Lögrétta - 25.09.1918, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
ióí
Með rjettu hefur því verið haldið
fram úr ýmsuni áttufn, að nú ríði
á því að veita dönsku þjóðinni
sanna og áreiðanlega þekkingu á
íslandi, hinni fögru og inikilfengu
náttúru þess, á þjóðinni sjálfri,
sögu hennar og höguin. Hjer verða
háskóli og kennaraskólar, lýðskól-
ar og lærðir skólar að taka hönd-
um saman og leggjast öll á eitt i
þessu tillili. pótt tsland sje í inörg
hundruð mílna fjarlægð hjeðan,
þótt tunga þjóðarinnar sje næsta
ólik tungu Dana, þá verður nú ís-
land að fá að skipa það rúm, sem
því ber í meðvilund dönsku þjóð-
arinnar og almcnningsáliti. pá
niun elskan til þessa lands og þjóð-
ar og gleðin yfir sambúðinni við
hana smámsaman og eins og af
sjálfu sjer lifna með Dönum að
sama skapi sem þeir læra að meta
sjálfa sig og fá rjetta ást á sjálf-
um sjer, því að i þessu tilliti er
dönsku þjóðinni býsna ábótavant,
og i því tilliti er ekki hvað minst
að læra af íslendingum.
Og svo er loks eitt, sem jeg að
endingu verð lítilsháttar að drepa
á. í greininni sem jeg gat um í upp-
hafi var á það bent, hver skylda
hinni k r i s t n u dönsku þjóð bæri
til að breyta sem kristinni þjóð
með ábyrgðartilfinningu kristinn-
ar þjóðar gagnvart islensku bróð-
urþjóðinni. Jeg vil hjer fara enn
lengra. Jeg lúka ekki við að segja
það fullum fetum: Danska kirkjan,
danskur safnaðarlýður verður að
komast í kristilegt systursamband
við íslensku kirkjuna, íslenskan
safnaðarlýð. petta mun verða tor-
skilið ýmsum hinna döiisku og ís-
lensku stjórnmálamanna og ýms-
um öðrum, er ekki eru við stjórn-
mál riðnir. Slíkt kemur síst flatt
upp á mig. En jafnsatt er það eins
fyrir þvi, að í safnaðarlífinu
streyma dýpstu lífslindirnar, hinar
eilifu lífslindir flytjandi þjóðlífinu
kraft og kærleika. Og ekkcrt fær
sameinað tvær þjóðir jafn einlæg-
lega og innilega sem lifandi með-
vitund þess að vera eitt í drotni.
Jeg hef á öðrum stað ritað itarleg-
ar um þetta efni. Hjer vildi jeg að
eins mega undirstrika, að eins og
það verður eitt lielsta framtíðar-
verkefnið að reyna að koma á fót
þjóðlegu samlifi með Dönum og
íslendingum, eins verður það
framtíðarefni hins danska safnað-
arlýðs að rjetta systurkirkjunni
íslensku, hinum íslenska safnaðar-
lýð, höndina til hjartanlegrar sam-
vinnu og bæta úr þeirri vanrækslu,
sem kristnir Danir hafa gert sig
seka í öldum saman og kynslóð
eftir kynslóð, að láta þeim vcrk-
efnum ósint, sem hinni dönsku
kirkju bar skylda til að sinna, svo
sjálfsögð sem þau voru.
(Dr. J. H.)
Rússland og Síbería.
2. ágúst í sumar var birt í Tokio
í Japai) opinber tilkynning um á-
standið í Sjberiu. Segir þar frá við-
ureign Czekoslovaka við Síberiu-
búa og herflokka þá, sem þýskir,
austurrískir og ungverskir her-
fangar höfðu myndað þar og áður
hefur verið frá sagt. Síðan segir
að stjórn Bandaríkjanna hafi ný-
lega snúið sjer til stjórnarinnar í
Japan með uppástungu um, að hún
ki'ygði við sem fyrst og sendi her-
flokka til Síberíu til styrktar
Czekoslovökum. JapÖnsku stjórn-
inni er mjög ljúft að verða við
þessari ósk frá Bandaríkjunum,
segir í tilkynningunni, og hún hef-
ur ákveðið að bregða undir eins við
og senda herflokka til Vladivo-
stock. En jafnframt segir þar, að
japanska stjórnin óski að halda
varalilegri vináttu við Rússland;
hún ætli ekki að svifta það landi
og ekki að grípa fram í innanríkis-
mál þess, heldur ætli hún, undir
eins og því takmarki sje náð, sem
á undan er nefnt, þ. e. að rjetta
hlutskifti Czekoslovaka í Síberíu,
að kalla herflokka sína heim og
láta þá Rússa ejtir sem áður halda
fullkomnum yfirráðum yfir land-
inu, hæði í stjórnmálum og her-
málum.
Um þessar ráðstatanir Banda-
ríkjamanna og Japana hirti vara-
ntanríkisráðherra Breta, Cecil la-
varður, skýrslu í enskum hlöðum.
Hann segir þar, að það sje skoðun
Bandaríkjastjórnarinnar, er mjög
grandgæfilega hafi vegið allar
málsástæður, að ef bandamenn
færu með herafla að grípa fram í
gang málanna i Rússlandi, mundi
það fremur verða til þess að auka
þau vandræði, sem nú sjeu þar, en
til þess að bæta úr þeim; nnmdi
t’remur gera Rússlandi tjón en
gagn. Hervaldsmilliganga sú, sem
um hefði verið tafeð og upp á hefði
verið stungi, gæti ekki haft annan
höfuðtilgang en þann, að haigt yrði
að ráðast aftur með her að pjóð-
verjum að austan, og miðaði þa,
að áliti Bandaríkjastjórnarinnar,
fremur til þess, að bandamenn not-
uðu sjer Rússland, en til liins, að
þcir kæmu þar fram til gagns hinni
rússnesku þjóð. Hún yrði þá að
eyða kröftunum í það, að fæða i
landinu erlendan her, í stað þess
að nota þá til þess að fullnægja
sínum eigin þörfum. Við beinum
uú öllu okkar afli að því takmarki,
að vinna á vesturvígstöðvunum,
segir í skýrslunni, og Bandaríkja-
stjórnin telur það óhyggilegt að
sundra kröftunum. Eftir hennar
skoðun er það eitt hægt að gera
þarna austur frá, að veita Czeko-
slovökum hjálp og stuðning gegn
her hinna þýsku og austurrísku
herfanga, sem veitast þar að þeim,
og svo að styðja alla viðleitni hjá
Rússum sjálfum til sjálfstjórnar
og sjálfsvarnar, ef þeir vildu þann
'stuðning þiggja (þ. e. til uppreisn-
ar gegn Bolsjevíka-stjórninni),
hvort sem heldur væri í Vladivo-
stock, á Murmanströnd eða í Ark-
angelsk. Bandaríkin og Japan sjeu
einu ríkin sem nú sem stendur geti
tekið í taumana í Síberiu svo að
nokkru nemi. pví hafi stjórn
Bandarikjanna stungið upp á því
við Japansstjórn, að hvor þeirra
um sig sendi nokkrar þúsundir her-
manna til Vladivostock, er vinni
að því i sameiningu, fyrst og
frcmst að taka Vladivostock undir
sín yfii’ráð, en síðan að trygg'ja
landið að baki Czekoslóvökum, er
sækja fram að austan vestur á bóg-
inn. —- Bandaríkjastjórnin hefur
gefið út samskonar yfirlýsingar og
Japansstjórn um, að hún ætli sjer
ekki að skerða yfirráð Rússlands
að ncinu leyti, og stjórnir Breta,
Frakka og ítala, liafa fallist á
þetta, segir i cnsku skýrslunni.
Norður við Murmansströndina
höfðu Rússar látið af höndum við
Finna litla landræmu, er setti Finn-
land i samband við Norðuríshafið.
í þeirri landræmu er bærinn
Petsjenka. En herflokkar banda-
manna þar nyrðra brugðu þá við
tóku Petsjenka. Og er sambandið
varð eftir þvi sem á leið nánara og
nánara milli Fiiyíia og pjóðverja,
urðu bandamenn meira og meira
hræddir um, að þeir mundu taka
yfirráð yfir Murmansstrandar-
höfnunupi og þá um leið járn-
brautinni þaðan suður í Rússland.
peir juku þvi lið sitt á Murmans-
ströndinni af mesta kappi, en her-
lið nokkurt höfðu þeir haft þar
áður, fyrst og fremst sjólið, sem
varði ströndina meðan verið var
að flytja þangað það efni lil járn-
brautarinnar, sem að þurfti að
flytja, og síðan landlið, sem tók
þar aðsetur eftir að byltingin hófst
í Rússlandi. pcgar Bolsjevika-
sljórnin tók við völdum, var þar
fyrir nokkurt lið frá bandainönn-
um. En Bolsjevíkum var illa við
það, og cr bandamenn fóru að auka
það og færa sig suður á bóginn,
motmælti stjornin í Petrograd því
harðlega, en þau mótmæli voru að
cngu höfð hjá bandamönnum. í
júnimánuði i sumar hafði banda-
mannalierinn tekið undir sin yfir-
ráð Kolaskagann og Austur-Kare-
líu-hjeruðin. Með þeim voru þar
að verki rússneskir flokkar, sem
risið höfðu upp gegn Bolsjevika-
stjórninni. peir liöfðu vald yfir
járnbrautinni suður að Kem, sem
er vestan við mynni Onegaflóans,
er gengur inn frá Hvítahafi. hinn-
ar gerðu sig líklega lil að taka Kein,
en þá var lið bandamanna þar
skvndilega aukið, og i lok júnimán-
aðar voru um 10,000 Frakkar og
Serbar landsettir í Arkangelsk og
þvi var lýst yfir, að lier banda-
manna ætti að vernda hjeraðið
fyrir árásum frá herfangaliði mið-
veldanna. Síðan hafa bandamenn
gert samning við hina innlendu
fylkisstjórn þama í nyrsta liluta
Rússlands, Murans landssvæðinú,
viðurkent sjálfstæði hennar og
beitt henni fyrir mótstöðuna gegn
rikisstjórninni i Moskvu, og kalla
svo að þeir styðji hana. Eftir þeim
samningum eiga allir vopnaðir
rússneskir flokkar þar i hjeruðun-
um að standa undir yfirstjórn, sem
hin innlenda fylkisstjórn skipar.
Fulltrúar bandamannaþjóðanna
eiga að styðja að myndun þessara
innlendu hersveita og hjálpa til að
vopna þær og æfa og sjá þeim
fvrir fæði. Fylkisstjórn Murmans-
landsins skal ráða öllum málum,
er snerta stjórn hjeraðanna heima
fyrir. Fulltrúar bandamannastjórn-
anna skuldbinda sig til að-sjá hjer-
uðunum fyrir aðflutningum á mat-
vælum, verksmiðjuiðnaði og öðr-
um nauðsynjavörum, svo lengi
sem hægt sje. í niðurlagi samnings-
Þýskalandi. Capella, flotaniálaráSh.
Þjóöverja, hefur lagt niður embætti,
en viö hefur tekið Behnke flotafor-
ingi.
A Salonikivígstöðvunum hefur her
Serba sótt allmikiö fram í Struma-
dalnutn og Búlgarar hrokkiS þar
undan.
Eftir siðustu fregnum að dæma,
hallar nú á bapdamenn i viðureign-
ir ni i Norður-Rússlandi og Síberiu.
Fregn frá 18. þ. m. segir, að her
Bilsjevíka hafi sigrað á herstöðvun-
um sunnan við Arkangelsk, og i síð-
ustu útl. blöðurn er sagt, að Czekko-
slovakar sjeu illa staddir. í ensku
fregnunufn segir, að þeir liafi unnið
bandamönnum gagn með því að
draga austur þangað þýskan her,
sem ella hefði verið beitt á vestur-
vígstöðvunum. Þjóðverjar og Bolsje-
víkar hafi um 100 þús. manna her i
Norður-Rússlandi.
1.750.000 Bandarikjahermenn eru
nú komtiir til Frakklands. segir fregn
frá 23. þ. m.
ins seg'ir, að öll liugsun um land-
vinninga þarna sje bandaþjóðun-
um fjarlæg; takmark þeirra sje
að eins að verja Murmansströnd-
ina til þess að skila henni síðar inn
í hina væntanlegu, sameinuðu rúss-
nesku ríkisheild.
pýskar raddir segja, að bak við
töku Murmansstrandarinnar liggi
hjá Englendingum víðtækar ráða-
gerðir um verslunarhagsmuni og
samgangnayfirráð á ókomnum
tíma. peir hafi hugsað sjer að opna
þar m. a. nýja leið austur til Ind-
lands.
Síðustu frjettir.
Það er í sífellu barist á vesturvíg-
stöðvunum. Þjóðverjar færa herlínu
sína undan, austur á bóginn, og gera
sjer far um að stytta hana sem mest.
og ná sem bestum varnarstöðvum, en
her bandamanna sækir fast fram á
eftir. Nokkuð vantar þó enn á, að
bandamenn hafi fengið aftur þaö
svæði, sem Þjóðverjar tóku i sókn-
inni í sumar. En um miðjan þennan
mánuð hófu bandamenn sókn fyrir
sunnan og austan Verdun, hjá kast-
alanum Mihiel, en þar hafa Þjóðverj
ar frá því höfuðsókn þeirra var beint
að þeim stöðvum, haldið mjóum fleyg
er skagaði vestur úr herlínunni, og
eru þar hæðir, sem mikils þykir utn
vert i hernaðinum. En nú hafa banda-
menn náð þessuni fleyg og' jafnað
þar herlinuna. Var það lið frá Banda-
ríkjunum, sem mest gekk þar fram
Hafa þandamenn skotið með lang-
drægum fallbyssum á Metz, segir
fregn frá 20. þ. m.
Fregn frá 16. þ. m. segir að stjórn
Austurríkis hafi birt opinbera áskor-
un til allra ófriðarþjóðanna um að
korna á ráðstefnu i hlutlausu ríki
og ræða i einlægni friðarskihnála,
án þess að binda fastmælum fyrir
fram, hverjir þeir skyldu vera. í á-
skorunittni segir, að miðveldin sjeu
sarrtmála um friðarskilyrðin. Ekki
hefur þetta fengið góðar uijdirtektir
hjá stjórnum bandamanna. Balfour
hefur mótmælt því i enska þinginu
og Lansing, utanrikisráðh. Banda-
ríkjanna, hefur varla viljað við þvi
líta. Fregn frá 19. þ. m. segir, að
stjórn Bandaríkjanna hafi þegar af-
hent svar sitt, en um orðalag þess
er ekki getið. Fregn frá 20. þ. m.
segir, að þeir lýsi yfir því hvor um
sig, Clemenceau og Scheidemann,
jafnaðarmánnaforinginn þýski, að
cfriðnum verði haldið látlaust áfram.
f opinb, tilk. ensku segir, að til
standi stjórnarskifti í Þýskalandi. Dr.
Solf eigi að taka við af Hertling
kanslara og þeir Scheidemann og
Erzberger að koma inn í stjórnina.
En jafnframt er þó sagt, að Þjóðverj-
ar mótmæli þessu. -Yngri fregn segir,
að jaínaðarmenn skorist undan að
eiga þátt í myndun nýrrar stjórnar í
Frjettir.
Tíðin hefur verið afskaplega köld
að undanförnu, frost á hverri nótt
og viða hefur snjóað niður í bygðir,
en fjöll öll orðin hvít að ofan. —
dag er veðrið hlýrra en áður.
Aflabrögð. Botnvörpungarnir, sem
þorskveiðar stunda nú, afla vel. Frá
Akureyri er sagt i gær, í skeyti til
Mrg.bl.. að fyrir helgina hafi aflast
töluvert af síld á Siglufirði. Einn
vjelbáturinn fjekk 150 tn. á föstud.
og laugard. og öll skipin nokkurn
afla, kring um 50 tn. hvert.
Skipaferðir. fiotnia kom frá Khöfn
20. þ. m. og fór aftur 23. Með henni
fóru margir farþegar, þar á meðal
frú Kristín Jacobson og frk. Helga
dóttir hennar, og verða þær í Khöfn
næstk. vetur. — Gullfoss kom að
vestan 22. þ. m. — Lagarfoss fer
vestur í dagí — Francis Hyde kom
frá Englandi 22. þ. m.
Spánska veikin er hjer á gangi enn
og legst þungt á suma. í skeyti fr;i
19. þ. m. segir, að hún magnist þar
í borginni.
Ný sönglög. Innan skamms er von
á nýju sönglagahefti eftir Sigfús Ein-
arsson tónskáld og verða þar i 12
lög, en fremst er þar Iag við kvæði
Jónasar Hallgrímssonar „ísland far
sældafrón.“
Dáin er hjer í bænum kvöldið 22.
þ. m. frú Helga Johnson, kona Ólafs
Johnsons konsúls, en dóttir P. Thor-
steinssons kaupmanns, 34 ára gömul.
Hún hafði lengi verið mikið veik af
sykursýki. Gáfuð og góð kona, segja
kunnugir.
Strand. Vjelbáturinn „Björgvin
sem átti að flytja vörur frá Eyrar-
bakka til Rvíkur, slitnaði upp síðastl.
mánud. og rak í land á'Eyrarbakka
Brotnaði nokkuð.
Skipi sökt. Nýlega var sökt skipi
sem var á leið hingað með kol til
landsstjórnarinnar frá Englandi.
Veitt sýslan. Forstaða skrifstofu
fyrir utnsjón mæli- og vogaráhalda
var 20. þ. m. veitt Þorkeli Þorkels-
syni kennara á Akureyri.
Eiríksjökull.
Ferðasaga eftir Guðm. Magnússon.
Frh.
Borgarfjörðurinn
er tvímælalaust sumarfegursta
hjerað landsins. pau hjeruð, sem
komið geta til greina til saman-
burðar, eru Fljótsdalshjeraðið og
Suðurlandsundirlcndið (Árn. og
Rang.v.-sýslur), en hvorugt þeirra
hjeraða nær Borgarfirðinum að
sviptign og tilbreytinga-auði. Eyja-
fjarðardalurinn, miðhjeraðið úr
Skagafirði og Miðdalirnir í Dala-
sýslu eru alt eipkar fögur hjeruð
og búsældarleg, en þau hafa ekki
aðra eins prýði til að bera og Borg-
arfjörðurinn. Margar einstakar
sveitir eru yndislega fagrar, en þær
eru þá of litlir blettir til þess að
geta komið til samanburðar við
þetta mikla lijerað, sem auk þess
að bera i faðmi sínum ótal fagra
Ný bók,
Insta þráin, (Den store Hunger),
eftir Jóhann Bojer. pýtt hefur
Björg p. Blöndal. Ágæt tækifæris-
gjöf. Fæst hjá bóksölum.
pór. B. porláksson.
bletti, er einmitt fegurst og svip-
mest þegar á það er litið sem heild.
Jeg á hjer við alt hjeraðið fyrir
ofan Borgarnes alt til fjalta, eða
það, sem i daglegu tali er kallaður
Borgarfjörður, en þar fallast í
faðma meginsveitir tveggja sýslna.
Mýrasýslu og Borgarfjarðarsýslu.
Hvítá skiftir sýslunum. pessi skift-
ing er að eins til í hjeraðsstjórn-
inni; þeir sem ferðist til þess að
njóta nátttúrufegurðarinnar, verða
hennar ekki varir. — Hjeraðinu
Hallar frá báðum hliðum ofan að
Hvítá og stefna þar öll vötn að ein-
um ósi. Undirlendið gengur langt
inn í landið, svo að flóðs og fjöru
verður vart í Hvitá uppi i miðju
hjeraðinu. petta undirlendi er all-
breitt um mitt hjeraðið, en úr þvi
skerast. siðan dalir i þrjár höfuð-
áttir inn i hálendið umhverfis.
Allir þessir dalir eru meira og
minna skógi vaxnir. Heiðarnar cru
ekki mjög háar, en breiðar og
bunguvaxnar, svo að fjöllin sjást
hvervetna yfir þær í hæfilegri fjar-
lægð.
pað er einmitt þetta, sem gerir
Borgarfjörðinn svo.fagran og svip-
mikinn, að hann ber af öllum hjer-
uðum landsins; Hjeraðið sjálft í
miðjunni, gróðursælt og bi-oshýrt,
með blikandi ám og vötnum, sem
hvíslast um alt, landslagið með ó-
þrjótandi breytíleik, flæðiengi,
skógar og klettaborgir hvað innan
um annað, býlin alstaðar, hvert
öðru fegra, og, umhverfis þetta alt
saman dimmbláar heiðar með
fögrum dalamynnum en himin-
gnæfandi tindar og meginjöklar
utan um alt saman. í jafn-dýrðlegri
umgjörð er ekkert hjerað lands-
ins.
í norðri eru Mýraf jöllin og' Baula
sem drotning þeirra. Fyrir öllu
austrinu gnæfa jöklarnir við him-
inn. Okið skagar ofan undir sjálfa
bygðina. í suðrinu er Skjaldbreið,
sem sjest víða úr nyrðri hluta hjer-
aðsins yfir heiðarnar, og Súlurnar
og Skarðsheiðin i suðvestrinu —
einhver hæstu og fegurstu bygða-
fjoll sem jeg þekki hjer á landi.
En þótt Borgart jörðurinn sje svo
fagur yfir að lita, sem þegar er lýst,
fer þvi mjög fjarri, að alstaðar sje
greiðfært um hann að sama skapi.
Jeg get ekki varist þeirri hugsun,
að mjer finst svo efnaðar sýslur
hafa lagt helst til litla alúð við að
bæta vegi og brúa torfærur iunan
hjeraðs. En málsbætur munu þar
vera einhverjar, og skal því ekki
fara um það fleiri orðum. Lökustu
farartálmarnir eru auðvitað árnar,
sem renna um hjeraðið þvert og
endilangt, og eru hver. annari
vatnsmeiri. En ofætlun er það
sýslufjelagi að brúa þær á lientug-
uni stöðum. Öðru máli er að gegna
um fen og mýrasund, sem víða
verða fyrir manrii, og eru ókunn-
ugum mönnum afar hvímleið. En
þar eru auðvitað líka málsbætur.
Meðan brýr vantar á árnar og brú-
arstæðin eru ekki ákveðin, verður
öll Yegagerð um hjeraðið að bíða,
nema þá eitthvert kostnaðarlítið
bráðabirgðakák. — Ef nokkuð ein-
kennir þetta lijerað öðrum fremur,
sem jeg hefi farið um, þá eru það
ten og síki — straumlaus uppi-
stöðusíki, sem liggja úr ánum inn
í mýrarnar og árnar flæða inn í.
Mýrasundin sjálf eru full-ill. par
sjást sjaldan troðningar, því að
menn fara þar á víð og dreif og
þræða það sem þeim finst færast.
Gatan hverfur út í mýrina og ó-
kunnugir menn og fylgdarlausir
eru i vafa um hvar fara skuli, því
blautt er undir fæti og rótlítið. pó
tekur út yfir að hitta svo í mýrinni
eitl eða tvö eða fleiri af þessum
endemis síkjum, annað hvort ó-