Lögrétta - 22.02.1911, Blaðsíða 1

i":
Afgreiðslu- og innheinitum.:
ARINBJ. SVEINBJARNARSON.
Lauy:ftvetí 41«
Talsími 74.
r
LOGRJETTA
Rits tj ó r i:
Þorsteinn gíslason
Þingholtsstræti 17.
Talsimi 132.
M 8.
Reykjavík 23. lebrúar 1911
VI. At-iar.
I. O. O. F. 921729
Forngripasafnið opið Sd., þrd. og fimtud.
'• kí. 12—a.
Laekning dk. (læknask. þrd. og fsd. 12—1.
Tannlækning ók. (( Pólthússtr. 14) I. og 3.
md. í mán. 11—1.
Landakotsspítali opinn f. sjúkravitj. io'/s
—12 óg 4—5.
Islands banki opinn 10—21/. og 5V2—7.
Landsbankinn io1/.—21/*- Bnkstj. við 12—1.
Lagaskólinn ók. leiðbeining 1. og 3. ld. (
mán. 7—8 e. m.
Landsbókasafnið opið hv. virkan dag kl.
12—3 og 5—8.
Lárus Fjeldsted,
Yflrrjettarm&lafaBrslumaOur.
i Lækjargata 2.
Helma kl. 1 1 —12 og 4—5.
Faxaflóagufubáturinn „Ingólfur“
fer til Borgarness 24. febr.
- Garðs 28. febr.
Aðskilnaður ríkis og kirkju.
' L
Þegar stórmál eru í aðsigi, þykir
mönnum sjálfsagt að ræða þau ítar-
lega á mannfundum og í blöðunum.
En engin regla er án undantekning-
ar, því að jeg fæ ekki betur sjeð,
én að öfug aðferð sje notuð við frí-
kirkjumálið, eða aðskilnað ríkis og
kirkju, enda þótt ekkert annað stór-
mál, sem nú er á dagskrá þjóðar-
innar, hafi jafnvíðtæk áhrif þegar í
stað á hag einstaklinga, heimila og
s-lls þjóðfjelagsins, sem það skiln
aðarmál.
Að vísu var það mál talsvert rætt
fyrir 15 — 20 árum í Kirkjublaðinu
og nokkru sfðar í Fríkirkjunni, en
jeg efiist um, að þær umræður sjeu
mönnum í fersku minni nú.
Síðustu árin helur þetta mál verið
óíjög lítið rætt í blöðunum, og naum-
ast mikið á mannfunduin heldur, og
jafnvel prestafundirnir, sem ræddu
það þó töluvert um aldamótin, virð-
ast vera að smáhætta að sinna því,
prestastefnan á Hólum minnist t. d.
ekki á það. — Sumir geta þess til,
að fríkirkjusinnum í prestahóp hafi
íækkað drjúgum, þegar Iaunakjör
þeirra voru bætt fyrir nokkrum ár-
hm> — en því trúi jeg ekki fyr
en jeg má til. Og fullur misskiln-
ingur mun það vera, að prestarnir
telji mikið fyrir aðskilnaði með þögn-
inni.
Þegar á þessa þögn er litið, mætti
ætla, að frfkirkjumálið sje að detta
úr sögninni, að minsta kosti um
stundarsakir. En þegar litið er á
fundarsamþyktir þingmálafunda og
enda alþingis sjálfs er þó auðsjeð,
að það er öðru nær en svo sje.
Raunar er erfitt að ákveða stefnu
alþingis í kirkjumálum um þessar
mundir. Þar hafa verið knúðar
fram æði undirbúningslítið stórbreyt-
ingar á kirkjulöggjöfinni, sem hafa
ýmist miðað til að festa eða losa
samband ríkis og kirkju, og komið
því mjög flatt upp á kjóstndur, eins
°g t. d. nefskatturinn og varabisk-
uparnir. Þó má ætla, að alþing hafi
fhugað, hvað það var að gera, er
neðri deild samþykti á síðasta þingi
nærri einróma, að skora á stjórnina,
að undirbúa aðskilnað rfkis og kirkju,
■>— enda þótt stjórnin virðist alveg
hafa vanrækt að verða við þeirri
áskorun, þvf að jeg get ekki verið
því samdóma, að lagafrumvarpið um
utanþjóðkirkjumenn, sem stjórnin er
með, miði f þá átt.
Á hinn bóginn er ekkert vafamál
um stefnu þingmálafundanna í þessu
máli. Mikill meiri hluti þeirra hefur
verið eindreginn með aðskilnaði síð-
ustu 2 tða 3 árin, þar sem kirkju-
mál hafa annars komið til umræðu,
en einkum tóku þó Reykvíkingar af
skarið, er þeir samþyktu nýlega, á
4 kjósendafundum í röð, skorinorða
aðskilnaðarkröfu með líklega um 1400
atkvæðum gegn 8, eða sama sem í
einu hljóði að kalla má; en litlar
voru umræðurnar víða hvar, enda
var málið ekki tekið fyrir íyr en um
miðja nótt á Reykjavíkurfundunum
Það er ótrúlegt, að alþing geri
ekki þær ráðstafanir í málinu þegar
í vetur, að stjórnin verði að taka
málið fyrir, hvort sem hún er hlynt
frfkirkju eða ekki,— en óskandi væri,
að það hrapaði ekki að föstum
ákvörðunum fyr en málið er rætt á
safnaðafundum og hjeraðafundum um
land alt og þjóðinni verði gefinn
kostur á að greiða atkvæði um mál-
ið líkt og gert var um bannlögin.
Blöðin þurfa að ræða málið frá
öllum hliðum æsingalaust, og æski-
legt er, að þar taki fleiri til mals en
prestar annars vegar og andstæðing
ar kristindómsins hins vegar, því að
þótt þeir 2 flokkar hafi hingað til
helst látið til sín heyra um málið,
það lítið á það hefur verið minst í
blöðunum, snertir málið fleiri, — og
vjer megum ekki sitja aðgjörðarlaus-
ir, sem hvorugan þann flokk fyllum.
Jeg vildi feginn reyna að brjóta ís-
inn. Komi þeir á eftir, sem fær-
ari eru, leiðrjetti það, sem jeg kann
að misskilja og bendi á fleiri atriði,
því að ekki býst jeg við að geta
bent á nema nokkuð af kostum og
ókosturn aðskilnaðarins.
II.
Fríkirkja eða frjals trúfjelög eru
miklu eðlilegri en þjóðkirkjur eða
rikiskirkjur, því að trúin er sam-
viskumál einstaklingsins, sem rfkið
getur ekkert skipað fyrir um og á
því ekkert að skifta sjer af, komi
trúarfjelögin ekki í bága við almenn
borgaraleg lög. — Það ætti að vera
óþarfi að fjölyrði frekar um svo ber-
sýnilegt mál.
Jafnframt er fríkirkjan miklu sann-
gjarnari við aðra trúflokka. Hún
mundi að vísu reyna að sannfæra
aðra um kosti kenninga sinna í ræðu
og riti, ef til vill öllu fremur en þjóð-
kirkjan, en hún heimtar ekki nein
þvingunargjöld af þeim, sem ekki
fylgja henni að malum, eða gefa
henni fje af frjálsum vilja. — Þjóð-
kirkjan hlýtur eftir eðli sínu að taka
skatt af andstæðingum sínum, sjóður
hennar er brot af landsjóði og verði
þar sjóðþurð, bætir landsjóður hall-
ann, eða með öðrum orðum: allir
borgarar þjóðfjelagsins verða að
styðja þjóðkirkjuna, og því óvinsælli
sem hún er, því fleiri þvingunarlög
þarf hún til að styðjast við, eins og
stjórnarfrumvarpið um utanþjóðkirkju-
menn, sem alþing hefur nýtekið til
meðferðar, ber greinilegan vott um.
— Nefskatturinn er látinn ná jafnt
til allra, þótt flokksleysingjar utan
þjóðkirkjunnar borgi í kenslumála-
sjóð. Sje sóknarkirkjan (safnaðar-
kirkja) í skuld, verða þeir, sem segja
sig úr þjóðkirkjunni, að borga sinn
tiltölulega hluta af skuldinni um leið,
sem verður oft 10 til 15 kr. á hvern
16 ára mann eða konu, ög getur
því orðið sæmilegur skattur á með-
alheimili, og ennfremur geta utan-
þjóðkirkjumenn ekki fengið prest til
neinna prestsverka, ef þeir eru ekki
í viðurkendu trúfjelagi. — Það er
ekki vel frjálslegt að kristnir menn,
sem ekki fylgja lúterskri trú, skuli
ekki geta fengið presta þjóðkirkjunn-
ar til að skíra börn sín eða jarða
heimilisfólk sitt, nema þeir gerist
opinberir hræsnarar með því að
ganga í trúfjelag, sem þeir eru að
ýtnsu andstæðir, — en svona geng-
ur það í þjóðkirkju, þrátt fyrir alt
frelsisgasprið.
Frlkirkjan er liklegri til sigurs fyrir
kristindóminn. Við aðskilnaðinn verð-
ur einstaklingurinnað velja, hvar hann
vill skipa sjer í trúmálum, fórna ein-
hverju fyrir trú sína og leggja fram
krafta sína henni til stuðnings; hann
er laus við svæfandi forráð ríkisins
í andlegum efnum og öll þvingunar-
lög í trúmálum. — Satt er það, að
sumir bera svo lítið traust til kristin-
dómsins, að þeir halda að dagar hans
sjeu taldir, þegar hann nýtur ekki
framar slíkra þvingunarlaga, en jeg
er ekki í þeim hóp, enda bendir saga
kristninnar í Ameríku á eitthvað
annað.
„Þetta er nú ef til vill alt gott og
blessað, en ókostirnir eru samt margir
við aðskilnaðinn, einkum eins og til
hagar hjá oss“, segja margir.
„Rtkið tekur allar eignir kirkjunnar,
og þá verður alt ómögulegt". —
Ríkið tekur þær ekki, ef vinir kirkj-
unnar beitast fyrir að styðja aðskiln-
aðinn, svo mikils má þó kirkjan sín
ennþá. En sanngjarnt væri, að eignir
kirkjunnar væru allar seldar og and-
virði þeirra geymt í landsjóði eða
söfnunarsjóði; yrði svo til styrktar
öllum kristnum trúfjelögum í land-
inu. Enda er hæpið mjög, að ein
lútersk fríkirkja myndist þegar um
land alt.
*>Já» jeg held það væri hæpið“,
segja sumir, „heilar sveitir yrðu prest-
lausar, ýmist af deyfð eða fátækt;
prestar mundu missa atvinnu sína,
en erlendir trúboðar fara um land alt
og mynda alskonar ringltrú".
Ekki hafa þeir mikla trú á árangr-
inurn af 900 ára starfi þjóðkirkjunnar,
sem svo tala. — En setjum svo, að
svo færi, að sumar sveitir yrðu prest-
lausar. Væri það af trúleysi, er það
hollara, að það komi í Ijós, en felist
undir löghelguðum hræsnisvana, —
væri það af fátækt, mundu efnaðri
söfnuðir styðja þær bráðlega. — Prest-
ar mundu fa biðlaun og áhugamenn-
irnir halda áfram störfum; þótt hinir
ljetu af prestastörfum, væri það lítill
skaði. — Þá sje jeg ekki astæðu til
að óttast erlendu trúboðana. íslend-
ingar eru þeim ekki ókunnugir, og
hafa ekki verið þeim sjerlega leiði-
tamir hingað til.
„Trúarbragðakenslan í skólunum
hættir við aðskilnaðinn, og hvað kem-
ur í staðinnf"
í staðinn kemur meiri rækt við
kristindómsfræðslu hjá heimilunum
og prestunum, sem nú er sumstaðar
vanrækt hjá báðum vegna oftrausts
á skólunum. Auk þess hljóta að
rísa upp sjálfboðasunnudagaskólar í
kaupstöðum, þar semjáhugamennirnir
hljóta að hefjast handa.
„Ríkið hættir að skifta sjer af
mentun presta, og hver sjer þá um
hana ?“
Mentun presta er ekki svo afar-
eftirsóknarverð nú orðið, þar sem
prestlingar skilja ekki einu sinni frum-
mál Nýja testamentisins, en læra í
þess stað allmikið hrafl af þýskum
efasemdum. Þess fróðleiks geta fleiri
aflað sjer. En að sjálfsögðu yrði
fríkirkjan að koma sjer upp presta-
skóla, þegar fram í sækti.
„Alt þetta aðskilnaðarskraf er van-
hugsað bjá þorra manna, þeir greiða
atkvæði með því í hugsunarleysi".—
Það er vana-mótbára minni hlut-
ans í hvaða máli sem er, enda þótt
ósjálfstæðar skoðanir geti verið í
báðum flokkum. Og þeir, sem svo
mæla, ættu þá að leiðbeina almenn-
ingi í þessum efnum, og skrifa gegn
aðskilnaðinum í blöðin; annars getur
svo farið, að meiri hlutinn knýi malið
afram á þann hátt og á þeim tíma, sem
síst skyldi. Því satt segja þeir, sem
segja:
Þetta mál er illa undirbúið frá hálfu
safnaðanna". — En það ætti eng-
inn að búast við, að ríkið sjái um
þann undirbúning. Það verða áhugft-
mennirnir sjalfir að gera, og væri
ekki óhyggilegt að þeir færu að taka
höndurnar úr vösunum.
Því að skilnaðurinn er í nánd.
Af ásettu ráði hef jeg ekkert tal-
að um ástæðurnar til þess, að að-
skilnaðar-áhuginn hefur vaxið svo
mjög síðustu árin; þær eru bæði
gamlar og nýar, bæði hjá prestum
og kirkjulöggjöf, bæði kristilegar og
ókristilegar, — en áhrifum þeim verð-
ur ekki hrundið í öfuga átt úr þessu
og því hlýtur aðskilnaðurinn að vera
í nánd.
5. G.
Söngjjelag stúðenta
hjelt samsöng þ. 18. þ. m. í Báru-
húsinu, undir stjórn hr. Sigfúsar Ein-
arssonar. — Þar var húsfyllir.
Jeg hlakkaði til að heyra stúdenta
syngja því þeir hafa fleiri skilyrði
til söngs, en lítt mentaðir menn.
Stúdentasöngsveitir nágrannaþjóða
vorra eru heimsfrægar, — jeg gerði
því miklar kröfur til söngs íslenskra
stúdenta, — kröfur, sem þeir ekki
fullnægðu í þetta sinn.
Á söngskránni voru aðeins kórlög.
Fyrsta lagið var finskt: Terve, Suo-
meni maal eftir Emil Genetz. Það er
kröftugt lag fyrir stórt kór. Þar kom
strax í ljós, að tenórinn var hlutfalls-
lega þróttminni en hinar raddirnar.
Að öðru leyti var lagið laglega sungið.
Þá kom finskt þjóðlag: Liten pilt,
mot drömmars möte. Ljómandi lag,
með bassasóló, sem ekki naut sín
vegna þess, að söngsveitin söng of
sterkt undir. Það gat jeg ekki fyrir-
gefið. Einsöngvarinn, hr. Pjetur Hall-
dórsson, söng þar vel, enda lá lagið
vel á hans sviði. Fredmans Epistel
nr. 9 (Bellman) tókst illa — erfitt í
leirri mynd, sem þeir sungu það, og
heimtar góða „præcision". „Abchied
von der Mutter" eftir F. Becker fór
fremúr vel, nema hvað það lá heldur
hátt fyrir einsöngvarann (P. H.).
Söngsveitin var kölluð fram og söng
iað aftur. Dável tókust: „Neckens
polska" (sænskt þjóðlag), „Lotsen'*
N. W. Gade) og „Tonarne" (W.
Lagerkranz). „Bádn Lát“ (norskt
ag), sem Grieg hefur svo snildarlega
raddsett, fjell áheyrendunum vel í
geð. Söngsveitin var kölluð fram,
og söng hún það á ný. Lag eftir
söngstjórann: „Þegar morgunsins ljós-
geislar ljóma" (Jónas Guðl.) tókst dá-
vel. Lög þau, er mjer þótti fremur
illa sungin, voru tvö eftir E. Hermes:
„Serenade" og „Jágarens drykkes-
sáng", og eftir Mozart: „Bald prangt,
den Morgen zu verkúnden".
Yfirleitt þótti mjer söngsveitin ekki
nógu samæfð, í henni ljótar raddir,
sem minna hefði mátt bera á, og
tenorinn heldur Ktill. En þessa galla
býst jeg við að megi laga.
Grímur.
Eldapýtuví Frakklandi. Franska
ríkið hefur einkarjett til þess nð búa
til og selja eldspýtur þar í landi, eins
og tóbak, svo sem kunnugt er. Af
eldspýtnasölunni hefur ríkið haft 28
milj. franka í árstekjur. En nú á sið-
kastið hefur þessi tekjugrein farið
lækkandi. Því hefur nú verið lagður
nýr skattur, frá 2— 20 frnk., á alla
þá, er eldfæri eiga, sem komið geta
í stað eldspýtnanna, og þeir, sem
ekki hafa goldið þennan skatt innan
14 daga frá því, er hann kemur f
gildi, eiga að bórga 40 frnk. í sekt.
ísland erlendis.
Bjarni Thorsteinsson læknir,
sonur Steingríms Thorsteinssonar
rektors, andaðist í Khöfn 27. f. m.
og var jarðsettur þar 1. þ. m. Hann
var fæddur 1864 og stúdent frá
lærða skólanum hjer í Rvík 1884.
Frá því hann sigldi hjeðan til há-
skólanáms hefur hann dvalið í Khöfn
og hefur lengi verið læknir á Frið-
riksbergi. Hann fjekst mikið við
vísindalegar sálarfræðisrannsóknir og
hafði ritað töluvert um það efni.
Segir danskt blað, sem minnist hans
dáins og flytur mynd at honum, að
fæstir menn þar í Danmörku hafl
þekt rit hans, en f þýskum bókment-
um um þessi fræði hafi hann verið
nafnkunnur orðinn fyrir ransóknir á
dáleiðslu og „telepati". — Hann var
áður varaformaður og nú sfðast for-
maðúr í »Sálfræðisransóknafjelaginu«
í Khöfn — „Foreningen til psykisk
Forskning" — og hafði mikið starfað
fyrir það fjelag.
Síra Oddur Y. Gíslason, er lengi
hafði verið prestur hjá Islendingum
vestan hafs, andaðist í Winnipeg 10.
jan. síðastl. úr hjartasjúkdómi. Hann
var fæddur 8. apríl 1836, útskrifaðist
úr lærða skólanum hjer f Rvík 1858
og af prestaskólanum 1860. Varð
prestur að Lundum í Borgarfirði 1875,
og þjónaði því prestakalli 3 ár, en
sfðan Stað í Grindavík frá 1878 til
1894, en þá fór hann vestur um haf
og var lengi prestur í Nýja-Islandi.
Síðustu 7 árin hafði hann dvalið f
Winnipeg. Kona síra Odds var
Anna Vilhjálmsdóttir frá Kirkjuvogi
í Höfnum og áttu þau fjölda barna.
Kunnastur var síra Oddur hjer
heima fyrir afskifti sín af sjómanna-
stjettinni og tilraunum hans til þess
að koma á hjá henni betri bjargráð-
um í sjávarháska en áður voru tíðk-
uð. Gaf hann út sjómannablað Um
tíma hjer f Reykjavík, sem »Sæbjörg«
hjet, og mikið ferðaðist hann um
landið til þess að breiða út skoðanir
sínar á þessum efnum.
B. M. Olsen prófessov. Eftir
hann er nýkomin út ritgerð í ritum
konungl. danska vísindafjelagsins (7.
Række, historisk og -filosofisk Afd.
II. r.) um Gunnlaugs sögu Ormstungu,
vísindaleg ransókn á sögunni. Það
er löng ritgerð, 54 bls. 4to, og verð-
úr hennar nanar minst síðar.
Reykjavík.
Parft fyrirtæki. Alþm. Jón Ól-
afsson mælir í síðustu ,,Rvík“ nfijög
vel með vjelritunarskrifstofu þeirri,
sem vjelritunarkennari frk. Rannveig
Þorvarðsdóttir auglýsir á öðrum stað
hjer í blaðinu. Hún hefur unnið
fyrir Jón árum saman að vjelritun á
ýmsum málum.
Landsverkfræðingurinn fór nú í
morgun upp að Hvanneyri til þess
að líta eftir hitaleiðslunni, er lögð
hefur verið þar í skólahúsið, og svo
upp að brúnni á Norðurá, því þar á
að fara að taka til starfa aftur.
Hann kemur þó heim undir eins um
hæl aftur.
Yeðrið. Síðari hluta næstl. viku
og fram yfir helgina voru kuldar.
Aðfaranótt þriðjudags snjóaði mikið.
í gær og dag kyrt veður, heiðskírt
og bjart. Frost lítið.
Búnaðarþingstendur nú yfir. Full-
trúar 11. Úr Múlasýslum vantar
annan fulltrúann. , .
- t'.i■■■bnu! s ílui-! (•