Lögrétta - 25.09.1918, Síða 4

LÖGRJETTA
brúuð með öllu eða svo illa brú-
uð, að vænlegra er að sneiða hjá
brúnni. petta er alt of títt um mið-
bik hjeraðsins. Sá farartálminn,
sem jeg man best eftir í svipinn, er
rjett við bæinn í Ferjukoti á afar-
fjölfarinni leið. par er síki í miðju
mýrarsundi, sem áin flæðir upp i.
Um fjöru er farið yfir. það frammi
við ánt og tekst það vel, ef vel cr
fjarað t. [in þar hef jeg líka feng-
ið það nærri því á sund og svo
sandbleytu i kaupbæti (hefi líklega
farið eitthvað skakt). í þetta skifti
var hásjáva mjög, svo að síkið var
langsamlega ófært frammi við ána.
Verður þá að þræða inn með því
langan veg, þar til kemur að brú
— ef brú skyldi kalla. Brautin yfir
mýrina fram að brúnni er sokkin
í fenið, svo að ekki sjer örla á
henni á löngum kafla. par verður
hesturinn að vaða mórautt leirvatn
í kvið, og veit maður varla hvort
hann er á brautinni eða ekki; en
til beggja handa kvað vera hestum
á sund. Mjer lagðist það til í þetta
skifti, að hesturinn var þessari ó-
færu kunnugur og óð Iiiklaust;
enda ljet jeg hann ráða. Á ókunn-
ugum hesti hefði jeg ekki þorað
að fara þetta. En skringilcgt hefði
það verið að þurfa að kalla um
ferju þeim meigin við bæinn!
— Frá Hvítárvöllum var mjer fylgt
upp fyrir Grímsá, því að mjer var
sagður vegur „shtróttur“ á þeim
kafla. Já, hann var slitróttur, því
að hann var á löngum kafla alls
enginn. Pilturinn reið á undan yfir
endalausar mýrar og skurði — að
mjér fanst — upp með ánni, þar
til hann loks kom að vaðinu. petta
hefði jeg aldrei komist einn sam-
an. En vaðið var ágætt og áin lítil.
petta mýra- og síkjaskraf er nú
orðið full-langt, og bið jeg menn
að afsaka. petta stendur til bóta.
Og ef jeg fer oftar yfir þctta svæði,
verður þetta orðið betra.
Oft hef jeg áður farið um Borg-
arfjörðinn og ætíð i júlímánuði.
pá hefur þar alt verið vafið í grasi
og gróðri. Nú var því miður öðru
að heilsa. Aldrei hef jeg sjeð annað
eins grasleysi, aldrei hef jeg sjeð
jörðina jafn-ömurlega bera og
kalda. Túnin voru því nær alveg
ónýt. Hvergi get jeg sagt að fyrir
mig bæru blettir, sem gætu kall-
ast ljáberandi, og þar sem nokk-
urt gras var sprottið, var það gisið,
lamið og bælt af langvarandi
kuldastormum. Stórar skellur í
túnunum voru hvítar af kali. Stór-
ar plægjur, sem áburði hafði verið
haugað á, og mjer var sagt að síð-
asta sumar hefðu borið hnjehátt
gras, voru nú svartar og sviðnar
eða þá gul-grænar af arfa. Enginn
maður þóttist muna túnin eins til
reika. Á stöku bæjum var byrjað
að bera ljá í túnin, en það sem af
egginni hrökk var ekkert. Hver
flekkurinn æpti til annars og gras-
ið svo smátt, að litlar líkur voru
til að það tyldi í reipum. Flestir
Ijetu túnin standa enn þá óhreyfð.
Hagar og þurengi var Iítið betra.
Gras var að eins sæmilega sprottið
þar seri Æ stóð í vatni. Á löngum
leiðum var varla farandi af baki
fyrir grasleysi.Til fjallanna lásnjór
lengra niður en jeg hef nokkum
tíma fyr sjeð um þetta leyti. Skafl-
amir í Skarðsheiðinni að norðan
náðu niður að fjallsrótum, og snjó-
flóð voru enn að hrynja þar niður
á morgnana, meðan sól skein norð-
an í fjallið. Fram á brúnir á Ok-
öxlinni lágu skaflar, og heiðarnar
bæði fyrir norðan og sunnan hjer-
aðið voru með stórum, mjallhvít-
um sköflum. Árnar voru litlar og
nærri þvi al-tærar — enginn jökul-
litur á þeim, því að ekkert leysti
til fjalla. prálátur, ískaldur norð-
anbelgingur með þoku á f jöllunum
herjaði hjeraðið daga og nætur,
svo að aldrei varð hvíld á. Sólin
skein á dagin, en hennar naut ekki
vegna stormsins og kuldans í loft-
inu. Hvergi var hlýtt, hvergi friður
fyrir þessari þyndarlausu norðan
nepju. Og á hverri nóttu var hita-
stigið niður við frostmark. pannig
var það í tíu daga, sem jeg var i
Borgarfirðinum, þannig bafði það
Með báli og brandi.
Eftir Henryk Sienkiewicz.
... ii i- ... —..
verið lengi á undan og þannig
hjelst það enn um marga daga.
Nærri má geta, hvemig vesalings
fólkinu hefur verið innanbrjósts,
sem á alla velgengni sína undir
því komna, hvcrnig heyaflinn
gengur og hvernig hann nýtist.
Margir voru um þetta leyti að fá
kaupafólk sitt, sem þeir höfðu auð-
vitað ráðið til sín fyrir löngu. Nú
sátu þeir uppi með það og höfðu
ekkert handa því að gera. petta
var því sárara, sem kaupafólk er
miklu dýrara nú, en það hefur
nokkurn tíma áður verið. Gras-
leysið var fyrirsjáanlegt. Jafnvel
þótt eitthvað kynni úr að rætast
síðari hluta sumarsins, voru engar
líkur til, að heyfengurinn yrði
meira en sem svaraði þriðjungi til
helmingi þess, sem hann er í með-
alári. Hvað átti þá að gera við
skepnurnar? Samtök voru þegar
byrjuð að afla sjer fóðurbætis,
einkum síldar. En hún er dýr og
mörgum erfitt að kaupa hana.
Gamall maður, sem jeg átti tal við,
sagðist ekki sjá fram á annað, en
á sinum bæ yrði að lóga helmingi
fjenaðarins. Hann hafði búið á
hörðu árunum 1881—82 og kvað
grasleysið nú enn verra en þá.
Samt virtist fólkinu veitast það
furðu Ijett að hrista þessar áhyggj-
ur af sjer og vera með glöðu
bragði. Hjeraðið á sinn mikla þátt
í því. Fagurt land og fagurt víð-
sýni gerir menn vafalaust ljett-
lyndari og glaðlyndari. Og þótt
kuldinn hleypti kyrking i allan
grasvöxt, virtist hann ekkert bíta
á skógana; þeir stóðu venju frem-
ur vel og voru fallegir. Bjart var
yfir landinu á hverjum degi, þótt
kalt væri; þokan ekki nema á fjöll-
unum. Alt þornaði, sem þurka
þurfti, en þurkleysið getur lika
orðið sveitabændurn ’meira en litið
áhyggjuefni, því að þcir þurfa
mikið á þurki að halda, ekki síst
fyiTÍ part surnars. Vegir voru svo
greiðfærir, sem þeir gátu framast
verið, og fjöldi gesta í hjeraðinu.
Við þetta bættist að laxveiðin í án-
um var með besta móti.
(Framh.)
Frá aldaöðii.
Eftir Pál Þorkelsson.
Þetta alíslenska og málsháttar-
kenda orötak er, eins og öllum íslend-
ingum mun fullkunnugt, að eins haft
um það eitt, er í sjálfu sjer er svo
gamalt og svo venjubundið, að eng-
inn, hvorki v e i t með vissu, nje
heldur m a n neitt um hinn verulega
og sanna ugpruna eða upphaf þess,
— eða þá hvaða tíma hægt sje að
miSa aldur þess viS, o. s. frv.
Um þaS virSast allir ágreinings-
laust einhuga og alsáttir, aS hiS um-
liðna tímatakmark, sem haft er í
huga, þegar orðtakiS er notaS —
höggvi sem næst því aS vera: eilíft,
eSa: frá eilífð, eða: frá eilífu, en aS
öSru leyti sje tíminn algerlega
óákveSanlegur, eSa meS öSrum orS-
um: aS hugtakiS í grunngildi sínu
þýSi þaS sama og hiS alkunna is-
lenska orðtak: frá ómunatíð, eSa:
frá allra-elstu tímum, og svo fram
eftir götunum. Skulu því sett hjer
til samanburðar samgildisorStök á
nokkrum framandi málum : á dönsku:
fra Arildstid, eSa: fra Urolden, eSa:
fra Urtiden; á frönsku: de toute
anciennété (eSa: antiquité), eSa: de-
puis un temps immémorial, eSa:
depuis la plus haute antiquité, eSa:
dans les temps les plus reculés, eSa:
tíepuis les siécles les plus lointains,
eSa: dés l’enfance du monde, o. s. frv.;
á ensku: from time immemorial; á
grænlensku: sílarssup túngavílerkár-
neranit, sem þýSir i orS-fyrir-orSs-
merkingu: frá hinni allra-fyrstu
stofnun heimsins.
Þær skýringar, er menn hingaS
til hafa gefiS á endingaratkvæSinu:
-öðli, virSast allar sem ein næsta létt-
vægar (insignifiantes), — því allar
þær upprunaleiSsIur, sem aS minsta
kosti mér eru kunnar, bæSi á íslensku
og á öSrum málum um þetta orS,
sýnast ekki einungis reikular og ó-
samkvæmar, heldur og einnig alger-
lega órökstæðar (entiérement illogi-
ques), hjáleitar og sundurleitar (dis-
parates et sans harmonie), auk þess
gersamlega ósamþýðanlegar (com-
plétement imcompatibles) viS efni og
anda orSatiltækisins í heild sinni.
Sú skýring á orðinu: öðli, sem
virðist vera og hafa verið um langan
aldur hin eina almennasta, er: að
öðli sé samstofna og samheiti við
aðal[l] = eðli = náttúra, eigin (ca-
ractére, nature, acabit, propriété), —
auk þess þýSir þaS: uppruni, upphaf
(origine).og ætti þá aldaöðli að þýSa:
éðli aldanna!!! En þess ber aS gæta,
aS aldir og tími hafa ekkert eSli.
(Sjá hjer seinna).
Sumir hafa álitiö og álíta víst enn
þann dag í dag, aS öðli í þessari mynd
og merkingu muni vera afleiðsluorð
(un dérivé) af: óðal = arfleifS, o. s.
frv. og aS eintölu-þágufallshugmynd-
iu sje: óðali af: óðal, er hafi breyst
meS tímanum i munnum manna þann-
ig: aS óSali var fyrst dregiS saman i
cSli, en ó-iS í óSli hafi aftur, þá er
fram HSu stundir, tekiS hljóðvarp
(périphonie), er endingar-i-iS i öSli
hafi valdiS og breyst i ö, þ. e. öðli,
sem virSist öllu þjálla i munni en
óSali, t. d. í orSinu aldaóSali, þágu-
fallseintala: aldaóðali.en stytt i: alda-
óSli = aldaöðli = alda[r]arfleifS, þ.
e. aldabundin arfleifð frá niðja til
niðja; en hjer er sá galli á þessari
greinargerð, aS: óSal, óðali, óðli, —
öðli, miðast aS eins og eingöngu við
arfgenga eign eSa sanna sjálfseign, en
engan fastákveðinn tíma, sem þó virS-
ist aS hugardómi manna -L- alment
vera aSalþungamiðja orðtaksins: fra
aldaöðli, svo aS timatakmarkiS verö-
ur á þenna hátt með öllu óákveðiS eSa
jafnvel öllu heldur algerlega útilokaS,
og er og verður þess vegna bæði ó-
rökstætt og festulaust fálm út í loftiö,
sem ótvírætt tímatakmark. Öðli er
hjer auSsjáanlegt aS eins viðhaft í
óðals-merkingunni sem hálfbjagaS
hljóðlíkingarorð viS óðal, þ. e. arf-
leifð, o. s. frv., en hreint ekki sem
neitt tímatakmarksorð, er óhaggan-
lega bendi á staS og stund, o. s. frv.
Óðalshugtakið eitt út af fyrir sig
eSa sjálft orSiö: óðal, í þeirri grunn-
merkingn, sem það er alment skiliö
og viöhaft í íslensku, — á óefaS ekk-
ert skylt viS ábyggilegt og fastákveS-
ið aldursákvæði, er samgildi orSatil-
tækjunum: frá upphafi alheims, eSa:
frá eilífu (eSa eilífS), eða: frá elstu
tímum, o. s. frv., — því óðals-hug-
myndin hlýtur undir öllum kringum-
stæðum aS vera fyrst og fremst sár-
ung (trés jeune et tendre) í saman-
buröi viS komu ljóssins, upphaf tím-
ans, tilveru „geymsins“ eða „rúms-
ins“, sköpun veraldar og viS hin allra-
fyrstu og sönnu frum- og lágstig
jarðlífs-frumveranna á hinum allra-
fyrsta vormorgni lífs og meövitundar
hjer á jöröu vorri, þá er áröðull ald-
anna reis bjartur og fagur úr úthafi
tímans, og logagylti himin, hauöur og
höf; en einmitt þessar núnefndu jarS-
lífsfrumverur bera í eigin-eSli og
skauti sínu og í frumtilveru sinni
trumlögmálsbundin, óendanleg og sí-
áframhaldandi viöhalds-, umbóta-, til-
breytinga-, endurtekninga- og þroska-
skilyröi til sívaxandi fullkomnunar
fram á viS, —yuns maöurinn loks
kemur fram á sjónarsvið jarðlífsins
— í algerlega reynslulausu ástandi og
í afleiöslu- og framþróunarbygöri til-
veru sinni frá lágstigs-lífsverunum,
sem hin allra-fullkomnasta lífsvera,
er til þessa er mönnum kunn á meöal
jaröbúanna. En hvenær kom hin
sanna og frjálsa mannlífsvera eöa
maðurinn, meS einu oröi, fyrst til
sögunnar hjer á jöröu??? — Er of-
djúpt tekiS í árinni aS segja: Þús-
undum eða jafnvel miljónum alda
seinna en hin fyrsta jarðlífs-frum-
kenning rökstæð (logique) og rjett í
grunngildi sínu um uppruna, vöxt og
viögang heimsins, o. s. frv., þá er þaS
auösætt, aS maðurinn eöa mannkyniö
í heild sinni á aS eiga fyrir höndum
á ókomnum öldum óhjákvæmilega,
iastákveöna og frumlögmálsbundna
breytingu og framþróun til fullkomn-
unar, bóta og blessunar.
(Framh.)
Eggert Claessen
yfirrjettarmálaflutningsmaður.
PóithÚMtræti 17.. Venjulega heima
kl. 10—11 og 4—5. Talsími 16.
Fjelagsprentsmiöjan.
ÞaS bar viö dag einn, er jieir
þrír voru staddir hjá Volodyjev-
ski, að þeir heyröu háreysti i fordyr-
inu. Vildi þjónninn ekki leyfa ein-
hverjum inngörtgu. Loks var þó lokið
upp huröinni og Renzían, sveinn
Skrjetuskis, kom inn.
„Jeg heilsa yöur,“ sagöi hann og
hneigði sig. „Jeg kem hingaS til þess
að fá upplýsingar hjá yður um hvar
húsbóndi minn nú dvelur.“
„Hann liggur veikur í Kortse."
„GuS minn góöur! Er hann hættu-
lega veikur?“
„Læknirinn hefur góöa von um
bata.“
„Guöi sje lof! Jeg flyt honum, skal
jeg segja yöur, fregnir af ungfrú He-
lenu.“
„Hann hefur þegar heyrt þær; hún
er dáin,“ sagði Volodyjevski og
stundi viS.
„Drottinn minn! Er hún dáin?“
hrópaSi Renzían.
„Já, hún var myrt í Kænugörðum."
„í hvaöa KænugörSum ? HvaS seg-
iö þjer, herra rninn?"
„Þekkir þú marga staði meö því
nafni?“
„Nei, en þjer gerið aö gamni yðar,
herra.Hvaða erindi átti hún til Kænu-
garSa? Hún sem var varSveitt í Vala-
dinkagjánni hjá Ratschkov og Bohun
hafði harðbannað norninni, er gætti
liennar, aS líta af henni þar til liann
kæmi aftur."
„Hvaða endaleysu ertu aS segja?
Um hvaSa norn ertu aö tala?"
„Um hana Horpj'fiu. Jeg þekki þá
meinvætt sjálfur."
Zagloba þaut á fætur og baöaði út
höndunum eins og óður maöur.
„MaSur getur oröið alveg ruglaöur
viS aS hlusta á ykkur. Láttu mig
spyrja piltinn," sagði hann viS Volo-
dyjevski.
Hann var oröinn náfölur, rauk aS
Renzían og þreif í öxl honum.
„Hver hefur sagt þjer, aS hún sje
varöveitt hjá Ratschkov?“
„Bohun hefur sagt mjér þaö.“
„Þú ert genginn af göflunum," æpti
hann. „ViS hvaða Bohun áttu?“ Hann
hristi Renzían eins og hann væri
tryltur.
„SleppiS mjer, herra minn! Jeg er
oröinn utan viö mig. Þjer þekkiö hann
Bohun vel."
„SvaraSu rnjer eða jeg' rek í þig
hníf minn. Hvar hefur þú hitt Bo-
hun?“
„í Vladov------- en fariö eigi með
mig eins og glæpamann."
Zagloba varS alveg ringlaöur.
Hann hlassaöi sjer niöur á bekk þar
I stofunni.
„Hvenær sástu Bohun þar?“ spurði
Volodyjevski.
„Fyrir þrem vikum.“
„Er hann þá lifandi?"
„ÞaS er hann. Sjálfur sagSi hann
mjer frá viðureign ykkar."
„Og þú segir aö hann hafi sjálfur
sagt þjer aS mærin væri í hjeraðinu
hjá Ratschkov?"
„Hann er sá eini sem veit þaS.“
„HeyrSu, Renzían! Líf húsbónda
þíns og ástmeyjar hans leikur á þvi.
Hefur Bohun sjálfur í raun og veru
sagt þjer að hún væri ekki í Kænu-
görSum?"
„ÞaS hefur hann ekki sagt beinlínis,
en hvernig gat hún komist til Kænu-
garSa, þar sem hún var í gæslu hjá
Horpynu og Bohun haföi hótaS henni
dauöa, ef mærin slyppi brott. Hann
hefur fengið mjer vegabrjef og hring
þennan, svo aö jeg gæti flutt henni
boS frá honum. Vanheilsa hans getur
varaö lengi. Sár hans hafa ýfst upp
aftur."
/
I
Zagloba dansaði um stofuna og
hrópaði í algleymingsfögnuöi:
„Hún lifir! Hún er lifandi!“
SíSan faSmaSi hann Renzían svo á-
<aft að sjer, að veslings pilturinn gat
varla náö andanum.
„Sleptu honum nú,“ sagöi Volody-
jcvski. „ÞaS er best aö hann segi okk-
ur alla söguna."
„Leyfið mjer áður aö kasta mæð-
inni,“ baö Renzían.
„Komiö meö mjöö!“ hrópaSi Zag-
loba.
ÞaS var komiö inn meö mjaöar-
könnu og bikara. Settust þeir allir aS
henni. Sagði Renzían síöan frá, —
en oft var gripið fram í fyrir honum,
— hvaö á daga hans hafSi drifiS.
ÞaS atvikaðist þannig aö hann hitti
Bohun særöan í Vladov og hafði get-
aS taliS honum trú um, að hann vildi
ganga í liS meS Kósökkum. Hann
hjúkraöi Bohun eftir föngum, og naut
trausts hans. HafSi Bohun trúaS hon-
um fyrir því, aö hann hefði glataö
leiSarbrjefi sínu, og yröi því senni-
lega hengdur sem njósnari, ef hann
þektist. Sagði Renzían frá því, og
var hreykinn yfir að hann hefði þeg-
ið marga góðgripi af Bohun til þess
aö þegja um hver hann væri. Nokkru
síðar haföi Bohun einnig trúaö hon-
um fyrir því aS Helena væri í gæslu
Horpynu á öruggum stað fyrir Tör-
turum, Kósökkum og Pólverjum, og
hefði hann beöiS Renzían aS flytja
tlorpynu boö frá sjer, þvi hann yröi
sjálfur varla hestfær fyr en eftir
margar vikur. Ljet Renzían fyrst sem
hann eigi treystist aS bera boðin, en
það var bragð hans, — er hepnaðist,
— til þess aS vinna fullkomið traust
Bohuns.
„Lifi jeg,“ hafði hann sagt, „þá læt
jeg flytja mig til KænugarSa. VerSur
því einnig aö koma meyjunni þang-
að. Þú ert vinur minn, Renzían, og
jeg treysti þjer. Hjerna er vegabrjef
og hjer er hringur og hnífur. Farðu
á fund Horpynu og sýndu henni
hringinn, til jartegna aö jeg hafi sent
þig. Skilaðu frá mjer aö hún komi
Helenu til klausturs hinnar heilögu
guSsmóður í KænugörSum. SverSu
aö þú farir." Renzían sór, en bætti
viS í hljóði: „MeS húsbónda mínum.“
Síðan hafði Bohun lýst bústaö Horp-
ynu svo nákvæmlega að ekki varð á
honum vilst.
„Jeg gæti fundið staðinn þótt bund-
ið væri fyrir augun á rnjer/ sagöi
Renzian um leið og hann hætti frá-
sögn sinni. „Ættum viö ekki aö leggja
á stað undir eins?“
„Á morgun," svaraði Volodyjevskt.
„Nei, þegar í staö,“ sagöi Zagloba
meö ákafa. „Undir eins i dögun."
Þeir voru allir himinglaSir og á-
kváöu að nota vel tímann.
Longínus vildi einnig vera með í
förinni ásamt hinum þremur, en Zag-
loba kvaS hann vekja alt of mikla
athygli sökum hins mikla vaxtar hans
og gæti það oröið þeim til trafala.
„Nei, þú verður aö bíða okicai
hjer,“ sagöi hann, „en ef við förum
og söfnum fuglahreiörum af trjánum,
þá' ertu sjálfkjörinn meS okkur.
Segðu engum erindi vort, ekki einu
sinni Skrjetuski sjálfum, þótt þú hitt-
ir hann. Það er ekki rjett, og getur
líka kostaö hann lífið yrði hann fyrii
nýjum vonbrigðum. Vjer skulum því
allir lofa viS drengskap vorn að minn-
ast ekki á þetta leyndarmál."
„ViS lofum þvi viS drengskap okk-
ar,“ svöruöu þeir allir.
Iðnskölinn
verður settur miðvikadaginn 2. okt. kl. 7. siðdegis.
Skólagjald kr. 25,00, greiðist fyrirfram. Allir iðnnemar eiga
samkvæmt lögum að sækja skólann.
Nemendur gefi sig fram sem fyrst við undirritaðan kl. 6—7 síðd.
í Banbastræti 11.
Þór. B. Þorláksson.