Lögrétta - 26.01.1910, Page 2

18
L0GRJETTA
Lðgrjetta kemur út á hrerjum mið-
vihudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blðð als á ári. Verð: 1 kr. árg*
á Islandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júli.
Gott nafn og ilt.
Siðan ísland fjekk stjórnarskrána
1874 hefur enginn atburður í hinni
pólitisku sögu þess vakið jafn mikla
athygli í útlöndum eins og álit það,
sem hin dansk-íslenska sambandslaga-
nefnd samdi vorið 1908 og það laga-
frumvarp, er hún fór fram á, að lagt
yrði fyrir löggjafaþing beggja land-
anna. Símskeyti voru send til allra
helstu blaða víðsvegar um heim, og
mörg hinna staerri blaða höfðu rit-
stjórnargreinar um málið. Greinar
þessar voru misjafnar, eins og geta
má naerri, því að fæstir hafa þekk-
ingu á því máli erlendis, en yfir
höfuð má segja, að flestum þótti boð-
ið frjálslega fiá Dana hálfu. Sum-
um var það ekki ljóst, hvað ísland,
þetta litla land norður við íshafið, hefði
að gera við fullkomna sjálfstjórn, og
eins og eitt af helstu blöðum Banda-
ríkjanna sagði: þessar stöðugu kröfur
íslands um ,rjettindi" sín yrðu ef
til vill einungis skýrðar samkvæmt
því náttúrulögmáli, að áfergja færi
engan veginn eftir stærð. Þess skal
þó getið, að þetta sama blað gerði
bragarbót og flutti mjög vingjarn-
Iega grein í Islands garð.
Það er erfitt fyrir útlendinga að
skilja, hvers vegna íslendingar höfn-
uðu frumvarpi þessu með þeim rjett-
arbótum, sem eigi varð neitað að það
gæfi þeim. Og það er sannarlega
ekki auðvelt að skýra málið fyrir
þeim fáu, sem vilja fá um það að
vita, og íslendingi, sem vill landi
sínu vel, er óljúft að skýra það mál
fyrir útlendingum til hlítar, því að
við það þarf hann að segja frá hinu
pólitiska ástandi á íslandi síðasta ár.
En það er að minni hyggju ófögur
saga. Staða fullkominna skilnaðar-
manna væri ljós, þó hún sje heimsku-
leg; en þeir vafningar og sá yfir-
drepskapur, sem hinn núverandi
stjórnarflokkur beitti til þess að
hindra framgang málsins af persónu-
legum hvötum, gat einungis leitt til
sigurs hjá pólitiskt óþroskaðri þjóð.
Það er leitt að þurfa að játa slíkt
fyrir útlendingum, sem fyrirfram hafa
heldur lágar hugmyndir um íslendinga,
og það er því best að þegja um
málið að sinni, og sjá, hvort íslend-
ingar ekki sjá sig um hönd og sýna
betri greind áður langt um líður.
Eins og enginn maður getur lifað
og þrifist án þess að njóta virðing-
ar eða samkendar meðbræðra sinna,
eða að minsta kosti fá að hafa sam-
neyti við þá, þannig getur heldur
engin þjóð þrifist nema aðrar þjóð-
ir veiti henni hið sama sem menn
hverjum einstaklingi. Stórþjóðirnar
geta staðist megna óvild útlendinga,
svo lengi sem styrkleikurinn ræður,
en smáþjóðirnar mega vara sig. Þær
þjóðir, sem alt gengur á trjefótum
hjá innanlands, geta ekki vænst neins
samkendarþels hvorki almennings nje
heimsblaðanna. í meira en heila
öld hafa Pólverjar kveinað hástöfum
yfir meðferð þeirri, sem þeir sæta
af yfirdrotnurum sínum. Raddirheyr-
ast hliðhollar þeim, en heimsblöð-
in og útlend ríki veita þeim litla
áheyrn. Orsökin til þess er ekki sú,
að stórþjóðir eiga f hlut, eða að kvart-
anir Pólverja sjeu ekki á rökum
bygðar, heldur sú, að meðan þeir
voru sjálfstæð þjóð gekk alt í flokka-
dráttum hjá þeim, og eiginlega reynd-
ust þeir ófærir til sjálfstjórnar. Heims-
blöðin taka ekki vel málum Grikkja,
því alt gengur og hefur gengið f
mesta basli hjá þeim heima fyrir.
Sama má segja um Serba, að jeg
ekki nefni sum ríkin í Suður- og
Mið Ameríku, þar sem eru stöðugar
stjórnarbyltingar. Önnur hefur verið
skoðun manna á málum Finnlend-
inga. Finnar hafa jafnan reynst
hyggin og gætin þjóð; pólitisk-
ar flokkadeilur áttu sjer þar stað
auðvitað, eins og annarstaðar með-
al fijálsra þjóða, en þær voru
ekki landinu í neinu til vanþrifa; og
þegar Rússar þrengdu kosti þeirra,
stóðu þeir fastir fyrir og sýndu slíkt
þrek, þolinmæði og samtök, að heim-
urinn dáðist að þeim. Og hluttekn-
ing var þeim sýnd; engri þjóð hef-
ur hlotnast sú virðing sem áskorun sú,
er send var til Rússakeisara, undir-
rituð og borin fram af öllum hinum
bestu og frægustu vísinda- og lista-
mönnum hins mentaða heims, um að
þyrma sjálfstæði þessarar þjóðar. Það
hafði að vísu engan beinan árangur.
Aftur dregur sortann úr austri yfir
Finnland; allur heimurinn fylgist með
því sem þar gerist og öll óháð blöð
taka einróma málsstað þeirra. Það
eru ekki sjen ennþá leikslokin, en
falli Finnland, fellur það við góðan
orðstír.
íslendingar vilja, að aðrar þjóðir
viðurkenni sig sem þjóð og hafi
kynni af óskum sínum og athöfnum.
Það er eðlilegt. Og nýlega hafa þeir
gert út mann með nesti og nýja
skó — að minsta kosti með margar
þúsundir af almennings fje, til að
fræða útlendinga og verja landið!
Jeg þarf ekki að ræða það mál hjer;
jeg hef gert það áður í þessu blaði.
Það er auðvitað engan veginn þýð-
ingarlaust að segja heiminum, hver
sjeu lagaleg rjettindi vor, ef það er
gert vel og viturlega. En frsmar
öllu er oss áríðandi að geta oss gott
nafn sem siðuð þjóð og pólitiskt
þroskuð, — að sýna það í verkinu
með lagasetningu og góðri stjórn
mála vorra. — Allir mentaðir menn
bera virðingu fyrir slíku. En það fer
fjarri því, að hin núverandi stjórn
stuðli að slíku. Um sambandsmálið
hef jeg áður getið, en fjármálastjórn-
in er ekki síður athuga verð.
Setjum svo — ef líkja má úlfald-
anum við mýfluguna — að þýska
stjórnin hefði skipað rannsóknarnefnd
til þess að rannsaka Ríkisbankann
þýska og vikið bankastjóra frá völd-
um, eða einhver stjórn í stóru landi
hefði gert slíkt við aðalbanka lands
síns. Afleiðingin hefði verið stór-
kostieg „panik" innanlands og utan.
Að slíkt skeði ekki á íslandi var því
að þakka, að ísland er lítið land og
útlönd áttu ekki mjög mikil fjár-
skifti við bankann og viti varð kom-
ið fyrir almenning heima, að engin
hætta væri á ferðum; þetta væri bara
pólitiskur leikur af æstum ráðherra.
En engin stjórn, sem vill sóma sinn
og velferð lands síns, mundi gera
slíkt heimskubragð. Hvað mundu út-
lendir fjármálamenn segja um slíka
aðferð, ef þeim væri skýrt frá henni ?
Mundi það auka álit þjóðarinnar í
augum útlendinga, að hún ljeti slíkt
við gangast? Þá skipar ráðherrann
nýjan bankastjóra, sem hefur farið
með hinar fjarstæðustu skoðanir um
seðlaútgáfu Landsbankans, og þar að
auki sýntbankanum opinberlega óvild.
í öðrum löndum mundi slíkur maður
þykja óhæfur í slíka stöðu. Áður
fyr sagði ráðherrann, að „alt mætti
segja Dönum"; nú heldur hann auð-
sjáanlega, að alt megi bjóða íslend-
ingum.
Þá er Thoresamningurinn. Allur
gangur þess máls mundi þykja í-
skyggiiegur í öðrum löndum, sem
hefðu þjóðstjórn — að ráðherra gerði
samning við fjelag, sem sonur hans
er fulltrúi fyrir. Ekki mundu menn
þola það, nema órækar sannanir
fengjust fyrir ágæti samningsins.
Hafa slíkar sannanir verið sýndar?
Og svo að lokum stjórnarblaðið
ísafold. Jeg hef haft ekki alllítil
kynni af blöðum nokkurra útlendra
þjóða, en aldrei hefur borið fyrir
augu mín annað eins stjórnarblað. í
Ameríku eru blöð, sem kölluð eru
„The yellow press", eða gulu blöð-
in, og eru illræmd. Þau kitla hin-
ar lægstu hvatir og fýsnir almúgans,
fara með Iýðskrum og níða útlendar
þjóðir. Eitt af ytri einkennum þtss-
ara blaða eru yfirskriftirnar; þar eru
línur af þumlungsháum stöfum, sem
eiga að draga að sjer athygli manna
og æsa lýðinn. Við þessi blöð má
helst líkja ísafold, enda hefur við
hana verið maður, sem sjálfsagt
þekkir nokkuð til ameríkanskrar
blaðamensku. ísafold er sparari á
pappírinn en gulu blöðin, því að
hún hefur ekki þessa fimbul-titla yfir
greinum sfnum. En allar ritstjórnar-
greinarnar eru sundurlausar setning-
ar og hver setniag grein fyrir sig,
en engin samanhangandi hugsana-
þráður eða röksemdaleiðsla; alt er
gert til að æsa og vekja eftirtekt,
en ekki umhugsun eða rólega íhug-
un, og alt er efnið eftir þessu. Það
lítur helst út fyrir, að þessar grein-
sjeu ritaðar af veikum manni, sem
hripar setningar milli kveisukastanna,
en gleymir samhenginu, og svo
lítur það út á pappírnum eins og
skáldskapur „symbólista". Þvílík
blaðamenska hlýtur að hafa spill-
andi áhrif á þjóðina, þótt ekki sje
tekið tillit til andatrúarruglsins. Mun
það auka álit þjóðarinnar í augum
útlendinga, að blað, sem jafnast við
verstu blöð útlanda, sje stjórnar-
blað íslands? Hvað lengi vilja menn
láta það við gangast?
íslendingar hafa nú svo frjálslega
stjórnarskipun, að það er þeim í
sjálfsvald sett, hvort þeir vilja geta
sjer gott nafn eða ilt af stjórn mála
sinna.
Peregrinus.
Ti
Skýrsla bankarannsóknarnefndar-
innar er ekki enn komin út. Oss
hefur eigi gefist kostur á að sjá útá-
setningar rannsóknarnefndarinnar. En
þrátt fyrir það hefur ráðherrann hvað
eftir annað látið »ísafold« auglýsa;
ýmislegar sakargiftir gegn oss.
Þetta sæmir ef til vill ritstjóra ísa-
foldar, en ekki ráðherra íslands.
í »ísafold« frá 22. þ. m. eru enn
á ný bornar sakir á oss og fyrir
þeim borin skýrsla rannsóknarnefnd-
ar. Að svo vöxnu máli látum vjer
oss nægja að mótmæla þessum sak-
aráburði, og sjerstaklega staðhæfing-
unni um 400,000 kr. tap bankans,
sem er hrein fjarstæða, um leið og
vjer einnig mótmælum fastlega öllu
atferli stjórnarinnar gagnvart Lands-
bankanum og bendum almenningi á
hið ósæmilega háttalag, að láta „ísa-
fold" á blaðsins ábyrgð birta sakar-
giftir gegn oss undir því yfirvarpi,
að það sjeu útdrættir úr skýrslu
rannsóknarnefndarinnar, í stað þess
að birta skýrsluna sjálfa.
Vjer munum á sínum tíma, ef
skýrslan nokkru sinni kemur fyrir vor
augu, tjá almenningi andsvör vor
gegn sakargiftum þeim, sem stjórn
og rannsóknarnefnd vill vera þekt
fyrir að bera fram í sínu eigin nafni
sjer og framkomu sinni til rjettlæt-
ingar.
Reykjavfk, 24. janúar 1910.
Tryggvl Gunnarsson. Elríkur Briem.
Krlstján Jónsson.
Cook.
Enn er mikið um hann talað í út-
lendum blöðum og nú mjög á annan
hátt en áður var. Meðan honum
var trúað af mörgum, tíndu þau blöð,
sem fylgdu honum að málum, margt
fram til þess að sýna, hver ágætis-
maður hann hefði verið írá blautu
barns beini. En nú er ekki öðru
haldið á lofti um hann en því, sem
á að sýna; að hann hafi verið þorp-
ari og svikari frá upphafi vega sinna.
Ekki vita menn um, hvar hann er
nú niður kominn, en kona hans kvað
vera einhverstaðar á Spáni, og f Khöfn
er enn skrifari hans, Lonsdale, sá er
skjölin flutti þangað, og þykist hann
vita, hvar Cook sje, en ekki vilja
segja það, og eitthvað af vasakver-
um Cooks frá norðurförinni hefur
hann fengið, síðan dómur var upp
kveðinn yfir skjölum Cooks, og af-
hent þau háskólanefndinni, sem dæmdi
um skjölin. Hann vísar og enn á
betri skilríki í skjölum Cooks, sem
geymd eiga að vera í Grænlandi og
eigi nást fyr en næsta sumar. En
enginn leggur nú framar trúnað á
slíkt. Það þykir nú einnig fullsann-
að, að saga Cooks um för hans upp
á Mac-Kinley-fjallið, sem hann ritaði
bók um fyrir nokkrum árum, sje
ósönn.
Danskur maður, Míiller, sem búið
hefur á Grænlandi og veitt ríkisversl-
un Dana þar forstöðu, segir nú sögu
af viðkynningu sinni við dr. Cook
fyrir 15 árum. Cook var þá staddur
við Grænland á skipi frá Ameríku
og margt manna. Hann heimsótti
þá Miiller og falaði af honum dýr-
indis ábreiður, sem hann sá þar,
kvaðst ekki hafa peninga á sjer, en
lofaði að senda þá undir eins og hann
næði út í skipið, og til bráðabyrgða
gaf hann tjekkávísun á banka í Ame-
ríku. Ábreiðurnar kostuðu rúmar
2000 kr — En engir peningar komu
frá Cook og bankinn neitaði ávísun-
inni. Ut úr þessu varð síðan löng
rekistefna. Segist Muller hafa varað
við Cook, undir eins, er hann frjetti
um komu hans úr heimskautsleitinni
í haust sem leið, en það var árang-
urslaust, enda var saga hans reyndar
engin sönnun gegn því, að Cook
hefði komist á norðurheimskautið.
Friðþjófur Nansen segist aldrei
hafa trúað sögu Cooks um heim-
skautsfundinn, enda varðist hann allra
sagna um það í haust sem leið.
Sama hafa Norðmenn eftir Schachle-
ton suðurheimskautsfara, er var á ferð
í Noregi í haust, skömmu eftir að
Cook dvaldi í Khöfn.
Það er sagt, að Cook hafi grætt
rútnl. V* milj. dollara á leiknum.
f
ilit, en ekki skýrsla.
í 5. tbl. ísafoldar, frá 22. þ. m.,
er skýrt svo frá, að þá sje lokið
við álit bankarannsóknarnefndarinnar.
Eftir þessum ummælum blaðsins,
ef nokkuð er annars á þeim byggj-
andi, verður ekki betur sjeð, en að
það sje rjett, sem hermt hefur verið,
að engin skýrsla verði birt frá banka-
rannsóknarnefndinni um hag Lands-
bankans og ástand hans.
Blaðið gefur aftur á móti f skyn,
að almenningi verði birt álit um
bankann, með þvf að það skýrir frá
því, að verið sje að prenta fyrnefnt
álit bankarannsóknarnefndarinnar.
En almenningur á kröfu á að fá
skýrslu frá hankarannsóknarnefnd-
inni. Bæði hefur ísafold verið látin
marglofa henni og eins hafa 5 þing-
menn, og þar á meðal annar núver-
andi bankastjóri, fyrir rúmum 7 vikum
tjáð kunningjum sínum, að skýrsl-
unnar væri þá von mjög bráðlega.
Það eru brigðir á skýlausum lof-
orðum, að birta ekki skýrsluna, því
að ekki er það nein skýrsla, þótt
birt verði álit um bankann og efna-
haS °g ástæður viðskiftamanna hans
frá bankarannsóknarnefndinni.
Almenningur krefst skýrsht frá
bankarannsóknarnefndinni, þ. e. frá-
sagnar hennar eða lýsingar á ástæð-
um bankans og ástandi, eins og það
er í raun og veru, en um álit banka-
rannsóknarnefndarinnar hirðir eng-
inn.
Alit rannsóknarnefndarinnar um
skýringar á lögum bankans og reglu-
gerð, bankamálum og ástæðum al-
mennings, er skift hefur við bank-
ann, hefur ekkert sönnunargildi í sjer
fólgið og getur ekki á neinn hátt
skapað sakir hjá fyrv. bankastjórn
nje rjettlætt atferli ráðherrans.
í augum allra skynbærra manna
hefur álit rannsóknarnefndarinnar um
málefni bankans enga þýðingu á móts
við álit fyrv. bankastjórnar.
Fyrv. forstjórar bankans eru reynd-
ir menn og margpróvaðir í þjónustu
þings og þjóðar, en rannsóknarnefnd-
armennirnir eru ungir menn og lítt
þektir.
Að bankarannsóknarnefndin hefur
pað álit, að fyrv, bankastjórn hafi
bakað bankanum fjártjón, er nemi
fullum 400,000 kr., sannar hvorki til
nje frá um hag bankans.
Það eitt hefur þýðingu í því efni,
að rannsóknarnefndin geti sýnt, að
bankinn hafi beðið svona mikið fjár-
tjón og, að fyrv. bankastjórn hafi bak-
að honum það.
Til þess að geta með nokkrum
rjetti sakað fyrv. bankastjórn um
tap, sem bankinn kann að bíða á
útistandandi skuldum frá hennar tíð,
verður að sýna það og sanna, að
það sje fyrv. bankastjórn að kenna,
en ekki verðfallinu, sem nú hefur
orðið á eignum manna, og hnign-
andi lánstrausti og lömuðu viðskifta-
lífi Iandsmanna, meðal annars fyrir
ýmsar stjórnarráðstafanir nýverandi
ráðherra, ekki aðeins gagnvart Lands-
bankanum, heldur og á öðrum svið-
um, — ogheldur ekki fyrir vanrœkslu
og óhagsýni núverandi bankastjórnar.
Ef rannsóknarnefndin ekki sann-
ar álit sitt um sakir á hendur fyrv.
bankastjórn, verður ekki betur sjeð,
en að það sje með vilja gert, og af
ásettu ráði gert, að birta ekki skýrslu
heldur álit, til þess að geta staðhceft
í stað þess að sanna.
Að álit nefndarinnar skýri í mörgu
frá því sem í raun og veru er, er
ekki að efa, en þess skyldu menn
gæta, ef álit þetta verður gefið út,
að gera sjer glögga grein fyrir því,
sem frá er skýrt sem nokkra, er sje
í raun og veru, og þess, sem er ekki
annað en álit eða hugarburður nefnd-
arinnar.
Skýrsla er frásögn um staðreynd
(fakta), en álit er ekki annað en
kenningar eða staðhæfingar.
Frásagnir verða ýmist sannaðar
eða hraktar, en álit er altaf álitamál,
að svo miklu leyti sem það er ekki
hrein fjarstæða.
Aðgœtinn.
ijafnarstúíenlar.
Þeir hafa ekki látið sjer sínar fyrri
skyssur að kenningu verða, þeir æst-
ari stúdentar hjer i Höfn. Þeir hafa
þótst þurfa að fara enn einu sinni á
stað og það — eins og stundum áð-
ur — án þess að vita til hlítar,
hvað það var, sem nú kom þeim til
að þjóta upp. Enn hafa þeir þotið
á stað eftir ófullkomnum og ónóg-
um blaðasögnum. Örsökin er At-
lantseyjafjelagsfundurinn 8. des. En
sjaldan hefur það eins freklega kom-
ið í ljós, hvílíkan sjálfshroka þeir
hafa að geyma. Það er ekki nóg
með, að þeir þykjast einir vita og
skilja alt betur en allir aðrir,— alveg
sem Friðrik sjötti sællar minningar;
honum líkjast þeir dyggilega — held-
ur þykjast þeir og geta gerst ráð-
endur þess, hvernig einstakir menn
eigi að hegða sjer, í hvaða fjelög*
um þeir megi vera og ekki vera, og
er þá skörin farin að komast drjúgt
upp í bekkinn. Auðvitað skiftir eng-
inn sál sjer af því, sem þeir þjóta
með, svo að það er sama í rauninni,
hvernig þeir Iáta. En það er þó
einn hlutur, sem þeir skulu ekki ó-
mótmælt hafa leyfi til, og það er, að
fara með ófrægingu og rógburð um
góðanmálstað. Til þess konar eru þeir
ungu menn ofgóðir, eða ættu að þykj-
ast vera það. Þótt ungir menn sjeu
örgeðja og sprettfjörugir, til þess
tekur enginn; manni þykir vænt um
fjörið og spriklið. En þegar þeir
ætla sjer að fara að ráða lögum og
lofum, ófrægja einstaka menn og tje-
lög með hinum besta tilgangi, og
svífast einskis til þess að gera það,
þá er mál til komið, að tala til þeirra
eitt alvöruorð og hnekkja þess kon-
ar yfirgangi. Og þó er það jafnvel
furðumeira, að maður sem Skúli Thor-
oddsen leyfir sjer að víta mig og
aðra í blaði sínu, án þess að hafa
rjetta og fulla hugmynd um, hvað
gerst hefur (síðar hefur hann rhað
hógværa grein, er stingur í stúf við
hitt, og er það þakkar vert). Jeg
svara hjer að eins fyrir mig sjálfan.
Þar eð hann talar um „afaróheppi-
lega framkomu" frá minni hálfu —
skal jeg lýsa minni framkomu. Jeg
hjelt frumræðu á þessum fundi 8.
des., og var efni hennar nokkuð ná-
kvæm lýsing og frásaga um það,
sem gerst hefur í íslenskri pólitík
síðan 1901. Þeir menn á íslandi,
sem eru að stagast á því, að Danir
þekki svo lítið til skoðana íslend-
inga — og er það ekki með öllu á-
stæðulaust — ættu að verða himin-
[ifandi glaðir, þegar Dönum er boð-
jn eða veitt fræðsla, ef hún er rjett;
og jeg þori að segja, að mfn var
rjett; auðvitað duldi jeg alls ekki nú,
fremur en endrarnær, hverja per*
sónulega skoðun jeg hef; en hver,
sem les mína ræðu, sjer hana full-