Lögrétta - 22.12.1917, Blaðsíða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Reykjavik, 22. desember 1917.
Nr. 59.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
likaverslun Sigiúsar [ymundsssiar.
Lárus Fjeldsted,
yfirrjettarmálafærslumaður
Lækjargata 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síöd.
Gleðileg jól.
Hirðisbrjef
til presta og prófasta á íslandi.
Jón Helgason biskup hefur nýlega
látið prenta HirSisbrjef til presta og
og prófasta, og er þaS venja, aó hver
nýr biskup sendir út slíkt brjef, á-
varpar í því prestastjettina og lætur
í ljósi álit sitt á kirkjumálum og
kristindómsmálum hjá þjóðinni.HirS-
isbrjef biskupanna hjer nú a'S undan-
förnu hafa verið stutt. En hiröisbrjef
núverandi biskups er dálítil bók, 32
bls. atS stærö. Það er nú sjálfsagt,
að ýmsum öíSrum en prestunum er
forvitni á atS fá a‘S vita nokkuS um
innihald þessa brjefs, og því veriSa
teknir hjer upp úr því nokkrir kaflar.
Fyrst er minst á hið almenna á-
stand í heiminum nú, sem ófritSurinn
hefur skapaö, og afstötSu kristin-
dómsins til hans, en síðan snýr höf.
sjer atS kirkjumálunum hjer heima
fyrir, og þá fyrst og fremst atS deilu-
málunum um hina gömlu og nýju
guSfræSi, sem hann hefur sjálfur átt
í á undanförnum árum.
„Embættaskifti mín hafa ekki haft
nein skotSanaskifti í för meS sjer,"
segir hann. „Jeg er sami nýgu'iSfræð-
ingurinn nú og hjer eftir, eins og jeg
hef veriíS þatS hingaS íil. ÞatS er áform
mitt, hjer eftir eins og hingað til, í
þeim efnum atS fylgja ekki öiSru fram
en því einu, sem jeg veit sannast og
rjettast fyrir guiSi og samvisku minni,
með allri virSingu fyrir kirkjulegum
erfikenningum og útlistunum frá
löngu liiSnum tímum, svo „óráiSlegt
og óráðvandlegt sem það er atS breyta
á móti sannfæringu sinni“. Jeg vona,
að jeg reynist á komandi tíð, engu
sítSur en hingað til, vinur frjálsra
rannsókna innan guðfræðinnar,því að
út úr minu hjarta eru þessi orð
skáldsins töluiS:
Sje rekin úr kirkjunni rannsókn frjáls
á röksemdum trúarinnar,
er guði meS ofbeldi meinað máls
í musteri dýrðar sinnar."
„....Vera kynni að einhverjum
yðar þættu þau óvænleg til sam-
vinnu á komandi tíð. En þar til er
þvi að s vara, að jeg fæ ekki á nokk-
Urn hátt sjeð, að það þurfi í nokkru
tiliiti að hafa spillandi áhrif á sam-
vinnu með yður og mjer. Því að hið
mikla meginatriði fyrir mjer hafa
hinar guðfræðilegu skoðanir aldrei
verið, heldur afstaða hjartans til
guðs í Jesú Kristi.“
„.... Fyrir því segi jeg líka við
yður, sem fylgið hinni gömlu guð-
fræðistefnu: ef þjer hafið sannfærst
um gagnsemi hennar fyrir samlíf yð-
ar við guð í Kristi og viljið áfram
láta vitnisburð yðar mótast af henni,
af því að þjer þykist hafa reynslu
fyrir því, að gamla kenningar-sniðið
hafi ekki orðið vitnisburði yðar neinn
tálmi á leið hans til hjartna tilheyr-
enda yðar, þá haldið henni óhræddir.
En hafi yður ekki tekist að vinna
áheyrn safnaða yðar fyrir vitnisburð
yðar, þá fæ jeg ekki betur sjeð, en
að það sje skylda hvers samvisku-
sams kennimanns, að athuga, hvort
það standi ekki í einhverju sambandi
við það snið kenningarinnar og þá
rökstuðningu trúarstaðreyndanna, er
hann hefur tamið sjer.“
Til þess að auka aðsókn að kirkj-
unum telur biskupinn að þrent þurfi
að verða: kirkjurnar vistlegri en áð-
ur, guðsþjónusturnar hátíðlegri, og
síðast en ekki síst, að prjedikanirnar
fullnægi sem best trúarþörf einstak-
linganna. Á þessi atriði, hvert um sig,
minnist hann ítarlega. Þá talar hann
um kristindómsfræðslu ungmenna, og
vill ekki afnema kverkensluna. Hann
skorar á prestana að styðja K. F.
U. M. Sömul. að rækja sem best hús-
vitjanir, og yfir höfuð að kynnast sem
best sóknarbörnum sínum. Einnig
leggur hann til að’ prestar geri sem
mest að því, að prjedika til skiftis
hver hjá öðrum.
Loks snýr hann sjer að trúarstefn-
um þeim, sem mest hafa gert vart
við sig hjer á síðustu árum, svo sem
guðspekinni og andatrúnni. Um guð-
spekina segir hann: „Eftir þeim litlu
kynnum að dæma, sem jeg hef af
henni, þá dylst mjer ekki, að hún á
lítið skylt við kristindóm. Hún flytur
að vísu ýmsar trúar- og siðkenningar,
sem eru sameign kristindóms og ým-
issa annara trúarbragða eins og slík-
um úrtínings(eklektiskum)-átrúnað-
arstefnum er títt,og heldurframkenn-
ingum, sem beinlínis eru lánaðar frá
kristnu trúnni. En bæði er það, að
stefnan sjálf verður ekki fyrir það
eitt kristileg, enda hefur hún jafn-
framt þessu til flutnings ýmislegt,
sem í augum kristinna manna er ekki
annað en tilbúningur og heilaspuni,
sem oss veitir erfitt að skilja, að getl
fullnægt trúarþörf manna. Að öðru
leyti skal hjer enginn dómur á hana
lagður nje nokkuru spáð um fram-
tíð hennar vor á meðal.
Um andatrúna segir hann: „Það
má að líkindum ráða af því sem jeg
hef sagt hjer að framan um afstöðu
mína til hinna guðfræðilegu rýni-
rannsókna, að jeg sje ekki fremur
mótfallinn frjálsum rannsóknum á
þessu sviði en öðrum, sjeu rannsókn-
irnar í höndum þeirra manna, sem
treystandi er til að fást við slíkt án
þess að láta blekkjast af því sem fyrlr
augun ber. Jeg fæ þá ekki heldur
sjeð, að þessar rannsóknir í höndum
hinna rjettu manna sjeu vitund synd-
samlegri en aðrar vísindalegar rann-
sóknir, þótt þær glími aðallega við
þá gátu, sem talin hefur verið öll-
um gátum meiri, —• sjálfa gátu dauð-
ans og geri það í þeim tilgangi að
fjarlægja skugga dauðans af lífsleið
mannanna eða draga úr ógnum hans
með því að fá fulla vissu fyrir, að
ekki sje öllu lokið með dauðanum. En
þrátt fyrir þetta er mjer fyrir mitt
leyti erfitt að eigna þessum rannsókn-
um eða rjettara árangri þeirra það
trúarlegt gildi, sem spíritistar eigna
þeim. Meðan tilraunirnar eru ekki
lengra komnar, og sannanir þeirra
fyrir framhalds-tilverunni ekki al-
mennar viðurkendar en enn er ,finst
mjer of snemt að tala um þær svo
sem boðandi aldahvörf í heimi trúar-
innar 0g að áfellast kirkjuna fyrir
það, að hún ekki þegar í stað hleypur
til að leiðrjetta trúarhugmyndir sínar
í samræmi við hina „nýju þekkingu“,
sem spíritistar telja tilraunirnar þcgar
hafa flutt sjer.
En jafnframt því sem jeg þannig
hef játað, að jeg fyrir mitt leyti eigi
ekki samleið með tilraunamönnum,
.... þá niinnist jeg þess, að til eru
þeir menn, sem eru svo veikir í
trúnni, að þeir geta ekki verið án
þekkingar-stoðanna....... Finni nú
hinir „veiktrúuðu“ þann stuðning í
vísindalegum niðurstöðum rannsókna
þeirra, er hjer ræðir um, sem þeir
þarfnast fyrir sína veiku trú, og fái
hinir „vantrúuðu“ þá stoð í sönnun-
um þeirra fyrir framhalds-tilverunni,
sem þeir frá sínu sjónarmiði þrá og
þarfnast, til þess að geta unnið bug
á vantrú sinni — hvað skal þá segja?
Verði sú reyndin á, að þessar rann-
sóknir geti orðið báðum þessum
manntegundum sá vegur inn í heim
trúarinnar, og þaðan smátt og smátt
inn í heim lifssamfjelagsins við guð,
sem vitnisburður minn og annara
kirkjunnar þjóna hefur ekki getað
orðið þeim — hvað skal þá segja?
Er oss svo sem kristnum mönnum
og þjónum guðs orðs ekki skylt að
gleðjast yfir því, ef menn, er áður
voru fjarlægir, taka að færast nær
guðs ríki fyrir áhrif úr þessari átt.
Þessar og því likar spurningar hafa
einatt ruðst inn á mig, og nú siðast,
meðan jeg var að lýsa afstöðu minni
til málsins hjer á undan.“
Hjer er að eins stuttlega skýrt frá
aðalatriðum brjefsins. Biskupinn tek-
ur upp þessi orð Newtons: „Jeg
veit ekki hvernig heimurinn, er
fram líða stundir, kann að dæma um
starf mitt. Sjálfum mjer finst jeg
vera líkastur barni, sem leikur sjer
á sjávarströndinni. Endur og sinnum
rekst jeg á fallegri kísla eða kráku-
skeljar en menn bera venjulegast
gæfu til að finna þar; en sannleikans
úthaf í allri sinni víðáttu liggur ó-
uppgötvað fyrir augum mínum.“
Stríðið.
Síðustu frjettir.
Símfregnir frá 17. þ. m. segja, að
frá þeim degi sje fastsett 28 daga
vopnahlje milli Rússa og miðveld-
anna, Búlgara og Tyrkja, og fram-
lengist það sjálfkrafa, ef ekki er sagt
upp með viku fyrirvara. Friðarsamn-
ingar standa yfir í Brestlitovsk og er
Kúhlmann, utanrikismálaráðherra
Þjóðverja, þar nú við samningagerð-
ina. Fregn frá 18. þ. m. segir, að þá
þegar sje byrjað viðskiftasamband
milli Rússa og Þjóðverja. Rúmenar
hafa samið vopnahlje í Foscani um
sama tíma og Rússar og með sömu
skilyrðum.
Frá Suður-Rússlandi koma ýmsar
fregnir, sem ekki er auðvelt að sjá
hvað rjett er í. í opinb. tilk. ensku
frá 18. þ. m. er það sagt álit manna,
að Kaledin hafi orðið undir og sje
tekinn fastur. En aðrar fregnir
yngri, í Mrg.bl., segja að hann hafi
nú Don-hjeruðin á valdi sinu og upp-
reisnin magnist í Suður-Rússlandi.
Um Kerensky segir nú ein fregnin að
hann sje á leið með her til Petrograd,
Önnur, að hann sje á leið með her til
Moskva. Eftir því að dæma hafa það
verið flugufregnir, að hann væri orð-
inn dómsmálaráðherra í Síberíu. í
ensku fregnunum segir, að borgar-
stjórinn í Petrograd hafi felt úr gildi
kosningu allra Kadeta til þingsins, og
Trotsky utanríkismálaráðherra hóti
öllum lífláti, sem dirfist að rísa gegn
stjórn Maximalista. Og nú eru sagðar
líkur til að bandamenn viðurkenni
hana, til þess að geta fremur haft
hönd í bagga með því, sem gerist
milli hennar og miðveldanna. Ein
fregnin segir að Maximalistar hafi
sagt Ukraine stríð á hendur.
14. þ. m. hjelt Lloyd George ræðu,
segir í opinb. tilk. ensku, og var þar
mjög fráleitur friði, sagði, að ekki
yrði farinn neinn meðalvegur milli
sigurs og ósigurs. Þó er svo að heyra,
á því, sem þar er haft eftir honum
úr ræðunni, að hann telji bandamenn
aldrei hafa staðið ver að vígi í ó-
friðnum en einmitt nú, vegna þess að
Rússar sjeu úr sögunni. En á móti
því tekur hann það fram, að Banda-
ríkin sjeu enn sem komið er að eins
í undirbúningi með þátttöku i stríð-
inu. Nokkuð friðvænlegri er önnur
fregn frá 18. þ. m. Hún segir að
ensku verkmannafjelögin hafa birt
uppástungu að breyttum friðarskil-
málum, og er þá hreyfing sú, sem
Henderson fyrv. ráðherra stóð þar
fyrir siðastl. sumar, enn þá vakandi.
Bandamenn hafa myndað sameig-
inlegt flotaráð. Það gerðist á fundi
í París, og voru þar yfirflotaforingj-
ar Frakka, Breta, Itala, Bandaríkj-
anna og Japans. Fregn frá 20. þ. m.
segir að Haig, yfirhershöfðingi Breta
á vesturvígstöðvunum, hafi skift um
herforingjaráð.
Sagt er 18. þ. m., að stórhríðar
hindri allar hernarðarframkvæmdir á
vesturvigstöðvunum. En á ítölsku
vigstöðvunum er sagt frá framsókn af
hálfu Austurríkismanna. Þjóðverjar
hafa gert nýja loftárás á London.
Bandaríki Norðurlanda.
í sænsku blaði „Statsvetenskapelige
Tidskrift“, kom nýlega fram grein,
undirskrifuð „sænskur Skandinavi“,
með þeirri uppástungu, að Norður-
lönd, Svíþjóð, Danmörk, Noregur og
ísland, yrðu bandaríki, og var þar
sett fram uppkast til laga fyrir það
ríkjasamband, en það skyldi heita
„Skandinaviens forenede Stater", eða
Bandariki Norðurlanda. Sama tillaga
hafði komið frá Friðþjófi Nansen
síðastl. vor, og vísar þessi sænski
höfundur til hennar. Þessi 4 lönd,
sem sambandið mynda, eiga eftir upp-
ástungu sænska höfundarins að hafa
hvert sína stjórn út af fyrir sig, en
koma fram sem heild út á við. Sam-
bandsstjórn Skandínaviu skal hafa á
hendi hin sameiginlegu mál, og skal
einn af konungum Norðurlanda vera
forseti bandalagsins. Hann skal velj-
ast til 5 ára af ríkisþingum allra
landanna. Tollmál og landvarnamál
skulu sameiginleg, en hvert landið um
sig hafa sendiherra og konsúla út af
fyrir sig. Hvert land haldi sinu flaggi,
en svo sje skapað nýtt flagg, sem
tákni sambandið. Hefur sænskur mað-
ur, Carl Milles, gert uppkast að sam-
bandsflaggi, og er það hvítur feld-
ur með þjóðaflöggunum fjórum í
miðju óbreyttum.
Lögr. hefur ekki sjeð sænska blað-
ið, sem greinina flytur, en hefur þetta
eftir frásögnum annara blaða, sem
ekki birta sambandslagauppkastið í
heild. Hugir margra manna á Norð-
urlöndum munu vera að sveigjast
meira og meira í þá átt, að efla sam-
band og samvinnu milli landanna, og
kom þetta mjög skýrt fram á kon-
ungafundinum í Kristjaníu nýlega,
eins og áður hefur verið minst á hjer
i blaðinu. Og sjálfsagt eru þeir ekki
fáir, sem eitthvað likt vakir fyrir
og sænska manninum, sem setur fram
þá uppástungu, sem hjer er minst á,
hvað sem úr því máli verður.
Frjettir.
Tíðin. Síðustu dagana gott veður.
Skipaferðir. „Lagarfoss“ er farinn
á heimleið frá Halifx og fer beint
til Akureyrar. „ísland“, sem ferðbúið
var til Ameríkufarar, fer ekki vestur
að svo stöddu. „Fálkinn“ kom til
Khafnar 19. þ. m.
Prestaskólahúsið gamla er nú selt
af landstjórninni Haraldi Árnasyni
kaupmanni fyrir 45 þús. kr.
„Vargur í vjeum“ er nú kominn í
bókaverslanirnar hjer í bænum.
Eldsneyti Guðm. E. Guðmundsson-
ar. Það hefur nú verið rannsakað á
efnarannsóknarstofunni hjer og segir
forstöðumaður hennar um rannsókn-
ina í skýrslu til stjórnarráðsins:
XII. árg.
58. tbl.
átti að standa á síðasta blaði, og eru
útsölumenn og kaupendur beðnir að
athuga það og leiðrjetta töluna.
„Eftir tilmælum hins háa stjórnar-
ráðs íslands hefur Rannsóknarstofan
rannsakað sýnishorn af eldsneytis-
samsteypu þeirri, er Guðm. E. Guð-
mundsson kveðst hafa gert úr mó-
mylsnu, grút, tjöru o. fl. Sýnishornið
var um 1 kg. á þyngd, dökt á lit
og daunilt. Eldsneytið reyndist
þannig:
Raki....................... 19,25%
Aska (í þurru eldsn.) .... 17,60%
Notagildi ................. 57.3°%
Eins og sjeð verður af ofanskráð-
um tölum, er askan fremur lítil og
hitagildið nálgast mjög hitagildi
steinkola, sem við mætti búast, því
það er kunnara en frá þurfi að segja,
að feiti gerir eldsneyti bæði eldfimt
og hitamikið.“
Bókaskrár Ársæls Árnasonar. Hann
gaf í sumar, sem leið, út skrá yfir
bækur þær, sem hann hefur til sölu
í bókaverslun sinni, og nú hefur hann
aftur gefið út viðbótarskrá yfir það,
sem síðan hefur bætst við. Bóka-
skránum fylgja eyðublöð undir bóka-
pantanir, og skrárnar eru sendar ó-
keypis hverjum, sem þess æskir.
Skyldu menn lesa auglýsingu um
þetta á öðrum stað í blaðinu. Þessar
bókaskrár geta komið mörgum vel,
með því að þeir sjá þar hvað um
er að velja af nýjum bókum.
Sjöfn heitir nýútk. bæklingur eftir
próf. Á. H. Bjarnason, með kvæða-
þýðingum eftir ýms merk útl. skáld.
Fallegt kver.
Bessastaðakirkja.
Kirkjan á Bessastöðum er gömul
og stór steinkirkja, miklu stærri en
þörf er á fyrir þann söfnuð, sem nú
á þangað kirkjusókn. Nú þarf kirkj-
an mikilla aðgerða, en varla rjettlátt
að ætla jarðeiganda að kosta upp á
viðhald hennar. Kirkjan er bygð fyr-
ir fje úr ríkissjóði, því Bessastaðir
voru konungsjörð, þegar kirkjan var
bygð. Áður var á Bessastöðum að-
setur æðstu valdsmanna landsins,
eins og kunnugt er, og svo var þar
lengi æðsti skóli landsins. Kirkjan er
því bygð handa fjölmenni. Jörðin
var seld fyrir lágt verð Gr. Thomsen
skáldi, og kirkjan látin fylgja. Hún
er menjagripur, sem ekki er rjett að
eyðileggja. En sje hún einstaks
manns eign, er hætt við að hún verði
lögð niður og rifin, því núv. söfnuður
í Bessastaðasókn getur komist af með
miklu minni kirkju. Núver. eigandi
Bessastaða, hr. Jón Þorbergsson
mintist á þetta í sumar, sem leið, við
Matth. Þórðarson þjóðmenjavörð, og
hvatti Matthías hann til að bjóða
þjóðmenjasafninu kirkjuna, en þá
yrði landsjóður að taka á sig kostnað
af viðhaldi hennar. Þjóðmenjavörður.
leitaði til alþingis í sumar, sem leið,
um þetta mál, en kom því ekki fram.
Líklega hugsar hann sjer, að geyma
mætti þarna einhverjar tegundir forn-
gripa og slíktvirðist vel getakomiðtil
greina. En auk þess er kirkjan sjálf,
eins og áður segir, einn slíkur grip-
ur, sem nokkru er kostandi til að
vernda frá eyðileggingu, ætti því þing
og stjórn að taka boði hr. Jóns Þor-
bergssonar.
Brjef hans til þjóðmenjavarðar, þar
sem hann býður safninu kirkjuna, er
svohljóðandi:
„Jeg undirritaður, bóndi á Bessa-
stöðum á Álftanesi og eigandi þeirr-
ar jarðar, óska hjer með að afhenda
steinkirkju þá, er á Bessastöðum
stendur og þeirri jörð minni fylgir,