Baldur - 06.09.1909, Síða 3

BALDUR, VII. ár, nr. 5.
Hvað viljií
þið hifa?
vt/
Brevver dómari, hins ambands-
lega rjettarhalds Banáríkjanna,
benti á, að sambandsrtin eyddu
árlega til herkostnaðar einsamals
þeirri afskaplegu sumru, $365,
000,000, það er ein rrlljón doll-
ara daglega, cða 65 rrósent af
stjórnarkostnaði. Ilvaðþetta þýð-
ir er hægt að sjá með þ f, að virða
fyrir sjer hvað þessi simma gæti
gjört fyrir Bandarfkh á annan
máta tilspöruð. Hún <æti byggt
upp og tillagt öll áhöll á 200,000
heimili, á allan hátt amsvarandi
þeim heimilum, sem 9) prósent af
Bandarfkja þjóðinni rú byggir.
Hún gæti gjört stjórnim þvf vaxna
að borga $200 árlegi hverjum
manni og stúlku undir 16 ára aldri
er nú verður að vinna i sætinda-
og baðmullar-verkstæðum og nám-
um rfkjanna. Hún gæti b)7ggt
og útbúið alþýðubókasafn f hverju
fylki Bandaríkjanna, með frábaerri
fegurð og prýði og uppdráttum;
og örlátlega skreytt sambands-bók-
asafnið f VVashington. Hún meti
fiamfært háskóla til mcnntunar
börnum verkalýðsins, og útbúið
þau menntalega’ undir baráttu
lífsins. Þessi summa mundi fram-
færa heimili og allar nauðsynjar
fyrir allar konur og menn um 70
ára tímabil. Hún gæti byggt og
framfært ‘hospftöl’ fyrir hina sjúku
og tillagt hámenntaða lækna og
hjúkranir án alls annars tillags og
kostnaðar frá hlutaðeigendum.
Þessi summa eydd árlega um tfu
ár gæti gjört útlæga hina viðbjóðs-
legu “tæringu.” Hún gæti byggt
kerfi af almennum skemmtigörðum
Þ' crt yfir landið frá hafi til hafs,
scm mundu gjöra þctta land reglu-
lega þess virði að hfa á þvf.
ímyndun yðar getur sannarlega
vakið upp mörg fleiri útsýni ti!
hvers þessi mikla upphæð gæti
verið notuð, svo ávöxt bæri til
fiamfæris og vellfðunar, heilbrigð-
is og láns fyrir þá, sem framleiða
þessa miklu fjármuni með sinni
iðjuscmi.
Sósíalista stjettin lcggur fram
sinn drengskap til þcss að afnema
herdeildir, og brúka afrakstui
þjóða ^innar til lífsuppbyg’gipgar,
en ekki cyðiieggingar og niður-
brots.
Þið, scm atkvæðin grciðið, þ.;ð
ráðið þessu og getið kosið um.
“Capitalism” meinar mikinn
herafla og herflota og ánauð lýðs-
ms; "Sósíalisrti” meinar eyðilegg-
ingu herafla og herfbta og vellíð-
an og ánægjusama þjóð.
—Þýtt úr “Appcal to Reason.”
BENDINGAR
íil
framanskráÖrar
þyöingar.
Hjer er rjett framsýni fram-
dregið. Valdráðin vilja f það
óendanlega vcrnda sig og sinn
rangfeng, lifa af annara framfæri,
án allrar líkamlegrar áreynslu til
FINNIÐ
UMBOÐSMANN MINN A GIMLI.
uj g !__.ssiaa—■ iin-.r-ijji^j ■ ■i.LLi.j.i _jíittmaimf.a’ffgTiWBanaaa
Hann er ætfð reiðubúinn til að taka á móti yður og afgreiða þarfir
yðar. — Hann hefir nú allar tegundir af líkkistum og öllu þar að lút-
andi. Sömuleiðis hefir hann sbánnýja blómkransa, — til að láta
ramma — með sanngjörnu verði.
Finnið umboðsmann minn á Gimli, hr. Elis G. Thomsen.
1 S. BARDAL,
UTFARARSTJORI.
1!21 Nena St. Winnipeg.
TALSÍMAR: — Skifstofa 306. Heimili 304.
Bonnar, Trueman & Thornburn.
BARRISTERS &.
Tclefón; 766. P. O. B0X158.
WINNIPEG, — MAN.
Mr. Bonnar er langmesti málafærslumaðurinn f fylkinu.
eins nje annars. Rangfenginn
dalur verður að tvöfaldast, þrefald-
ast, fjórfaldast, og það alla leið
upp meir og meir. Verkalýðs-
ins ánauð grær æ meir og meir,
svo að auðkýfingana, — allseig-
endur og stjórnendur verndaða af
eigin falslögmáli, — í iðjuleysi
aldrei neitt bresti, og þeir allt hafi
án minnstu fyrirhafnar. Tapist
þetta ráðabrugg valdhafanna þá er
þeirra “ríki” óðara hrunið niður til
grunna. Þessvegna, — samkvæmt
þeirra stjórnmála og valdráða gangi
er þeim lífsins spursmál að halda
lýðnum sem dýpst niðri í fáfræði,
allsleysi, og líkamlegri crfiðis á-
nauð og þreytu og að sjá um að
hann sje tækifæralaus til hugsana,
áforma, bóklesturs, og annara sál-
arlegra menntana, sem kæmi hon-
um til að geta sjeð ogskilið hverju
böli hann er beyttur af sfnum
“drottnum.”
Fyrir þá skuld að kapítalistar f
einingu við stjórnarvöld hafa bæði
sfn eigin og allrar þjóðarinnar
fjárráð í höndum sjer, þá lifa þeir
áhyggjulausu lífi og í allsnægtum,
en þó á örmum og hugviti hins
praktiska og ópraktiska verkalýðs,
erallskonar framleiðslu framkvæma
er hugvit og iðjusemi tilnær, og
sem kaupast kann fyrir almáttug-
an dollalr þeirra skynjanafæra, sem
honum eru með sál og lífi ofurseld.
Þeiria dollar, borinn og ekinn um
kring af umrcnnandi hlýðnum,
slægvitrum og kærulausum mill-
umstandandi mannfjelagsklassa, er
ar þjóðarheildarinnar, — hreifiafl
ills og góðs cftir innra eðli og
menntunarástandi hvers um sig.
Hver um sig álítur sitt eigið bezt,
— það sem hann hefir og temur.
Sá, sem ofurselur sig órjettvísi,
verður eiginlegt við æfingu að álfta
hana rjettvísa og framfylgir hcnni
f þeirri fmyndun að hún sje rjett-
vfs, og missir að lokum í þesskyns
æfingu alla sanna og rjettvfsa sjón
og eðli.
Að sama skapi sem þéssara
rjettvfsa eðlisvitund sekkur dýpra
og dýpra niður í sjálfselsku, villu,
og hjálpsemdarleysi, þVf hærra
upplyftast hinir góðu,—sern temja
og iðka rjcttvfsi, — til vits og
heilbrigðrar þekkingar og grein-
armunar góðs og ilis. Þeir sjá og
þekkja rjcttan gang og cðli góðs
°g ills, og cflast meir og meir að
viti og rjcttsýni, svo lengi sem
jþcir ekki láta tælast af táldrægni
og falsboðum “rjettvfsinnar. ”
Hcrflotar, rán, morð og blóðsút-
hellingar, N'aldboð og yfirgangur
cru sjí’llselsku, eigingirni, fávizku
°g órjettvísis afkvæmi, sem leiða
manninn æ dýpra og dýpra nlður
til rándýraeðlis, frá sönnu mann-
eðli, scm Ieiðast á upp til guðscðiis
og samc.nast þvf að lokum,
Auðkýfingum og valdráðum
vcrða því sjálteðiilcg valdráð, sjálf-
e'.ska, sjcrdra gni, hroki og ofbeldi.
Þeirn er óeiginlegt að viðurkenna
jöfnuð að nauðsynjum lífsins, held-
ur scm dýr taka það scm cðlisfarið
heimtar,
ókostbærastan máta látið þjóna
sfna með einhverju móti ná.
Það er heilbrigðri rjettlætistil-
finningu sameðlilegt, að líta á þessa
menn sem bræður, sem farið hafi
á mis við gott og göfugt manneðli,
einhverra orsaka vegna. Að þeir
sje “frávilltir sauðir” frá góðum og
sönnum átthögum, er leiðbeina
þarf af öðrum ófrávilltum, En
þeir að sjálfsögðu, sem önnur villt
dýr, verjast af alefli á meðan
mega, og verjast þvf betur og
meir sem óráðvfslegar er að þeim
farið, áþekkt þvf sem vjer þekkt-
um um sauði á afrjettaröræfum Is-
lands.
Sem forustusauðir hjarðanna
leiða þeir lýðinn á öræfi og eyði-
merkur, hvar óhagkvæmt og að
lokum ekkert haglendi er, og óum-
flýjanlegur hungurdauði bfður
hjarðauna er þá elta. Þessir frá-
villingar frá guðlegri rjettvfsi, er
tapað hafa meira og minna með-
fæddu góðu og göfugu eðli, og
hafa ofurselt sál og líf f söfnun
fjármuna og uppfylling holdslyst-
inga, þröngsýnis og dramblætis,
eru nú af oss kosnir ár cftir ár til
að leiða lýðinn, — ekki á öræfi,
heldui; til góðs haglendis og frels-
is. En af þvf ^pcir sjá sfn ráð pg
eftirlanganir einungis á heimslega
vísu — án sjónar inn í andlegt
haglendi — þá leiða þeir lýðinn
eftir sinni beztu vitund, og eru
þar fyrir — samkvæmt sfnum
hæfilcikum — óvftaverðir, svo öll
oss, að clta þá á
móti betri vitund og af hræðslu
við valdið, en að kjósa oss ekki
aðra leiðtoga betur við vort hæfi.
Sökin er því á oss, sem atkvæða-
rjeltinn höfum en brúkum hann oss
f fnein, á stundum fyrir fjármuna-
lega bitlinga frá þessum velþekktu
andlegu auhiingjum, blinduðum af
fjegirnd og valdcfýsn. Þeim finnst
— ekki sfður en oss — þeir vera
andlcgir og samstæðir, og cnda
yfirstæðir oss f öllum greinum.
En sjón cr sögu ríkari, að við raun-
prófið geta þeir sáralftið andlcgt
viðurkennt, x)g að það, setn nefnt
sje þ\ f nafni, sje “yfirnáttúrlegt”
og ófanganlegt mannlegu cðli, og
cnginn gaumur gefandi, heldur
halda þvf sem er og hefir verið
frá ómunatfð, hvort það samsvarar
fleiri eða færri þörfum.
Sönn og hágöfug stækkun and-
iegs sjónarsviðs hefir af vorum
leiðendum, — stjórnmálamönnum
og prcstum við þá neglda, — ekki
verið æfð og fönguð, helclur deyfð
og dæmd til dauða, álitin brot
guðlcgra laga. Nú cr þctta að
vendast við, og frjálshugsandi
menn eru þvf hlynntir og lofa guð
fyrir þann frelsisneista, þó enn þá
smár virðlst, sem hvervetna sýnir
sig til batnaðar og bctri almennrar
Ifðunar. Vjer kærum css ckki svo
mikið hverjir mótmæla þvf. VTjcr
vitum að hver otar þvf fram, sem
er hans eigið og að af öflu má eitt-
hvað læra til ráðningar Iffsgátnnn-
ar. Þvf meir sern mælt er mcð
og móti, þess mcira prófast og
þcss betur aðgreinist rjett frá
Hvortveggja þurfum vjer
að læra að þekkja og aðgreina til
að gjörast þvf vaxnir að sjá og
umvelja og halda þvf góða.
Auðkýfingar og valdhafar hafa
allskonar vígvjelar og slægvizku,
fjárráð og fagurgala til að lciða
lýðinn hvert sem þeir vilja. Þeir
hafa menntast í þesskonar frá
barndómi, og mjög er líklegt að
slægvizka og vjelabrögð geti sem
arfur gengið til afkomenda ekki
síður en gott cðlisupplag þegar
uppeldið því samsvarar, þvf af
eðliseinkennum foreldranna fæðist
'barnið. Það má þvf ganga að þvf
sem vísu að valdhafar sem vopn-
uð hetja varðveiti sitt anddyri á
meðan mega, þar til þeir hafa náð
fullum þrozka, cða þá aðrir yfir-
stcrkari koma og stey7pa þeim af
stóli. En það er ósamkvæmt
rjettvfsi að ofsækja með valdi
og blóðbaði. Hún er hvorki vald-
ráð nje herská, því eðli hennar cr
allt andstætt órjettvfsinnar cðli.|
Hún vinnur allt með friði, ró, og
hagsýni, umbutðarlyndi og fram-
sýni, f kærleika tibguðs og ireð-
bræðranna og alls sem er göfugt
°g gott, Anríað en þvflfkt tilheyrir
hcnni ekki, — því er þá af öðrum
ófrjálslega smcygt inn til sjónvillu
og vafasemda um hennar sanna
eðli. Allt öðru máli er að gegna
með órjettvísina, þvf hennar eðli
er heimslegt og hún breytir höm-
um á marga vcgi, frá Ijóssengli
niður til hins djöfullega. En rjett-
vfsin er cindregin himnesk, mein-
laus sem lamb og f cinu orði sagt
“guðleg elska.” Mismun þcssara
tveggja þurfum vjcr að læra að
skilja t,l að geta sjeð og skilið
hverrar afl að meiri hluta lifir og
rfkir í hciminum, og þar af álykt-
að hvenær það er fullþrozka. Þeg-
ar það þrýtur þá kemur hitt inn
er rfkið tilheyrir næst.
“Jafnrjetti” cr rjettvfsinnar
f
stjórnfræðislega málefni. Þcss
rjettvfsa og sanna eðli skilur hver
fyrir sig samkvæmt rjcttlætis stigi
ÞAb sem hann stendur á eðlisfars-
lega, og sá alls ekki sem enga
rjettiætistilfinningu hefir. And-
legleikann á sama máta skilja ekki
þeir ‘óandlegu’ en þaðan af hver
samkvæmt því andltga stigi sem
hann stendur á. Öflun í þess-
um greinum tekur tfma og lær-
dómsiðkanir, eins í þvf og öllu
öðru.
Menn verða allt að la;ra, geta
ekkert varanlegt cignast án lær-
dóms, vilja, og árey'nslu. Maður-
inn er vjel, smfðuð og ummynduð
að eigin hugmynda fyrirlagi, er
og verður samkvæmur eigin hug-
myndum.
Jafnrjetti er f vfðtækum skilningi
meira en jafnrjetti karls og konu
til atkv;eðagreiðslu. í orðinu
“jafnrjetti”. innibinzt heill heimur
allra mannrjettinda; — að enginn
einn eða annar hluti þjóðflokksins,
nje þjóðflokkanna hafi valdráð nje
drottnunarrjett yfir öðrum, hcldur
hafi hver einstakur sama rjett og
hver annar mcðlimur fjölskyldunn-
ar, sveitarfjelagsins, og þjóðfjelags-
ins, til að menntast, veröa að
manni, og neyta náttúrunnar gæða
samkvæmt gáfna hæfileikum hveis
cins til góðs og heillavænlegs
lifnaðar.
Hægri höndin má ekki segja v ð
hina vinstri: “Jeg þarf þín ekki
við.” Ekki má maðurinn heldi r
segja það við konuna eða konan
við manninn, sveitarráðið við þegi -
ana, nje þjóðfjclagsráðið við lýðinn.
Hvað um sig er rjettvfslega bund-
ið hinu, og þaif að styðja hvað
annað, gctur ekki án hins lif. ð
eðlilegu Iffi, nje viðhaldist og
framþróast.
B. G. Backmann.
sökin lcndir á
driffjöður yelmegunar og vanmátt-
og það sem þeir geta á j röngu.
v