Dagskrá II - 22.05.1902, Síða 2

2
D A G S K R A II.
“ Aldamot.”
Ellefti árgangur pessa rits (fyrir áriö
1901) er nýlega út kominn. Efniö er
petta : “Guð veit það, ” kvæði eftir séra
V. Briem ; “þrándur 1' götu,” fyrirlestur
eftir séra Jón Bjarnason ; “Bókstafurinn
og andinn, ” fyrirlestur eftir séra Fr. J.
Bergmann; “Undir linditrjánum,” rit-
dómar eftir séra Friðrik. Kvæði séra
Valdimars er yfir höfuð nokkuð staklsamt
en gullkorn hér og hvar. þar er haldið
fram kenningum Dagskrár að pví leyti,
að þjóðir, sem viðhalda stríðum, séu vilt-
ar ogheiðnar. Eitt erindið hljóðarþannig:
‘Er fólkið þá siðað, er leikur þá list
og lætur það viðgangast alt ?
Er fólkið ei heiðið,þótt kent sé við Krist
og kristninnar hásæti valt ?
Hvað segja mun um það hin síðari tíð,
Þa.ð sést þegar framlíður stund;
hún kalla mun heiðinn og hálfviltan lýð,
er hefir í metum þau guðlausu stríð!
O, guð veit nær græðist sú und.
Svona lítur höfuðskáld kirkjunnar á ís-
landi á þetta mál; svona lítur merkasta
tímarit íslenzku kirkjunnar í Vesturheimi
á þetta mál; það er ósegjanlega mikið
gleðiefni fyrir Dagskrá; það fellur ná-
kvæmlega saman við kenningar hennar.—
hyrirlestur séra Jóns er merkilegur að
mörgu leyti, eins og flest er hann ritar,
þótt stundum séu á því stórir gallar; hann
er maður rétt eins og Sigurður Júlíus eða
hver annar. það sem hann sérstaklega
bendir a er það að sundrung og tortrygni
sé aðal þrándurinn í götu menningar og
framfara; það er gullvægur sannleikur.
Einn er galli á fyrirlestri þessum og hann
er sá, að ósannindi vísvitandi eru þar
borin á blaðið Jtjóðólf. J)ar er svo til
orða tekið, að hann (þjóöólfur) hafi ritað
á atjórnmálamerki sitt, þá ömurlegustu
trúarjátning er til geti verið — helbera
neitan allra framfara tilrauna landi og
og lýð til viðreisnar. þetta veit séra Jón
minn að er osatt. Jijoðólfur hefir barist
af alefli fyrir sömu stjórnarbótinni, er Jón
sál. Sigurðsson krafðist, þeirri sömu, er
Benedikt Sveinsson héltfram, þeirri sömu
sem konungur hefir nú heitið íslending-
um og vakið hefir sannarlega gleði um
land alt. J>á er því einnig haldið fram,
að réttritun H. Kr. Friðriksonar hafi aldr-
ei fyllilega náð sér niður í latínuskólan-
um; þetta er rangt; ritstjóri Dagskár fylg-
ir ekki þeirri réttritun nú: en bæði hann
og séra Jón vita það vel að hún var full-
komlega viðurkend í skólanum og um
land alt, að fáum mönnum undantekn-
um. Séra Jón áfellir Björn Jónsson og
Björn Olson, fyrir ritdeilu þeirra um staf-
setningamáliö; þar gerir hann vel ogrétt,
sú deila er og verður þeim báðum til æf-
inlegrar háðungar. Svo er í fyrirlestrin-
um sagt að ,,Heimskringla“ hafi það fyr-
ir meginreglu að minnast ekki andstæð-
inga sinna, nema til ills, en hefji sér-
hverja heimsku fylgismanna sinna upp til
skýja. Dagskrá er enginn sérlegur
vinur Heimskringlu, en það veit hún
og það veit séra Jónlíka að einmitt í þessu
atriði drýgir Lögberg fleiri syndir en
Kringla; Heimskringla er miklu frjáls-
lyndara og sanngjarnara blað, þrátt fyrir
alt og alt. Fyrirlesturinn er að mörgu
merkur, en hlutdrægur og einhliða; mál-
ið sumstaðar ágætt, en víða meingað
dönsku,norsku og ensku og jafnvel latínu,
öllu hrært saman, skældu og afbökuðu,
eins og t. d. “fregáta,” “slúffa,” “kapt-
einn,” káeta,” “reformazíon,” ,,sere—
mónía, ” “krítik,” “júbilár” o. s. frv.;
engin þessara orða eru til f íslensku máli.
Réttritun er engri fylgt heldur skrifað af
handa hófi, ýmist réttritun H. Kr. Frið-
rikssonar eða blaðamanna. Ég hefi tal-
ið 48 orð þar sem greinilega er fylgt rétt-
ritun H. Kr. Fr. og 39 þar sem fylgt er
blaðamannaréttritun, í atriðum, þar sem
sérstaklega greinir á um. þá er fyrir-
lestur séra Friðriks; hann er það lang-
merkasta. Séra Friðrik játar það þar
hreinskilnislega, að hann trúi ekki lengur
á innblástur biblíunnar, einsog hann hef-
ir verið kendur; það er ærlega gjört. Hér
skulu tilfærð nokkur atriði, er séra Frið-
rik segir:
“Guðfræðin er öll verk mannanna;það
eitt er víst, hvað sem um annað er, en
mannaverkum er þannig háttað,að aldr-
ei má gjöra sig ánægðan með þau” bls.
66.—“þeir menn, er bezt hafa lagt sig
niður við vísindalega guðfræði og sitja
inni með (!!!) langmesta þekkingu, eru
flestir, nokkurnveginn allir (!!) hinum
gamla skilningi andvígir, ” bls. 73.
Um rökfærslur fyrir innblæstri ritningar-
innar farast honum þannig orð:
‘ ‘þessar rökfærslur fullnægja ekki lengur
hugsun þeirra manna, sem nú eru uppi,
þótt þær kunni að hafa gjört það áður.
Á sumum þeirra stórhneyxlast nú hver
mentaður maður, af því þekkingin kenn-
ir honum, að sumar þeirra eru gjörðar
út í hött,” bls. 85.
Ennfremur:
,,það er nú ekki til nokkurs hlutar að
koma fram með kenningu umguðlegan
innblástur ritningarinnar, er maður
hafi myndað sér fyrirfram, samkvæmt
einhverjum trúarsetningum, er maður
hefir fyrirfram skapað sér,” bls. 90. —
“Vér hljótum jafnvel að hneyxlast á
þeim guði, er lýst hafi sjálfum sér á
r>ann hátt, sem þar, (í biblíunni) er
sumstaðargjört--------hann er einlægt
stórgallaður og margvíslega ófullkom-
inn,” bls. 125.
þessi fyrirlestur séra Friðriks, er að
minsta kosti hreinskilinn. Hann skýrir
óhikað frá því, að hann sé horfinn frá
innblásturstrúnni gömlu. Málið er ein-
staklega bjart og aðgengilegt; framsetn-
ingin víða skýr, en þó er svo á stöku
stað, sem vilji hann sleikja yfir það,
sem hann hefir áður sagt, og kennir þar
gamla hræsninsvanans. Sumstaðar finn-
ast herfilegar málleysur, eins eg t. d. að
“sitja inni með” þekkingu; það er eitt-
hvað með því allra lakasta sem ég hefi
séð. Ritvillur og ósamkvæmi í stafsetn-
ing, er næstum í annari hvorri línu. Rit-
dómarnir sumir eru skemtilegir og vel
ritaðir, en sumir all hlutdrægir, og hefir
það brennimark jafnan verið á Alda-
mótum frá því fyrsta er ritið hófst.
TIL ÍSLENDINGA.
Til viðvörunar þeim íslendingum, sem
ráðast í vinnu, skal ég leyfa mér að birta
það sem hér segir. Síðastliðið haust var
ég ráðinn af herra Allan hér í Winnipeg,
til skógarhöggs austur í Ontario, hjá
manni, er D. L. Mathew heitir. Mér var
lofað $35 á mánuði og ókeypisfari. þeg-
ar til kom vorum við látnir vinna aðra
vinnu en ákveðið var; borgað aðeins $26
í kaup, og urðum sjálfir að greiða fargjald.
Ég hafði skriflega samninga og vildi fá
samverkamenn mína til þess að hefja mál-
sókn á hendur herra Mathew, en þeir
þorðu ekki. Ég stefndi honum því einn,
og var málið þannig dæmt í Rat Portage,
2. apríl, að hann varð að greiða mér $9
uppbót, en málskostnaður féll niður.
Allskonar flækjur voru reyndar af hálfu
lögmanns þess er málið varði, en þær urðu
árángurslitlar. það kom í ljós fyrir rétt-
inum, að herra D. L. Mathewgreiðir far-
gjald vinnumanna sinna frá Winnipeg,
en dregur það svo aftur frá kaupi þeirra.
Hann borgar aðeins $1.90 fyrir hvern
mann, en lætur hann aftur borga sér$5.95
græðir hann því $4.05 á hverjum manni.
þetta varð hann að játa fyrir rétti, og
þótti ilt. Réttarsalurinn var troöfullur,
og lýstu margir því yfir, að þeir myndu
aldrei framar vinna fyrir Mathew, eftir
að þessi svik voru leidd í ljós. Ég vildi
ráða öllum löndum mínum, er vinnu fá
hjá herra Allan, að gæta ’þess að samn-
ingar séu vel úr garði gjörðir. Menn
ættu að taka sig saman um að kæra öll
svik er fram koma í þá átt, það er eina
ráðið því til bóta.
Snorri Jónsson.
Athugasemd: það sýnirmikinn kjark
og dugnað af fátækum vinnumanni, eins
og Snorri Jónsson er, að hleypa sér út í
pessa málssókn gegn auðkýfingi, og hafi
hann heiður fyrir tiltækið. — Ritstj.