Lögrétta - 22.07.1908, Blaðsíða 2

130
L0GRJETTA.
Lögrjetta kemur á út hverjum miö-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 3 kr. árg.
á íslandi, erlendis 4 kr. Gjalddagi 1. júlí.
Skrifstofa opin kl. 10*/i—11 árd. og kl.
3—4 síðd. á hverjum virkum degi.
Innheimtu og afgreiðslu annast Arinbj.
Sveinbjarnarson, Laugaveg «.
life“. Er þar í m. a. skrá yfir ioo
þær bækur, er hann álítur síst mega
vera ólesnar af hverjum þeim, er vill
menta sig, og mun jeg síðar minn-
ast á skrá þessa. Hann hefur sam-
ið fræg rit um mannfræði, dýrafræði
og jarðfræði. Með undrun virði jeg
fyrir mjer þennan fjögramaka, og
þótti ekki leiðinlegt að sjá, hvað
hann er Islendingslegur; þó að ekki
verði sagt, að neinn íslendingur sje
honum líkur, nú. En svona starfs-
þrótt hefur Snorri Sturluson haft, og
ekki minna vit, en því sem nefnt er
mannkosti ætla jeg ekki að jafna
saman; þar mun best að þegja um
Snorra; vjer búum að hans besta.
Avebury lávarður sagði það sem
mönnum mun þykja því skemtilegra
að heyra, sem þeir vita betur hver
maðurinn er — að hann teldi íslend-
inga vera þá þjóð, sem lfklega mundi
einna best búin að mannviti, þegar
gætt væri að ástæðum. Honum þótti
það eftirtektavert ágrip af sögu ís-
lands sem feldist í þeim tölum, að á
þjóðveldistímanum hefði fólkstalakom-
ist fram úr 100,000, á einveldis- og
einokunartímanum niður í eða niður
úr 40,000, en færi nú aftur fram úr
80,000. Jeg fór fram á það við lá-
varðinn, að hann tæki Heimskringlu
eða Njálu upp í ioobestubóka-skrá
sína, næst þegar bókin, er jeg nefndi,
kæmi út; tók hann því vel, sagði, að
Heimskringla væri óefað eitt af lista-
verkum heimsbókmentanna (ónákvæm
þýðing: „one of the classics of the
world") og kvaðst ætla að lesa hana
aftur. Það var auðheyrt, að Njála
var honum ókunnari, og hefur hann
líklega ekki lesið hana, enda erenn-
þá örðugra að þýða hana án stór-
skemda en Heimskringlu. Segi jeg
svo ekki meira af því tali.
Jeg fór síðan að skoða lávarðana,
sem, eins og kunnugt er, eru ágætir
af ætt sinni og auð og stundum fleiru,
eins og Avebury lávarður. Hinir
göfugu lávarðar töluðu um hesta og
var það ekki illa til fallið. Virtijeg
þá hábornu herra fyrir mjer með
engu minni áhuga en gíraffana áður
í dýragarðinum, enda er sumt líkt
með hvorumtveggju.
Jeg skoðaði lávarðana skemur en
skyldi, því aðjegþurfti að fara norð-
ur að Krossi til að taka á móti glímu-
inönnunum okkar, en þeir komu nú
raunar tkki í það skifti. Glímumenn-
irnir æfðu sig hjer á flötinni miklu
í staðinn og vöktu talsverða eftir-
tekt þeirra íþróttamanna, er þar voru
saman komnir. Þeir eiga að glíma á
laugardaginn (11. júlí), ef veður leyf-
ir. Því miður eru tveir þeirra (P.
Sigfússon og G. Sigurj.) lasnir, og
tvísýnt, hvort þeir geti tekið þátt í
glímunni í það skifti.
Helgi Pjeturss.
Fundarskýrsla. Ár 1908, 8.júlí, var
fundur settur og haldinn að Grund í
Skorradal til að ræða sambandsmálið.
Til fundarins höfðu boðað nokkrir kjós-
endur í Borgarfjarðarsýslu. Bjarni Bjarna-
son oddviti á Geitabergi var fundarstjóri
og málshefjandi og kvaddi hann til skrif-
ara síra Einar Thorlacius í Saurbæ. Fund-
arstjóri byrjaði ræðu sína á því að þakka
mönnum fyrir, að þeir hefðu sóttþenna
fund, en sjerstaklega kvaðst hann þó
vera ráðherranum þakklátur fyrir, að
hann hefði orðið við þeirri áskorun
manna, að sækja þennan fund, og
bauð hann 1 nafni fundarboðenda vel
kominn. Ástæðan til þess, að til þessa
fundar hefði verið boðað, væri sú, að
fyrir skömmu hefðu verið haldnir þing-
málafundir í sýslunni og hefði þá málið
verið skýrt af háyfirdómara Kr. J., en
ekki nema frá einni hlið, en mönnum
nægði það eigi, og því hefðu þeir skorað
á hæstvirtan ráðherra að skýra málið
betur. Taldi upp ýmislegt, sem út á frum-
varpið væri sett, og óskaði skýringa á
því, að hve miklu leyti þær aðfinslur
væru á rökum bygðar.
Því næst talaði ráðherra og skýrði upp-
kast nefndarinnar grein fyrir grein og
sýndi þá kosti, er Islandi væru veittir
með þvf, með langri ræðu, en er henni
var lokið, bauð fundarstjóri mönnum að
hafa orðið. Tók þá til máls Stefán Guð-
mundsson á Fitjum og taldi upp ýmis-
legt, er honum þætti athugavert við frum-
varpsuppkastið, og ýmsar breytingar, er
æskilegt væri að gerðar yrðu á því. —
Þeirri ræðu svaraði aftur ráðherrann:
hrakti ástæður fyrri ræðumanns og taldi
æskilegt, að frumvarpinu yrði ekki breytt,
því með breytingum yrði því stefnt í
voða, og færði mjög ítarlegar ástæður
fyrir því.
Teiturfrá Grímastöðum gerði þá spurn-
ingu, hvort uppkastið væri samningur
eða lög, og svaraði ráðherra því með
fám orðum og taldi það samning, sem á
sínum tíma ætti að verða lögfestur.
Halldór skólastjóri á Hvanneyri tók
því næst til máls og taldi upp nokkra
agnúa, er væru á frumvarpinu, enda þótt
hann teldi mikið hafa á unnist. Því svar-
aði ráðherra og tók fram, að með Gamla
sáttmála hefðum við að ýmsu leyti glatað
frelsi voru, en nú, ef vjer bærum gæfu
til að samþykkja frumvarp sambands-
laganefndarinnar, yrðum við sjálfstætt og
frjálst land.
Ut af fyrirspurn frá einum fundarmanni
um, hvort eigi mætti breyta einhverju í
samningnum, tók ráðherra fram, að ef
einhverju væri breytt, mundi frumv. vera
stofnað í hættu og Danir neita að sam-
þykkja það og vjer þannig tapa öllu því,
er áunnið væri með frumvarpinu, og vildi
hann þvíráðleggja mönnum að samþykkja
það óbreytt.
Ráðherrann þakkaði að lyktum fund-
armönnum fyrir, hve vel þeir hefðu gefið
gaum ræðum sínum, þó langar hefðu verið.
Að síðustu var borin upp þessi fund-
arályktun frá 12 mönnum:
„Fundurinn lýsir fullu trausti á ráðherra
Islands og ánægju yfir gerðum sambands-
nefndarinnar". Samþykt með 25 atkv.,
ekkert atkv. móti. Alls var á fundinum
um 60 manns. Þar af milli 40—50, sem
höfðu atkvæðisrjett.
Fundi slitið.
B. Bjarnason. Einar Thorlacius.
Jónas Lie dáinn.
Lát hans frjettist með símskeyti 6.
þ. m. En hann var eitt af þeim skáld-
um Norðmanna, sem á síðustu ára-
tugum næstliðinnar aldar báru nafn
Noregs fram til frægðar út um allan
hinn mentaða heim.
Lie er fæddur 6. nóv. 1833. Faðir
hans var lögfræðingur og embættis-
maður, svarandi til þess sem sýslu-
menn eru hjer á landi. En lengra
fram er hann kominn af bændaætt-
um og koma ættmenn hans fyrst við
sögur á 18. öld með Jónasi Moosen
Stortien, eða J. M. í Stóruhlíð. Það-
an er stytt ættarnafnið. En móðið
Lies var Finnaættar. Ætt og upp-
runa hans hefur Árni Garborg ná-
kvæmlega lýst í bók, sem út kom á
60 ára afmæli Lies.
Lie gekk skólaveginn eftir vilja
föður síns, en móti skapi sínu, og
útskrifaðist af »Stúdentafabrikkunni«,
sem svo var nefnd, í Kristjaníu,
og hafði verið þar samtímis þeim
Vinje, Ibsen og Björnson. Eftir það
las hann lögfræði og varð málaflutn-
ingsmaður í Kongsvinger 1859. En
nokkrum árum síðar varð hann gjald-
þrota ístóru peningamannahruni, hafði
þar mist aleigu sína Og skuldaði stór-
fje. En ekki er honum sjálfum kent
um, að svo fór, og hafði hann ver-
ið mjög samviskusamur í viðskiftum
og starfsamur. Hann settist þá að í
Kristjaníu og átti við mjög þröngan
kost að búa í nokkur ár, hafði ofan
af fyrir sjer með blaðamensku og
tækifærisskáldskap.
Haustið 1870 kom fyrsta skáld-
saga hans út, „Den fremsynte", hjá
Hegel í Khöfn, og með henni hefst
skáldfrægð Lies fljótt. Hann fjekk
þá skömmu síðar skáldstyrk hjá stór-
þinginu, eins og þeir Björnson og
Ibsen höfðu áður fengið, fór úr landi
og settist að í Róm. Næstu 30 árin
er hann lengstum erlendis, á Ítalíu,
í París og á Þýskalandi, en kemur
að eins heim til Noregs við og við.
Á þessum árum rak hvert skáldritið
frá honum annað, svo að eftir fáa
rithöfunda á Norðurlöndum liggur
jafnmikið verk. Lie eignar konu sinni,
Thomasine, mjög mikinn þátt í rit-
verkum sínum, en hún var dáin nokkru
á undan honum. Um það bil er Lie
varð sjötugur, fluttust þau heim til
Noregs og settust þar um kyrt.
Ekkert af hinum stærri skáldritum
Lies er þýtt á íslensku, en ýmsar af
hinum smærri sögum hans eru til í
þýðingum til og frá í blöðum og
tímaritum.
Sagan endurtekur sig.
Landvarnarblaðið Ingólfur hamast
nú á móti sambandsmálinu, og það
kemur stöðugt greinilega í ljós, að
blaðið vill ekki lengur, að ísland
sje frjálst sambandsland Danmerkur, |
heldur vill algerðan skilnað og ekk-
ert annað.
Landvarnarfjelagið og blað þess
var stofnað fyrir 6—7 árum með
þeirri stefnuskrá, að losa sjermál vor
algerlega undan eftirliti og áhrifum
Dana, sjerstaklega að fá þau út úr
ríkisráðinu, og að vinna á sama grund-
velli og Jón Sigurðsson að því mark-
miði, að ísland gæti orðið frjálst
sambandsland Danmerkur. Það voru
þeir Jón Jensson yfirdómari Og Einar
Benediktsson sýslumaður, sem voru
forkólfar þeirra samtaka. Þeim varð
gott til liðs, því að stefnuskrá Jóns
Sigurðssonar er vinsæl og hefur jafnan
þótt viturleg og heillavænleg landi
voru. Jafnvel Guðlaug Arasen og
Garðaklerkurinn, síra Jens, þóttust
endilega þurfa að yfirgefa Þjóðræðis-
flokkinn og vera nú með í Landvörn-
inni.
En Jón Sigurðsson var eindreginn
sambandsmaður alla tíð og barðist á
Þingvöllum 1873 tnjög fastlega á
móti skilnaðarstefnunni, sem þá rak
þar fyrst upp höfuðið verulega.
Eftir þann fund er mælt að Jón
Hjaltalín landlæknir (eða Pjetur biskup)
hafi sagt við Jón Sigurðsson: „Nú er
vakinn upp sá draugur, sem þú getur
nú ekki sjálfur kveðið niður“.
Og líkt hefur farið fyrir Landvarn-
arforkólfunum. Inn í fjelag þeirra
ruddist allskonar lýður með margs-
konar pólitiskar skoðanir, auk mál-
efnasambandsmanna einnig konungs-
sambandsmenn, skilnaðarmenn og
hreinir lýðveldismenn.
Hinir tryggu Jóns Sigurðssonar-
liðar fóru brátt að missa alla stjórn
flokksins og stefnu hans og „leiddu
sjálfir asnann inn í herbúðirnar" með
því, að gera Bjarna frá Vogi að rit-
stjóra sínum, — sem verið hefur frá
upphafi beint skilnaðarmaður.
Svo bætist Ari Jónsson í hópinn
og verður meðritstjóri, beinharður
skilnaðarmaður, ettir að skilnaðarblað
hans, Dagfari hinn austfirski, sálaðist.
Og nú er svo komið, að landvarn-
arblaðið er orðið hreint skilnaðarblað,
og þeir, sem flokknum stýra, Ari og
Bjarni, Benedikt og Þorsteinn Erlings-
son, eru skilnaðarmenn.
En hinir, sem tryggir hafa verið
hinni upprunalegu stefnu flokksins,
sambandsstefnunni, stefnu Jóns Sig-
urðssonar, þeir hafa orðið að flæm-
ast burtu sumpart úr fjelaginu og
sumpart úr stjórn þess. Því að þegar
þeir geta ekki ráðið neitt við ofstækið
og gauraganginn, þá vilja þeir ekki
bera lengur ábyrgð á framferðinu og
flaninu.
Hjer var enn á ný sá draugur vak-
inn upp, sem þeir gátu ekki sjálfir
kveðið niður.
Þannig endurtekur sagan sig.
Sambandsmaður.
Þjóðernismálefni.
(Niðurl.).-----
Viðauki. Vara þarf þá, er málið
rita, við því, að vera mjög fljótir á
sjer að stafsetja eftir latmœlum, þó
þau sjeu orðin nokkuð almenn. Þar
eiga þeir einmitt að vera á verði,
leiðbeinandi og leiðandi, til að sporna
við því, að málið spillist. En lat-
mœlin eru því ekki öllu hættuminni
en dönskusletturnar. Hvoru tveggja
þarf að verjast. Latmæli er t. d. það,
að segja „á stað“, þar sem meint er
af stað, og allir hljóta að sjá, hvílík
málvilla það er. Enda hafa margir,
einkum nyrðra, enn hinn rjetta fram-
burð, og ef til vill fleiri en ætlað er,
því í skjótum framburði getur af stað
heyrst á stað. Og þó er langt síðan
sumir fóru að rita „á stað"!
Latmæli er Hka að bera fram: gera,
gerði, gert, gerum, í stað hins upp-
runalega: gj'óra o. s. frv. Sú breyt-
ing er nú orðin almenn; en flestir
segja enn: gj'órla, gj'órð, gj'órrœði
o. s. frv. í öllum samsetningum þess
orðs. Og á meðan sýnist það vera
hið eina rjetta, að halda í riti við hið
forna í 'óllum myndum orðsins. En
í þess stað hafa sumir rithöfundar
hlaupið fram fyrir á breytingaleið-
inni: ritað gerla, gerrœði o. s. frv.,
sem enn er sjaldgæft í daglegu tali.
Eftir þessu má búast við, að bráðum
verði ritað: »láda«., »iaga«, »hlauba«,
fyrir: láta, taka o. s. frv., þar eð
Sunnlendingar hafa tekið upp þau
latmæli á síðari hluta 19. aldar. Er
þetta ekki athugavert efni?
Br. J.