Lögrétta - 22.07.1914, Blaðsíða 1

Afgreiðslu- og innheimtum,:
ÞORARINN B. ÞORLÁKSSON.
"Veltusundi 1.
Taliimi 3t«.
Ritstjori
PORSTEINN BÍSLASON
Pingholtsstrati l T.
Taisimi ÍTS.
Nr. 36. Revkjavík, 22. júlí 1914. IX. árg.

Lárus Fjeldsted,
Y f irr jettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síðd.
fiirliriiKlknrstifi
Gísla GuOmundssDnar
LÆKJARGÖTU 14 B
(uppi á lofti)
er venjulega opin 11—3 virka daga.
innlendar og erlendar, pappir og alls
konar ritföng kaupa allir í
Búkauerslun Sigiúsar Eymundssonar.
Stj órna.r skiftin.
1 gærmorgun fjekk ráðherra svo-
hljóSandi símskeyti frá konungi, er
þá var í Marselisborg á Jótlandi:
„Efter i Dag at have underskrevet
Deres Afskedsbegæring bringer jeg
Dem en hjertelig Tak for Deres Virk-
somhed som Minister.
Chris'tian R.“
Á íslensku: Eftir að jeg í dag hef
undirskrifaö lausnarbeiöni yöar, færi
jeg yöur hjartanlega þökk fyrir ráö-
herrastarfsemi yöar.
Frá nýja ráðherranum var í gær-
kvöld ekkert skeyti komiö um út-
nefningu hans. En annarstaöar frá
komu símskeytafregnir um, aö Sig.
Eggerz heföi veriö útnefndur ráö-
herra í gær, og til „ísafoldar“ var
símað, að hann mundi halda heim-
leiðis á morgun með botnvörpung
frá Hull.
Nýi ráðherrann hefur átt tal við
konung í Marselisborg og fengið þar
útnefning sína, en það er höll, sem
konungur á skamt frá Aarhus á Jót-
landi.
Mun landritari nú mæta á þingi
fyrir ráðherrans hönd, þangað til
hann kemur heim.
tlorræni kuennaiundorinn
í Kaupmannahjfn.
I.
Hinn 10.—11. júní síðastl. var hinn
2. norræni kvenrjettindafundur hald-
inn í Kaupmannahöfn. Aðalkvenfje-
lag Dana, Dansk Kvindesamfund,
hafði boðað til fundarins og stóð
straum af honum að öllu leyti. Var
kvenfjelögum ttm öll Norðurlönd
boðiö að senda fulltrúa á fundinn,
og höfðu öll þau fjelög, er boðið var,
þegið boðið.
Fundurinn var haldinn í Sönghöll-
inni miklu í Breiðgötu (Koncertpa-
læef), og var salurinn troðfullur af
fólki fcl. 9 árdegis, þegar fundurinn
var settur. Salurinn var skreyttur
fánum allra þeirra landa, er þátt tóku
í fundinum, og var hinn mesti hátíða-
blær á öllu. Fyrst var sungin Kan-
tate, er skáldkonan Gyrithe Lemcke
haföi ritað, og tónskáldið Tekla
Griebel-Wandal samið lög við, og
fór það hið besta fram. Þá stje for-
maður Hins danska kvenfjelags, ís-
kndsvinurinn frú Ástríður Stampe-
Feddersen i stólinn og baitð gestina
velkomna og setti fundinn með ræðu
þeirri, er hjer fer á eftir.
Aðaltilgangur fundarins var að
ræða um hjónabandslöggjöf og
barnalöggjöf, enda eru þau tvö svið
svo nátengd hvort öðru, að erfitt er
að aðgreina þau. Eins og lesendum
blaðsins mun kunnugt, hafa Danir,
Svíar og Norðmenn þegar hafið
samvinnu, er miðar að því, að koma
löggjöf þessara landa í samrænti á
ýmsum sviðum, að svo miklu leyti
sem venjur og staðhættir leyfa. Með-
al annars hefir nefnd manna af öll-
um þessum þjóðum síðustu árin starf-
að að hjónabandslöggjqfinni, og er
nú þegar búið að prenta fyrsta kafl-
ann af hinni endurskoðuðu hjóna-
bandslöggjöf — eins og nefndin hef-
ur orðið ásátt um hann — „Om
Ægteskabs Indgaaelse og Oplös-
ning“. Og nú ætlar nefndin að byrja
að fjalla um þá tvo kaflana, sem eft-
ir eru, kaflann um fjármál hjóna og
kaflann um foreldra og börn.
í nefnd þessa hefur af Dana hálfu
verið skipaður Benzon prófessor,
kennari i lögum við háskólann. Hann
var boðinn á fundinn og var hinn
fyrsti málshefjandi. Skýrði hann all-
ýtarlega frá störfum nefndarinnar, og
gerði glögga grein fyrir því, að
nefndinni væri einkar ant um að láta
hina endurskoðuðu hjónabandslög-
gjöf verða í sem fylstu samræmi við
rjettlætiskröfur vorra tíma, og að
nefndinni væri fulll-ljóst, að þetta
gæti að eins orðið með þvi eina móti,
að konan fengi að öllu leyti fullkom-
ið lagalegt jafnrjetti við manninn í
hjónabandinu. „En,“ sagði hann,
„okkur vantar því miður konur í
nefndina; því sá veit best hvar skór-
inn kreppir, sem ber hann á fætin-
um.“ En úr þessum vandkvæðum
hefur nefndin reynt að bæta á þann
hátt, að bera vafaspursmál undir
helstu kvenfjelög, hver í sínu landi.
Hafa þau svo aftur kosið nefnd
kvenna, er hefur setið á rökstólum
samhliða laganefndinni, og gert þær
athuganir, er þeim hefur þurfa þótt.
Og þessu fyrirkomulagi mun að lík-
indum haldið framvegis.
Þá er Benzon prófessor hafði lok-
ið ræðu sinni, er að maklegleikum
var fagnað með dynjandi lófaklappi,
hófust umræðurnar um hjónabands-
löggjöfina. Það er eigi unt i blaða-
grein að skýra frá öllum þeim athug-
unum og öllum þeim tillögum, er þar
komu fram. En óánægjan með hið
núverandi fyrirkomulag var mikil og
almenn. Allir voru samdóma um það,
að fjelagsbúið með einræði frá
mannsins hálfu væri miður heppi-
legt — og komu fram mýmörg dæmi
til sönnunar því, hve mjög þetta fyr-
irkomulag væri misbrúkað af mann-
inum í öllum nágrannalöndum vor-
um. En allir voru og á einu máli
um það, að eigi væri auðhlaupið að
því, að finna fyrirkomulag á fjár-
málum hjóna, er eigi mætti misbrúka.
En brýn nauðsyn ber til að breyta
frá því sem nú er — eins og elsta
og fjörugasta konan, sem á fundin-
um var, frú Jutta Boysen Möller
komst að orði, er hún sagði: „Við
verðum að búa svo um hnútana, að
ungu stúlkurnar geti óhræddar
gifst, þó þær sjeu steinblindar á báð-
um augum af ást — og setji manns-
efninu engin skilyrði. — Og við verð-
um að sjá fyrir því, að það geti al-
drei komið fyrir að þær valcni á síð-
an við vondan draum — bundnar á
höndum og fótum, af því lögin gefa
þeirn ekki ráð yfir eyrisvirði — og
hvað meira er, ekki yfir sínum eig-
in börnum. — En svona er ástandið
nú, eftir lögunum."
Kl. 7 síðdegis var pólitískur fund-
ur — kosningarrjettarfundur. Var
þár skýrt frá, hve langt væri komið
að ná jafnrjettistakmarkinu í hverju
landi fyrir sig. Höfðu danskar konur
vpnast eftir að verða þann dag ný-
bqnar að öðlast pólitískt jafnrjetti
■'•ið karla — • en íandsþingið gerði,
sem kunnugt er, — verkfall, og urðu
bin nýju grundvallarlög því eigi sam-
þykt á þessu þingi. Klukkan tíu um
kveldið hafði borgarstjórnin boðið
fundarkonum til veislu á ráðhúsinu.
\'oru þar fluttar kveðjur frá hverju
laúdi, og síðan þyrptust allir að
boröum, er voru hlaðin ýmsu góð-
gæti; eftir á var kaffi drukkið og
ciáns stiginn til kl. 12V2.
Daginn eftir var tekið til óspiltra
málanna kl. 9árdegis. Var þá
barnaiöggjöfin tekin til meðferðar,
einkuni var rætt um það, hvernig
kjör óskilgetinna barna væru, og
hvaða rjett mæður þeirra hefðu
gagnvart barnsfeðrunum. Kjör þess-
ara ógiftu mæðra og barna þeirra
eru víðast hvar alt annað en glæsi-
leg, hefur verið reynt að gera ýmis-
legt til að bæta úr bágindum þeirra,
en flest mætt afarmikilli mótspyrnu
hjá löggjafarvaldinu. En það er eng-
inn vafi á því, að þetta mikilvæga
íramtíðarmál verður efst á dagskrá
hjá öllum lmgsandi konum á Norð-
urlöndum, þangað til það er komið
í það horf, er best má verða. Öllum
kom saman um það á fundinum, að
óskilgetin börn ættu heimting á því,
að faðirinn gæfi þeim nafn sitt og
rækti skyldur sínar við þau, engu
síður en móðirin. Danmörk og Nor-
egur ganga á undan í þessu efni,
hvað löggjöf viðvikur, en það leiðir
af staðháttum vorum, Islendinga, að
ástandið að öllu samlögðu mun vera
best hjá okkur. Svíþjóð er langt á
eítir í þessu efni — og Finnland, ves-
alings Finnland! þar liggur öll lög-
gjöf niðri sem stendur, — og þeir
eíga við hina mestu kúgun að búa.
Seinna um daginn var rætt um
sjerbann gegn ýmsri vinnu fyrir
konur og bann gegn næturvinnu
kvenna, og var fundurinn mótmælt-
ur hvorutveggja.
Þá var störfum fundarins lokið og
klukkan 5 lögðu fundarkonur af
stað til Skodsborgar ásamt fjölda
manns, er fundinn hafði sótt. Þar
átti að borða miðdag að skilnaði kl.
6.1 þessum miðdegisverði tóku yfir
1000 manns þátt. Var mikið um söng
og ræðuhöld og skemtu menn sjer
hið besta. Háfði fundurinn að öllu
leyti farið sem ákjósanlegast fram.
Daginn eftir, hinn 12. júni, var
öllum fulltrúunum boðið i morgun-
verð á Marienlyst í Flelsingör. Ók-
um við þangað í 10 bifreiðum
skreyttum smáflöggum, og hjeldum
af stað frá Höfn kl. 9 árdegis. Varð
flestum starsýnt á vagnalestina, er
hún ók gegnum borgina, og sömu-
leiðis er hún fór um smáþorp þau
er liggja meðfram leiðinni. Ferðin
tók hátt á þriðja kl.tíma og var hin
skemtilegasta. Veðrið var hlýtt og
lygnt og glaða sólskin. Á vinstri
hönd voru iðgrænir skógar og stund-
um akrar og húsaþyrpingar, en á
hægri hönd spegilsljett sundið, og
handan við það blasti við sænska
ströndin, hjúpuð bláleitri morgun-
móðu.
Að loknum morgunverði var sett-
ur fundur til að ræða um að koma á
fót samvinnu meðal norrænna kvenna
á þeim sviðum, er sjerstaklega snerta
kvenrjettindi og barnalöggjöf. Var
einróma álit, að slík samvinna væri
einkar æskileg og mundi geta borið
góðan árangur, ef henni yrði hagan-
lega fyrir komið. Var ákveðið að
kvenfjelög þau, er taka vildu þátt t
þessari samvinnu, skyldu kjósa full-
trúa, er undirbyggju málið og kæmu
svo á fund i Höfn að sumri (1915)
til þess að semja ítarlegri skipulags-
skrá fyrir samvinnuna.
Að endingu var tekin mynd af öll-
um þeim fulltrúum, er mætt höfðu
á fundi þessum. Og að því búnu hjelt
hver heim til sín.
B. B 1 ö n d a 1.
II.
KVEÐJA
til hins norræna kvenrjettindafundar
í Kaupmannahöfn 10.—11. júní 1914.
Hinum norræna þjóðarbálki er líkt
varið og háu og miklu trje, með lauf-
mikið lim og margkvíslaðar rætur.
Þjóðir þær, er teljast til þessa nor-
ræna kynflokks, byggja svæðið milli
Isafjarðar og Helsingfors, milii
Nordkap og Flensborgarfjarðar, og
eru það Svíar, Norðmenn, Danir,
íslendingar, Færeyingar og sænskir
Finnar. Og allar tala þessar þjóðir
— með meiri eða minni afI rigðum —
hið sama tungumál. —- Mál, sem á
rætúr sínar að rekja til norrænu.
Þessar norrænu þjóðir hafa, er tím-
ar liðu, sundrast í ýms meir eða
mínna sjálfstæð ríki, en málin hafa
þó eigi breyst meira en svo, að flest-
ir skiljum vjer hver annan, án mik-
illa erfiðismuna. Og þau af málun-
um, sem vjer allir eigi auðveldlega
skiljum, eru einmitt þau, er minst
hafa breyst frá hinu upprunalega
móðurmáli vor allra — norrænni
tungu.
Hinar norrænu þjóðir lmfa, því
miður, fjarlægst hver aðra mjög á
umliðnum öldum. Og ófriöur og
blóðugir bardagar, er ríkin til skiftis
áttu upptök að, fæddu af sjer öfuna
og óvild í hugum þjóðanna sín á
milli. — Þetta voru bernskuár nor-
rænu þjóðanna. — Hver þjóðin um
sig þurfti að fá svigrúm til að þroska
sjereðli sitt, og þær neyddust til að
grípa til vopna,tilþess að Öðlast þetta
svigrúm, stundum. Allar mæður, sem
eiga mörg börn, þekkja þetta í smá-
um stíl úr heimilislífinu. Börnin eru
hvert öðru ólík, og til þess að fá
svigrúm fyrir sjereðli sitt, verða
börnin oft að fara i handalögmál. —
En börnin eldast og vitkast, og þá
lærist þeim að leggja taumhald á
sjálf sig, svo að aðrir geti þróast
og dafnað samkvæmt eðli sínu jafn-
hliða þeim. Og þegar börnin eru
komin út í buskann, þá eru það end-
urminningarnar um æskuárin, sem
þeim eru kærastar, — og þá einkum
endurminningarnar um það, að hafa
unnið bug á framhleypni og hugsun-
arleysi bernskuáranna.
Og á sama hátt fer þjóðunum.
Allar höfum vjer norrænu þjóð-
irnar, — hver einstök grein á hin-
um sameiginlega stofni — orðið að
heyja baráttu til þess að öðlast það
svigrúm, er oss var nauðsynlegt til
þess óhindrað að geta þroskað sjer^
eðli vort sem þjóð. En þak við þessa
baráttu fyrir fullu sjálfstæði liggur
hin innilegasta og göfugasta tilfinn-
ing vor — hin skýra meðvitund vor
um það, að vjer allar saman
erum frændþjóðir.
Nú á tímum gengur öflug friðar-
hreyfing um allan heiminn. Að vísu
lítur út fyrir, þegar litið er til at-
burða síðustu áranna, að hreyfing
þessi muni eiga örðugt uppdráttar —,
en að lokum hlýtur hún að sigra.
Hún á nefnilega rætur sínar að rekja
til hins besta og göfugasta I manns-
eðlinu: tilfinningarinnar um það, að
vjer allir erum meðbræður. — En
að eins með einu móti getur friðar-
hreyfingin nokkru sinni átt sigri að
hrósa — með því móti að rita sjálf-
kvæðisrjett hverrar þjóðar á fána
sinn. Það kemur að litlu haldi, að
manneskjurnar sjeu eins og
systkini og gefi hver annari svig-
rúm til að þroskast samkvæmt eðli
hvers eins, ef þjóðirnar ekki
gera hið sama innbyrðis. Þjóðareðl-
ið þarf svigrúm til þess að þróast og
dafna, eigi síður en mannseðlið.
Það er stórt spor í áttina til al-
heimsíriðar, þegar þjóðir þær, sem
skyldar eru, ganga í fóstbræðralag,
gefa hver annari nægilegt svigrúm
íyrir sjereðli sitt, og vinna að þvi
að þroska hina þjóðlegu samúðar-
tilfinningu. Hin sænska, norska,
danska og íslenska staðbundna föð-
urlandstilfinning má ekki sljófgast.
En föðurlandstilfinningar allra þess-
ara þjóða verða að geta sameinast í
viðtækari heildartilfinning — hinni
uorrænu föðurlandstilfinning, sem
setur sjer það markmið, að gera öll
Norðurlönd að einni þjóðarheild.
Hafa þá norrænu þjóðirnar nokkra
sjerstaka köllun í heiminum?
Já, á því er enginn vafi.
— Því hjer á Norðurlöndum hefur
staða og kjör kvenna frá alda öðli
verið önnur og betri en með öðrum
þjóðum.
Vagga heimsmenningarinnar stóð
í Asíu, og Grikkir og Rómverjar
fluttu Norðurevrópuþjóðunum menn-
inguna. En hin forna menning
Grikkja og Rómverja, — sem listir
þeirra, skrautbyggingar o. fl. bera
Svo fagran vott um — þessi menning
bar frjóið til sinnar eigin eyðilegg-
ingar í sjer þegar frá upphafi: þar
var ein stjett þjóðfjdagsins herra —
önnur þræll. En þá kom kristna trú-
in og flutti mannkyninu eitthvert hið
allra mikilvægasta boðorð, — flutti
það þannig, að það hlaut að óma til
endimarka jarðarinnar. Og boðorðið
var þannig: „Það, sem þjer viljið að
aðrir geri yður, það eigið þjer og
þeim að gera.“
Ef þessi orð einhverntíma næðu
að: festa rætur í hjörtum manna, þá
yrði kúgun einstakra stjetta og kúg-
un annars kynsins með öllu óhugsan-
leg.
Hjer á norðurhveli heims hafa
hafa þessi orð Krists fundið betrl
jarðveg til þess að þroskast og dafna
í en víðast hvar anmarstaðar. Þrátt
fyrir varmensku, eigingirni og rang-
sleitni manna, hafa orð þessi — þó
lítið hafi áborið — þó borið ávöxt,
bæði hjá þeim, er kristna trú játa, og
ósjálfrátt líka hjá þeim, sem ekki eru
kristnir. Og nú roðar fyrir einkenni-
lega fögrum iímamótum, — nú lítur
út fyrir, að þeir sem áður dvöldu í
myrkri muni öðlast hluttöku í sól-
arljósinu — bæði þær stjettirnar og
það kynið, er sett hefur verið hjá
til þessa.
Og það er köllun norrænu þjóð-
anna í heiminum, að ganga í broddi
fylkingar i þvi að veita konum frelsi
og full rjettindi, og þessvegna eigum
vjer að starfa i sameiningu að þessari
mikilvægu köllun vorri.
Hið danska kvenfjelag hefur boð-
að konur frá öllum hinum norrænu
þjóðum á fund þenna, í þeim tilgangi,
að koma á fót samvlnnu um þetta
mikilvæga málefni vort.
Á ótal sviðum er þegar tími til
kominn, að vjer norrænar konur
byrjum samvinnu á þeim sviðum, er
að kvenrjettindum lúta, til þess fyrst
og fremst að öðlast full borgaraleg
rjettindi.
Vjer erum hinum norrænu löggjöf-
um þakklátar fyrir það, að þeir hafa
tekið tillit til þeirra ráða, er vjer höf-
um á lagt viðvíkjandi ýmsum atrið-
um i löggjöf vorri. En einkum og
sjerílagi erum vjer þakklátar fyrir
það, að löggjafarnir líta nú svo á,
að við konur þurfum nú eigi lengur
að koma auðmjúkar og biðjandi til
ríkisþingsins með óskir vorar um
hvað og eitt, en að vjer eigum
r jett á því, að hafa hönd i bagga
um lög þau, er vjer eigum að hlíta,
engu síður en sjálfir þeir, og eiga
að vernda börn vor frá öllurn hætt-
um.
Hinu danska kvenfjelagi er hin
mesta ánægja að því, að sjá svo
margar af hinum ágætustu konum
Norðurlanda hjer sem gesti sína, og
jeg vil bera hjer fram þá ósk fje-
lagsins, að oss megi auðnast á þess-
um fundi að leggja grundvöllinn að
samvinnu, er megi verða til gagns
fyrir konur á öllum Norðurlöndum,
svo að vjer finnum til þess, að vjer
megnum meira, ef vjer hjálpumst að
en ella. Og að endingu vil jeg sem
formaður hins danska kvenfjelags
biðja konurnar frá öllum hinum nor-
rænu löndum að vera hjartanlega
velkomnar og leyfa mjer að lýsa yf-
ir því, að hinn 2. norræni kvenna-
fundur i Kaupmannahöfn er scttur.
Ástr. S t a m p e-F eddersen.
] Strandferdir.
Ræða ráðherra (H. H.) í n. d. um
tillögu til nefndarskipunar út af
strandferðamálinu.
Samkvæmt heimild í lögum síð-
asta alþingis, er staðfest voru af
konunginum þ. 10. nóv. 1913, gerði
landstjórnin 4. febr. þ. á. bráða-
birgðasamning við stjórn eim-
skipafjelags Islands. Voru þá,
samkvæmt nefndri heimild keypt-
ir fyrir hönd landsjóðs 400 þús.
kr. hlutir i fjelaginu, með því skil-
orði, að eimskipafjelagið taki frá
aprilmánuði 1916 að sjer strand-
ferðir með tveim skipum eða fleiri,
og sjeu ferðirnar ekki lakari að
skipakosti nje óhentugri en strand-
fcrðir þær, er verið hafa að und-
anförnu, siðan 1911. En um stærð
skipanna, fyrirkomulag ferðanna,
ferðaáætlanir og taxta, og jafn-
framt um styrkinn úr landsjóði á
hverjum tíma sem er, fer eftir síð-
ari samningum milli landsjóðs og
fjelagsins. Þessir samningar verða
að vera gerðir fyrir 1. febr. 1915.
Af hlutafjárupphæðinni hefir
landsjóður þegar greitt 100 þús.
kr. Hinn hluti upphæðarinnar, 300
þús. kr., á að greiðast .1. febr. 1915
og um leið verður þá samið um,
hvernig skipin eigi að vera o. s.
frv.
I il þess að slíkir samningar
verði gerðir, þarf landstjórnin að
vita, hvað þingið vill greiða fyr-
ir strandferðirnar; það gjald fer
auðvitað eftir því, hve miklar
kröfur verða gerðar til strandferð-
ferðanna. Stjórnin hefur rejpit að
undirbúa málið. Hinn nýskipaði
samgöngumálaráðanautur hefur
fcrðast um landið og kynt sjer
viðkomustaði og annað, sem
nauðsynlegt er að fá að vita íþessu
sambandi. Hann hefur nú sent
stjórninni 3 áætlanir með ná-
kvæmum lýsingum. En þessu
starfi hans var ekki lokið fyr en i
gær, svo að stjórnarráðið hefur
ekki getað tekið endanlega afstöðu
til tillagna hans.
Samgöngum.ráðunauturinn lýs-
ir þrenskonar fyrirkomulagi á
strandferðKnum.
I fyrsta lagi, að höfð verði til
strandferðanna tvö ný skip, annað
aðallega til farþegaflutnings er sje
um 350 smálestir, hitt 450 smálest-
ir, aðallega til farmflutnings.
Hinu síöara sje ætlað að fara á