Lögrétta - 19.10.1910, Page 3

L0GRJETTA.
197
Stjórnarbyitingin í Portugal
Konungshöllin í Lissabon.
Glimusköla
heldur glímufjelagið „Ármann" á komandi vetri; þar verður drengjum frá
12—16 ára gefinn kostur á að nema íslenska glímu. Skólinn hefst i. nóv.
næstk. og stendur til 15. apríl 1911.
Ákveðið gjald fyrir allan tímann kr. 1,50.
Þeir, sem æskja inntöku í þennan skóla, gefi sig fram við undirritaða
fyrir 25. þessa mánaðar.
Reykjavík 15. október 1910.
Hallgríniur Benediktsson. Guðm. Sigurjónsson.
Sigurjón Pjetursson.
Hinn nýi lýðveldisforseti í Portú-
gal hefur skýtt utanríkisráðherra
Braga forseti.
Dana, Ahlefeldt-Laurvigen, frá bylt-
ingunni með svohljóðandi símskeyti,
dags. í Lissabon kvöldið 5. oki.:
„Þjóðin og herinn hafa rjett í þessu
afnumið konungsvaldið og lýst Portú-
gal lýðveldi samkvæmt óskutn, er
menn hafa lengi búið yfir. Gleðinni
yfir þessu er ekki hægt að lýsa.
Það hefur verið mynduð bráðabyrgða-
stjórn og er hún svo skipuð: Forseti:
Theophilo Braga; innanríkisráðherra:
José d’ Almeida; hermálaráðherra:
Xavier Barretó óberst; dómsmála-
ráðherra: Alfonso Costa; flotamála-
ráðherra og nýlendumálaráðherra: Aze-
vedo Gomes; utanrikismálaráðherra:
Bernadino Machado; verknaðarmála-
ráðherra: AntonioLuiz Gomes. Stjórn-
in hefur með samhug allra borgara
trygt almennan frið og reglu. Sífelt
streyma að, utan úr hjeruðunum, yfir-
lýsingar um, að stofnun lýðveldisins
sje tekið nteð hinni mestu gleði.
Theophilo Braga
forseti".
Svo hljóðandi er þá hin opinbera
tilkynning um lýðveldismyndunina út
á við. En til hersins og flotans í
Portúgal birti forsetinn síðar sama
kvöldið svohljóðandi ávarp:
„Bráðabyrgðastjórn hins portú-
giska lýðveldis sendir kveðju sína
liðsmönnum hersins og flotans, sem
í sameiningu við þjóðina hafa stofn-
að þjóðveldið til heilla og hamingju
fyrir alt föðurlandið. Þar sem nú
þjóðveldið er stofnað til heilla fyrir
alla þjóðina, treystir stjórnin á föð-
urlandsást allra og væntir þess, að
þeir foringjar úr hernum og flotan-
um, sem enn eigi hafa átt þátt í
byltingunni, komi saman á aðalstöðv-
unum og heiti þar hinni nýju stjórn
hylli og trygðum. Meðan á þessu
stendur verða allar hersveitir bylt-
ingarmanna að vera á stöðvum sín-
um til varnar og tryggingar lýð-
veldinu. Carvalhals hershöfðingja er
fengin í hendur yfirstjórn setuliðsins
í Lissabon".
Til alþjóðar f Portúgal birti nýja
stjórnin svohljóðandi ávarp:
„Portúgalsmenn! Þjóðin, herinn
og flotinn hafa lýst yfir stofnun lýð-
veldisins. Konungsættin Braganza,
sem glæpsamlega og með ásetningi
hefur spilt þjóðfriði f Iandinu, er
fyrir fult og alt út rekin frá Portú-
gal. Þessi atburður er vottur um
djarfleik og hreysti þjóðarinnar og
fyllir hjörtu allra föðurlandsvina
með fögnuði. Þessi dagur gerir
fyrir fult og alt enda á þrældómi
þessa lands. Brennandi þrá borgar-
anna eftir frjálsu stjórnarfyrirkomu-
lagi er nú fullnægt, og þessi stund
bætir oss að fullu alt umliðið erfiði
og allar umliðnar raunir. Látum
þessa stund verða upphaf að flekk-
lausu siðvendnis- og rjettlætistíma-
bili; látum þetta eina: „Fyrir þjóð-
ina“ verða undirstöðu stjórnmála-
stefnuskrár vorrar, og látum mannúð
gegn þeim sigruðu verða undirstöðu
siðferðisstefnuskrár vorrar. Borgarar!
I Látið eitt áhugamál fylla hugi yðar:
föðurlandið, og eina ósk: samlyndi.
Lýðvsldið treystir því, að þjóðin vilji
halda uppi reglu og virðingu fyrir
því, sem rjett er, að hún sje fús til
að leggja alt í sölurnar fyrir hið
sameiginlega áhugamál, frelsið, og að
hún vinni með ást og áhuga fyrir
hinu portúgalska lýðveldi".
Uppreisnin í Lissabon.
Ut um heiminn bárust ekki fregnir
af byltingunni í Lissabon fyr en 5.
þ. m, því að frjettaþræðirnir voru
skornir sundur. En uppreisnin var
ráðin kvöldið 3. þ. m. og hófst næstu
nótt. Kl. i1/* um nóttina gáfu upp-
reisnarmenn merki með 21 fallbyssu-
skoti. Almenningur þusti þá á fætur
og út, til þess að vita, hvað um væri
að vera, og eftir litla stund var alt
á ringulreið um götur borgarinnar.
Lögregluliðið kom til, en uppreisnar-
menn vörðust því með sprengikúlum.
Svo var herlið kallað til. En nokk-
uð af því gekk þegar í flokk með
uppreisnarmönnum. Nú varð mann-
fall töluvert og margir særðust.
Uppreisnarmenn reistu vígi í stræt-
unum og sendu liðsflokka í ýmsar
áttir, suma til að ná yfirhönd yfir
brúm og götum til og frá, þar sem
nauðsynlegt þótti, en aðra til að
ná frjettaþráðastöðvunum og sjá
um, að ekkert bærist út þaðan.
Þessi bardagi stóð alla nóttina,
næsta dag og næstu nótt, alls
32 klukkustundir. Um daginn, 4. þ.
m., komu ýmsir herflokkar úr ná-
grenninu við Lissabon til borgarinn-
ar °!g Sengu ýmist í lið með upp-
reisnarmönnum eða konungsmönnum.
Sem dæmi um það, hvernig til hafi
gengið, er það sagt, að í einni fót-
gönguliðsdeild var hjer um bil jafn-
margt af hvorum um sig, konungs-
mönnum og uppreisnarmönnum. SIó
í bardaga milli þeirra, og í honum
fjellu ýmsir af foringjunum, þar á
meða) yfirforinginn, og margt liðs-
manna. Viðureigninni lauk svo, að
uppreisnarmenn urðu ofan á, og
gengu þá konungsmenn, sem uppi
stóðu, í lið með þeim. Líkt var
víðar. Hermennirnir brutu upp vopna-
búrið og fengu borgurunum vopn í
hendur.
Þegar leið fram á þriðjudaginn, 4.
þ. m., var auðsjeð, hverjir sigra
mundu. Þá voru herskip, sem á
höfninni lágu, farin að skjóta á kon-
ungshöllina, en fjöldi borgarinanna
fór um göturnar í fylgd með her-
flokkum uppreisnarmanna og söng
þjóðsöng Frakka, „Marseillaisen".
Altaf gengu fleiri og fleiri í lið
með uppreisnarmönnum. Þeir. unnu
götu eftir götu og fánar þeirra komu
upp víðar og víðar í bænum, þartil
alt var á þeirra valdi.
Flótti konungs.
Það var dulið fyrstu dagana, hvað
orðið hefði af Manuel konungi. Sum-
ar fregnir sögðu hann flúinn til Eng-
lands. En síðar kom það upp, að
hann hefði flúið til Gibraltar, og er
það sögn síðustu útlendra blaða, sem
hingað hafa komið, að hann sje þar,
og eins móðir hans.
Þegar skotið var á konungshöllina,
á þriðjudaginn, höfðu þau konungur
og móðir hans forðað sjer þaðan.
Fregnirnar sögðu fyrst, að þau hefðu
forðað sjer út á herskip frá Brasilíu,
sem á höfninni lá, og haft þaðan
hjálp á fióttanum frá konungshöll-
inni, og það með vitorði uppreisnar-
manna, því þeir hefðu helst kosið,
að konungur flýði Svo var sagt, að
þau hefðu komist á enskt herskip.
Er ekki gott að sjá, hvað rjett er í
öllum þeim sögum. En víst mun
það, að til Gibraltar komu þau á
lystiskútu konungs, sem „Amelie“
heitir, og voru þá þar með til fylgd-
ar tvö ensk herskip. Englendingar
höfðu tekið Manúel konungi með
virktum í Gibraltar.
Það er sagt, að yfirforingi her-
liðsins, sem varði konungshöllina,
hafi skotið sig sjálfur, er hann sá, að
hann varð að gefa upp vörnina. í
Manúel konungur.
liði hans höfðu verið menn, sem opn-
uðu uppreisnarmönnum aðgang að
henni.
England og Portiígal.
Það er sagt, að stjórnarbyltingin
hafi lengi verið í undirbúningi, enda
gengu fregnir um það aftur og aftur
í sumar, að Manúel konungur væri í
þann veginn að afsala sjer konung-
dómi og mundi þá Portúgal verða
lýðveldi.
Nú er það sagt, að snemma í
ágúst hafi lýðveldismenn í Portúgal
sent tvo af foringjum sínum til Lund-
úna, og hafi þeir skýrt ensku stjórn-
inni frá, að það stæði til, að kon-
ungsvaldið yrði afnumið í Portúgal
og í þess stað myndað Iýðveldi, en
jafnframt fullvissað hana um, að þrátt
fyrir það yrði samband Portúgals við
England óbreytt frá því, sem áður
hefði verið. Þeir höfðu fengið góð
svör, að sambandið væri gert milli
þjóðanna, og það breytti engu í af-
stöðu Englands til Portúgals, þótt
Portúgal breytti stjórnarfyrirkomu-
lagi sfnu.
Portúgal er fjárhagslega háð Eng-
landi og England hefur eftirlit með
nýlendum þess í öðrum heimsálfum.
Það er sagt, að eftir samningum
milli Englands og Portúgals frá 5.
des. 1900 hafi England trygt sjer
forkaupsrjett að nýlendunum, ef Portú-
gal yrði að láta þær af höndum.
Það var almenn spurning, er fyrst
bárust fregnir af uppreisninni, hvort
England mundi ekki taka þar í taum-
ana. En, eins og áður er sagt,
ganga þær sögur, að uppreisnarmenn
hafi leitað hófanna hjá ensku stjórn-
inni áður en þeir lögðu út í bylting-
una og skuldbuudið sig til að halda
alla samninga við England hvað sem
í skærist.
istandið í Portúgal.
Þingið í Porúgal er klofið í marga
smáflokka, en tala þingmanna er 155.
Aðalflokkarnir eru vinstrimenn og
hægrimenn, eða framfaramenn og
íhaldsmennn (regeneradores). Svo eru
lýðveldismenn o. s. frv.
Það var áður kunnugt, að flestir
af foringjunum í sjólíðinu væru lýð-
veldismenn. Sjö lýðveldismenn sátu
á þingi sem fulltrúar fyrir Lissabon.
Af þeim var einn foringi úr sjólið-
inu, en 5 voru prófessorar. Það er
sagt, að flestir vísindamenn landsins
hafi verið lýðveldismenn. 3. þ. m>
var einn af foringjum lýðveldismanna,
frægur læknir, Bombardo, myrtur af
af herforingja, og var klerkaflokkn-
um gefin sök á morðinu. Þetta dráp
er sagt hafa flýtt fyrir uppreisninni
og byltingunni.
Það eru hinar betur megandi stjett-
ir manna, sem gengist hafa fyrir
byltingunni. Hin stóru verslunarhús
í Lissabon höfðu haft samtök gegn
konungsvaldinu, er haft eftir einum
af foringjum lýðveldismanna, sem var
í París, þegar uppreisnin hófst. Or-
sök stjórnarbyltingarinnar er fyrst og
fremst talin hin dæmalausa óreiða,
sem verið hafði á peningamálum
ríkisins mannsaldur eftir mannsaldur.
Almenningur í Portúgal er sagður
mjög fáfróður. Kosningarrjettur er
bundinn þar við 21 árs aldur, við
lágt skattgjald, og svo við það,
að hlutaðeigandi kunni að lesa og
skrifa. En hið síðasta ákvæði úti-
lokar fjöldann frá kosningarrjett-
inum. Almenningur er fátækur
og landið illa ræktað. Af rækt-
uðu landi eru 40°/o graslendi og
23% akurlendi; hitt eru ávaxtagarð-
ar, skógar, vínlönd og jurtagarðar.
r/3 hluti landsbúa býr í borgum.
Margir lifa á fiskiveiðum. Málm-
tekja er ekki mikil, og er þó landið
ríkt af málmum.
Eftir konungsmorðið 1908 var
mynduð samsteypustjórn af ýmsum
flokkum þingsins og var hertoginn
af Amaral þar aðalmaðurinn. En
þeirri stjórn var steypt 22. des. 1908
og komu þá hægrimenn til valda.
7. apríl 1909 tók vinstrimaður við
stjórninni, en rúmum mánuði síðar,
13. maí, mynda hægrimenn aftur
stjórn. 22. des. kemur aftur vinstri
maður til valda og sat til 25. júní
í ár. Þá tók við annar af sama
flokki, Teixeira de Sousa, og var
hann við völd þar til nú, er bylt-
ingin gerði enda á valdadögum hans.
Manúel konungur hafði viljað áfsala
sjer völdum í júní í sumar, en vinstri
menn rjeðu því þá, að hann gerði
það ekki. 1 ágúst í sumar fóru fram
nýjar kosningar og fjekk stjórnar-
flokkurinn þar meiri hluta og hann
ekki lítinn. Lýðveldismenn höfðu
áður átt aðeins 7 sæti á þinginu, en
náðu nú 14. Þingið var sett 23.
sept. og í hásætisræðu konungsins
var þá lofað mörgum og miklum
framfarafyrirtækjum. Svo var fund-
um þingsins frestað, eftir konungs-
úrskurði, til áramóta.
Klerkaveldi er mikið í Portúgal og
hafði móðir konungsins verið því
mjög vinveitt, en hún rjeði miklu.
Sousa-stjórnin hafði reynt að reisa
rönd við því, en ekkert tekist í þá
átt. Nú er sagt, að fyrir höndum
sje hörð barátta milli nýju lýðveldis-
stjórnarinnar og klerkaveldisins.
Kveðja
#
til Agústs Bjarnason.
Frá Halldóri Jónssyni.
Jeg get haft kveðju þessa stutta.
Ritsmíði h. útv. er nauða ómerkileg.
Það er vandi gutlara og gortara,
sem verða undir í deilum, að þeir
rangfæra orð og snúa út úr og þykj-
ast svo vera menn að meira. Krydda
svo stílinn með brigslyrðum um mót-
stöðumanninn og lofi um sjálfa sig.
Þetta eru hentug vopn að grípa
til, þegar ástæður eru þrotnar.
Takmark templara er orðin stað-
reynd. Aðflutningsbann er orðið að
lögum. Allar hártoganir h. útv. um
stefnuskrá og takmörk templara eru
einber hjegómi.
Dylgjur hans og gort, hvort sem
heldur er um þekking sína á rann-
sóknum próf. Kraepelins eða annað,
kemur engum á óvart, sem farinn er
dálítið að þekkja h. útv.
Og heldur ekki kemur mönnum á
óvart gorgeirinn sá, að þykjast geta
knjesett alla visindamenn, jafnvel
próf. Kraepelin, með öllum þeim sæg
af vísindamönnum ýmsra landa, sem
komist hafa að sömu niðurstöðu sem
hann um áhrif áfengis á sál og lík-
ama mannsins.
En hitt keraur víst mörgum á ó-
vart, að ástvinir áfengisins eigi í fór-
um sínum einhverja „nafnkunna vís-
indamenn", sem komist hafi að gagn-
stæðri niðurstöðu við próf. Kraepelin.
Því að ef þessir „nafnkunnu" væru
í sannleika til, þá mundu ástvinirnir
vera búnir að flagga með þeim fyrir
löngu.
H. útv. þykir líka vissara að
lauma þessu út „svona í trúnaði".
Annars kemur skaðsemi eða ekki
skaðsemi „hófdrykkjunnar" áfengis-
málinu nauða-lítið við; hefur ef til
vill teóretiska þýðingu en enga
praktiska þýðingu. Enda hefur h.
útv. ekki þorað enn að skýra (defi-
nera), hvað hann meinar með „hóf-
drykkju".
Kveinstafir hans út af því, hve
hraparlega hann komst í mótsögn
við sjálfan sig út af fýsnunum og
áfengisnautninni, hræra alls ekki
hjarta mitt til meðaumkunar. Og
fátækleg er hjá honum greiningin á
áfenginu og áfengisnautninni, og hár-
toganirnar út af því, þar sem allur
heimurinn veit það og skilur það,
að það er áfengisnautnin, áfengi not-
að til drykk/ar, sem bindindismenn
berjast á móti.
Jeg hafði sannað það, að bann-
lögin væru ekki nauðungarlög í neinni
'þeirri merkingu, sem andbanningar
stagast á. Og jeg sýndi Ijóslega
fram á, að ef nokkur lög væru nauð-
ungarlög í þeirri merkingu, sem h.
útv. var að bögglast með, þá væru
það tollgœslulög allra mentaþjóð-
anna.
Þetta hefur h. útv. ekki getað
hrakið.
En þá finnur hann upp annað úr-
ræði. Hann rangfærir orð mín, skrökv-
ar því upp, að jeg tali um tolllög.
Þegar jeg segi: „Þetta er svo
strákslekt, að hann ætti að sár-
skammast sín fyrir það“, þá viðhef
jeg hans eigin orð. Svona er hans
ritháttur.
H. útv. hælir sjer fyrir það og
ýmsum fjelagsbræðrum sínum —- að
þeir sjeu „reglumenn á vín“. Það
er eins og hann óttist, að ritsmíð
hans muni gefa mönnum aðra skoð-
un á honum. Áð öðru leyti kemur
þetta sjálfshól hans ekkert .málinu
við.
Og það er ekkert aðalatriði í vor-
um augurn, bannvina, að einstakir
menn sjeu frammi fyrir almenningi
að berja sjer á brjóst og segja:
„Guð, jeg þakka þjer, að jeg er ekki
eins og aðrir menn, óhófsmenn,
fýsnaþrælar, drykkjurútar, eða eins
og þessir bannsettu bindindsmenn.
Jeg er reglumaður á vín og drekk
ekki meira en svo, aðjegget „sjálf-
ur leitt sjálfan mig“.
Hitt álítum vjer aðalatriðið, að
áfengisdrykkjan hverfi, að áfengið sje
rekið með lögum inn í lyfjabúðirn-
ar á sama hátt sem ópíurn, morfín,
kókaín o. fl. eiturtegundir hafa verið
þangað reknar með lögum.
Sje það ekki óhæfileg skerðing á
valfrelsi, að geta ekki fengið þær
eiturtegundir til drykkjar, an læknis-
forskriftar, þá hlýtur sama regla að
gilda um áfengiseitrið.
Vjer þolum ekki, að „ákveðin klíka
manna" veiti lengur áfengiseitrinu
um landið, haldi mönnum með „kapp-
girni sinni og ofstæki" í afengis-
fjötrum, sem baka fjölda af með-
bræðrum vorum fjártjón, heilsutjón,
líftjón, og saklausum konum og börn-
um alls konar hörmung og eymd.
Oss sárnar sú saurgun manneðlis-
ins, að ineta meira nokkur staup af