Lögrétta - 07.06.1911, Blaðsíða 2

104
L0GRJÉTTA.
Lðgrjetta kemur út á hverjum mið-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blðð als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á íslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júli.
Það má því vænta mikils af honum.
Yfir höfuð er hjer mikil þörf á slík-
um manni, og allar líkur til, að hann
gæti gert íslandi mikið gagn. Taki
menn tillit til þess, hve Rögnvaldur
ólafsson húsagerðarmaður hefur gert
mikið gagn síðan hann kom, þá
mætti ekki síður vænta góðs af Guð-
jóni, sem fyrst hefur, eftir áliti Rögn-
valds, þann besta undirbúning, að vera
trjesmiður, og svo hitt, að hann mun
læra húsagerð til hlítar, en, eins og öll-
um er kunnugt, varð Rögnvaldur að
hætta í miðjum klíðum vegna heils-
unnar. Jeg taldi því sjálfsagt, að
þingið mundi verða við styrkbeiðni
þessari. Jeg skil satt að segja ekki
í neituninni, því þingið heíur þó
oft sýnt, að það vill styrkja efnileg
listamannaefni, svo sem E. Jónsson,
Ásgrím málara o. fl., o. fl., og vant-
ar okkur þó síður slíka listamenn,
þótt sjálfsagt sje að styrkja þá ef hægt
er. En styrkur til manns, sem er að
læra húsagerðarlræði, er sjálfsagt þarf-
astur fyrir landið af öllum styrkjum,
sem þetta þing veitir. Við höfum
varið miklu í húsabyggingar á hverju
ári, eins og áður segir. Og vitan-
lega eru húsbyggingar hjer á landi
mjög mismunandi, þar sem hver
pukrar sjer og fetar sig áfram, án
allrar þekkingar; sum hús of dýr,
sum of ódýr, og koma því ekki að
fullum notum. Ætli það borgaði
sig ekki fyrir landsmenn að launa
einum vel hæfum manni fyrir tilsögn
í húsabyggingum og láta hann rita
um þær og ferðast um landið og
leiðbeina, t. d eins og búnaðarráðu-
nautar gera nú. Þvf þó bændur sjeu
illa að sjer í búskap, þá þori jeg að
fullyrða, að þeir eru ver að sjer í
húsabyggingum, og hafa þó, eins og
öllum er kunnugt, lagt mjög mikla
peninga í húsabyggingar nú á síð-
ustu árum.
Jeg hef verið að hugsa um að rita
um húsabyggingar í sambandi við
það, að nú liggur fyrir að endur-
skoða byggingarsamþykt Rvfkur. Var
þó f þann veginn að hætta við það.
En við þetta áður sagða sje jeg, að
þörfin á að rita um byggingamál er
mikil. Jeg ætla því að leyfa mjer
að láta skoðanir mínar í ljósi um
það mál, aðallega um það, hvort ekki
sje hægt að byggja hús fyrir minna
verð en nú gerist. En jeg játa um
leið, að mig vantar nægilega þekk-
ingu til þessa, og vona því, að menn
taki viljann lyrir verkið.
III.
Það er ekki Iítið vandaverk að
semja byggingarsamþykt fyrir jafn-
stóran bæ og Reykjavík er. Auðvit-
að er hún nauðsynleg, bæði fyrir
bæjarfjelagið í heild sinni, sjerstak-
lega hvað götur snertir og útlit bæj-
arins, og svo fyrir hvern einstakan,
að hann fái gott hús og mátuiega
sterkt, hlýtt og snoturt. Vandinn
fyrir bæjarstjórnina aðallega þessi, að
ofþyngja ekki einstaklingnum, gera
honum ekki of erfitt að byggja sjer
hús, hvort sem hann ætlar sjer að
búa í því sjálfur eða leigja það.
Eitt er víst, að húsaleiga hjer er dýr,
og þó fá fæstir húseigendur meira
en 5°/o—6%. Allir menn sjá,
að það er oflítið. Þetta er fljót-
sannað. En að ráða bót á þessu er
erfiðara. Jeg hef mikið hugsað um
þetta mál, aðallega um það, hvort
hægt sje að hafa húsin ódýrari, en
þó jafngóð, hlý og sterk. Hvað er
þá hægt að spara? Mjer dettur fyrst
í hug grindin. Mjer er sagt, að í
Ameríku sje ekkert af grindarefninu
þykkara en 2", en á hinn veginn
eftir þörfum. Jeg álít, að allar hús-
grindur hjá okkur hjer í Rvík, sam-
kvæmt byggingarsamþyktinni, sjeu
að þessu leyti of sverar, t. d. stafir,
4 al. háir, ættu að vera 2X5"i 5 al.
2X6" o. s. frv. eftir hæðinni. Eina
hættan við þennan gildleika er sú,
að þeir stafir svigni á þynri veginn;
en jeg fæ ekki sjeð, að þegar búið
er að negla liggjandi (langsetis)
klæðningu (borð) á þá, að við því
sje hætt, og svo mætti negla þilj-
urnar að innanverðu langsetis, og
með því líka spara öll eða flest
þverbönd (lausholt), nema ofan við
og neðan við glugga, enda álít jeg
uð þau sjeu ekki til atinars en eyða
vinnu, að V4 eða V3, og rýra efnið,
um leið og þau eru ágætur leiðari
að fúa. Sama má segja um allan
annan húsgrindavið; enginn efi á, að
hann er helmingi sverari en vera
þarf. En væru t. d. 2X6" bitar á 6
álna hafi, þyrftu þeir að vera þjett-
ari, t. d. x al. millibil. Enginnhætta
á, að þeir svigni til hliðar, því gólf-
borðin og panelborðin eru negld
þvers um á þá, og skjálftinn, sem
nú er svo tíður á gólfum, mundi þá
minka, því þyngslin á bitanum sjálf-
um eiga mikinn þátt í skjálftanum.
Eins er með öll liggjandi trje undir
og ofan á stöfum; þau ættu ekki að
vera nema einföld, og hvergi að spor-
ast í þau. Það er ekki gert í Am-
eríku, enda er það alveg þýðingar-
laust, og eins að grópa bitana ofan
í langtrjen. Þeir eru vanalega negld-
ir, hvort sem er, og svo mætti vana-
legast láta bita liggja við staf og
mætti þá bolta á saman eða negla;
allir sjá, að blautur 6" biti innþorn-
ar svo, að sporið út af fyrir sig
heldur ekki mikið, þó aldrei nema
það falli vel í fyrstu, og hvað sver-
leikanum líður á langtrjenu milli
stafna, t. d. á tvílyftu húsi, þá kem-
ur vanalegst stafur upp af staf og
því engin hætta á, að það trje svigni,
þó það væri ekki nema 2" á þykt.
Sama er að segja um sperrur. Vel
geta þær verið t. d. 2X5” og2X6"
o. s. frv. eftir millibili. Yfir höfuð sje
jeg ekki, að þörf sje á, að nokkurt
trje í húsgrindum þurfi að vera gild-
ara á annan veginn en 2", nema ef
ef til vill hornstafir, aðallega til þæg-
inda.
Með þessu, að hafa húsgrindur ekki
sverari en hjer er gert ráð fyrir og
spora ekkert grindina, mundi spar-
ast alt að einn þriðji partur, og
grindin þó vera fullnægjandi að
traustleik með ýmsum ákvæðum, sem
nú eru í byggingarsamþyktinni, t. d.
samtenging, járnun (sinklun) o. fl.
Vífilsstaðahælið.
Það er nú tekið til starfa, eins og
kunnugt er, og þangað horfa nú
hugir allra þeirra manna á landi hjer,
sem af berklaveiki þjást, því þar á
hún að vera meinabótin eða — hvergi.
En jeg fæ ekki betur sjeð, en að
líkt sje farið um þessa stofnun og
til dæmis bankana okkar — að lyk-
illinn að henni liggi ekki í hvers
manns vasa. — Og verst er þó, ef
þessari væntanlegu hjálparlind fer
eitthvað svipað við suma hinna fá-
tækari berklaveikissjúklinga, eins og
stigamanninum við langþreyttan ferða-
manninn — er segir: „peningana eða
lífið". — Hætt við, að þá beri margir
svikna von frá borði og flestir hinna
fátækari sjúklinga fái, eins og hingað
til, að deyja heima í bólinu sínu,
við þröngan kost og illa aðbúð —
hvað svo sem Vífilsstaðahælinu líður.
Það er alllangur tími síðan að jeg
las „Leidbeining ýyrir sjhklinga, sem
beiðast viðt'óku í Heilsuhœlið á Víf-
ilsst'óðum". Hún er dags. 25. maí
f. á. og undirskrifuð af „Stjórn Heilsu-
hælisfjelagsins".
Ekki hef jeg getað rekið mig á
„Leiðbeining" þessa í blöðunum, og
hefði þó að rjettu lagi átt vel við,
þar sem stofnun þessi er almennings
eign — að Heilsuhælisfjelagsstjórnin
hefði lofað landsfólkinu, sem leggur
fram fje til Hælisins, að lesa hana,
eins og hún hljóðar í heild sinni.
„Leiðbeining" þessi, er að sjálfsögðu
ber að skoða sem lagastaf, er í 6
greinum, og Iangar mig til að taka
hjer upp tvær fyrstu greinarnar,
mönnum tiLathugunar—, einkum 2.
greinina.
1, grein er svo hljóðandi:
„Heilsuhælið á Vífilsstöðum er ætl-
„að sjúklingum með berklaveiki í
„lungum, þeim til lækningar og
„hjúkrunar".
Nú spyr margur maður:
„En þeir, sem hafa berklaveiki í
ýmsum öðrum lífiærum en lungum
— eiga þeir þá ekkert innhlaup í
Heilsuhælið — („þeim til lækningar
og hjúkrunar“)?“
Sker ekki greinin alveg fyrir það?
2. grein er þannig:
„Þeir sjúklingar, sem sofa í sam-
„býlisstofum, skulu greiða 1 kr. 50
„a. á dag fyrstu sex mánuðina, síðan
„I kr. 25 a. á dag.
„Einbýlingar skulu greiða 2 kr.
„50 a. á dag fyrstu sex mánuðina,
„síðan 2 kr. á dag.
„Gegn þessu meðlagi fá sjúkling-
„arnir alt það, er þeir þarfnast, hús,
„ljós og hita, fæði, þjónustu og
„hjúkrun, lyf og læknishjálp.
„Greiða skal gjald þetta frá komu-
„degi til burtfarardags, að báðum
„dögum meðtöldum.
„Greiða skal fyrirfram fyrir hverja
„3 mánuði.
„En fari sjúklingurinn burt úr hæl-
„inu áður en sá tími er liðinn, sem
„gjaldið var fyrir, þá verður endur-
„goldið tafarlaust það, sem eftir
„stendur af meðlaginu".
Af fyrstu málsgrein þessarar grein-
ar sjá menn, hvað Hælið heimtar af
sjúklingum sínum á dag, -þeim er
sambýlisstofur byggja. Það er hvorki
meira nje minna en
273 kr. 75 a. fyrstu 6 mánuðina og
228 — 13 - síðari 6 mánuði ársins
eða 501 kr. 88 a. alls árið um kring.
En nú spyrja allir:
„Hvernig í dauðanum fara t. d.
bláfátækir fjölskyldumenn, sem telja
sjer 500—1000 kr. í árskaup, að
kljúfa það, að borga svo háa upp-
hæð, ef þeir vilja koma sjálfum sér,
konu sinni eða barni inn í Hælið, án
þess að njóta aðstoðar sveitarsjóð-
anna? — þessara margbölvuðu mann-
rjettindaþjófa".
Um svarið er ekki neinum blöð-
um að fletta, eins og allir sjá. Fyrir
alla slíka menn er Hælið harðlokað.
— Það er eins og fyrri daginn —,
hjer eru það efnamennirnir, peninga-
mennirnir, sem eru boðnir og vel-
komnir; þeir eru númer eitt og geta
bjargað lífinu og hlaupið viðstöðulaust
inn um hverja gátt á Hælinu —
meðan skelt er í lás við nefin á
hinum.
Það er gamla sagan!
Samkvæmt annari málsgr. 2. gr,
sjá menn, hvað einbýlingar svo nefnd-
ir eiga að greiða. Dvelji þeir á
Hælinu eitt ár, nemur það stórfje,
eins og sjá má á þessu:
456 kr. 25 a. fyrstu 6 mánuðina og
365 — 00 - síðari 6--------
eða 821 kr. 25 a. alls árið um kring.
Eftir þessum taxta, einbýlistaxt-
anum, er það sjálfgefið, að stórefna-
mönnum einum er unt að kaupa slíka
dvöl. Það þarf því ekki að orðlengja
um hann. Almenningsmöguleikar
lúta þar svo langsamlega í lægra
haldi, að engu tekur tali.
„Það liggur við að manni detti í
hug, hvort Heilsuhælið, mót allra
von, þurfi nú loksins að verða okur-
stofnun, er „sjúgi merg og blóð"“,
sagði berklaveikur maður við mig
um daginn, er barmaði sjer yfir
þessum vandkvæðum.
Leiðinlegt er, ef margir hugsa á
líka leið — en hvað skal segja?
Samanborið við spítalavist á St.
Jósefssystra- og Franska spítalanum
verður ekki betur sjeð, en að Vífils-
staðavistin verði eins dýr — þegar
alls er gætt. Vera má að viðurværi
sje að einhverju leyti fullkomnara
þar, en á nefndum sjúkrahúsuin, og
því verði dvölin dýrarí. En hins
ber þá líka að gæta um leið, að
Vífilsstaðahælið nýtur stórmikilla sam-
skota og dánargjafa frá fjölda manna
nærri því vikulega, auk meðlima-
gjaldanna, — en því er ekki að heilsa
um hina spítalana, er nefndir voru,
og munu þeir þó, að minsta kosti
St. Jósefssystra spítali, bera sig all-
vel — að sögn.
En hvað sem þessu líður, ættu
menn ekki, svo sem helst um of vill
brenna við, að vera of bráðir á sjer
að gefa Heilsuhælisfjel.stjórninni sök
á hinu háa verði, er á Vífilsstaða-
dvölinni er, enn sem komið er, og
athugað hefur verið hjer að framan.
Því er alveg óhætt að treysta, að
hún miði kostnaðinn við tekjur Hæl-
isins eins og þær horfa við nú.
En óneitanlega kemur manni það
undarlega fyrir sjónir, að sjá fimtu
málsgr. 2. gr., er svo hljóðar:
„ Greiða skal fyrirfram fyrirhverja
j mánuði".
Það stingur óþægilega, að sjá ann-
að eins og þetta. — Augljós vottur
þess, að Heilsuhælisstjórnin hefur
reynst hjer helst um of skjótráð —
gleymt að taka sanngjart tillit til
til þeirra, er lítil hafa efnin.
Mjer finst, að greiðsla dvalarkostn-
aðar á Hælinu gæti þó að minsta
kosti ætíð miðast við hina efnaminni,
fjárhagsástæður þeirra og gjaldþol.
Hinir efnuðu eða ríku geta altaf
borgað, hvort heldur er fyrirfram eða
eftir á. En um hinar fátækari stjett-
ir manna, svo sem allan þorra iðn-
aðarmanna og verkamanna o. s. frv.,
er alt öðru máli að gegna. Það er
blátt áfram ofætlun, að ætlast til, að
þeir borgi svo háa upphæð fyrir-
fram. — Þar sem ábyrgð tveggja
manna (sbr. 3 gr. b.) er heimtuð til
tryggingar því, að staðið sje í skil-
um með dvalarkostnað, er það hrein.
og bein skylda Heilsuhælisstjórnar-
innar, að leyfa sjúklingum, eða að-
standendum þeirra, að borga viku-
lega eða mánaðarlega eftir á, eða á
þann hátt, er öll sanngirni mælir
með að hægast sje fyrir þá. — Hitt
væri vel hægt að kalla skort á mann-
úð — um leið og það bæri vott um
óþarfa tortrygni og skammsýni.
Hvenær hefur t. d. St. Jósefssystra
spftali heimtað minstu fyrirfram-
greiðslu fyrir dvöl þar?
Víst aldreil En ábyrgð eins manns
eða svo hefur hann heimtað og gert
sjer að góðu. Og á þeim spítala
hefur borgunarinnar sjaldan eða aldrei
verið krafist fyr en sjúklingurinn hef-
ur fengið brottfararvottorð, — eða
svo hafa sagt mjer kunnugir menn,
er þar hafa dvalið, og lokið miklu
lofsorði á alla vist og aðhjúkrun þar.
Þegar alls þessa er gætt, geri jeg
ráð fyrir, að það verði mörgum
manni íhugunarefni, að Vífilsstaða-
hælið reynist ofjarl aiþýðu manna.
Og trúað gæti jeg því, að mörg-
um yrði hún minnisstæð, Vífilsstaða-
dvölin, og heimkoma þaðan heldur
en ekki hyggjuþung, ef um hvort-
tveggja væri að ræða sem afleiðing:
háan, ógoldinn sveitarstyrk og þar
af leiðandi töpuð mannrjettindi.
En af „Leiðbeining" þeirri, er hjer
hefur verið getið lítilsháttar, fæ jeg
ekki sjeð, að Hælið verði alþýðu-
stofnun, eins og það fer af stað,
heldur miklu fremur dvalarstaður fyrir
efnamenn og þeirra skyldulið.
Heilsuhælisfjel.meðlimur.
Myndarlega byrjað.
Ekki voru þeir færri en fjórir,
fundirnir, sem haldnir voru í „Sjálf-
stæðis“herbúðunum hjer í bænum í
vikunni sem leið, til hjálpar og und-
irbúnings komandi kosningum. Fyrstu
fundirnir þrír voru einskonar loka-
fundir eftir ítarlega liðskönnun og
háværar eggjanir í alt vor. En
fjórði fundurinn var haldinn 2. júní
síðd. Hann var eins og nokkurs-
konar aðalsafnaðarfundur í þessum
„þríhöfðaða [frelsisher" lands vors.
— Því þar voru eiginlega saman-
komnir í heild fundirnir þrír, sem
nefndir voru hjer að ofan, sem sje:
„Sjálfstæðisflokkurinn", með fríkirkju-
prestinnf broddi fylkingar, þá „Land-
varnarflokkurinn" með Gísla Sveins-
son að foringja og loks síðastur en ekki
sístur „Ungramanna skilnaðarflokk-
urinn" með einhvern Guðmund Sig-
urjónsson að fyrirliða, fyrirtaks stríðs-
mannsefni. — Maður, sem staddur
var á fundi þessum, sagðist aldrei
hafa verið á átakanlegri stjórnmála-
fundi. Og hann sagðist ekki hafa
getað komist þar að annari nje betri
niðurstöðu en að ekkert væri okkur
eins handhægt, íslendingum, sem
það, að segja skilið við Dani, og
það »strax upp á stundina«. Og
þetta sama sögðu mý margir. „Og
jeg gat ekki annað en sannfærst",
sagði maðurinn, „því enn fleiri hróp-
uðu: Heyrl". — Hann kvað fund-
inn hafa verið mjög áhrifaríkan og
sannfærandi, enda lokið með átakan-
legri samúðargloríu og sameiginleg-
um svardögum um það, að víkja
aldrei — nema þá fyrir blóði og
járni — því þar færu boðorðin í
baksegl, að dómi fríkirkjuföðursins.
„Sjálfstæðismenn" kváðu þegar hafa
heitstrengt að vinna að minsta kosti
tvö ný kjördæmi og halda velli í
öllum hinum.
Logi,
Reykvískir ökumenn
og hestar þeirra.
Eins og kunnugt er, eru þeir
margir hjer í bænum, er nú orðið
gera það að atvinnu sinni, að flytja
allskonar vörur, grjót, sand og ann-
an farangur á vögnum, er þeir beita
hestum sínum fyrir. En eftir því,
sem jeg hef litið til, eru ökumenn
mjög ónákvæmir í því, hversu mik-
inn þunga þeir mega ætla hestum sín-
um; þekkja oft ekki nægilega bygg-
ingu skepnunnar, þrótt hennar nje
þrek. — Þeir taka oft oflítið tillit til
þess, er þeir hlaða vagninn, hvort
þeir ætla hestinum að fara á brekk-
una eða á jafnsljettu; hvort hestur-
inn fer eftir greiðfærri götu með
hörðum jarðvegi, eða grýttri götu
brattri, þar sem vagnhjólin fara á
víxl yfir háar stein-nybbur, hverja á
fætur annari, svo að hesturinn
skjögrar ýmist til hægri eða vinstri.
— Fari ökurnenn með vagna sína
eftir vegi, sem nýbúið er að bera
ofan í hnullungsmöl eða því um líkt,
er þeim injög áríðandi að gefa gæt-
ur að þv/, og leyfa hestinum að
hvíla sig, þegar þess er þörf.
Jeg hef t. d. tekið eftir því mjög
víða hjer í bænum, að djúpar vilpur
eru eftir endilöngum götunum, þar
sem vagnhjól hafa brotist niður úr
holklakanum í leysingum á veturna.
Að aka eftir slíkum vegi er afar-
erfitt fyrir skepnuna og henni oft
alveg um megn, eins og iðulega
sýnir sig; og ef ökumenn lofuðu
hestum sínum að hvíla sig nokkur
augnablik á slíkum vegi, mundu þeir
spara þeim mörg svipuhögg og
sársauka.
Margir hafa veitt því eftirtekt t.
d„ að þegar ökumaður hefur komið
með vagn sinn full-fermdann austan
Austurstræti, þá hefur alt gengið
vel upp á mitt Bakarastræti, en úr því
hefur hesturinn hægt á sjer og auð-
sjáanlega viljað hvíla sig, en í stað
þess að lofa honum að safna þreki
og kasta mæði svo sem I—2 mín-
útur, hefur ökumaðurinn pýnt hann
áfram með svipunni. Og þannig er
það víða þar sem farið er á brekk-
una. — Þetta er meira sprottið af
vanhugsun en þrælmensku; það segir
sig sjálft.
Það eru því tilmæli mín með þess-
um línum, að biðja alla skynsama
ökumenn hjer í bæ og annarsstaðar
að taka grein þessa til athugunar,
og hefja mannúðartilfinningu sína og
forsjá gagnvart „þarfasta þjóninum",
hærra, en kapp eitt og harðýðgi.
Hestavinur,
Ilvemig innu Iieimurinu
líta út áriö 3000 ? Hinn nafn-
kunni franski frumefnafræðingur Ber-
thelot skýrði eitt sinn frá því opin-
berlega, hvernig hann hugsaði sjer
mannlífið hjer á jórðunni árið 2000,
og komst hann að niðurstöðu þeirri,
er hjer fer á eftir:
„Árið 2000 mun jörð vor alls ekki
vera þekkjanleg frá því sem hún er
nú, þá munu engar húsdýrahjarðir
lengur til vera og þar af leiðandi
engir fjárhirðar. Þá munu hvergi
til vera kornakrar, engir aldingarðar
nje vínakrar, og sem eðlileg afleið-
ing af öllu þessu: engir bændur eða
akuryrkjumenn. Öll jörðin mun þá
verða stór skemti- og aldingarður,
aðeins til gleði. Þá munu hvorki til
verða námur, námuvinnumenn eða
verkföll. Það sem við nefnum ríkja-
eða landatakmörk mun enginn maður
þekkja; ekki heldur tollgæslu eða
tollgæslumenn. Þá munu engir vernd-
artollar þekkjast, engar óeirðir, smáar
nje stórar, þjóða í milli. Alt mann-
kynið mun lifa í sameiginlegri ham-
ingju og bróðurlegri umgengni".