Lögrétta - 14.08.1918, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
„Sambýli.a
Jakob Jóh. Smári ritstj. heí'ur
skrifað í „Landið“ eftirfarandi
ritdóm um hina nýju skáldsögu
Einars H. Kvaran:
petta er lengsta skáldsaga liöf-
undarins (318 bls.). Efnið er tekið
úr nútíðinni; mikill hluti hennar
gerist árið 1915 í Reykjavík og
kemur viö ýmiskonar fyrirbæri,
sem reyndar má finna hvarvetna
og æfinlega, en einkum hefur bor—
ið á siðan að stríði'ö hófst, bæði
lijer og annarsstaðar — f járgræðg-
ina og síngirniskapphlaupið sam-
viskulausa, sem lita má gleraugna-
laust nær því á hverjum degi. Og
af þvi rís eymd, hatur, eldsvoði
og dauði, en að lokum skina sólar-
geislar kærleikans í gegnum tvö-
falda ismúra heimshyggjunnar.—
Annars ætla jeg ekki að taka á-
nægjuna og forvitnina frá lesend-
unum með því, að rekja efnið ná-
kvæmlega, en að eins geta þess, að
sagan cr mjög hrífandi og sleppir
ekki tökum, fyr en lokið er við sið-
ustu blaðsíðuna. ,
þ>að leynir sjer ekki i þessari
sögu, að höf. v i 11 eitthvað —
vill koma einhverju til leiðar. pað
má nú reyndar sygja um alla eða
flesta list, því að orðtækið l’art
pour l’art (listin fyrir listina) er
i raun og veru vitleysa, ef það cr
skilið svo þröngt, að listamaður-
inn megi ekki hafa neitt fyrir aug-
um annað en það, að „skapælista-
verk“ — auðvitað eftir einhverjum
„listreglum“. Listin getur ekki,
frekara en t. d. trúarbrögð, visindi
o. þvíl.‘ einangrað sig langt fyrir
ofan — eða neðan — lífið; hún
verður að hljóma sem einn tönn-
inn í voldugum samlireim lifsins.
Fyrir þvi á listin t. d. að vera sið-
ferðileg (mórölsk) i orðsins víð-
ustu merkingu, vera innblásin
þeim anda og þeirri viðleitni, sem
mennirnir á hverjunx tima telja
fegursta og besta. — En á hinn
bóginn verður að gæta þess, að
listin sje ekki gerð ambátt vís-
inda, trúar, siðfræðikerfa og al-
menningsálits. Og einkunnarorð-
in l’art pour l’art eru að vissu leyti
rjettmæt mótmæli 'gegn' þeii’ri
þrælkun listarinnar undir hin
„einkaleyfðu sannindi“ i siðii’æði
og lifsskoðunum, sem alt af vill
hefjast af nýju, og. þá'helst, er
eitthvað nýtt kemur fram — eitt-
hvert útsýni opnast. pá vilja tröll-
in (i ósjálfráðri sjálfsvörn) stinga
sólinni ofan i askinn og láta lokið
yfir. En allir askar veraldarinnar
eru, svo sem kunugt er, of þröngir
fyrir sólina, svo að tröllin viixna
alt af fyrir gýg,er til lengdar lætur.
Unx Einar H. Kvaran má reynd-
ar segja, alveg sjerstaklegá, að
hann vill eitthvað með list sinni
— annað en það að lýsa hversdags-
lífi hversdagsmanna á listfengan
liátt. Og það er ekki ei'fitt að sjá,
hvað það er, sem hann vill veita
styrk og liðsinni. pað er i fyrsta
lagi kærleikiskenning kristindóms-
ins og annara trúarbragða — ekki
væmin prjedikun um „kæi'leik“ al-
ment (einkunx tjl guðs, senx nxenn
sjá ekki, en síður til aumingjanna,
sem mennsjá),prjedikun,sem van-
helgar guðs nafn og orð lians með
því að breiða þau eins og blæju yfir
í-anglætið hjá höfðingjum þessa
heim, — heldur spámannleg og
postulleg krafa um kæi'leik í verk-
inu, sjálfsafneitun og sjálfsfórn.
Hann vill ekki, eins og kirkjan
lxefitr oft gert sig seka í, þjóna guði
á helgum óg mammoni alla vik-
una, heldnr gera alt lífið að verk-
legri og starfandi guðsdýrkun, sem
sameinar allar. öldur sálarlífsins i
eina stefnu. Og lxonum tekst snild-
arlega að flytja þenlia forna, en þó
síunga boðskap —- unx kærleiksfult
sambýli.
í öðru lagi og i nánu sanxbandi
við það, sem nú var um rætt, vill
hann vekja athygli á og unxhugsun
nm sjerstaka lífsskoðxm — lífs-
skoðun spíritista. Um þau dular-
fullu fyrirbrigði, sem gerast í bók-
I4r
inni, ætla jeg’ ekki að ræða. pau
eru að eins rjettmæt notkun ái'eið-
anlegra staðreynda. En yfirbygg-
ingin, 'scm reist er ofan á þann
grundvöll, er trúin á sambýlið
— náið sambýli vort hjer i heimi
við önmu' svið eða ásýndir (as-
pects) tilverunnai'. Við erum ekki
einangraðir hjer á jörðinni, ekki
einmana eldneistar á hjarni al-
heimsins, með alt óvíst, nema út-
sloknunina. Bál æðri tilveru logar
mitt á mcðal voi', ósjeð af flestum.
Og sem önnur bál getur það haft
áhrif til góðs og ills.
Reykurinn af þcssu báli getur
stundum virst all-ægilegur. pað er
ekki ánægjulegt, að hugsa sjer
„máttarvöld helvítis“ starfandi af
alefli frá ósýnilegum heimi og sitja
um hvei'ja illa hugsun eða verk
mannanna, til þess að efla enn
nxeir framgang hins illa. Hvort
þetta er svo, eða hvern veg er liátt-
að áhrifum og veldi hins illa í
hciminum, læt jeg ósagt. En höf.
nxun ef til vill segja sem svo, að
auðvitað væri best, að vera laus
vil alla „nxakt myrkranna", bæði
þessa heims og annars, en að við
því verði að gera, sem er — fara
með hana eins og bakteriur og
annað skaðvæni, berjast gegn því
og útrýma því. Og þar á ofan sjeu
hin góðu völdin æ máttugri — hið
jákvæða, sem byggir upp, sterkai'a
cn hið neikvæða, scm rífur niður.
Og við lestur Sambýlis verður sú
trú æ öflugri, sem skáldið (Sigf.
Bl.) lýsir i þessuni línum:
Eins og konungur himnanna kunni’
ekki ráð,
eins og kærleikinn sigri’ ekk'i alt.
Svo þrungin senx bókin er af
hugsunum og djúpvitrum ihugun-
um og þótt höf hafi ákveðið mark-
mið með henni, þá verður hún
aldrei að í’itgerð. Efnið ber ekki
listina ofurliði. Höf.vefur alt þetla,
sem nú var talið, inn i glitrandi
vef lifandi atburða og leiðir oss
fyi’ir sjónir persónur, menn með
holdi og blóði, sem vjer könnumst
við. Hver persóna er með sínum
greinilegu einkennum, lifir sínu
lífi, en er ekki brúða í hendi höf-
undarins. Og þcgar lcsandinn legg-
ur bókina frá sjer, er hann orðinn
gagnkunnugur persónunum.
Lýsingin á sálarlífi Jósafats,
braskarans, er snild, bæði á meðaxi
hann er heill heilsu i velgengni,
og eftir að hann hefur slasast og
liggur dauðvona á spitalanum.
Ekki liefði verið óliklegt, að sam-
lxengið i sálarlifi hans Ihefði eitt-
hvað losnað hjá skáldinu, er hann
tekur sinnaskif tum, en svo er ekki.
Má t. d. benda á það atriði, ,að til
þess siðasta er hann lxálft um hálft
á því, að Gríma liafi kveikt í hús-
inu. Frásögnin Um ói-áð Jósafats
og baráttuna við draugxnn er stór-
kostleg. par er djúpsæ sálkönnun
(psykologisk analyse), sem varla
getur aðra slíka í bókmentum
vorum.
Sanxa snildarbrágðið er og á
Grímu, þvottakerlinguiini, sem
Jósafat lýsir svo, að liún sje „varg-
ur og ilmálg og þjófótt“. par
kemur, fyi’ii’ utan listina, einna
greinilegast í ljós lxugarþel höf-
undarins gagnvart olnbogabörn-
um mannfjelagsins, skilningur
haivs á eðli þeirra og kærleikurinn
til þeirra — og það án þess að
fegra þau á nokkurn liatt. Griiua
er vargur og lýsing Jósafats á
henni ekki svo fjarri lagi — en
hún er einnig iðjusöm, trúlöst og
kærleiksrík alt til dauðans. Höf.
sjer inn fyrir skráp þann, sem lífs-
kjöi'in hafa saumað utan um lxana,
og sjá — þar endurspeglast dýrð
guðs í syndugri og vanmáttugri
mannssálinni.
Gurinsteinn læknir og frú Einn-
dal eru þær persónur sögunnar, er
vii’ðast standa næst höfundinum,
og hcfði þvi mátt búast við, að
þau yrðu annaðhvort fegruð eða
ógreinileg. En svo cr þó ekki. pau
cru lifandi sálir, með kostum, göll-
unx og breyskleika, eins og ger-
ist, cn raunar af betra tæginu í
andlegunx efnum.
Siggi liili er sú persónan, sem
helst gæti oi’kað tvímælis um. Jeg
á ekki við dulsýnir hans, heldur
hitt, að altaf er mikill vandi fyrir
fullorðna, að láta börn haga sjer
og tala eðlilega. Greindarmaður,
scm jeg talaði við um þetta fyrir
skömmxx, hjelt því fram, að Siggi
talaði of rökrjett og fullorðins-
lega (hann er 4 ára), og að óeðli-
legt væri, að hann vissi urn það, tið
dauði litla bróður hefði e. t. v.
vci’ið að kenna slóðaskap læknis-
ms. Hónum þótti óliklegt, að móð-
ir hans hefði vei’ið að fræða hann
um það.
Hvað fyi’ra ati’iðið snertir, þá
held jeg ekki, að það hafi við rök
að styðjast. Börn eru einkar þrá-
lát við að rekja sinn hugsanafei’il,
þótt fullorðnir vil ji bx’eyta urntals-
efni. Og Siggi litli talar, að mjer
finst, eins og við mætti búast af
vel gefnu og hugsandi barni. Börn
hugsa, frckara en fullorðnir, unx
dýpstu rök tilverunnar; þau hugsa
„nxetafysiskt“. Og því ern orð
barnanna einatt áþekk orðum
spekinganna. Hvað síðara ati’iðið
snertir, má ef til vill segja, að Siggi
hafi heyrt það hjá vinnufólki eða
yfirleitt í viðtali mömmu sinnar
við aðra. Og hugsast gæti einnig,
að móðir hans hefði sagt honum
það, sjer til afþreyingar. Við erum
þvi miður flest of óvarkár í tali
okkar við börn. En jeg vei'ð að
segja það fyrir mig, að lxeldur
liefði jeg kosið, að þessu væri
slept.
Unx Sambýli mætti skrifa lieila
í’itgerð, en einhversstaðar verður
að nema staðar, og læt jeg því
nægja þessi fáu umxnæli á við og
dreif. Bókmentum vorum er nxik-
ill gróði að bókinni og vil jeg ráða
sem flestum til.að eignast hana.
Hún kostxxr kr. tx,50, og er þeiri'i
upphæð betur vai’ið fyrir hana,
en margt annað, senx xxienn eyða
fje til.
Frjettir.
Grasbrestur er sagður íxxikill
víðast hvar á landinu, enda hefur
verið nxjög þurviðrasaixxt undaix-
farið. Úr einuni stað í Skagafirði
er t. d. ski'ifað, að af túixi, sem
áður gaf af sjer 60 liesta, hafi íxú
að eins fengist 6, og 10 hestar af
öðru, seixi áður gaf 120. Og hjer í
Rvík hafa að eins fengist 13 hestar
af túni einu, sem áður hafa fengist
af 40 lxestaf. Axistaix úr sýslum er
sagður xxxeii’i grasbrestur exx dæmi
sjeu til síðustu þrjá áratugina. Hey-
skapur kvað víða helst vera stund-
aður þar senx aldrei hefur verið
s’legið áður, út unx mýrar og upp
xun heiðar, þvi að varla sje ljár
berandi i útengjar og tún nú litlu
betur sprottin en þær vox’u áður.
Afli. Síldveiðarnar ganga nú
nxjög tregt norðanlands og' vestan,
eixda hefur gæftaleysi hanxlað
nokkuð á síðkastið. Á ísafix’ði hef-
ur hæstur afli oi'ðið 1500 tunnur
á bát, cn flestir lxafa felxgið all-
miklu nxinna. Á Siglufirði hafa
sumir vjelbátarnir aflað sæmilega,
eix togararnir tiltölulega nxildu
xxiinna, eiixn t. d. að eins 700 tunn-
ur. Síldaraflinn hefur allur verið
áætlaður unx 60 þús. tunnur og
talið að sumir útgerðarmenn nxuni
tapa á veiðunum. — Aðrar fisk-
veiðar ganga aftur á nxóti ágætlega
bæði hjer syðra og nyrðra — skxit-
xxrxxar cru nú óðunx að koma inn
og hafa aflað frá 20 og upp í nær
40 þús. —• Hákarlaskip eitt, seixi
gert er út lijeðan, hefur líka aflað
vel, fengið alls 300 lifrartunnur.—
Rán, sem nxf er gei'ð út frá Ný-
fundnalandi, hefur aflað þar ágæt-
lcga, til jafnaðar allhátt á annað
hundrað tunnur á viku. — Margir
stunda líka silungs- og laxveiði í
áixunx hjer í kring í sunxai’leyfi
sínu og' veiða vel. T. d. fjekk pró-
fessor Guðm. Magnússon í júlí-
mánuði. 130 ]axa í Elliðaánum.
HF. DVERGUR
trjesmíóaverksmidja og timburverslun Hafnaríjarðar.
Flygenring & Co.
Hafnarfirði. . , Sími 5.
hefur nú til sölu nýkomið sænskt tinxbur af öllum algengum stærð-
um, þar a nxeðal íxiikið af bátavið. — Enn fremur hurðir, glugga,
lista alls konar og' aðra smiðisgripi.
Gagnfræðaskólinn
i Fiensborg* i Hafnarfirdi.
Nýsveinar og eldri nemendur, sem hafa í lxyggju að ganga í gagn-
fræðskólann í Flensborg næsta skólaár, veröa að hafa sótt unx skólavist
til undirritaös fyrir i. okt. þ. á. Inntökuskilyröi eru: aö nemandi sje
fullra 14 ára aö aldri, hafi lært þær námsgreinir, sem heimtaðar eru til
fermingar, hafi óflekkað mannorð og engan næman sjúkdóm. Þeir, sem
vilja setjast í 2. eða 3. bekk skótans og eigi hafa tekið próf upp úr yngri
deildunum, verða að ganga undir pióf að haustinu og sýna að þeir sjeu
hæfir til að flytjast upp, Námstími er frá 1. okt. til 30. apríl; unisókn
xer bundin viö allan námstímann. Stúlkur jafnt og piltar eiga aðgang að
skólanum. .
Sökum dýrtíðar fellur heimavist skólans. niður að þessu sinni. Utan-
bæjamemendum er vissara að hafa með sjer rúmföt.
Hafnarfirði 29. júlí 1918.
Ögmundur Sigurdsson.
Skipaferðir. Willemoes konx ,
hingað unx miðja síðastl. viku með
steinolíufarm, seixi fara á til Noi'ð-
ui’- og Vesturlandsins, nema uixi
1000 tunnur, sem lxjer voru tekn-
ar. — Gullfoss kom hingað á
mánudagsmorgun frá Ameríku og
hafði hrept ilt veður og láskast
eitthvað lítillega. Hann konx með
um 800 snxál. af ýmsunx varningi
og fimm fai’þega: stórkaupmenn-
ina Carl Olsen og Gai'ðar Gíslason,
Villx. Kixudsen fulltrúa, Axel Krist-
jánsson og fx’k. G. Guðxxiundsdótt-
ur. — Daixskt timburflutningaskip
á leið til Berufjarðar strahdaði á
laugard. i Vestmannaeyjum. —
Borg er komin til Englands. —
Botnía á að fara frá Khöfn á laug-
ardaginn. — Seglskip mörg liafa
verið lijer í förum og við fisk-
flutning og eru þrjxi þeiri’a nú ný-
fai’in til Spánar aftui’.
Lík Jónasar sál. Jónassonar var
flutt til Akureyrar með Villeixxoes,
en sorgarathöfxx fór áður fraxxi hjer
í dómkirkj unni.
Árni Eggertsson, verslunarfull-
trúi landsstjórnarinnar í Ameríku,
hefur dvali hjer heima síðan ,Gull-
foss‘ kom að vestaxx snenxma í júli,
en fer nú með hoxxunx vestur aftur.
1 gærkvöld var hoxxunx lialdið all-
fjölment sanxsæti og' lxjelt Ben.
Sveinsson alþm. aðalræðuna fyrir
heiðursgestinum og nxintist starfa
lians bæði fyrir ísland og fyrir
Winnipeg, en lxann svaraði íxxeð
ræðu. Guðxxx. Finnbogason talaði
uni samvinnu nxilli Austur-íslend-
inga og Vestux'-íslendinga en Indr.
Einarsson mælti fyrir minni Eim-
skipafjelags íslands og auk þess
töluðu ýmsir fleiri. Saxxxsætið stóð
fram á xxótt.
Frá Vestmannaeyjum. þar er
nýstofnað hlutafjelag i því skyni,
að konxa upp vönduðum björgun-
arbát handi Eyjunum. Hafa safn-
ast þar 4Q þús. kr. til fyrirtækis-
ins, en alþingi lxefur samykt 40
þús. kr. fjárveitingu til þess, ef
fjelag rísi upp, sem fyrir því vildi
beitast. Nú er Sigurður Sigurðsson
lyfsali og skáld, sem er einn í fje-
lagsstjórninni, kominn hingað til
bæjarins, sendur af fjelaginu, til
þess að afla upplýsixxga um kostn-
að við snxíðar og útbxxnað bátsins.
Fossanefndin. Frá Köfn er sím-
að 12. þ. 111.: „Fossanefndin er
konxin aftur úr ferð sinxxi til Svi-
þjóðar og Noi'egs. Formaður
nefndarinnar var á konungs fundi
í dag, en hefur óskað eftir því, að
nefndin fái að koma á fund fossa-
fjelagsins ísland á morgun,“
Mannalát. 6. þ. m. andaðist á
Hi'ólfsskála á Seltjarnarnesi Pjet-
ur bóndi Sigurðsson, merkur mað-
ur og vel xxietinn, faðir Sigurðar
skipstjóra á „Gullfossi“, en bróðir
Ingjalds sál. á Lambastöðum og
þeirra systkina. — Nýlega cr dáinn
á Bjarnastöðum í Dölum Magnús
Guðlaugsson snxaskamtalæknir,
um sjötugt.
„Kári“ lieitir nýtt blað, sem far-
i'ð er að koma hjer út, og er útg.
og ábyrgðarm. Erásmus Gíslason.
Hann hefur oi'ðið fyrir rangindum
og illi’i meðferð frá yfirvalda hálfu,
eins og drepið hefur verið á áður
lijer í blaðinu, og á nú í málaferl-
unx xit af því, bæði hjer og fyrir
hæstarjetti. par hggur fyrir krafa
fi-á honum á hendur landsstjórn-
inni uni 30 þús. kr. skaðabætur
fyrir langa setu í gæsluvarðhaldi,
en liann hefur nxeð dómi vei'ið
sýknaður af þcirri sök, sem á liann
var borin. „Kári“ mun nú eiga að
gera að umtalsefni framkomu
ýmsra manna í þessari viðui’eign,
nx. a. Odds Gíslasonar yfii’rjettar-
málaflutningsmanns, senx flutti
sakamálið gegn E. G„ og Eiriks
Einarssonar, sem settur var sýslu-
nxaður í Árnessýslu meðan á nxála-
rekstrinum stóð.
Birgðir af pappír liafa nú lengi
lcgið hjer niðri á Hafnarbakkan-
um og fá eigendur ckki leyfi til
að hreyfa hann þaðan fyrir hinni
nýskipuðu innflutn.nefnd, hvernig
senx viðrar. En hvers vegna hún
vill halda pappirnum þarna, valda
ef til vill skemdum á honum og
baka eigendum óþægindi og óþax-fa
útgjöld, sem auðvitað vei'ða að
leggjast á pappírinn, — það er
mönnunx ráðgáta.
Jarðskjálftakippur fanst aðfara-
nótt þriðjudagsins hjer í Reykja-
vík og' víðar unx Suðurland.
Alþingi hefur verið stefnt sanxan
2. sept. næstk. til þess að leggja síð-
ustu hönd á samningana, áður en
þjóðaratkvæðagreiðslan fer franx.
Bæjarfyrirtæki. Bæjarstjórnin
hjer liefur nxi ákveðið að koma
á stofn og reka skósmíðavinnu-
stofu og falið foi’stjórn liemiar
Jóni Stefánssyni. Einnig ætlar
bærinn að koxxia hjer upp alixxenn-
ingseldhúsi, eins og nú tiðkast i
möx’gum bæjum erlendis. Er lof-
ox’ð fengið fyrir íxauðsynleguixx á-
höldunx og búist við að eldhúsið
geti tekið til starfa um næsta
nýár.
/