Baldur - 06.10.1909, Side 2

B A L D U R, VII. ftr, nr. 9.
ER GEFINN ÚT Á
GIMLI, --- MANITOBA

OHAÐ VIKUBLAÐ.

KOSTAR $1 UM ÁRÍo.
BORGIST FYRIRFRAM
ÍÍTGEFENDUR :
THE GIMLI PRINTING &
PUBLISHING COMPANY
LIMITED.
UTANÁSKRIFT TIL BLAfiSINS :
BALDTJR,
GtXJVLXjX,
MANT.
Verð á smáum auglýsingum er
25 c. fyrir þumlung dálkslengdar.
Afsláttur er gefinn á stærri auglýs-
ingum, sem hirtast f blaðinu yfir
lengri tfma. Viðvfkjandi slfkum af-
slætti ogöðrum fjármálum blaðsins,
eru menn beðnir að snfia sjer að
ráðsmanninum.
Breytileg samvizka.
“Það kvelur míg”, sagði j.
William Lloyd einu sinni í
sósfal'stablaðiuu “Ariel”, “hvað
sósfalistum hættir mikið við þvf
um þessar mundir, að gaspra um
upphlaup. Væru mfn áhrif
nokkut, legði jeg þau öll fram á
móti þvf. Við höfum ö!lu að
tapa en ekkert að graða á
borgarastrfði, eða á gasprinu um
það. Ekkert er til, sem and-
stæðing'jm okkar kemur betur;
ekkert til, sem þeim er meiri
hjálp f, heldur en einmitt það, að
geta sýnt það af o'ckar eig n
orðum og gjörðum, að við sjeuu.
hávaðasamir, upphlaupsgjarnir,
óviðráðanlcgir ofsar, — hættulegir
glæpamenn.
“Þið þurfið ekki að misskilja
miS' JeS SÍr>ri ekki lápuskap að
neinu átrímaðargoði. Það er
sjálfsagt, þcgar svo ber undir,
cð veíta vanalegum þjóf og
morðir.gja mótspyrnu með Iíkam-
legu afli; en ve! að merkja, hann
v e i t sig glæpamann, cg viður-
kennir rjettmæti mótspyrnunnar.
“En — einu megum við aldrei
gleyma. Hversu augljóst, sem
okkur finnst það, að kapftalistarnir
sje rænirigar og þrælahaldarar, þái
neita þeir, f fullri einlægni við
sitt eigið hugskot, að svo sje.
Þeir álfta sig þvert á móti æðstu \
framleiðslu mannlegrar breyti-
þróunar. Þeim finnst þeir vera
verndarar fjelagslffsins og allra
stofnana. Þeir viðurkenna að;
mannlífsferillinn sjc grimmúðugur,
en þeir segja, að það sje ekki
um neitt betra að ræða, og skeila
skuldinni á náttúruna.
I
“Þessvegna er það, að þessir
menn hafa ekki einungis auð og
herafla og hina beztu hugsunar-
krafta á sína hlið, heldur hafa
þeir líka það, sem er þung-
höggasta kylfan öllu f stríði, —
þrekið, sem stafar af þvf, að vera
ánægður með sjálfan sig,
— hafa ‘góða’ samvizku.”
* *
*
Sendið þið tvo menn í hólm-
göngu; —■ annan með miklum
krfiftum, skörpum vitsmunum, en
með sofandi samvizku, sem er hiö
sama eins og hann væri samvizku-
laus ef svefninn er nógu fast-
ur, — hinn með jafnmiklum
kröftum, jafnskörpum vitsmunum,
og vakandi samvizku, þ. e a. s.
sfhrópandi rödd um það, að að-
hafast ekkcrt, sem sje vont.
Hvers þeirra atlaga mundi
verða* blóðugri og grimmúðugri,
‘d ý r s i n s’ eða mannsi n.s?
Svarið upp á þá spurningu
getur ekki verið neitt vafasamt.
En þó að nú maðurinn hafi
unnið sigur yfir öllum öðrum
skepnum jarðarinnar, þá hefir
ekki samvizkan unnið það, heldúr
vitið. Þrekið kemur ekki til
mála; það hefir maðurinn minna
en flest önnur jafnstór dýr.
Hefði t d. björninn haft vitið
mannsins, þá hefði hann ekki
orðið undir f viðskiftunum.
A fyrri öldum þegar Hfsárangur-
inn var meira háður þreki heldur
en viti, var fyrst af öllu spursmái,
hvert sá, sem undir varð í lífs-
baráttunni, hefði ekki orðið það,
afþvf að hann væri ekki nógu
hraustur og harðfengur, — af
þvf að hann væri of mikill ónylj-
ungur. Jafnvel ennþá brennur
þessi hugsunarháttur allvfða v;ð
meðal ísicndinga; en yfirieitt er
þó riú orðið byrjað á að eigna öll
skakkaföll, sem menn verða fyrir,
þcirri orsök, að þeir hafi ekki haft
nóg vit fyiir sjer, — að hlut-
aðeigandi sje heimskingi.
I mannheimum drottnar sá nú
orðið sem neytir einungis vitsins
og skeyt'ír ekki um neitt annað.
Ilann þarf hvorki að vera þrek-
mikill nje sarnvizkusainur, til þess
að setjast í hin æðstu sæti. ef
vit hans er r.ógu mikið, — nóg
hyggni.
Þegar cinhver verður undir í
viðureign lffsins eru fyrstu lfkurnar
þær, að hann hafi verið of
heimskur til að standast sam
keppni einhvers meðbróður(I)síns.
En ástæðan getur þó verið
önnur. Hún getur ’verið sú, að
hann hafi verið of samvizkusamur,
til þess að beita þeim vopnum,
sem hann hcfir verið beittur.
í viðskiftum þjóðanna birtist
hinn sami virkileiki sem í við
skiftum einstaklinga. Þegar
PdeRlD var fundið upp urðu hjá
Evrópumönnum tímamót hreyst-
innar og vitsins. Sfðan hefir
kraftalítill maður, vitiborinn, verið
skæðari í viðureign heldur en
sterkur ir.aður, heimskur. Eftir
það kom það í fyrsta skifti fyrir,
að heil þjóð herjaði á aðra í
þeim eina tilgangi að bjarga
manníegri skynsemi undan blindri
harðúð, þegar Gústaf Adólf hjelt
með sænska herinn f sfðabótar-
stríðið. En sfðan hafa líka
Evrópuþjóðirnar hvolft sjer eins
og brotsjóir yfir allar aðrar þjóðir
heimsins. Og þó hafa það verið
tvær tegundir menningar, sem
fyrir þeim hafa orðið í öðrum
heimsálfum. Það hafa verið
villtir menn t. d. Indíánar og
Zúiúar, á lægra menningarstigi en
Evrópumenn, stigi líkamshrcyst-
innar, sem hafa haft nógan
viljann *og þrekið ti! að drepa
menn, en ekki verið orðnir jafn-
miklir listamenn f þvf, eins ' Og
hinir hvítu menn frá Evrópu. En
svo hafa það líka verið siðaðir
menn, t. d. Kínverjar og Hindú-
ar, sem að sumu leyti f það
minnsta hafa staðið á æðra stigi
heldur en Evrópumenn sjálfir.
Að þessi sfðasta staðhæfing er
ekki gj'ilð út f loftið
þótt
Hæstmóðins orgel og
píanó.
Hinireinu umboðsmenn fyrir
Heintzman & Co. pfanó.
J. J. H. McLean <& Co. Ltd.
528 Main St. WiNNlPG.
hvftu þjóðunum sje ógeðfellt .að
viðurkenna hana, — má meðal
annars sjá af “Sögu manns-
andans,’’ eftir Ágúst Bjarnason.
I kaflanum um Kfnverja stend-
ur þetta:
“Siðaskoðun Laó-Tse’s lýsir
sjer ljóslega í ýmsum gullfögrum
ovðskviðum og spakmælum, sem
eftir honum eru höfð. Kemst
hann meðal annars svo að orði
að hinti ytri vinnirgur verði oftast
nær að tapi; að enginn sje hcirna
hjá sjer nema í ínsnta hugskoti
sjálfs sín; að blíðan sje hörkunni
yfirsterkari og brjóstgæðin hinn
mesti styrkur mannsins. Loks
kcmur fram hjá honum boðorðið
um að iauna illt með góðu og
rökstyður hann það á þessaleið: —
þeim, sem gjöra mjer gott, gjöri
jeg gott, og þeirn, sem gjöra mjer
dlt, gjíiri jeg einnig gott, þvf að
við það mínnkar iilskan í heirn-
inum!”
Og f því, sem cr f sömu bók um
Indverja rítað, er getið hinna 5
boðorða Búddatrúarinnar, sem
snertu dráp, þjófnað, lýgi, óskýr-
lífi og áfcngisnautn.
“Sjerstök áherzla var einkum
iögð á 1. boðorðið og var það
útskýrt þannig, að Búddhatrúar-
maðurinn ætti að auðsýna öllum
lifandi verum einskæra velvild og
ekki mætti hann deyða nokkra
lifandi veru til þess að hcfta ekki
framgang hennar, — þvf að allt
væri á leiðinni til lausnar!”
Sfðustu ummælin um Indverja
hljóða svo:
“Að vfsu er það, scm hjer hefir
verið tekið fram, eitt hið fegursta
og hálcitasta úr trúarbrögðum
Hindúa, en mörgu þvf óiýst, sem
ófagurt myndi þykja; en hitt cr
víst að hvergi er guðrækni að
öllu jöfnu á eins háu stigi f
Lengra verður ekki
heiminum eins og einmitt á Ind-
landi, þar sem svo að segja hver
maður trúir þvf, hvernig sem
trúarskoðunum hans að öðru leyti
er farið, að hann hafi einhvern
guðdómsneista f sjer fólginn, er
hann geti glætt og rnagnað; að
allar syndir mannanna sjeu
sprottnar af sjálfselsku þeirra og
fávizku, og að þeir þurfi ekki
annað en að kannast við guðseðlið
f sjer, til þess að finna til með
öllum verum og elska þær, eins
og sú hin æðsta vera, er sje upphaf
þeirra allra og ástríkur faðir
barna sínna...... Trúin hjá
honurn [Hindúanum] er orðin að
trúartilfinningu, að barnslegu
trúnaðartrausti og ást til guðs.
Enda er þetta aðalkjarni hverrar
trúar á hæsta þrozkastigi hennar
Svo hátt hefirþá þessi átrúnaður
komist, er byrjaði á trúnni á ýms
náttúrugoð, varð sfðan að hat-
rammri lögmálstrú í Brahmatrúnni
og afnpitaði síðan með Búdda-
kenningunni tilveru allra goða; en
hóf sig svo á ný til nýrrar guðstrúar
trúarinnar á guð gæzkunnar og
guð refsinganna og að lol-cum til
trúarinnar á einn allsherjar guð,
föður allra.
komist,. . .
*
Við það að renna huga sínum
yfir reynslu þjóðanna, vaktiar hjá
manni sú spurning hvort sam-
vizkusemi mannanna, sem er hið
æðsta í fari þeirra, muni þá aldrei
verða s'gursæhist þessara þriggja,
hreystinnar, spekinnar, og sam-
vizkunnar.
Svarið fæst óðara af reynslu
Asfuþjóðanna: Nei, aldrei, nema
hún sje báðum hinum samfara,
°íí ‘egg‘ rækt við þær. Spekin
hjá hinum beztu mönnum þeirra
þjóða festi hugann svo mjög á
samvizkunni, að hreystinni var
gleymt; — og það hefir orðið
þeim þjóðum að filli, af þvf
aðrar þjóðir voru ekai komnar á
sama stig og þær f þvf, að leggja
vopnaburð niður.
Afþessari reynslu stafar tregðan,
sem fram kemur á friðarþinginu i
Haag, þegar farið er að leyt;
samkoniulags um það, að minnk;
herbúnað stæritu og menntuðusti
þjóðanna í Evrópu.
Þjóðirnar eru látnar viðurkenna
það, eins og Mr. Lloyd segir um
auðmennina, að mannlífsferillinn
sje grimmúðugur, en það sjt
ekki mögulegt að ráða við það.
Og í þessu, — þegar nákvæmai
er athugað, — Iiggur f raun os
Samræður við vini okkar um
orgel og pfanó eru okkar ánægju
efni, þvfokkurcr óhætt að ábyrgj-
ast hvaða hljóðfæri, sem valið er
úr okkar búð. Þær tegundir, sem
við höfum á boðstólum, eru allar
reyndar að þvf, að standa fremstar
allra þeirra hljóðfæra, sem seld eru
hjer í landi.
veru fólgin trúarjátn ing
kristinna manna:
Veröldin er óvidráðanlega
vond.
“Heimurinn liggur f hinu illa,”
stendur í fyrirlestrinum “Að
Helgafelli,” og sannlcikurinn er,
að höfundur hans hefir að baki
sjer, til þess að sanna orð hans í
verkinu, allar heimsins þýðingar-
mestu þjóðir, með allflestaþeirra
atorkumenn og vfsitidamenn í
broddí fylkingar.
Lífsferillinn er grimmúðugur,
heimurinn er vondur, svo mikið
er viðurkennt; en þeir einstaklingar
sem hafa í höndunum afl þeirra
hluta, sem gjöra skal, álfta að ekki
sje til neins fyrir sig að reyna að
laga það, og þjóðirnar halda fund
eftir fund og komast að þeirri
ályktun, að það sje ekki heldur
mögulegt fyrir sig að laga það.
Við finnum vel að það er eitt-
hvað borgið við þessar staðhæfing-
ar.
Vanalegur þjófur og morðlngi
“viðurkennir rjettmæti mót-
spyrnunnar” gegn sjer, af því að
hann veit s'g vondan. Hann
hefir vakandi samvizku, þó vond
sje.
Lögheimilaða kúgun og blóðs-
úthellingar er ekkert hægt vi§ að
gjöra, af þvf hlutaðeigendur eru
sjer ekki illskunnar meðvitandi.
Þar er samvizkan annaðhvort
sofandi eða engin til.
Hvað er eiginlega að?
Það er ekki trúleysi, heldur er
það vond trú í staðinn fyrir göða.
Og það er góð trú að trúa því,
að hvað mikið, sem til virðist vera
á yfirborðinu af illu, þá sje þó
alltaf innst í tilverunnar eðli óþrjót-
andi mögulegleiki fyrir
þ v f, a ð a 111 i 1 1 t g e t i
breyzt f gott.
Að gefa upp allarvonir um það,
að mögulegt sje að laga það, sc.n
illt er, það er hin aumasta ótrú á
tilverunni, — hin versta vantrú.
Með sínum kenningum um ein-
tóma, óviðráðanlega, blit :da
íáttúrukrafta hafa svo vfsinda-
nenn nútfðarinnar gefið ofríkis-
nönnunum efnið í nýja for-laga-
rú. Allt illt er náttúrunnar
angur, órjúfandi lögmál. Þeir
cta verið þorparar mkð ‘góð.'i’
samvizku; það er ekki þeim að
kenna.
Breytilcg er samvizkan.
Og alltaf er hún skilgetin cóttir
trúarinnar, hvort sem hún er góð
eða vond.