Lögrétta - 21.08.1912, Blaðsíða 3

LOGRJETTA
165
cö

cö
cd
Kt-3
CtZ3
cd
cd
cd
3
E
w
ol
C
> ‘í'
^ 175
>^
<u
P4
s
co
3
öo
8
:0
CtJ
S
3
rt
CO
bfl
3
£
"C
o
cx
</)
cJ
c
c
cj
e
'u
cS
W
■'T
o"
00
o“
oJ
‘5
3
Oj
*o
'O
bo
fcUQ
O
d
c
3
00
rt
öo
>.
d
uv o‘
cT I 1-0
ro
1 1
irv O ON
d
M
u
U ci 3
G
3 <U
:0 </)
vC
3 *o C
3 cJ
<D 13
-0
‘c3 B
W 5
00
c
3
S
s
c
»-i
c
»-
3
(/)
-c
3
bo
<u
3
o3
£
cJ
jo'
’>
'O
<u .«
d
c
3
bo
c«
bo
3
bo
8
>o
V>
c
3
’íll cð
oJ
XI
'O
1895.
50 ára afmæli alþingis.
YersL Edinborg stofnuð.
Óaldartónn. ísaf., sem undanfar-
andi hefur þó sjínt ýmsar virðingarverðar
tilraunir í þá átt, að bæta fyrir eldri syndir
sínar, stígur sjálf á laugardaginn ofan á eitt
af sínum gömlu líkþornum og æpir þá á
óaldarnótum. Það er Thoremálið sæla, sem
um er að ræða, eitt augljósasta hneykslis-
málið og vandræðamálið, sem bæði hún sjálf
og húsbændur hennar á liðnum árum hafa
á baki sjer frá valdatímunum. Lögr. nenn-
ir ekki að fara að róta á ný upp í því máli,
enda telur hún
það óþarft, eins
og nú er kom-
ið. En fram-
koma ísaf. og
hennar nán-
ustu manna í
því máli hefur
frá upphafi ver-
ið slík, að þeim
mundivera það
fyrir bestu, að
sem allra fyrst.
hún hyldist í gleymsku
Fypirs]iui*n. Er það satt, að skiln-
aðarblaðið okkar, „Ingólfur", sje gefið út
fyrir danskt fje, eða með styrk frá dönsk-
um stórverslunum ?
Gamall landvarnarmaður.
S v a r : Spyrjið útgefendur „Ingólfs"
sjálfs að því.
Innkaupin í
Eldinborg
auka gleði —
minka sorg.
stendur þar, í 6. gr.: V i ð s k i f t a-
ráðanautur i n n verður að
sætta sig við þær breyting-
a r, er kunna að verða gjörðar
á erindisbrjefi þessu. Stjórnin
getur því breytt erindisbrjefinu, eins og
henni sýnist. Og hún getur meira en
það. Hún getur, ef því er að skifta,
svift viðskiftaráðanautinn starfinu að
fullu og öllu, ef hann vanrækir starfið
eða brýtur erindisbrjéfið. Þar segir
sem sje svo, í 6. gr.:
»Hafist viðskiftaráðanautur nokkuð
það að, er kemur 1 bága við hlutverk
hans eftir þessu erindisbrjefi eða fari út
fyrir verksvið það, er honum er þar
ætlað, má svifta hann starfinu
og kveðja hann heim tafar-
1 a u s t.«
Það dugar því lítið, þótt fjárveitingin
til viðskiftaráðanautsins sje veitt upp á
nafn, því það gildir því að eins, að öll
starfræksla hans og framferði sje í fullu
samræmi við ákvæði erindisbrjefsins, en
1 því er bæði honum gert að skyldu að
haga sjer eftir fyrirskipunum stjórnarinn-
ar, og henni heimilað að svifta hann
starfinu, ef hann gerir það ekki.
Stjórnin hefur því full tök á viðskifta-
ráðanautnum, og enga afsökun, ef hún
líður honum að vanrækja starf sitt og
vera að vasast í annarlegum störfum.
fjárhaguritui.
Ur ræðu Pjeturs Jónssonar i neðri deild
alþingis um verðtollsfrumvarpið.
Það var aðeins fyrir atvik að jeg
var kosinn skrifari nefndarinnar og
tók að mjer að skrifa þetta stutta
nefndarálit, og framsögumaður er jeg
einungis að nafninu. Þær athuga-
semdir, er jeg vildi gera, snerta ekki
einungis frumvörpin, er fyrir liggja,
heldur og fjárhagsástand landsins
yfir höfuð, enda stendur það í mjög
-nánu sambandi hvað við annað.
Nefndin hefur reynt að fá sjer sem
bestar upplýsingar bæði lijá stjórn-
arráðinu og annarstaðar frá, og hef-
ur hún varið eigi litlum tfma til að
komast að sem rjettastri niðurstöðu.
Mun hún gera grein fyrir þessu inn-
an skamms. — Það verður aðeins
örstutt yfirlit, er jeg kem hjer með.
Vil jeg fyrst benda á fjárhagsástand-
ið eins og það er, eða rjettara sagt
niðurstöðu landsreikninganna fyrir ár-
in 1910—Ti. Tekjurnar voru árið
1910: 1692186 kr. og árið 1911:
1879151 kr., og verður það samtals
3571337 k*-- Gjöldin á þessu sama
tímabili voru árið 1910: 1777901 kr.
og 1911: 1754451 kr. eða samtals
3532352 kr. Tekjuafgangur verður
því samkvæmt þessu — ef tölurnar
eru rjettar, sem jeg hygg að þær sjeu,
því að nefndin hefur mikið gert til
þess, að fá þær sem nákvæmastar —
38985 kr. við árslok 1911. En svo
er á það að líta, að á árinu 1911
var keypt efni til síma, sem fje var
veitt til á núgildandi fjárlögum, fyrir
52500 kr. Ef það hefði ekki verið
gert, hefði tekjuafgangurinn orðið
hjer um bil 91V2 þúsund krónur, og
er það miklu betri niðurstaða en við
hefði mátt búast. Því að fyrst og fremst
varáætlaður tekjuhalli 1911 ca.64þús,
og miklar umframgreiðslur, bæði sjer-
stakar greiðslur og ýmsar óhjákvæmi-
legar hækkanir á gjaldaliðum fjárlag-
anna. Fer jeg svo ekki lengra út í það.
— Þá kem jeg að fjárhagsáætluninni
fyrir árin 1912—T3. Hygg jeg að
áætlun nefndarinnar sje þar ekki fjarri
lagi. Gerir hún sjer vonir um, að
tekjurnar verði ekki minni en á næst-
liðnu fjárhagstímabili, að því leyti
sem tekjustofnarnir eru ekkert breytt-
ir. Á þessu hef jeg bygt eftirfarandi
yfirlit. Tekjurnar á árunum 1910—
’ 11 voru, samkvæmt því sem áður er
sagt, um 3571 þús. kr. Gerum
nú ráð fyrir að þær verði jafnmiklar
á þessu tímabili, að frádregnum fyrst
og fremst mismuninum á vínfanga-
tollinum. Á síðasta fjárhagstfmabili
nam hann 55° þús. kr. En um sfð-
astliðið nýár voru í tollgeymslu vör-
ur fyrir alt að 400 þús. kr. Hef jeg
það eftir skrifstofustjóranum á fjár-
málaskrifstofunni. Þar að auki má
búast við tolli af öli og öðrum
drykkjarvörum, sem enn er heimilt
að flytja til landsins. Mismunurinn
er því 150 þús. kr. sem tekjurnar
verða minni af vínfangatollinum þetta
yfirstandandi tímabil. Auk þess dreg
jeg 60 þús. kr. frá af útflutnings-
gjaldi og óvissum tekjum, af því
þetta eru stopulustu tekjurnar. En
svo bætist við tekjuauki af hækkuð-
um kaffi- og sykur-tolli, vitagjaldi,
aukatekjum og erfðafjárskatti, sam-
kvæmt lögum frá alþingi 1911. Ger-
um við þá hækkun 175 þús. kr.
Tekjurnar eiga þá að geta orðið
3536 þús. kr. Gjöldin eru samkvæmt
fjárlögunum áætluð’333 þús. kr. Þar
af hafa þegar verið greidar 52 þús.
eins og jeg gat um áðan. Eru þá
eftir 2281 þús. kr. En við þá upp-
hæð bætist ýmislegt, samkvæmt ýms-
um lögum, og þar á meðal lögunum
um Reykjavíkurhöfn. En nefnd-
in gerir ráð fyrir að því tillagi
landsins verði skift niður á 10 ár,
því að hún sjer enga ástæðu til að
skella þessum 400 þús. kr. á eitt
tímabil. Verða það þá 80 þús. kr.
sem koma á þessi tvö ár 1912—T3.
Fyrir því höfum við áætlað viðbót-
ina 150 þús. kr. Svo hefur nefndin
gert ráð fyrir, að það mundi kosta
landsjóð allmikið, að hafa að láni alt
það veltufje er hann þarf til þess að
standast dagleg útgjöld. Nú hefur
hann 600 þús. kr. að láni. Æltar
nefndin 30 þús. kr. á ári til þess,
að standast vexti af slíkum lánum.
Þá er, eins og venjulega á sjer stað,
að ýms ófyrirsjáanleg útgjöld geta
komið fyrir, bæði umframgreiðslur á
fjárlagapóstum og svo aukafjárlög
á næsta þingi, og hefur nefndin áætl-
að til þeirra 75 þús. kr., en lítur þó
svo á, að þar verði að spara svo
sem hægt er. Þessi útgjalda-áætlun
verður því samtals 2566 þús. kr.
eða um 30 þús. kr. hærri en áætl-
aðar tekjur, og þó hefur hjer ekki
verið tekið tillit til konungskomunn-
ar. Það er undir hverjum einum kom-
ið, hvað hann gerir með þessar tölur,
menn geta farið með þær eins og þeir
vilja. Jeg tel ekki líkur til, að útgjöld-
in verði minni, en hjer er gert ráð
fyrir, en hins vegar tel jeg ekki nauð-
synlegt, að þau fari fram úr áætlun
þessari. Ef til vill líta sumir svo á,
að samkv. þessu verði þá fjárþröng-
in ekki svo geysimikil, að þörf sjeá
að rembast við að semja tekjuauka-
lög á þessu þingi. En hjer er ýmis-
legt á að líta, sem stendur utan við
þessa áætlun, og þar á meðal það,
er jeg benti á, að landsjóður verður
að taka að láni alt það veltufje, er
hann þarf á að halda, og það er
ekki minna en 600 þús. kr. Með
öðrum orðum: eign landsjóðs í hand-
bærum peningum á hverjum tfma
sem er, þyrfti að vera 600—700 þús.
kr. En meðan svo mikið fje er ekki
laust, verður stjórnin neydd til, að
taka það að láni, og gerir oss því
á ýmsan hátt háða. Er nauðsynlegt
að bæta úr þessu ástandi svo fljótt
sem auðið er, og það verður ekki
hægt með öðru móti en því, að
tekjuafgangur verði, og það strax
1913. Þetta hefur nefndin haft fyr-
ir augum, og því leggur hún með
því, að vörugjaldsfrumv. eða verð-
tollurinn, sem henni kom saman um
að kalla það, nái fram að ganga á
þessu þingi. Þá má og gera sjer
von um hagræði fyrir landsjóð, ef
lotteríið kæmist á, en þó er ekki
mikið á það treystandi. — Um fjár-
hag landsins lengra fram eða fyrir
árin 1914—T5 hefur nefndin ekki
komist að neinni niðurstöðu. En ef
ráða má af líkum, mætti geta þess
til, að hægt væri að komast af með
250 þús. kr. tekjuauka á ári. Ann-
að mál er það, hvort næsta þing
verður svo sparsamt og gætið, að
láta sjer það nægja. En á því ríð-
ur samt, að spenna ekki bogann of
hátt. Nefndin hefur áætlað, að verð-
toilurinn, 3% af innkaupsverði á inn-
fluttum vörum, sem munu nema um
8—9 milj. kr. á ári, nægi til þess
að gefa þenna 250 þús. kr. tekju-
auka árlega. Jeg vil benda á það,
að flutningsmenn þessa frumv. hafa
ekki hugsað sjer, að lögin giltu nema
til ársloka 1915. Er nefndin því
samþykk, að þau skuli reynd þann
tíma, og þá numin úr gildi, ef þau
þykja ekki reynast vel. Einsogjeg
hef drepið á, er nokkuð sjeð fyrir
fjárhagnum í bráð ineð þessu frv.
En auk þess liggja fyrir tillögur frá
skattamálanefndinni 1908 um, að af-
nema úrelt skattafyrirkomulag, og
koma á öðru í þess stað, sem betur
er í samræmi við kröfur tímans og
líkt því, er nú tíðkast með menn-
ingarþjóðunum. Ættu þær tillögur
að takast til meðferðar á næsta þingi.
Ef þetta nýja fyrirkomulag kæmist á,
má gera sjer vonir um yfir 100 þús,
kr. tekjuauka á ári, og lengra vildi
jeg ekki fara, að sinni, í kröfunum
til þjóðarinnar, og það þó að jeg
ætti þar fult vald á.
Þá vil jeg vikja máli mínu að
sjálfu frv. um verðtollinn. Það, sem
jeg tel honum mest til gildis er,
að þó hann sje óbeinn skattur, nálg-
ast hann mest beinu skattana allra
óbeinna skatta, og einkum hjer á ís-
landi, þar sem mestur hlutinn af inn-
fluttum vörum eru neytsluvörur, sem
hver maður þarfnast. Þess vegna
kemur skatturinn svo jafnt niður og
samræmið verður svo mikið. Það er
alveg furðanlegt, hvað tollurinn í
raun og veru fer nálægt því að hitta
gjaldþol manna. Það er undir öll-
um kringumstæðum framkvæmanlegt
fyrir mann, sem þarf eitthvað að
kaupa og getur borgað það, að borga
3 aura af krónunni að auki, og af
öllum gjaldstofnum hafa aðfluttu vör-
urnar breiðasta bakið. I stuttu máli
álít jeg, að verðtollurinn, ásamt mun-
aðarvörutollum og beinum sköttum,
sje heppilegasti tollurinn. Það fyllir
svo vel hvað annað upp, einkum ef
beinu skattarnir fara í þá átt, er við
lögðum til í milliþinganefndinni 1908.
Jeg skal taka það fram frá mínu eig-
in brjósti, að jeg er ekki með háum
verðtolli, og hann verður einmitt
ósanngjarn, ef hann er hár. Einnig
tapar hann miklu af kostum sínum,
ef vörunum er skift í flokka. Beri
menn þetta gjald saman við iðnaðar-
vörutölla, sem mjer finst liggja næst,
þá skal jeg geta þess, fyrir nefndar-
innar hönd, að hún getur alls ekki
felt sig við þá, fyrst og fremst at
þeirri ástæðu, að tollgæslan yrði
afar-dýr með fjölmennu tollgæsluliði,
og svo er hitt, að mjer, að minsta
kosti, þykir miklu máli skifta, að
með því að hallast að þeim, væri
verndartollastefnunni komið hjer inn".
Sparisjiðirnir.
Sívaxandi sparnaðar-«úhugi.
Stórkostleg íramför.
í nýútkomnum Landshagsskýrslum*)
er mjög fróðleg skýrsla um sparisjóðina
eftir Indriða Einarsson.
Árið 1872 var til einn sparisjóður á
öllu landinu (í Reykjavík), 1890 voru
þeir 13, en 1910 voru þeir orðnir 33.
Fjórði hver maður á í sparisjóði.
Árið 1890 átti tuttugasti hver maður eitthvað inni 1 sparisjóði, en 1910 fjórði
hver.
Ár: Tala innieigenda:
N r- 00 M • • 157-
I89O . • • 3483.
1900 . . . 9244.
1910 . . . 24172.
Sparisjóðsfjeð er komið yflr 6 miljónir kr.
Ár: Innieign í sparisjóðum:
1872 . . . 13600 kr.
1890 . . 774300 —
1900 . . . 2048300 —
1910 . . . 6262000 —
Ef sparisjóðsfjenu er jafnað niður á
alla landsmenn, verður útkoman sem hjer
segir:
Innieign í sparisjóðunum var:
Ár: A hvern inni* Á hvern mann á
eiganda: landinu:
1890 — 224 kr. — kr. 11,05.
1900 — 222 — — — 26,26.
1910 ~ 259 — — — 73,67.
Alvarlegur agnúi.
Allir þessir mörgu sparisjóðir víðs-
vegar úti um land eru gersamlega eftir-
litslausir af stjórnarinnar hálfu, — þeir
*) Landshagsskýrslur 1911, 2. hefti.
Rvík 1912.
eiga að senda reikninga sína, það er
alt og sumt.
Einhver endurskoðun heima fyrir er
ekki næg trygging. Ráðvendni þeirra,
sem sjóðunum stjórna, er ekki heldur
næg trygging. Það er jafnan mislitur
sauður í mörgu fje.
Hættan verður því meiri, sem sjóð-
irnir fara stækkandi.
Eitt stórt óhapp — ein sjóðþurð —
getur hleypt ótta í alla þjóðina og fælt
menn frá sparisjóðunum, dregið úr sparn-
aðinum.
Alstaðar í öðrum löndum eru hafðar
strangar, lögskipaðar gætur á sparisjóð-
um. Þær þurfum við líka að fá í tíma.
Indriði Einarsson minnist á þetta í
ritgerð sinni. Ritgerðin er öll einkar
fróðleg og ættu allir að veita henni
eftirtekt.
Reykj avík.
(íjöf til K. F. U. M. Danskur
maður, sem eigi vill láta sín við getið,
sendi Kristilegu fjelagi ungra manna
hjer í Reykjavík núna með hr. Boga
Th. Melsteð 150 kr. að gjöf. í fyrra
fjekk fjelagið einnig 150 kr. frá ó-
nefndum manni í Danmörku, eins og
getið var þá um í Nýju kirkjublaði.
Jón Helgason glímukappi, leik-
fimiskennari í St. Pjetursborg, sem
áður hefur verið frá sagt hjer í blað-
inu, hefur verið hjer á ferð með frú
sinni, sem er dóttir rússnesks herfor-
ingja. Hafa þau ferðast um Norður-
land í sumar, en fara heim á leið
með „Botnfu" í dag. J. H. lætur
mjög vel yfir líðan sinni hjá Rússum.
Meðal annars kendi hann í fyrra
vetur leikfimi stúdentum við Háskóla
í St. Pjetursborg og fengu þeir þá
einnig tilsögn hjá honum í íslenskri
glímu.
Til útlanda fara f dag meðal
annara Finnur Jónsson prófessor og
Bogi Th. Melsteð sagnfræðingur.
Prófessor Finnur er nú orðinn að
að miklu leyti jafngóður eftir fótar-
meiðslið.
Bjarni Sæmnndsson kennari er
fyrir skömmu kominn heim frá Khöfn,
en þar var hann að skoða Norður-
landa fiskisýninguna, og mun Lögr.,
ef til vill, fá eitthvað frá honum um
ferð hans.
Éslandsgflíman 1912. Hún
fór fram á íþróttavellinum kvöldið
15. þ. m. Aðeins 7 keptu, þar af
3 Stokkhólmsfararnir: Guðmundur
Kristinn, Kári og Sigurjón. Hall-
grímur var fjarverandi og Axel far-
inn heimleiðis. Sigurjón hjelt belt-
inu og vann það nú í þriðja sinn.
Alþingi.
VII.
Frumvarp
til heimildar um hluttöku landssjóðs
í íslensku eimskipafjelagi. Frá strand-
ferðanefndinni:
„Ef myndað verður íslenskt eim-
skipafjelag til þess að taka að sjer
strandferðir hjer við land, enda sje
það myndað af þeim frumkvöðlum
og með því skipulagi, er stjórnin
álítur tryggilegt, veitist henni heim-
ild til að láta landssjóð gerast hlut-
hafa að alt að V4 hlutafjárins, að
áskilinni heimild stjórnarinnar til að
setja skilyrði um hluttökurjett lands-
sjóðs í atkvæðagreiðslu á fundum og
hluttöku í stjórn fjelagsins og eftir-
litsrjett með því.
Lög frá alþingi.
9. Um samþyktir um mótak.
Heimilt er sýslunefnd að gera sam-
þykt um mótak fyrir hvern hrepp
iiinan sýslu, þar sem hreppsnefnd
óskar þess, til að koma í veg fyrir
landspjöll af mótakinu, óhagkvæma
meðferð mótaks og hættu af mó-
gröfum.
10. Um samþyktir um ófriðun og
eyðing sels úr veiðiám. — Sýslu-
nefndum heimilaðar samþyktir þar að
lútandi.