Lögrétta - 07.07.1909, Blaðsíða 2

134
L0GRJETTA.
Lögrjetta kemur út á hverjum mið-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöö als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á íslandi, crlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júli.
„Álit vort
um
blndindi, hófsemi og bann“.
Greinarkorn með þessari fyrirsögn
birtist núna í síðasta blaði „Ingólfs",
blaði brennivínsfjelagsins svo kallaða.
Er hún, að blaðsins sögn sjálfs, kafli
úr flugriti, er landsfjelagið norska:
„For Frihed og Kultur mod Forbud
og Tvang", gefur út, og getur þess
um leið, að blaðið hafi leyft sjer að
þýða hann, með því að hann eigi
alt eins vel við hjer á landi.
Það fyrsta, sem maður rekur sig á í
þessum greinarstúf, er:
„Reglusemi, að því er vínnautn
snertir, er hægt að efla jafnt með
hófsemi sem bindindi".
Það er auðsjeð á þessari staðhæf-
ingu, að hún er fram sett af mönn-
um, sem ekki hafa minsta snefil af
reynslu eða þekkingu í því máli,
Sem þeir eru að tala um. Reynsl-
an er sá tryggasti grundvöllur,
sem hægt er að byggja á í hverju
máli, og þá væri ekki úr vegi að
gæta að, hvað hún segði um þetta.
A ýmsum tímum sögunnar, íram á
vora daga, hafa æfinlega komið fram
menn, sem hafa varað menn við skað-
semi drykkjuskaparins. Fyrri alda
bindindi, alt fram að 1833, má óhætt
fullyrða, að hafi eingöngu verið hóf-
semdarfjel'óg. En öll þessi hóf-
semissamtök liðu undir lok og stóðu
ekki nema örtá ár, af því að menn-
irnir, sem í fjelögunum voru, drukku
eftir sem áður. Þeir voru altaf að
leika sjer að voðanum og urðu loks
ofdrykkjunni að bráð. Reynslan hef-
ur sannað, að hófsemi er gersamlega
ómöguleg leið, enda nægir að benda
mönnum á unglingana hundruðum
saman, sem ætla sjer að feta í fót-
spor þeirra manna, er nefna sig hóf-
semdarmenn, að þeir byrja á full-
kominni hófsemi, en að lokum, eftir
skemri eða lengri tíma, eru þeir orðn-
ir gersamlega eyðilagðir menn, ræflar.
Svo er sagt í áminstri grein, að
ef menn vilji vera bindindismenn, eða
álíti rjett að vera það, þá eigi þessi
skoðun þeirra og vilji að vera í friði
fyrir öllum.
Þakka skyldi þeim háttvirtu höf-
undum, þótt menn fengju að vera í
bindindi, ef þeir vildu. En jeg vil
benda brennivínsmönnunum á, að
það er öðru nær, en að bindindis-
menn hafi fengið að vera í friði með
bindindi sitt og skoðun sína á því
máli.
Hve margir eru þeir ekki, sem fyr
og síðar hafa reynt að ginna þá
menn, er hafa barist við að vera í
bindindi, — til þess á heiðarlegan hátt
að geta lifað setn heiðarlegir borg-
arar og sjeð fyrir sjer og sínum —
til þess að brjóta bindindisheit sitt,
og neytt allra bragða til að koma
fram svo svívirðilegri fyrirætlun?
Ennfremur er sagt í ofannefndri
grein:
„En þó að annar maður vilji hafa
trjálsræði til þess að neyta áfengra
drykkja í hófi — það er að segja í
þeim mæli, sem hann eftir þekking-
unni á sjálfum sjer og af reynslunni
veit, að hann hefur ekki ilt af og held-
ur ekki þeir, sem í kring um hann
eru, hafa nokkra ástæðu til að
álíta úr hófi fram — þá á líka skoð-
un þess manns og vilji að vera í
friði".
Nú er reynslan búin að sýna og
sanna, að hófsemin svo kallaða er
ekkert annað en hugmynd, sem er í
sjálfu sjer nógu fögur, er loftkastali,
sem aldrei hefur fest fætur á jörð-
unni og sá maður, sem þykist neyta
víns í hófi, hann gerir það æfinlega
sjer eða öðrum til skaða. Vísindin
eru þegar búin að færa manni heim
sanninn um það; því getur enginn
með rökum móti mælt. Og hver er
fullgildur dómari í sjálfs sín sök um
það, hvenær hann drekkur sjer til
skaða eða ekki. — Enginn þekkir
sjálfan sig svo vel, að hann geti með
nokkru móti skapað sjer hinn rjetta
mælikvarða í þessu efni, og hvað 1
veit hann um það, hvað aðrir, und-
ir flestum kringumstæðum, álíta um
drykkjuskap hans? Mennirnir eru nú
margir ekki svo hreinskilnir, að þeir
gangi beint að mönnum og segi þeim
sannleikann, fyr en ef til vill um
seinan. Maðurinn hefur því ekki
rjett til þess að neyta áfengis, sjálfs
sín vegna, af því hann er aldrei ugg-
laus um að verða drykkjumaður,
verða ræfill, og ekki rjett til þess
annara vegna, af því að hann, með
drykkjuskap s/rum, þótt í hófi sje,
getur gert öðrum skaða á svo marg-
víslegan hátt, t. d. með eftirdæmi
sínu kent öðrum að drekka, og
með drykkjuskap sínum á hann á
hættu, að afkomendur hans jœðist
með ílóngun í áfengi. — Þessi hlið
málsins er sú hættulegasta. Jeg get
í sambandi við þessa staðhæfingu
bent á menn og konur, sem jeg þekki
persónulega og eru fædd með þess-
um ósköpum, eru fædd með áfeng-
issýki. Þær vísindalegu rannsóknir,
sem gerðar hafa verið í þessari grein,
sýna og sanna, að nautn áfengis,
þótt í hófi sje, valdi eyðileggingu
heilla ætta. Þegar maður lítur því
á þessa hlið málsins, þá vona jeg
að allir viðurkenni, að það er ekki
einungistilveraogframtíð fárraeinstak-
linga, sem brennivínsmennirnir eru
að leika sjer ac£ heldur er það til-
vera þjóðarinnar í heild sinni. Eru
þeir menn færir um að hafa slíkt í
hendi sjer? Jeg segi nei. Þeir
eru óvitar, sem ekki vita, hvað þeir
eru að gera.
Svo er bent á, að þeim, sem ekki
hafi nægilegt vald yfir sjálfum sjer,
—þeim sje best að fara í bindindi.
Bindindisfjelagsskapurinn er nógu
góður til þess að taka við mönnum
og reyna að lappa upp á þá, þegar
brennivíns- og hófsemismennirnir eru
búnir að gera þá að úrþvættum
mannfjelagsins.
Svo segja þeir, að bindindisstarf-
semin eigi að vera bygð á frjálsræði,
á frelsisins og sanngirninnar grund-
velli — að það sje í stöku tilfellum
einasta ráðið.
Verið getur, að þetta ráð eigi við
í einstöku tilfelli, en það er ekki
einhlýtt, því, þótt maðurinn hafi full-
an vilja og ásetning að vera bind-
indismaður, þá getur hann ekki ver-
ið það nema um stundarsakir. Svo
lengi sem áfengi er á boðstólum, er
altaf ílönguninni í það haldið við og
fleiri og færri falla fyrir því.
Þeir viðurkenna þó, að bindindi
geti verið skylda, sjerstaklega vegna
heimilanna. En ef það er skylda í
einu tilfelli, er þá ekki líka sjálfsagt,
að það sje skylda í öllum tilfellum?
Ástæður þær, sem jeg þegar hef
bent á, munu sanna það.
Svo kemur löng rolla um, að það
eigi að kenna mönnum að hafa stjórn
á sjálfum sjer og gæta hófs. Það
eigi að gera með uppeldinu. Jeg
þekki föður í góðri stöðu, sem ljet
syni sína altaf, frá því þeir voru
ungir, drekka „snaps" með mat.
Hann ætlaði á þann hátt að innræta
þeim þessa meginreglu, sem hjer er
haldið fram, og ala þáupp eftir henni.
En hver varð reyndin á ? Mennirn-
ir eru orðnir ófærir drykkjumenn
þegar á unga aldri.
Svo er sagt, að með uppeldinu
skapist sannfæring, sálardygð, sem
hafi alt annað gildi og sje miklu fast-
ari fyrir en bindindi, sem menn sjeu
þvingaðir í af öðrum út í frá.
Þetta gæti nú alt saman verið gott
og blessað; það er fagurt og nógu
glæsilegt til þess að hampa framan
í fjöldann og villa honum sjónir, en
sannleikurinn er, að þetta er ger-
samlega óframkvæmanleg hugsun, af
þeirri einföldu ástæðu, að þótt mað-
urinn fái vilja og vit og sannfær-
ingu fyrir því, að neyta víns í hófi,
þá er hann aldrei fær um að full-
nægja þessu lögmáli; þar koma eit-
urverkanir áfengisins til greina og
lama alt siðferðisþrek og sannfæring-
arafl mannsins, og hinn líkamlegi
mótstöðukraftur hans getur verið far-
inn þegar minst vonum varir, og
hvað er þá orðið af allti sálardygð-
inni?
Þá er talað um, að öll þvingun eigi
aðeins að vera stíluð gegn vanbrúk-
uninni, og eigi aðeins að koma nið-
ur á þeim, er gera sig seka í henni.
Göfug hugsun liggur til grundvall-
ar fyrir þessu(II). Það á að halda
áfram að selja áfengi og flytja það
inn í landið til þess að altaf sje hægt
að framleiða nóg af drykkfeldum
aumingjum, og svo á að búa til
þvingunarlög gegn þeim á eftir, tak-
marka svona hæfilega við þá, en
aldrei að kippa ófögnuðinum fráþeim.
Þetta er sannkallað níðingsbragð gegn
mannfjelaginu.
Þá er talað um, að öll þvingunar-
og bannlög í þessa átt sjeu aftur á
móti frá siðferðislegu sjónarmiði
skoðað ofbeldi frá löggjafarvaldsins
hálfu — skerðing á almennu mann-
frelsi og persónulegu frelsi.
Hvað er frelsi?
Frelsi er, að hafa svo mikið vald
yfir sjálfum sjer, að maður geti sagt:
þetta á jeg ekki að gera, af því að
jeg ger* annaðhvort sjálfum mjer eða
öðrum skaða með því. — Af því að
af áfengisversluninni og áfengisinn-
flutningi inn í landið stendur svo
mikill voði fyrir einstaklinginn og
þjóðfjelagið í heild sinni, þá segi jeg,
að persónulegur vilji nokkurra ein-
staklinga eigi að lúta í lægra haldi fyr-
ir heill fjöldans. — Hver maður ber
fullkomna ábyrgð á gjörðum sínum
gagnvart öðrum mönnum, og þess
vegna er frelsi hans takmarkað með
lögum. 011 lagasetning er bygð á
þessum grundvelli. — Svo kemur
klausa, sem jeg hefði alls ekki búist
við að sjá í opinberu blaði. Hún er
um það, að slikum lógum sem þessum
verði ekki sýnd sama hlýðni og undir-
gefni sem óðrum lógum. Að brjóta
slík lóg eða fara í kringum slík lög,
sem mannlega talað eru órjettmœt,
mun ekki verða álitið neitt siðgœðis-
brot*).
Þessir háu herrar eru nú ekki ein-
ir um hituna til þess að dæma um
það, hvort slík lög sem þessi sjeu
órjettmæt. Sá hluti þjóðarinnar, sem
segir: þessi iög viljum vjer hafa, og
fær mikinn meiri hluta á sitt mál,
hann hefur ótakmarkaðan og sjálf-
sagðan rjett til að setja slfk lög. —
Það eru stjórnleysingjar einir, sem
leyfa sjer að Iáta sjer slík orð um
munn fara sem þessi. Jeg bjóst ekki
við neinum hjer á Islandi, sem fylgdi
þeirri stefna, en nú sje jeg, að hún
á ekki svo fáa áhangendur og þá
ekki af verri endanum. — Þetta er
hvorki meira nje minna en svæsin
árás á helgustu rjettindi þjóðar-
innar og gersamleg röskun á öllu
þjóðfjelagsskipulagi.
Svo eru í enda greinarinnar al-
mennar hnútur til bindindismanna og
bannvina, sem jeg hirði ekki í þetta
sinn um að eltast við, en ekki skal mig
furða, þó íslendingar megi vera hrifn-
ir af öðrum eins fjelagsskap ogþeim,
sem stendur í sambandi við aðrar eins
skoðanir og þær, sem haldið er fram
í nefndri grein. Okomnu kynslóð-
irnar fá nokkuð til þess að athuga
og dæma um, þegar þær sjá, að
margir af hinum svo kölluðu lærðu
og leiðandi mönnum landsins skuli
vera svo langt á eftir tímanum, að
þeir eru að bjástra við hugmyndir,
sem reynslan var búin, fyrir nærfelt
hundrað árum, að sýna, að voru
dauðadæmdar.
Jón Árnason.
frá íslanði til italíu.
Eftir Matth. Þórðarson.
V.
Paris — Lyon — Marseille.
Borgin Lyon er inni í miðju Frakk-
landi, en Marseille suður við Mið-
jarðarhaf; þannig liggur vegurinn, sem
fara átti yfir þvert og endilangt
Frakkland.
Að sitja tímunum saman í járn-
brautarvagni, — enda þótt í 2 flokks
vögnum sje — það reynir á þolin-
mæðina; maður hristist og nötrar í
sífellu og veltur á ýmsar hliðar, svo
hvorki veitist ró nje friður. Og svo
er skarkið í hjólunum og hvinurinn
í járnteinunum, að vart heyrist manns-
ins mál, þótt í eyra mæli. Það er
engu líkara en að maður sje kom-
*) Auðkent af mjer. J. Á.
inn í bát með Möllerups-mótor, svo
er gauragangurinn mikill og ólætin.
En hvað nóttin var skfnandi björt
og fögur, heiður, alstirndur himinn
og tunglið í fyllingu. Alt sýndist
Ijósblátt, sem fyrir augun bar, eins
og þeSar maður í snjóbirtu setur
upp biá gleraugu.
Ljósin í París voru að smáhverfa;
að eins skærustu rafmagnsljósin sá-
ust ennþá dauf og ógreinileg í tjarska,
og brátt hurfu þau með öllu. Ný
ljós frá þorpunum eða bændabýlun-
um komu fram, skinu skært nokk-
ur augnablik og fóru svo sömu leið-
ina. Þetta endurtók sig í sífellu
upp aftur og aftur, en alt hvarf og
sást aldrei oftar.
En tunglið •— það var tryggur
förunautur; það þreyttist ekki á að
fylgja okkur; jafnt og stöðugt þaut
það áfram eins og eimlestin; ef lest-
in hægði á sjer, þá gerði það það
líka, en annars virtist vera kapphlaup
hjá báðum og óvíst, hvort hefði það.
En það fór aðra leið en við; það
var áreiðanlegt. Stundum faldi það
sig í skógunum bak við eikurnar, og
kom svo aftur fram. Svo þaut það
yfir dalinn og faldi sig hinumegin
við fellið, var þar dálitla stund og
ljet svo aftur sjá sig. Þannig gekk
leikurinn lengi, lengi. En svo virt-
ist eins og það ekki kærði sig um
að halda þessu kapphlaupi áfram;
það fór smátt og smátt hækkandi á
loftinu, en að sama skapi hægði það
á sjer ferðina, þangað til mjer sýnd-
ist það alveg vera búið að yfirgefa
okkur og hætti að veita því eftir-
tekt.
Kl. 7 um morguninn vorum við
í Villa-France. Þar var yndislega
fagurt. Húsin lítil og Iagleg innan
um ræktaðar ekrur og aldingarða.
Loftið var þrungið af sætum ilm, svo
alt studdi að því, að gera tilveruna
svo unaðslega á þessum stað. Skógi
vaxnir, lágir hálsar og tell sjást alt
í kring, fjær og nær, úti við sjón-
deildarhringinn. Risavaxin trje, eins
og jólatrje, voru að líta hjer og
hvar í þjettum runnum, eða í afmörk-
uðum, beinum línum, eins og ein-
hver ósýnileg hönd hefði sett þau
þarna til að takmarka viss svæði og
jafnframt gera útsjónina sem aðdá-
anlegasta.
Sólin var komin hátt á loft, og
var farin að hita loftið; annars var
hálfhrollkalt um nóttina. Það, sem
fyrir augun bar, var það sama, bygð
og blómleg hjeruð, hæðir og leyti,
hálsar og fell, óþrjótandi skógar og
allskonar trje og blóm.
Lestin þýtur áíram eins og áður,
stundum neðanjarðar, inn í fellin og
út aftur hinumegin. Eins og skuggi
þýtur önnur eimlest fram hjá, smá-
ljóstýrur blika og hverfa. Nú sjest
áin Saone, sem Lyon liggur við; eins
og blátt band teygir hún sig þarna
niður á láglendinu. Hún hverfur bak
við hæðina og kemur svo aftur fram
hinumegin eins róleg og áður. Hjer
sýnist alt ein samanhangandi húsa-
spilda. Akrarnir og vínviðarlendurnar
teygja sig í ferhyrndum eða ílöngum
reitum upp eftir hliðunum. Lækir og
seftjarnir bera fyrir með ótal fjölda ali-
fugla, gæsir og endur, sem vagga sjer
þarna í sólarhitanum.
Hópar af kúm og nautgripum,
geitum og svínum, á öðrum stað, á
þar til afmörkuðum blettum, svo
alstaðar sýnist auður og alsnægtir.
Á stöðvunum, þar sem lestin nem-
ur augnablik staðar, sjer maður gríð-
armikla stafla af tómum víntunnum.
Hjer koma konur með appelsínur, epli
og önnur sætindi og bjóða til kaups
og drengir með blöð og bæklinga.
Menn rjetta handleggina út um vagn-
gluggann, fá sjer eitthvað af því,
sem fram er boðið, fleygja nokkrum
centimum í seljandann og svo þýtur
lestin áfram.
Hjer og hvar er verið að plægja;
tvö naut ganga fyrir plógnum, og
annarstaðar sjest maður á ferð ríð-
andi asna og fætur bera við jörðina,
eða stúlka rekur asna með klyfjum,
eða ríður ofan á milli. Þetta tvent,
nautin fyrir plógunum og asninn með
klyfjum eða fyrir kerru, endurtekur
sig altaf alla leið suður að Miðjarðar-
hafi. Nú skil jeg fyrst orð biblí-
unnar, þar sem sagt er: „Halda skaltu
hvíldardaginn heilagan, svo þinn asni
og þinn uxi geti hvíltsig". En þetta
á við þarna, en ekki hjá okkur.
Því er ekki þessum og öðrum eins
kenningum breytt eftir staðarháttum?
Jeg held að það hefði verið nær að
taka fram hestinn hjá okkur. Kannske
líka Haraldur hafi gert það við
síðustu endurskoðun og þýðingu bibl-
íunnar? Mjer finst það hefði verið eins
þarflegt eins og t. d. að breyta nafninu
á honum Móses gamla.
Nú blasir við borgin Lyon. Hún
er eins og aðrar stórborgir, sami
hrikasvipurinn, kirkjuturnar og reyk-
háfar, reykur og svæla. Hún þenur
sig þarna beggja megin upp eftir
fjallshlíðunum svo langt sem augað
eygir og áin Saone kemur þar kolmó-
rauð fram undan rótum hennar. Það
var hjer sem þeir bundu 2 og 2
presta saman í stjórnarbyltingunni
miklu og hentu þeim út í fljótið. Það
hafa verið hryllilegar aðfarir.
Vandhæfið er, að greina frá því,
hvaða landslag hefur verið fegurst og
hugnæmast af því sem lestin hefur
farið gegnum, því alt á þá lýsingu
skilið, en þó blandast nrjer ekki hug-
ur um að segja, að frjósamari og
fegurri hjeruð og blómlegri bygðir
gefur ekki augað að líta, en svæðið
kringum og norður af Lyon. Það er
svo töfrandi og fagurt, að vart mun
það eiga sinn h'ka, þótt víða sje leitað.
í Lyon beið lestin í hálftíma, far-
þegar fóru og nýir bættust við. Alt-
af'sá maður ný og ný andlit, sem
maður aldrei hafði sjeð áður, hvert
öðru Hkt, en ekkert eins.
Inn í vagninn kom prestur, — jeg
held að þeir sjeu nokkuð margir í
franska lýðveldinu. Hann tók minst
upp tveggja manna rúm, þar sem
hann settist hjá mjer á bekkinn, svo
var fyrirferðin mikil. Hvergi bar
hann það með sjer, að hann hefði
afneitað heiminum, heldur fremur það
gagnstæða. Jeg hjelt fyrst í stað, að
hann væri upprisinn — nfl. upp úr
víntunnu — svo var sterkjan afhon-
um mikil; en jeg held nú samt, að
það hafi ekki verið, því hvergi gat
jeg sjeð utan á honum neina vætu.
En innra held jeg að honum hafi ver-
ið volgt, og þar ekki frítt fyrir,
að eitthvað hafi verið af Hfsins vatni.
Hann strauk hempuna úr hrukkun-
um, lagaði hálskragann, signdi sig
og fór að lesa. Hvað hann las, veit
jeg ekki, en með því að líta um öxl
og skygnast í kverið, sýndist mjer
það vera latína — kannske það, sem
Gröndal kallar psaltará eða Brevari-
um; eitthvað var það þess háttar.
Þarna kemur áin Rhone. Saone-
fljótið fellur í hana við Lyon, svo
hún líkist nú fremur mjóum firði, en
fljóti; við þjótum meðfram árbakk-
anum. Gufubátur togar 3 hlaðnar
ferjur á eftir sjer uppeftir fljótinu.
Presturinn heldur áfram að lesa,
eða öllu heldur les ekki, því hann
er altaf að gefa mjer hornauga eða
stúlkunum, sem sitja á bakkanum á
móti okkur. Önnur er að laga hatt-
inn sinn, sljetta blóm og borða, sem
hafa aflagast í vagninum, en hin fer
ofan í töskuna sína til þess að at-
huga varninginn, sem hún hefur keypt
í Lyon. — Silkiklútur og treyja og
annað þess háttar. — Þær skoða
þetta um stund og láta það svo í
samt lag aftur.
Hjer er nýslegið hey í stórflekkjum,
og óslegna grasið liggur f legum þar
skamt frá. Það er annars bráð-
þroska hjer margt og náttúran harla
ör á gæðum. Því ber ekki að neita.
„Le petit Journal", „Chokolat Fur-
nier" og „Sunlight Soop". Þessi
nöfn eru, hvert í sínu lagi, máluð á
gríðarmikil spjöld og fest við veg-
inn, og hefur verið alla leið frá París,
svo maður er ósjálfrátt og sjer til
mikillar skapraunar að staglast á
þessum orðum í huganum. Jeg var
að hugsa, að það kostaði nokkrar
þúsundir, að festa upp þessi spjöld
með öllum járnbrautum um alt franska
ríkið. Þessir tíma að auglýsa!
Nú leggur prestur aftur bókina;
þar var mál til komið. Hvað'skyldi
hann nú gera? Hann teygir úrsjer,
tekur töskuna sína ofan af hyllunni
fyrir ofan sig og opnar hana. Þar
kennir margra grasa: vínflöskur,
gæsasteik, ostur, brauð og aldini og
ýmislegt fleira. Hann gerir sjer gott
af krásinni; ó, hvað vínið ergóm-