Huginn - 19.12.1908, Blaðsíða 1

II. ái'íi'.
HÚKgagnav erzlun
JónatBns Porsteinssonar
LauKBveiEÍ 31. XalBÍmi 64
Stœrsla og ódýrasta iirval af alls konar
húsgögnum, gólfteppum, borðdúkum o. 8. frv.
Sjá vöruskrá og verölista.
;
waWrnw
heflr beztu mótoraolíu og aðrar smurninga-
olíur.
t Menn snúi sér til útsölumanna i Reykjavík
* Nic. Bjarnasorí kaupm. og Magniisar Blöndahls
i
trésmiðameistara.
!

Kaupirðu Ujteyi ÍSZfijm

Fokleir.
Jarðfok eða leirfok er injög algengt. En til
þess að skilja hvernig á leirfokínu stendur, verðum
vér að athuga hvernig leirinn verður til. Leirinn
verður til af molnuðu bergi, en bcrgið molnar af
áhrifum vatns og lofts. Vinnubrögð vatnsins eru
ýmisleg. Það sprengir klettana, er það fr)Ts, en
svo stendur á því, að frosið vatn er rúmtaksmeira
en ófrosið vatn. Árnar mala grjótið og björgin,
sem þær bera með sér. Þannig verða til vatns-
barðir hnöllungar. Sjórinn lemur og sundur klett-
ana við strendurnar. Þegar ár eða sjór halda stöð-
ugt áfram að mala grjótið, þá verða hnöllungarnir
æ minni og minni og breytast að lokum í sand.
Vatnið heíir enn fremur þau áhrif, að það sundur-
leysir bergtegundirnar og því gengur verkið þess
betur, sem bergmolarnir eru muldir smærra. Þannig
verður leirinn til. Munurinn á sandi og leir enaðal-
lega fólginn í kornstærðinni. Sandur er samsettur
af stórum bergkornum, en leirinn af smáum. Korn-
stærð leirtegundanna er mjög mismunandi og oft
eru kornin svo smá, að loftstraumarnir eða vind-
arnir geta þeytt leirnum upp í loftið, þó því að
eins að hann sé þur. Bergmölunin hefir átt sér
stað um allan aldur. Urðirnar, jökulöldurnar, skrið-
urnar, sandarnir, leirurnar og yfirleitt jarðvegur
landanna bera þess ljósan vott.
Fokleir er svo smágjör, að hann getur fokið.
Á útlendum málum er leir þessi nefndur »Zöss«.
Þess konar leir er svo að segja alstaðar og þar sem
er þurkasamt, er leirfok þvi alltítt. Leirfokinu má
vel líkja við skafrenning. Leirinn leggst i lautir og
dældir, breiðist yflr láglendi og legst í skafla við
hlíðar og hæðarætur; þar staðnæmist hann að minsta
kosti um stundarsakir og jurtarikið nemur þar land
áður en varir. Lækirnir grafa sig gegnum leir-
skaflana við hlíðaræturnar og koma þá fram jarð-
föll og djúpir skurðir eins og víða má líta á íslandi.
Frjósemi leirsins fer auðvitað mest eftir efna-
innihaldi bergtegundanna, sem hann er orðinn til
af. Fokleirssvæðin eru víða einhver hin frjósöm-
ustu er völ er á. Einna kunnugastur er fokleirinn
norðan til í Kína. Leirinn er þar í risavöxnum
sköflum í hlíðum hásléttunnar Gobi norðan við
Kína. Skaflarnir eru víða mörg þúsnnd fet á þykt.
Allan þenna leir hafa stormarnir flutt með sér af
eyðimörkinni og frá Tíbet. Slormarnir sópa þannig
öllu rykinu af hálendinu og flytia það niður í dal-
ina. Fokleirinn í Kína er ljósgular á iit og afar-
frjósamur. Lækir og gil hafa grafið sér djúpafar-
Reykjavík 19. desember 1908. 30« tbl.
vegi i leirnum og svo er jörðin frjósöm að menn
búa til stalla í hinum bröttu gilbökkum til þcss að
geta hagnýtt sér yfirborð landsins sem bezt. Og
ekki eru þeir að eyða þessari frjósömu jörð undir
hús eða byggingar. Þeir grafa sig inn í leirinn til
þess að geta hagnýtt sér alt yfirborð landsins. í
fokleirssveitunum búa menn því í tilbúnum
hellum. Og þar er æði mannmargt, því að íbúa-
tala þessara sveita skiftir miljónum. Áin Ho-
angho (Gulá) rennur um leirsveitirnar og fær sinn
gula lit af leirnum.
í öðrum heimsálfum eru og víða allstór fok-
leirssvæði, t. a. m. í Norður-Ameríku og á Rúss-
landi og víðar. Leírsvæðið í Rússlandi er afar-
frjósamt, en jarðvegurinn er dökkleitur, at þvi að
rotnandi jurlaleifar eru þar innan um. Þessi jörð
er oft nefnd »svarta moldin« (í Litla-Rússlandi) og
er einhver hin frjósamasta akurjörð. Þar að auki
mætti nefna marga frjósama fljótadali i Norður-
álfunni, t. d. Ríndalinn, Móseldalinn, Dónárdalinn
o. fl. Hinn frjósami jarðvegur í þessum dölum er
að mestu leyti fokleir, nokkuð er þó að likíndum
af vatnsleír i dölunum, þ. e. af leir, sem borist hefir
með vatni og sezt á botninn.
Leirjarðvegurinn á íslandi er og að miklu
leyti fokleir; hefir Þorvaldur Thoroddsen bent á það
fyrstur manna, að því er mér er kunnugt. En að
nokkru leyti er leirinn hér að likindum vatnsleir,
er sezt hefir á botninn í flóðunum við lok ísaldaf-
leysinganna. »Leirskaflar« við hlíða og holtarætur
eru að mestu fokleir að því er virðist, en víða ann-
arsstaðar er leirfarvegurinn að líkindum vatnsleir.
Það er ofurauðvelt að ganga úr skugga um hvað
er fokleir og hvað vatnsleir, þvi að ekki þarf ann-
að við en að mæla kornstærðina. Vel má líka á
annan hátt ráða í hvernig leirjarðvegufinn er orð-
inn til, nefnilega með því að athuga þær breyt-
ingar, sem nú verða á yfirborðí landsins. Það
þekkir hvert mannsbarn hér á landi, hvernig rok-
stormarnir sópa öræfin og þyrla rykmekkinum
niður yfir bygðirnar og hvernig stormarnir róta um
jarðvegi í bygðum og flytja hann úr einum stað i
annan. Það er og öllum kunnugt, að vatnsföll
bera með sér leir og dreifa honum víðsvegar þar
sem láglent er. Þetta hvortlveggja hefir ált sér
stað alla tíð síðan ísöldum létli og virðist þvi mjög
auðsætt, hvérnig leirjarðvegurinn er orðinn til.
Leir þessi er afaralgengur á íslandi eins og
kunnugt er og haun er eflaust mjög svo líkur al-
staðar. Fyrrum liefir þó leirjarðvegurinn verið enn
þá víðáttumeiri, það er að segja þegar melarnir og
holtin voru þakin jarðvegi og skógi.
Þegar þess er gætt hvernig leirjarðvegurinn er
orðinn til, er skiljanlegt að hann getur tæpast verið
i jafnvægi nema hann sé gróðurbundinn, og það
er augljóst að illa getur farið, þegar gróðrarbreyt-
ingar eða gróðurskifti verða i slíkri jörð. Sú hefir
og reyndin orðið á bæði hér á landi og víðar, að
t. d. skógareyðsla hefir haft í för með sér jarð-
vegseyðingu.
H. J.
JUæsta blað á máiiudag'.
Botnar bíða mánudags og má senda
þá til sunnudagskvölds.
ÆRINGI
er
kominn út.
Það er dagsatt!
Að ég hefi meira og fjölbreyttara úrval af skó-
. fatnaði en nokkur annar.
♦
Að minn skófatnaður er fallegri og vandaðri en
nokkur annar. ^
Aö verð á minum skófatnaði er að mun lægra
en hjá öðrum.
Reynið núna fyrir jólin og þér munuð sann-
færast um, að ofanritað er ekkert skrum.
Virðingarfylst.
Ldrus G. Lúðvigsson,
Þingholtsstræti 2.
El fuerite.
Hvert sem lífsins hafsjór ber,
hafðu það in mente*,
að jólagjöf ef gefur mér,
þá gef mér el Fuente.
Peir fást liczttr hja
Guðm. Ólsen:
* í hug.
Jólag-jafir og g-leði.
Beztar jólagjafir eru góðar bækur í vönd-
uðu bandi.
Miklu úr að velja i bókaverzluninui í Lœkjar-
götii 6. Slíkar gjafir veita hollasta og haldbesta
g 1 e ð i.
Guðm. Gamalielsson.
Til jólanna.
litljósmyiidir af fegurstu stöðum á íslandi
(bréfspjöld) og fagrar umgerðir um, til þess að
hengja á vegg.
Fœst í turninum.
Jólajjafir:
Et Ridt gennem Island eftir Jón Sveinsson
ljómandi bók með litmyndum kr. 3,00.
Sögur og kvæði (úrval) eftir Jónas Hall-
grímsson að eins kr. 0,60.
Unga ísland 1., 2. og 3. ár, bundið í ágætis
band, skinn á kjöl og hornum og gylt
kr. 5,00.
Sama 4. ár innheft, þar með ljómandi fall-
eg litmynd frá fæðingu Krists kr. 1,25.
Kertastjakar, ljómandi fallegir úr kopar.
))Poesi-album« margar tegnndir og fallegar.
Vindlakassar: ))Drachmann«, »Fuente«, »HoI-
land« o. fl.
Bréfspjalda-»möppur«. Taka rúm 100 bréf-
spjöld o. fl. o. fl.
Sömuleið is:
Sinávegis tll jólanna. Spil, spilapeningar,
litstokkar, litblýantar, litblek, englahár marglitt o. m.
11. fæst í turninum kl. 8. árd. til 10 siðd.