Lögrétta - 18.11.1914, Blaðsíða 1

m m
Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON,
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
Afgreíðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Veltusuudi 1.
Talsími 359.
Nr. 55.
Reykjavík, 18. nóv. 1914.
IX. árg.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls
konar ritföng kaupa allir í
Bókauerslun Sioíusar fynnindSoonar.
Iiárus Fjoldsíed,
Y f irr jettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síSd.
Loiris lilia.
Hjer er sýnd mynd af Louis Botha,
yfirráðherra Bandaríkja SuSur-Af-
ríku. Hann er Búi af gamalli hol-
lenskri ætt. Á8ur en BúastríSiS hófst
var hann í mótstöðuflokki gamla
Krygers forseta og fylgdi þeim
flokki, sem hjelt fram gó'Su sam-
komulagi vi'S Englendinga. En er
stríóið hófst milli Búa og Englend-
inga, gekk hann fast fram móti Eng-
lendingum og varö í mars 1900 yfir-
herforingi Búa og hjelt þeirri stööu
ti) loka ófriSarins. Þótti hann ágæt-
ur herforingi og varS heimsfrægur
fyrir þaS, hve vel hann stýröi vörn
Búa. Síöan varð hann aSalmilligöngu-
maSur í því að koma fullum sáttum á
milli Englendinga og Búa og for-
gangsmaður í því að reisa vi‘S land
sitt eftir ófriSinn á þeim grundvelli.
1907 varð hann yfirráSherra íTrans-
vmal, og-er Bandaríki SuSur-Afríku
voru fullmynduð, áriS 1910, varð
hann yfirráSherra þeirra, og hefur
haldiS því embætti síöan.
Því hefur oft veriS hrósaS, aS mak-
legleikum, hve vel Englendingum hafi
tekist aS græSa meinin eftir BúastríS-
iS og jafna yfir allar þær misfellur,
sem þá urðu á samkomulaginu milli
þjóSflokkanna í Suður-Afríku. En
án fulltingis L. Botha hefði þetta
varla gengiS eins greiSlega og þaS
gekk. Hann var mikils metinn bæSi
af Búum og Englendingum og naut
fulls trausts frá beggja hálfu.
Mikla erfiðleika hefur hann samt
átt viS aS stríSa. Fyrst málstríöið
1912, er klauf Búaflokkinn, svo að
þar myndaSist andstöSuflokkur gegn
Bothasfjórninni undir forustu Hert-
zogs hershöfðingja, og járnbrautar-
mannaverkfallið mikla á síSastliðnu
ári, er hann braut á bak aftur meS
miklu harðfylgi.
Þegar EvrópustríSiS hófst, lýsti
Botha því yfir meS þeirri einbeittni
og festu, sem honum er eiginleg, aS
SuSur-Afríka drægi eindregiS taum
Englands í stríSinu. En eins og frá
hefur verið sagt í stríSsfrjettunum
hjer í blaSinu, hafa ekki allir Búar
viljaS þýSast þetta, og einn af for-
ingjunum í hernum, Maritz ofursti,
hefur gert uppreist í bandalagi viS
ÞjóSverja. ÞaS er nú sagt, aS sú ttpp-
reist sje bæld niSur, og Botha hefur
gengiS fast fram í því og sjálfur tek-
ið aS sjer herstjórnina. Hefur hann
orðið fyrir þungum ásökunum frá
þeim, sem halda fram málstaS ÞjóS-
verja þar sySra, og málgögn þeirra
segja, að hann sje keyptur til þessa af
Englendingum og bera honum á brýn
ýmislegt þaSan af verra. En álit hans
er svo rótgróiS, aS slikt mun ekki
hafa mikil áhrif. Framkoma Botha ,
nú er í fullu samræmi viS framkomu
hans á undanförnum árum.
Kristján de Wet, hinn frægi for-
ingi frá BúastríSinu, hefur tekiS viS
forustu hersveitar, sem berst móti
Botha, en siSustu símskeytafregnir
segja, aS Botha sje nú aS yfirbuga-
þann her. ÞaS er mjög lítill liSsafli,
sem þeir hafa á aS skipa þar sySra,
svo aS þar er að eins um smábardaga
aS ræSa.
Hokkif eri 11 ítriðiii
ei versliinarðstandið.
1.
Á þessum vandræðatímum, er tifalt
meiri ófriSur geysar yfir jörSina en
nokkru sinni áSur, er smáþjóSunum
vandfariS, ef þær vilja komast hjá ó-
friði, stórtjóni og eySileggingu. Stór-
þjóSirnar vaka yfir því, hvernig hlut-
lausu smáþjóSirnar hegSa sjer i orS-
um og gerSum, en sjerstaklega í versl-
un og viSskiftum.
Því miður er ekki útlit fyrir aS
þessum dæmalausa ófriSi ljetti bráS-
lega. Ófriðarstórveldin eru sammála
um þaS, að berjast til þrautar, þótt
eigi geti þau komiS sjer saman um
annaS. ÞjóSverjar tala um aS þeir
geti sent 12 miljónir hermanna i ó-
friðinn áSur en þá þrýtur. Englend-
ingar eru aS safna, æfa og undirbúa
miljónir manna til styrjaldarinnar. Er
sagt aS þeir ætli aS búa út 10 miljónir
manna, ef á þarf aS halda, og gera
þeir sjer von um aS vera fullbúnir
i árslok næsta ár. Af því almenn her-
skylda er eigi í ríki þeirra, eru þeir
miklu seinna búnir til ófriðar en ella.
En af þessu má marka aS þeir búast
viS, aS styrjöldin standi varla skemur
en 2 eða 3 ár.
Ef ÞjóSverjar geta gert út 12 mil-
jónir manna, þá ættu Rússar aS geta
kvatt upp 15 miljónir manna eSa jafn-
vel miklu meira áSur en þeir eru aS
þrotum komnir, og Frakkar um 7
milj. Austurríkska-ungverska keis-
aradæmiS ætti aS geta gert út viðlíka
mikinn her sem Frakkar; eru þá eftir
hin. smærri ríki, sem í ófriðnum eiga,
og Japanar, sem eru þrautseig þjóS
og stórveldi. í gær hafa Tyrkir hafiS
ófriS viS Rússa, og er eigi aS vita
nema alt blossi nú upp á Balkanskaga,
Litlu-Asíu og Egiftalandi, og svo má
vera, aS ítalir skerist einnig í leik-
inn.
Eftir þessum reikningi getur svo
farið aS yfir 50 miljónir hermanna
taki þátt í ófriSi þessum áSur en lýk-
ur, en það er töluvert meira en tífalt
við þaS, sem verið hefur nokkru sinni
áSur.
En sem betur fer bregðast stund-
um allar áætlanir og útreikningar.
Stórveldin voru eigi undir þaS búin
að gera út allan þann mikla
mannafla, sem þau hafa á aS skipa,
er ófriðnum laust á. Á Frakklandi
voru t. a. m. langt yfir 4 miljónir
æfSra hermanna, en þeir eru eigi all-
ir enn komnir í ófriSinn. Ef lands-
stjórnin hefði getaS gert þá út alla,
mundi hún hafa gert þaS þegar i
staS, og þá hefSu Frakkar getaS.
rekiS ÞjóSverja af höndum sjer. En
enginn hefur búist viS því aS hafa
þyrfti í vopnabúrum Frakka nýtísku-
vopn og einkennisbúninga handa svo
mörgum miljónum manna, og því
hefur eigi veriS hægt aS senda alla
heræfSa menn til þess aS taka á móti
ÞjóSverjum.
Þótt nú sje unniS nótt og dag í öll-
um vopnasmiöjum í ófriSarlöndunum,
er þó algerlega óvíst aS þaS takist
aS búa til það ógrynni vopna og
skotfæra, sem þarf handa öllum þeim
miljónum manna, sem upp mætti
lrveSja. ÞaS er eigi heldur víst að
þaS takist aS klæSa allar þær milj-
ónir manna, þótt unniS sje aS því
af miklu kappi.
Svo hefur veriS taliS aS ófriður-
inn kosti um 140 til 200 miljónir kr.
dag hvern. ÞaS þarf því ógrynni fjár
til aS heyja svona stórkostlegan ó-
frið, og er óvíst, hve lengi fje hrekk-
ur til þess.
En þaS verSur ekki alt metiS til
peninga, sem daglega eySilegst í
styrjöld þessari, borgir og hjeruS,
menn og skepnur, nje öll sú eymd
og sorg, atvinnuleysi og fátækt, sem
af ófriSnum leiSir.
ÞaS er barist bæSi nótt og dag og
viku eftir viku; Hermennirnir hvíl-
ast til skifta í skotgryfjunum. Stærstu
vígvellirnir eru eins langir eins og
frá Dyrhólaey og norður í Skaga-
fjörð, eða jafnvel eins og endilangt
ísland. Orustan við Aisnefljót á
Frakklandi hófst 12. september, og
henni er ekki lokiö enn í lok október
mánaSar.
ÞjóSverjar hafa þegar mist tölu-
vert yfir hálfa miljón hermanna.
Bandamenn þeirra og óvinir hafa
einnig mist fjölda manns þótt eigi
sje þaS eins, nema Belgir. Þeir hafa
orSið harSast úti enn sem komiS er
og mist mest aS tiltölu, af því aS
ÞjóSverjar gerðu land þeirra aS víg-
velli.
En þetta er nóg til að gefa mönn-
um dálitla hugmynd um, hve stór-
kostleg styrjöld þessi er og hvílíkan
manndauSa og eySileggingu hún hef-
ur í för meS sjer.
II.
Þær þjóðir eru sælar, sem fá aS
vera hlutlausar af styrjöld þessari,
þótt afleiSingarnar af henni komi hart
niður á þeim, og þótt þær hver um
sig verSi aS verja mörgum tugum
miljóna króna til þess aS verja hlut-
leysi sitt.
Þyngstar búsyfjar hafa tlollend-
ingar fengiS. Auk þess aS þeir verða
allir aS vera búnir til bardaga, hve-
nær sem vera skal, til þess aS verja
hlutleysi sitt, hafa þeir svo aö segja
í einu hendingskasti orðiS að taka viS
hálfri miljón flóttamanna úr Belgiu
og hjálpa þeim. ÞaS rná nærri geta
aS það hefur veriS erfitt, enda þótt
þeir kunni aS fá aS verSa hlutlausir
af ófriSnum.
Þótt Norðurlönd sjeu fjær ófriðn-
um en Holland, kemur hann þó hart
niSur á þeim, en nú hafa þó flestir
von um aS þau fái aS vera í friSi,
þótt þau þurfi aS vera viS öllu bú-
in. ÞjóSverjar (rikiskanslari þeirra)
hafa lýst þvi yfir, aS þeir ætli sjer
ekki aS ráSast á hlutleysi Danmerk-
ur, og Englendingar, sem hafa ráSist
í þennan ófriS að minsta kosti meS-
ftam til þess aS verja hlutleysi Bel-
gíu, geta eigi staöiö sig viS aS brjóta
friSinn á öSrum smáþjóSum. Það er
eigi heldur hægt aS sjá að þeir mundu
vinna nokkuS viS það að senda flota
sinn inn í Eystrasalt. Svíum mun
eigi hætta búin af Rússum aS sinni,
og Þjóöverjar hafa sætt sig viö aS
Svíar berjist ekki meS þeim. Noreg-
ur liggur i skjóli Danmerkur og Sví-
þjóSar, enda hafa þau lönd venju-
lega tekið viö skellunum aö sunnan
og austan.
Þótt viS marga erfiSleika og hætt-
ur sje aS eiga, og margskonar viS-
skifti sjeu eySilögö, er þó tækifæri
nú fyrir hlutlausar þjóSir aS selja
vel nauSsynjavörur sínar, þær er þær
mega án vera, og græSa fje á kaup-
skap og siglingum, NorSmenn munu
t. a. m. hafa grætt á siglingum og
vöruflutningum núna siSan ófriSur-
inn hófst meira en nokkru sinni áður,
enda brugSu þeir slcjótt viS og trygSu
siglingar sínar fyrir ófriSarvoSa.
Danskir bændur hafa grætt drjúg-
um á afurðum sínum, þótt i ágúst-
mánuSi kæmist töluverö ringulreiS á
skipagöngur frá Danmörku til Eng-
lands sökum sprengivjela ÞjóSverja
i NorSursjónum, og aS þeim yrSi all-
mikiS tjón, eins og ísland fjekk lika
aS kenna á. íslendingar hafa líka
getaS selt ýmsar afurSir sínar meS
miklu hærra verði en nokkru sinni
áöur, einkum sveitavöruna. En þaS
er eins og sumum þeirra hafi eigi
veriS ljóst hvaSa áhrif ófriSurir.n hef-
ur haft á verslunina, því af íslenskum
blöSum má sjá, aS sum þeirra haía
eigi skiliS rjett útflutningsbönn þau,
sem Danir eins og aSrar þjóSir, og
þar á meSal Islendingar sjálfir, hafa
Hjer eru sýndar herstöSvarnar i Norður-Frakklandi og Belgíu, þar
sem stríSiS er fastast sótt nú sem stendur.
Myndin sýnir flóttamenn frá Belgíu. ÞaS eru neySarkjör, sem Bel-
gíska þjóðin á nú viS aS búa. Hún hefur orSið miklu harSar úti i striS-
inu en nokkur önnur þjóS, enn sem komiS er, og skal mikiS til, ef
hún á aS fá fyrir þaS fullar bætur. Fjöldi manna hefur flúiS frá Bel-
gíu inn í Noröur-Frakkland, 2—3 miijónir aS því er sumar blaSafregnir
segja, og hefur flóttafólkið þar nokkurn styrk af opinberu fje til lífsupp-
eldis. Margt hefur og flúiS meS skipum yfir til Englands og margt til
Iiollands. Þar fyrir utan eru auSvitað rnargir menn á herskyldualdri frá
Belgíu nú herfangar ÞjóSverja. ÞaS má nú heita aS öll Belgia sje á
ÞjóSverja valdi. 50 miljóna herskatt er sagt aS Þjóöverjar hafi lagt á
Antwerpen. Konungur Belgja er meS hernum á landamærunum, en drotn-
ing hans og ættfólk þeirra flýSi yfir til Englands, er Antwerpen var tekin.
Stjórn Belgiu hin fyrverandi hefur tekið sjer aðsetur í franska hafnar-
bænum Le Havre og hefur fengið þar til íveru hús þaS, sem sýnt er hjer á
myndinni. Þar er nú sagt aS kalla eigi saman þing Belgja.
orSiS aS leggja á ýmsar vörur, og
þess vegna munu sumir þeirra hafa
sett hnútur í Danastjórn fyrir þaS,
sem hún á ekki skilið.
Til þess að tryggja sjer ýmsar
nauðsynjar og koma í veg fyrir vand-
ræSi og hungur, hafa öll ríki i NorS-
urálfunni lagt bann fyrir útflutning
á ýmsum vörum. í Danmörku var
skortur á rúgi og hveiti og fleiru og
stjórnin notaSi sjerstaklega banniö
til þess aS tryggja það, aS nóg væri
af korni i brauS, en hún tók ísland
undan þessu banni, og þangaS má
flytja korn og annaS, sem íslending-
ar kunna aS þarfnast fyrir, á meSan
það er fáanlegt i Danmörku.
Þá má líka nefna þess konar út-
flutningsbann, sem snertir útflutning
frá íslandi. Frá Danmörku er t. a.
m. bannaS aS flytja skinn og húöir
af landi burt, en þau skinn og gærur,
sem íslendingar senda til Danmerk-
ur, hafa veriS undanteknar útflutn-
ingsbanni þaSan, og fyrir þvi geta ís-
lendingar selt gærur til Þýskalands
og fengiS þar hálfu meira fyrir þær
en vanalegt er, ef þeir kunna aS nota
sjer þetta. Likt er aS segja um ull.
íslendingar sendu ull meS skipi
því, sem landsstjórnin sendi til New
York. ÁreiSanlegur maSur hefur sagt
mjer, aS hún hafi þegar veriS keypt
þar af kaupanda hennar í New York,
og send til Þýskalands og seld þar;
hafi kaupandinn grætt drjúgum á
henni, þótt á hana legSist ágóöi til
kaupmannsins i New York, flutnings-
gjald og vátrygging frá Ameriku til
Þýskalands. Dönsku stjórninni mun