Baldur - 22.09.1909, Side 3

B A L D U R, VII. ár, nr. 7.
“Nýr
prótestantismi.”
“Afleiðingar
hins njfja skilnings.”
----:0:-----
.Þcssi orð standa sfðast í ritgjurð
nokkurri, sem M. J. hefir fcýtt og
nýlega látið birta f Lögrjettu.
Sfðasta setningin í ritgjörðinni
er afareftirtektaverð fyrir okkur
Vestur-Islendinga nú á tímum.
Við höfum þennan ‘nýja prótestant-
isma’ f fæðingu að því leyti, að
við höfum mitt á meðal okkar nýj-
an skilning á biblíunni.
Ilverjar eru óhjákvæmilegar
afleiðingar þess nýja skilnings?
Ýmsir svara, og sinn segir hvað.
Ilvernig verður þá þessi nýi
prótcstantismi?
Undir hverju er það komið
hvað hann verður?
“Ljásum röksemdum” segir
höf. ritgjörðarinnar.
* *
7V*
Mcnn ættu að lesa þessa rit-
gjörð vel, og velta þvf svo fyrir
sfnum eigin huga, hvernig þcssi
nýi prótcstantismi muni verða.
Það cr miklu mennilegra heldur en
að láta aðra hugsa það fyrir sig.
BókstaflDg trú og
tilorðning biblíunnar.
Það, sem einkum licfir vakið
efascmdir og vantrú skynsamra
manna, er mótsagnir hcnnar, eins
og kunnugt cr. Hún býður hið
iama og hún bannar, staðhafr
ýmist eða reng'r, lcyfir ýmist eða af-
segir, o.s.frv. IIún býður bardaga,
víg og grimmdarverk, og það fyr-
ir munn drottins, en l annar mann
að vega, t. d. En þctta ætti
cngan mann að hneyksla. Biblí
an er mjög sundurlaus rit, og má
sanna að .lztu ritin, cða efni þeirra
og kaflar, eru 1000 árum eldri tn
hin yngstu. Siðabót Lúthers cr
höfundur biblíuátrúnaðafins, bók
stafstiúar vorrar og rjetttrúnaðar.
Ekki f> r en á vorum dögum varð
löglest krafa þeirrar hreyfingar
(0: Lúthers sjálfs) um hugsunar-
qg samvizku-frclsi A 16. öldinni
varð þcírri kn'ifu ckki sinnt, og
varð þvf siðabótin að hætta á
rniðri, lcið, cnda hætti þá og ut-
breiðsla hcnnar fyrir langan tfma.
Þá hófst og sú dcifa, scrn síðan
hefir staðið, og njótsögnin aldrei
orðið berari og heitari en nú á
vorum díigum. Því ávalt að vilja
miöia má.lum, og láta hálf sannindi
gilda eins og lieil, það þolir ekki
n : nr.sins andi þegar fram f sækir.
Siðabótin gjörði sem sje biblfuna
að helgivaldi, í stað páfans. En
páfinn var betra helgix ald. Hann
var maöur og mátti umflýja mót-
setningar, og hann lifði og dó mcð
tfrnanum og gat því betur fvk t
honum og hans breytingum. En
bókstafur biblfunnar stendur kyr.
Reyndar Ijctu mótmælendur hana
scgja hvað sem þeir vildu. Þeir
bjuggu til hina beygjanlegu texta.
Einhvern tíma verður það einhver
mesta ráðgáta mannkynssögunnar,
að mönnum.skyldi takast að sanna
mcð þessu foinritasafni hjer um
bil hvað sem vera skyldi. Frjálsa
guðfræðin, þótt trúarlega skoðað
sje nokkuð óákveðin og sje nokk-
urskonar miliibilsíræði milli ákveð-
innar trúar og trúarlcysis, hcfir haft
þá ómetanlegu þýðingu, að hún
hefir hlutdrægnislaust reynt til að
ná fullri vissu urn uppruna og cðli
hinna ýmsu rlta biblíunnar—reynt
til að finna, hvað fólgið væri í
hverjum texta, hvað sem allri guð-
fræði liði, skýringum og skáldleg-
um skoðunum liðinna tíma. Og
afleiðingin virðist orðin sú, að
biblfan er jafnnytsamleg til upp-
lýsingar og siðbetrunar sem áður,
en þýðing hennar sem helgivalds,
cða heilagrar lögbókar cr horfin.
Það sem einhver Gyðingur hcfir
ritað fyrir 2000 árum má ekki
binda hugsanir vorar nú. Og
þctta mun þvf fremur virðast auð-
sætt, cf vjer sfnum einstök dæmi
þcss, hvernig rit hinna helgu bóka
eru orðin til.
r •
Aður var venjan, að mynda og
mála hina helgu hiifunda, þar sern
þcir voru að rita eftir “andans
innblæstri,” eins og miðla anda-
trúarinnar, sem ekki vita hvað
hönd þeirra skrifar. En ckkert
cr auðveldara en að sjá, að slíkt
nær engri átt um tilorðning nokk-
urrar bókar, og er ekki heldur
samhljóða guðspjöllnnum (Jóhann-
esar guðspjall er frá 2. öld og ekki
kallað sannsögulegt). Lúkas get-
ur sjálfur um, að hann hafi ásett
sjcr að gjöra það sama (d: að rita
guðspjall) af þvf að margir hafi
gjört það á undan honum. llon-
um líkar ekki þær bækur og vili
hann bæta um, segi'st þvf hafa
“vandlcga spurst fyrir og sfðan
fært a.lt í letur.” Hann veit, að
hann ritar elcki eftir innblæstri
anda, heldur efrir eigin rannsókn.
Samkvæmt þess varð og hans frá-
sögu töluvert frábrugðin hinum
tveimur guðspjöliunum, er vjer
þekkjum.
En í raun rjettri má sjá, að vjer
þekkjum einungis citt, guðspjall
Markúsar, af öllum þeim “inörgu
ritum,” sem Lúkas kvaðst hafa
þekkt. l’áii postuli getur einnig
um brjcf, sem hann haíi ritað, cn
sfðan hafa týnst. Safn Nýja testa-
mentis r.tanna virðist þvf mjög
vera tilviijunum að þakka. <Og þá
niá ekki því gleyma, að kyrkjan
var ekki búin að ákvcða, hverjar
bækur skyidu tnynda regluhe.ld'
(kanón), eða teijast með N. testa-
mentmu, fyr en um 400 e. Kr.
Áður taldist “he.iög rilning” ein-
SöngLi Gamla testamentið.
G. testamentið varð ekki full-
bú.ð fyr en d 1. öld e. Kr. Stóð
á tilbúning þess full 500 ár. Þó
er hitt ennþá eftirtektaverðara, að
bókum þess saíns hafði sí og æ

J
HINAR AQÆTU
SHARPLES TUBDLAR
ASKILVINÐUR
t
t
t
%
t
t
t
*
t
t
%%<%%%/%%%%%%?%%% %%%%%%%% %%%%%
standa nú Ný-íslendingum t:l beða.
Vcrð þeirra, sem aðskilja 200 pund á klukkustund, er $40 (aðrar tegi'ndt.
sem afl<asta jafn miklu verki, kosta venjulega $65 til $7-) og þær sem dýrari eru
aflcasta að ssma skapi meira verki.
Sá sem hefir þær til sðlu hjcr f nýlepdunni er
G-ISLI JOIVSSOLJ. -
JRNES P. O. MAN.
hafa menn átt mjög svo bágt með
að skilja, og því er öll þörf á að
athuga betur orsakirnar.
Á miðri 8. öld f. Kr. verðum
vjer fyrst varir við spámenn Isra-
elsmanna. Skoðanir þeirra eru
svo frábrugðnar trú og siðum eldri
tfma, að hjer stingur f stúf, hvað
snertir trúarþróun þjóðartnnar.
Rit sumra þessara spámanna (þ. e.
kennara) eru til enn, því að ein-
mitt 'þeir, sem síðar þóttu hafa
spáð eða kennt f þá átt, scm síðar
kom fram, hafa verið f heiðri hafð-
ir, en hinir, sem öðruvísi þóttu
hafa spáð, voru kaliaðir fal'sspá-
menn, þeir geymdust, hvort sem
þeir voru sannir guðsmenn eöa
ekki. En þótt mjög merkileg rit
hafi þannig gengið í súginn, meg-
um vjer vcra mjög svo þakklátir
f>rir þau spádómsrit, sern eftir
urðu, 0g má óhætt telja hin beztu
þeirra helgustu dýrgripi G. testam.
Hvað þessir fornu guðsmenn
meintu og kenndu, fáum vjcr víc-
ast skilið, en aftur er oss mjö'g tor-
felt að skilja, sögu og sapianhengi
Israelsfólks á undan spámönnununæ
Hvers veg'na? Sakir tilbúnings og
breytinga seinni manna, setn lög-
uðu sögu hins uinUðna tfma efur
hugmyndum sinna tfma. Nöfn
hinna fornu goða voru látin dctía
úr sögunni, nema sem skurgoða,
en nafn Jahve sett f þeirra stað.
Otal hendur unnu að þésSu bók-
menntanýsmíði, uns trúarsagan frá
þvf fyrir daga spámannanna var
horfin, eða gjörsamlega sn.ðin upp
í bókuin þjóúá innar.
Segi' menn þannig frá gangi
■sögunnar, verður mörgum að
hugsa, sem von er til: Hafa þá
höfundar G. testam. falsað bækur
þess? Já, svo rriætti spyrja, hefði
bækurnar verið þannig samdar á
. u- 1 • , . samtfðar — ekki til þess að falsa,
siðari tfmum. L11 hjer má margt |
, 1 , heldur einmitt sakir sannleikans.
f milli vera; ber oss fyrst og
fremst að minnast þess, að rit
þessi voru þá ekki erðin heilög
eins og samtfmamenn hans álitu
að hann væri.
Slfkum röksemdum má enginn
gleyma, sem les biblfuna og
vill forðast hleypidóma oftrúar
og hjátrúar. Einkum verða menn
að muna eftir því, að rit þessi
geymdust fyrir ótölulegar afskriftir
öldum saman áður en þau urðu
allsherjar helgirit.
Það er nú ætlunarverk vorra
tfma að fá framgengt kröfu hinná
fornu Prótestanta: fullu leyfi til
frjálsra rannsókna. Krafan cr
þegar veitt þannig, að helgiheimild
mótmælcnda, biblían, hefir mjög
verið reynd og rannsökuð. Og
svo langt er áleið.s komið, að
trúin á bój<stafinn verður þcgar
hvcr vill 'ómöguleg. Deilan um
trúar- og lífsreglubækur (kanó-
niskar), eða opinberuð rit.
Hugsum oss nú Gyðing. sem
hittir fyrir sjer einhverja slfka
bók, er segir frá sögu forfeðra
hans. Hann lcs bókina í grand-
leysi sem áreiðanlega sögu. En
svo fer hann að mæta f henni
skoðunum, sem hann álítur rangar,
og sfðan leiðrjettir hann það f
þvf handriti, setn hann býr til
eftir bókinni handa sjálfum sjer.
Þá voru allar bækur ritaðar,
hvort heldur í fyrstu cða hvor
eftir annari. Og allt þangað til
prentlistin kom upp, voru bækur
ekki alþýðu eign, heldur einstakra
manná, og það með fyllra rjetti
en aðrar eignir. ■ Finni menn
viilur í bókum nú á dögum, geta
menn þcss, cða dæma um rjcttan skiining á bókum biblí-
unnar er nú aðaldeilan hvað trúar-
brögðin snertir. Hjer er hinum
upphaflega prótestantisma haslaður
viillur. Nýr prótestantismi er
i kominn undir því, hvernig honum
bækuinar f blöðum og tfmaritum,
En á þeim tímum breytu menn
textanum, er menn rituðu bæk-
urnai'iupp, og áttu síðan eftirrit-
íð. Þctta þótti rjettmætt, svo
og það, að kenna ritin við 1 & | tckst með ljósum röksemdum að
menn, sem bækur voru annað-
hvort upprunalcga eignaðar, eða
þóttu þeim eða þeim samboð-
nastar, t, d. Móises, Esiías,
Davíð, Salómon, Jóhannes, Pál,
l’jetus o. sv. frv. Þetta kallast
nú p/a fraus, d. e. gttðsnianna-
leyfi, og var þvf sjaldan mótmælt
á þeim ö'duin, sða ritum hafnað
fyrir þá sök, sem og var alvcnja.
Við hinar tíðu breytingar rit-
anna, breyttust einnig smám-
saman erfðasögurnar og fylgdust
með hugsunarháttum þjóðarinnar.
Sama gildir um allar fornsögur,
sem oft hafa verið ritaðar upp,
Mcnn hafa mcð engu móti fellt
sig við hinar eldri og rangari skoð-
anir og fyrir þvf lagað þær eftir
skilningi og skoðunum sinnar
sýna og sanna óhjákvæmilegar
afleiðingar hins nýja skilnings á
biblíunni. .
N. Blœdel
pýiteftirblaðmu “l’rolestttotie.k Tideude”.
M. J.
Á dálitlu- eimskipi sem fór
skemmtiferðir með landi fram var
fest upp auglýsing:
“Stólarnir f salnum eru ætlaðir
kvennfólkinu, karlmenn eru beðnir
að nota þá ckki fyr er: þær eru
seztar”.
| eða helgibækur. Það var fyrst
, .. f , ! eftir herleiðinguna til Babýlonar,
verið breytt — sí og æ venð auk- j ö ‘
ið við þær eða úr þeim fellt, allt í að G> öiugai: byrÍuðu að safua
þvf skyni, að koma að vissum békum, seni nú cru f G.
j hugsjónum og kenn'ngum, Þetta
Og sama er að segja um bækur
N. Testainentisins. Þannig virð-
i.st sem bæði höfundar og ritarar,
sem uppi voru, þegar hugmynd
in, að Jcsús væri guð, var kotnin
upp, hafi dregið yfir alt það, eða
flest, scm þeim sýndist sanna, að
Drykkjumaður einn datt ofan f
skurð og sofiiaði, við hliðina á
stórri gyltu, sem þar lá.
Maður, sem framhjá gekk, sá
þetta og sagði: “sk immastu þín
ekki að vera í þessurp fjelags-
skap?”
Maðurinn svaf sem áður, cn
svfnið stóð upp, hrein og fór f
burtu.
testám., cg að skoða þær sem' Jesíjs hefði verið einungis inaður,