jafnir að auð <) g mann—
virðingum. Ailir bændur, e; n
stjett, stór, fjölmenn farsæl og frið-
það tildrögin ti! þess að Island
byggðist. En þrátt fytir það, að
vuldin voru þannig dregin úr
hundum bændánna, tóku þcir
mjög mikinn þátt í stjórnmálum,
einkanlega eftir daga Haraldar
konungs. Við sjáum af sögunum,
að konungar- hiifðu þing með
bændum og leituðu til þeirra
trausts og ráða, og urðu konung-
arnir oft að beygja sig fyrir vilja
þeirra, og það kom jafnvel fyrir,
ef peim þ* t i svo við horfa, að
þeir ráku þá af höndum sjcr. Um
það hvort þeir hafi ávalt haft rjett.
fyrir sjer, skal jeg ekkert segja,
e:t það sýnir erigu að síður sjá’.f'
stæði þeirra og karlmennsku.
(Eramhakl).
vonandi að þeir noti sjer það j sem þegar fram liðu tfmar urðu
með j-jettsýni og sanngirni. Jeg
þarf ekki að fara mörgum orðum
um það, hve bændastjettin er
s jtn bænJas.jctt. Og þá hefði | nauðsynlcg og árfðandi fyrir þjóð-
sannarlega verið ánægjulegt að; fjelagið, til þcss að framieiða þá
'f'1- j auðlygð setn jörðin geyiuir f skauti
En slfk sæla, og slfk blessun J sfnu. Eins og bændurnlr frá
varð ekki hlutfall m- nnkynsins; i upphafi hafa vcrið þeir fyrstu
hiý illa náði fijótt fótfestu f heim- að gjöra sjer jörðina undirgefna,
inum og hcfir trúle'ga ger.gið f
erfðir frá elnni kynslóð til annarar,
og þvf miður, lítur svo út, sem
framhald verði á þvf, allt svo
eru á jörð-
lengi sem inetmirnir
unni.
eins eru þeir það en í dag, þar
sem tækifærin eru fyrir höndum.
Þeir eru vanalega hinir fyrstu
að llytja út f óbyggðirnar til þess
að hcyja strfð við nátturuöflin,
fylkiskonungar, en þó með mjög
takmörkuðu valdi. Gengust þa.r
fyrir liðsafuaði ,og höfðu herstjórn
á hcndi, cr ófrið bar að höndum.
Þannig var stjórnarfarið f Norvegi
fyrir miðja níundu öld svo að
segja alveg f höndum bændanna.
En eins og kunnugt er, kom
breyting á það á árunum 8ÓO til
872. Á þvf tímabili, lagði Ilar-
aklur konungur hinn hárfagri alkm
Norveg uridir sig. Var hann
mikihnenni eti jafnframt haðstjóri,
og ósanngjarn, Sýndi hann svo
KISUÞVOTTUR
SAMVIZKUSEMINNAR.
LÍTIÐ A 1>ETTA.
Jónas Halldórsson á Gimli hefir
GÖD íBÚÐARHÖ/S
fyrir 12 manns yfir sumarið.
Einnið hann þvf viðvfkjandi.
HEIMA HJÁ PJETRI.
K.ona Pjeturs og fleiri voru að
tala um brottnám, og segir:
“Mjer þætti gaman að sjá þann
mann sem reyndi að nema mig f
burtu”. 1.
Pjetur: “það þætti mjer líka”.
Sagan er svona.
-----:o:0:o:—--
Það kom Ifíca fljótt f Ijós, j og gjöra sjer þau að nokkru kyti mikið ránglæti og yfirgang, að
þegar menmrn.r fjölguðu, að ein- iindirgefiiV, meö því að haga hinir frjáíiborbu og kjarktniklu
hvcrjir þyntu að stjórna; annars; störfum sfnum og framkyæmdum j óðalsbændur, þoldu ekki ánýðslu
vaf6 hinji veikari fyrir órjetti, og f samnemi við cðli þcirra ogihans og ófrelsi, og kusu hcldur
hncfarjetturinn æðsta valdið, sem 'iásigkomulag. Þannig tnyndr. | að láta lífið, eða flýja af landi
sfzt þarf að undra, þar sem haifn bændurnir blómle'gar byggðir ogiburt, cu beygja sig undir ok
entiþá virðist hafa útskurðar valdið j sveitafjelög, og leg.gja þar mcð j Haraldar kon.ungs — cg urðu
“Nei,” sagði ga-nli skósiniðurinn
við námspiltinn sinn, “Jeg vií ekki
’gjöra það. Jeg hefil aldrei sclt
vöru undir fulsku nafni.”
Pilturinn horfði á húsbónda
sinn, og gat sjer til hverrfg
ráðvendnln barðist fyrir sigri sfnum
í huga hális.
“Nei, jcg vil ekki gjöra það,”
sagði gatnli maðurinn aftur. l etta
eru ljelegir skór og alls ekki af
beztu tegund.”
Svo I jet hann skóinn út f
jgluggann og festi við hann seðii
með þessum orðumxá: “Þess'r
skór eru gjörðir handa prínsessu.
Prinsessur þurfa
mjiig mikið. ”
ckki að ganga
Þau risu’ upp af brúðhjóna bekk;
I búið þau reiturnar færðu:
kúgildi’ af HEIMSRU’ átti hún,
hann þúsund vættir af LETI.
Sfðan þau sofnuðu rótt,
sólin þau naumast gat vakið.
Kúgildin ónýt og ill,
afrakstur letinnar srnár.
Þau fengu sjer einróið far;
—fúin og rangskreið var snekkj-
an—
þau settu’ út á Örbyrgðarsjó,
og sigldu’ inn f Ölmusuhöfn.
Um &r murg þeim barst þar á borð
blóð-drifin almennings-sveiti.
Þau 1 Itu Ioks óþreytt og giöð
ofan í þurfalings-gröf.
X.
|