Lögrétta - 23.12.1914, Blaðsíða 2

222
LÖGR/ETTA
91
BETRI CrJAFIR
verða börnum ekki gefnar en bækur þær, sem hjer eru taldar: Dýra-
myndir, kr. 1.50; Hans og Grjeta, 1.50; Öskubuska, 1.50; För Gullivers
til putlands, 0.75; Ferðir Mynchausens baróns, 0.75; Sagan af Tuma
þumli, 0.75; Þrautir Heraklesar, 0.75. (Hver þeirra fjögra siðast töldu
með um 40 myndum.) Hrói höttur, 0.85; Engilbörnin, 0.25. — Bækur
þessar fást hjá öllum bóksölum á Islandi. Spyrjið eftir þessum bókum
og fáið að sjá þær.
Bókaverslun Sigf. Eymundssonar, Rvík.
LÖGKJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð: 4 kr. árg. á
Islandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júlí.
að óskir alþingis um lögun flaggs-
ins þóttu ekki nógu ljósar.
Um meðferð þessara mála í ríkis-
ráðinu er fram komin greinileg
skýrsla; hún sýnir það, að það er hr.
Eggerz að kenna, að þessar mála-
iyktir urðu; málinu veik ekki
svo við, að stjórnarskrárfrumvarpið
gæti ekki öðlast staðfesting konungs.
Þvert á móti. En þegar staðfesting-
in átti fram að fara, lýsti hr. Egg-
erz því yfir, að hann vildi hana ekki
með því móti, sem konungi og for-
manni hans, herra Hafstein, hafði
komið saman um í fyrra; um það
hafði þá opinber skýrsla verið látin
fram koma bæði á íslandi og í Dan-
mörku með konunglegu opnu brjefi
um nýjar kosningar til alþingis og
með birtingu þeirra ummæla, er höfð
voru í ríkisráðinu 20. okt. 1913. Hr.
Fggerz skýrskotaði til fyrirvaraá-
kvæðis, sem alþingi samþykti um
leið og það samþykti frumvarpið, og
Ijet það valda framkomu sinni; hann
skýrði þetta ákvæði svo, að það var
sama sem hann mælti á móti því, að
konungur birti í Danmörku ákvæði
sitt um meðferð íslenskra mála í ríkis-
ráðinu. Það er ljóst af því, sem seg-
ir af ríkisráðsfundinum í gær, að
konungur, andspænis þessu, vísaði til
þess, að alþingi hefði þekt vel skil-
yrðin fyrir loforði hans um að stað-
festa stjórnarskrárfrumvarpið, og að
þingið yrði, ef það vildi ekki sam-
þykkja það með þessum skilyrðum,
að leita samkomulags um skilyrðin,
áður en það samþykti frumvarpið
af nýju. Þessu svaraði hr. Eggerz,
að alþingi hefði ekki haft tíma til að
leita þessa samkomulags um skilyrði
konungs. En svarið er ekki vel skilj-
anlegt. Og kröfu konungs um að
semja við þingmenn um málið, neit-
aði hr. Eggerz að verða við og krafð-
ist lausnar um leið. Eftir þetta gat
konungur elcki annað gert en að taka
á móti lausnarbeiðninni og óska þess,
að semja við ýmsa stjórnmálamenn
af ýmsum flokkum, til þess að fá
ljósa vitneskju um afstöðu þingsins,
sem hr. Eggerz gat ekki látið í tje.
Vonandi er, að slíkar umleitanir
fái betri málalok en þær í gær. Því
að meðferð hr. Eggerz endar í sjálf-
heldu. Sjálft frumvarpið hefur í sjer
nýja alþýðlega skipun íslensks stjórn-
málalífs, sem að mörgu leyti er þýð-
ingarmikil og óska má ísl. til ham-
ingju með. Aðeins að einu leyti snertir
það sambandið við Danm. í núgild-
andi stjórnarskrá stendur, að íslensk
sjermál skuli leggja fyrir konung í
ríkisráðinu. Þessu er breytt í frumv.
á þá leið, að þau skuli lögð fyrir kon-
ung „þar sem hann ákveður". Um
þessa breytingu snerust samningarn-
ir í fyrra. Herra Hafstein sagði fyr-
ir hönd íslands, að alþingi hefði ekk-
ert á móti því að konungur ákvæði,
að málin skyldu framvegis lögð fyrir
hann í ríkisráðinu, og sama segir hr.
Eggerz. En svo var um samið í fyrra
með konungi og H. Hafstein og kon-
ungi og ráðaneytisforseta, að um leið
og konungur gerði þetta ákvæði um
flutning málanna í ríkisráðinu, skyldi
hann lýsa yfir því, að þessu ákvæði
yrði ekki breytt, nema ríkisþingið og
alþingi samþyktu nýja skipun á rík-
issambandi Danmerkur og fslands.
Það er þetta ákvæði og birting þess
i Danmörku, sem hr. Eggerz vill nú
ekki leyfa konunginum.
Það er þó ljóst, að til þessa hefur
hann engan rjett. Meðan það sam-
band milli Danmerkur og íslands
stendur, sem nú er, með ýmsum sam-
málum, verður að vera staður, þar
sem löndin bæði geta mætst og
sammálin orðið flutt og rekin.
Það getur ekki verið annar stað-
ur en ríkisráðið. — Þegar þau
,.ísl. lög mikilvægar stjórnarathafn-
ir“, sem eru sjermál, verða að flytj-
ast samastaðar, er það ekki af því,
að Danir vilji taka sjer nokkurt vald
yfir þeim eða blanda sjer í þau á
nokkurn hátt. Að því leyti til mætti
ílytja þau fyrir konungi hvar sem er,
og í ríkisráðinu fara öll skifti um ísl.
sjermál eingöngu milli konungs og
ráðherra íslands án nokkurrar íhlut-
unar frá hálfu hinna dönsku ráð-
herra. En um takmörkin milli sam-
eiginnar löggjafar og hinnar sjer-
stöku löggjafar íslands getur vaknað
efi; en til þess að ræða um þessi tak-
markaatriði og fella lykt á þau, er
engin önnur stofnun til, eins og nú
hagar til, en ríkisráðið: Meðan ekki
er samþykt ný skipun á sambandinu,
verða því sjermálin að vera flutt í
ríkisráðinu. Hr. Hafstein orðaði þetta
í fyrra hjer um bil svo, að konungur
vildi mega neyta hjálpar ráðgjafa
smna, er ábyrgðina hefðu, þegar þess
konar vafamál skyldu útkljáð. Það
er ljóst, að ráðherra íslands getur
ekki einn sett takmörkin og sett nið-
ur efann, og að alþingi íslendinga
getur ekki meinað dönsku stjórnar-
valdi að taka þátt í umræðum um
þess konar mál og málalyktun. Það
er og öll ástæða til að efast um, eftir
þeirri meðferð, sem málið fjekk á al-
þingi í sumar, að það sje virkilegur
tilgangur meiri hlutans að gera þessa
einstrengingslegu kröfu, og því mætti
ætla, að samræður við íslenska stjórn-
málamenn gætu fleytt stjórnarskrár-
málinu áfram og til lykta.
Þetta er almenn ósk í Danmörku.
Þegar frá erú skildir einstöku ofsa-
menn, fullir af einstrengingsskoðun-
um og úttroðnir af lærðri fávisku,
skilja menn hjer vel kröfur íslands
um að stýra sínum eigin málum og
hafa virðingu fyrir þeim.
Hins vegar óskum vjer þess, að ís-
lendingar sín megin skilji málstað
vorn Dana, þann, að þar sem um sam-
band tveggja er að ræða, getur annar
aðilinn einn ekki ógilt þær reglur
cg þá skipun, sem fylgja samband-
inu.“
Það er Politiken, sem flytur þessa
hógværu og sannsýnu grein, sem
góðir menn ættu að athuga og hug-
leiða nánar það, sem þar er sagt.
UndMtir Oana.
Vjer prentum hjer á eftir þýðingu
á nokkrum köflum úr greinum Kaup-
mannahafnarblaðanna, um deilu þá,
sem ráðherra hefur stofnað til við
Dani.
Að því er enn verður sjeð, hafa öll
dönsk blöð tekið i strenginn með kon-
ungi.
Sú skoðun danskra blaða er yfir-
leitt bersýnileg, að allir Islendingar
sjeu ráðherra sammála um kröfu þá,
sem hefur orðið að deiluefni og Dön-
um virðist fráleit og ósanngjörn. Af
þerm blöðum, sem oss hafa borist,
er það Politiken ein, sem vefengir
það, að ráðherra hafi verið að reka
erindi íslensku þjóðarinnar í heild
sinni.
Þetta skilur Politiken, að voru á-
liti, rjettara en önnur dönsk blöð.
Fyrirvari alþingis var ekki svo orð-
aður, eins og greinilega hefur Verið
sýnt fram á hjer í blaðinu, að nein
ástæða sje til þess að ætla að alþingi
hafi viljað leggja út í deiluna. Og
jafnvel sjálfstæðisflokksforingjarnir
virðast ekki hafa óbifandi traust á
því, að þjóðin sje þeim sammála og
vilji leggja út í úrslitabaráttu við
Danmörk út af þessu máli, þar sem
þeir mega ekki heyra nefnt á nafn,
að málið verði lagt undir þjóðina með
nýjum kosningum.
Annars misskilnings kennir í sum-
um dönsku blöðunum. Þau halda að
íslendingar sjeu að keppast eftir því,
að komast með mál sín út úr ríkis-
ráðinu. Þeim veitir auðsjáanlega örð-
ugt, að átta sig á þeirri stjórnmála-
speki, að vilja halda íslandsmálum í
rikisráðinu meðan ríkisrjettarsam-
band vort við Danmörk er að öðru
leyti óbreytt, en vilja samt leggja út
í úrslitabaráttu, út af því að konung-
ur skuli vilja taka það fram, að þetta
vilji hann líka. Og vjer láum ekki
Dönum, þó að þetta verði þeim nokk-
uð torskilið.
Bersýnilega eru Danir ekki alveg
sammála um það, hvað nú eigi að taka
ti! bragðs. Sumir sjá enga aðra leið
en skilnað, og ummæli þeirra í þá átt
eru drengileg og af frjálslyndi sprott-
in. Fyrir öðrum vakir, að beita ein-
hverri hörku, sem þeir nefna „festu“.
Dr. Valtýr Guðmundsson hefur
vakið máls á því í stúdentafjelaginu
danska, að nú muni besta ráðið, að
setja landsstjóra á íslandi. Vjer
hyggjum að ókleift mundi reynast, að
ráða fram úr málinu á þann hátt. Sú
var tíðin, að íslendingar hefðu tek-
ið því með þökkum. Þá þvertóku Dan-
ir fyrir það, að slíkt gæti komið til
nokkurra mála. Nú er áreiðanlega of
seint að bjóða það.
Enginn maður í Danmörku virðist
verulega glaður út af þessum úr-
slitum — nema prófessor Knud Ber-
lin. Stjórnarskrármálið og fánamálið
hafa frá upphafi verið eitur í hans
beinum, sem vonlegt er, með hans
hugsunarhætti. Hans aðalstarf virðist
hafa verið, síðustu árin, að reyna að
fá þeim málum komið fyrir kattar-
nef. Nú hefur hann fengið öfluga
bandamenn, þar sem eru sjálfstæðis-
menn með sjálfan ráðherrann í broddi
fylkingar. Svo að það er engin furða,
þó að maðurinn kunni vel við sig.
Grein úr Politiken er prentuð í
heild annarstaðar í blaðinu, en hjer
fara á eftir útdrættir úr greinum
ýmsra annara af blöðum Dana.
Hovedstaden 2. des.
Væntanlega verður öll hin danska
þjóð í þessu máli með konungi — og
með forsætisráðherra Zahle, sem lýsti
yfir því, að hann óskaði með undir-
skrift sinni, að taka á sig hina stjórn-
skipulegu ábyrgð á orðum hans há-
tignar konungsins gagnvart Dan-
mörku.
Eins og lesendur vorir munu minn-
ast, höfum vjer ávalt haldið því’fram,
að íslendingar sjeu þjóð út af fyrir
sig og að þeir hljóti, eins og hver
önnur þjóð, að hafa sjálfsákvörðun-
arrjett. Og vjer höfum hvað eftir
annað bent á það, að það væri ísjár-
vert fyrir Dani að neita þessu, og
höfum þar einkum haft fyrir augum
þjóðernisbaráttuna í Suðurjótlandi.
Vilji ekki íslendingar halda við hinu
æfagamla sambandi við Danmörk, þá
er ekki að neyða þá til þess. Allar
tilraunir til nauðungar mundu bæði
vera óhyggilegar og ranglátar. Auð-
vitað yrðum vjer að líta á það sem
ógæfu fyrir I s 1 a n d að skilja við
Danmörk (svo langt fram í tímann
sem vjer getum sjeð), og að sjálf-
sögðu mundi það verða oss Dönum
til hrygðar, ef skilnaður gerðist; en
hvað sem því líður — rjettlátir eig-
um vjer að vera, og alfrjálsir menn
eiga íslendingar að vera.
En jafnframt þessu höfum vjer
eins afdráttarlaust haldið hinu fram,
að meðan sambandið milli landanna
sje óslitið, sje það sjálfsagður hlutur,
að íslendingar geti ekki einir og ein-
hliða kveðið á um það, h v e r n i g
þessu sambandi eigi að vera háttað,
en að öllum vafamálum verði að
skipa með samkomulagi frá báðum
hliðum. Danmörk hefur líka s i n na
hagsmuna að gæta.
Og nú virðist oss það óneitanlegt,
að eigi annars að vera samband milli
landanna,mundi ekki verða auðvelt að
láta það samband njóta sín með væg-
ari nje sanngjarnari hætti en þeim að
íslandsmál sjeu lögð fyrir konung í
r í k i s r á ð i n u.
Báðir hafa þeir, konungur og for-
sætisráðherra, tekið það fram mjög
skýlaust, að til þess sje alls ekki
stofnað, að sjermál Islands verði með
því lögð undir danskt löggjafarvald
eða dönsk stjórnarvöld. En stundum
kemur upp vafi um það, h v a ð sje
sjermál og h v a ð sje sameiginleg
mál. Og sá staður, þar sem menn frá
Dana hlið eðlilega taki afstöðu til
slíkra vafamála, er með núverandi
fyrirkomulagi ríkisráðið (og ríkis-
þingið).
Menn verða að vona, að bæði al-
þingi og íslenska þjóðin fái skilið
þetta við nákvæmari íhugun, og að
þær umræður við íslenska stjórnmála-
menn, sem konungur ætlar að stofna
til, hafi þann árangur, að fram úr
deilumálunum verði ráðið friðsam-
lega. Takist það ekki, hefur oss alt
i einu verið rykt töluvert nær þeim
möguleika að til skilnaðar dragi, þó
að hvorki óski Danir eftir skilnaði,
nje heldur meginþorri íslensku þjóð-
arinnar.
Vort Land
heldur því fram í aðsendri grein þ. 4.
des., að hr. Sig. Eggerz .geti ekki
haldið áfram ráðherrastörfum þang-
að til konungur hafi átt tal við þá
stjórnmálamenn, sem í ráði er að boða
á konungsfund.
Ráðherra mundi af öllum mætti
vinna gegn samningum við konung,
eftir því sem greinarhöf. heldur fram.
Lhnræðurnar við konung gætu alls
ekki farið fram, fyr en eftir þing í
sumar. Enginn íslenskur stjórnmála-
maður mundi vera fáanlegur til, að
að semja um þessi mál, án þess að
hafa áður átt kost á, að ræða þau
við flokksbræður sína. Og fleiri tor-
merki telur blaðið á því, að þessum
samningum við konung verði komið
á fyrir næsta þing.
„Ef ráðherrann, sem hefur nú sagt
af sjer, ætti að sitja í embætti sínu
allan þennan tíma, þá gerðust þau
fádæmi, að ráðherra, sem er orðinn
ósáttur við konung, og nýtur ekki
lcngur trausts konungs, á að búa öll
lagafrumvörp undir næsta reglulegt
alþingi og koma hingað aftur með
vorinu, til þess að fá samþykki h. h.
konungsins til þess, að þessi frum-
vörp verði fyrir þingið lögð. Á þessu
færi ekki vel — og það liggur nærri,
að það væri læging fyrir konungs-
valdið.
Það virðist því hin mesta þörf á,
aC nú væri skipaður umsýsluráð-
herra (Forretningsminister), sem
ynni að því með einlægni, að undir-
búa umræðurnar, sem boðað hefur
verið að fram eigi að fara milli kon-
ungs og íslenskra stjórnmálamanna,
ráðherra, sem jafnframt geti komið
þessum tveimur deilumálum inn á
nýjar brautir, í stað þessa eilífa þófs
og þessarar stöðugu undanlátssemi
af Dana hálfu, sem er þeim til óvirð-
ingar.
Ekstrabladet 1. des.
„Flvergi í Danmörku verða menn í
vafa um það, að málstaður konungs
er óhrekjandi og að frá honum má
ekki víkja. Sú hugsun, að Islending-
ar eigi eftir eigin geðþekni að ákveða
hvað sjeu islensk sjermál, er í raun
og veru hryllileg. Kæmist hún í fram-
kvæmd væri það sama sem, að ísland
væri fyllilega slitið úr sambandinu
við Danmörk, og hvernig sem alt
veltist, væri það betra, að sambands-
slit færu fram ótvíræðlega, en að eiga
að búa við það ástand, sem þegar
frá byrjun mundi verða tilefni til ó-
þrjótandi deilna og rifrildis."
Blaðið býst ekki við miklum á-
rangri af umræðum konungs við ís-
lenska stjórnmálamenn. En Dönum
liggi ekki heldur neitt á, þó að þetta
íslenska stjórnarskrármál bíði um
mörg ár.
Um fánamálið kemst blaðið svo að
orði:
„Þegar hr. Eggerz hafði komið
með mótmæli sín í gær og sótt um
lausn, tók hann fánaúrskurðinn upp
úr brjefahylki sínu og bað konung
að undirskrifa hann. Það er ekki laust
við að nokkuð fáránlegur skringisvip-
ur sje á þessu atferli, enda varð hann
enn ljósari við svar konungsins, sem
á góðu alþýðumáli var á þessa leið:
Nei, góðurinn minn, við leikum okk-
ur ekki svona! — Auðvitað stakk
konungur fánamálinu niður í sama
pokann sem ráðherra hafði stungið
stjórnarskrármálinu í, með atferli
sínu: þau tvö mál verða samferða.
Það hefði líka verið til nokkuð mik-
ils mælst, að íslendingar hefðu náð
í sjerstakan fána, á sama augnablik-
inu, sem þeir voru að vekja greini-
lega og snarpa deilu milli landanna.
S v o miklu góðlyndi höfðu íslend-
ingar búist við að mæta í ríkisráði
Danakonungs! — Það er gott að þær
vonir brugðust. Næst er að líta á þær
sem móðganir við þá menn, sem slíkt
var ætlað.“
Kristeligt Dagblad 2. des.
„Nú virðast aðeins tvær leiðir vera
hugsanlegar:
Annaðhvort er að láta ísland
laust að fullu og öllu, svo að öllu
sambandi sje slitið við Danmörk, í
þjóðlegum, hagfræðilegum og stjórn-
arlegum efnum, svo að ísland geti
sjeð um sín eigin mál og útkljáð
sjálft, hvort það vill vera sjálfstætt
ríki — konungsríki eða lýðveldi —
eða það vill ganga undir eitthvert
annað land.
E ð a Banmörk verður að halda því
fram, að hún hafi eignarjett á íslandi,
krefjast þess, að eyjan láti sjer nægja
þau stjórnarlög, er hún hefur — frá
1874 og 1903 — og fari eftir þeim—
en sæta ella þeim afleiðingum, sem
áframhald sambandsslitaæsinganna
getur valdið.
I raun og veru eru ekki aðrar leið-
ir til; því að Danmörk verður líka
að gæta sóma síns sem ríki, og þess
vegna hlýtur undanlátsseminni ein-
hverstaðar að vera lokið.
Dönskum mönnum með lýðstjórn-
arhugmyndir mun tæplega getast vel
að síðari leiðinni, og fyrir því er í
raun og veru ekki annað ráð eftir
en fyrra ráðið: að höggva sundur
það band, sem hvort sem er getur
ekki haldið saman íslandi og Dan-
mörku í friðsamlegri sambúð.“
Vort Land 2. des. (Úr ritstjórnar-
grein).
„Þar sem nú er svo kornið að nýju,
fyrir geðþekni íslendinga, að á-
rangri, sem virtist fenginn að fullu
og öllu, er varpað um koll, fyrir
þeirra óseðjandi löngun eftir að fá
meira á kostnað Danmerkur, þá sjá-
um vjer enga- ástæðu til þess að þegja
um þá skoðun, seni afarmargir menn
eru oss sammála um og fleiri og fleiri
hallast að, vegna þess hvernig Is-
lendingar sjálfir haga sjer. Vjer skul-
um hætta við þessa undanláts-stefnu,
sem aldrei fær annað en vanþakkir
fyrir alt of mikla viðleitni sína. Enn
vilja íslendingar ekki; enginn ætti
þá að vera að dekstra þá! Best að
það væri nú einu sinni Danmörk,
sem segir sína skoðun; vjer ættum
aö taka til máls og orða sambands-
skilmálana. Undanlátssemín hefur
ekki haft aðrar afleiðingar en þær,
að kröfurnar hafa stöðugt vaxið; nú
skulum vjer hleypa slagbrandi fyrir
þetta og sjá hverju festan getur kom-
ið til leiðar. Stjórnmálamenn íslands
eru auðsjáanlega enn ekki svo þrosk-
aðir, að við þá verði samið, því að
meðal annars þarf til þess einlægni
á báðar hliðar.“
Endurminning'.
I 59. tbl. Lögrjettu sá jeg, að minst
var á dr. L. H. Schytz í Frankfurt
á Þýskalandi. Kom mjer þá í hug
lítill kafli úr óskrifuðum ferðasög-
um mínum, sem hjer fer á eftir, og
þjer getið fengið, herra ritstjóri, í
blað yðar, ef þjer viljið.
Skömmu eftir 1880 hafði jeg setið
á alþingi um sumarið, litið eftir versl-
unum Gránufjelags á 5 verslunarstöð-
um og farið um nokkuð af Norður-
og Austurlandi til að kaupa sauði fyr-
ir Gránufjelagið, sem seldi aftur
Englendingum sauðina, svo jeg var
dálítið þreyttur, að því leyti sem jeg
í þá daga gat þreytst. Mjer kom því
til hugar, þegar jeg um haustið kom
til Leith, á ferð frá Islandi til Kaup-
mannahafnar, að jeg skyldi taka mjer
nokkurra daga hvíld.
Þá var stór sýning í Lundúnaborg,
svo jeg fór þangað og var þar tæpa
viku. Þegar jeg fór þaðan, sá jeg, að
litlu munaði á tíma, hvort jeg færi
þaðan sjóveginn eða landleiðitia til
Kaupmannahafnar, svo jeg rjeð af
að fara yfir Holland til Bielefeldt á
Þýskalandi, til þess að heimsækja þar
móðursystur mína, Kristjönu Schytz.
Þegar jeg kom til Rotterdam á
Hollandi, símaði jeg til hennar, að
jeg mundi heimsækja hana á öðrum
degi þar frá. Simskeytið sendi jeg
að gamni mínu á íslensku, því að jeg
vissi að hún skildi málið. En jeg
man eftir þeim augum, sem símrit-
arinn setti upp, þegar hann fór að
lest skeytið; hann skyldi ekki eitt
orð, og hjelt jeg færi með eitthvert
þjófamál. En skeytið fór orðrjett, og
móðursystir mín skyldi það vel, þeg-
ar það kom til hennar.
Þegar jeg svo kom til hennar dag-
inn eftir, tók hún mjög glaðlega á
móti mjer ásamt manni sínum og
dóttur. Hún var þá fast við áttrætt,
með silfurhvítar hærur, og var auð-
sjeð, að á yngri árum hafði hún ver-
íð mjög fríð kona. Maður hennar
var lítið eldri, hár og grannúr, en al-
blindur þá.
Hún spurði mig um margt frá ís-
landi, einkum um ættfólk sitt, en sá
var gallinn á, að hún heyrði fátt af
því, sem jeg svaraði, svo hún sagði
við mig, að jeg skyldi ekki láta mjer
bregða, þó hún heyrði ekki það, sem
jeg segði; það hefði einu sinni kom-
ið fyrir sig áður, að hún hefði mist
heyrnina um stund, sjer hefði þá
„þótt svo ósköp mikið vænt um“. Þá