Lögrétta - 07.10.1918, Blaðsíða 4

LÖGRJETTA
170
Eiríksjökull.
Ferðasaga eftir Guðm. Magnússon.
Frh.
Bygðin öll að baki.
Fyrsti maðurinn, sem gengið
hefur upp á Eiríksjökul, svo að
mjer sje kunnugt, var Stefán faðir
Ólafs, sem nú býr í Kalmanstungu.
Hann fylgdi einhverjum útlendingi
þangað upp, og mun það hafa verið
einhverntíma á árunum milli 1850
og 1860.
Næstir rjeðu til uppgöngu á
Eiríksjökul útlendingar tveir, sem
jeg hirði ekki um að nafngreina, og
fylgdi Ólafur í Kalmanstungu þeim.
pað var 1894—6. Annar útlending-
urinn gafst upp i miðri skriðunni;
hinn komst upp undir brún á henni
og gafst þar upp. pegar ofan kom,
kastaði hann sjer í tjöm og synti
þar um stund til að svala sjer. —
Hvorugur þessara manna steig fæti
á jökulinn.
porgrímur Guðmundsson fylgdi
prófessor Heusler upp á Eiríksjök-
ul sumarið 1895, þegar Heusler var
hjer í fyrra skiftið. Heusler er
Svisslendingur og æfður fjall-
göngumaður. Gekk hann upp á
mörg fleiri fjöll hjer á landi.
Hafði hann orð á því við mig, er
jeg hitti hann í Berlín 1904, að
engin fjöll mundu vera ógeng á
íslandi, og tel jeg það einnig lík-
legt. peir porgrímur og Heusler
fengu dimmviðri með rigningu á
jöklinum og ilt skygni, að öðru
leyti famaðist þeim vel. pó lá við
slysi í för þeirra, sem sýnir hversu
viðsjárvert er að ganga í jökla,
nema vel sje fyrir öllu sjeð. por-
grímur fjell í jökulsprungu, sem
snjóhulda lá yfir. En vegna þess
að þeir voru bundnir saman, kipti
Heusler honum undir eins upp.
Sprungan var auðvitað svo djúp, að
svarta myrkur var niðri í henni,
og litlar líkur til, að sá maður hefði
náðst lifandi, sem fallið hefði ofan
í hana til fulls.
Einhvemtíma seinna gengu ein-
hverjir útlendir ferðamenn upp á
jökulinn, en ekki kann jeg að nafn-
greina þá, nje heldur fylgdarmann
þeirra, en kona var með í förinni.
Minnir mig að jeg heyrði að hún
hefði ekki komist upp úr skriðun-
um, en hinir hefðu verið 7 stundir
á jöklinum.
peir síðustu, sem gengið höfðu
á undan okkur upp á jökulinn,
voru tveir menn úr Borgarfirðin-
um, annar frá Húsafelli, en hinn
frá Hamraendum. Nöfn þeirra
man jeg ekki með vissu. J>eim farn-
aðist ágætlega og var för þeirra
hin rösklegasta. peir voru 5 stundir
á jöklinum, frá því þeir skildu við
hesta sína. Fengu þeir bjart veður
og afbragðs skygni og urðu hvergi
við jökulsprungur varir.
Víðsýni ætti að vera meira af
Eiríksjökli en nokkru öðru fjalli
af landinu, einkum yfir óbygðir.
Sennilega sjest þar til hafs á þrjá
vegu: suður, vestur og norður af
landinu. Fjöllin suður af honum
eru miklu lægri en hann og sjer
því yfir þau. Yfir allar heiðar aust-
an úr Ódáðahrauni og alt vestur á
Glámu og Drangajökul ætti að sjá,
og líklega víða til bygða i Húna-
vatns- og Skagafj.-sýslum. Borg-
arfjarðar-undirlendið þarf auðvit-
að ekki að telja. Ekki var það þó
svo mjög vegna viðsýnisins, að jeg
kepti þangað, því að ekkert gat jeg
sjeð af Eiriksjökli, sem jeg hafði
ekki sjeð annarstaðar að. Hitt rjeði
meiru, að mjer þótti frami í því,
að vera meðal þeirra fáu íslend-
inga, sem þangað hefðu náð. Enda
er það algengasta hvötin þeirra
sem á fjöll sækja.
Einni stundu eftir hádegi lögð-
um við á stað frá Kalmanstungu,
og var það síðar en við vildum, af
atvikum, sem ekki varð við ráðið,
og helst til seint á degi.
Bræðurnir voru með mjer, þeir
er jeg hefi áður getið um. Sá eldri
heitir Kristófer eftir móðurföður
sinum, en hinn Stefán. peir eru
komnir í beinan karllegg af Ólafi
Stefánssyni stiftamtmanni, en
.... _________________________________ !
Með báli og brandi.
Eftir Henryk Sienkiewicz.
KAFLI.
Stephensens-nafnið hirða þeir ekki
um; þykir það líklega lítil máls-
bót í bændastjettinni. En mikil
sæmd hefir samt þvi nafni verið
unnin, og fá eru þau ættarnöfn,
seni íslendingum eru kærari, þrátt
fyrir dönskukeiminn. Hvergi hefur
nafnið Stefán Ólafsson komið oftar
fyrir en í þessum legg ættarinnar:
Stefán Ólafsson á Hvítárvöllum,
Stefán Ólafsson, faðir Ólafs, sem
nú býr i Kalmanstungu, og Stefán
Ólafsson, sonur hans. En nafnið
er nafn Stefáns Ólafssonar skálds
i Vallanesi.
Við riðum sem leið lá inn með
Strútnum að sunnanverðu. par er
víða fagurt og mjög skógi vaxið.
Á einum stað er girðing frá Hvítá,
sem stefnir beint upp á fjallið. Á
hún að liggja þvert yfir fjallið og
ofan að Norðlingafljóti og verja
heimalandið fyrir ágangi afrjettar-
fjár. Inn með Strútnum er löng
leið, en'þó fremur greiðfær. Eru
þar hraun á hægri hönd, en skógi-
vaxnar hlíðar til vinstri. Hvítá
rennur milli hrauns og hlíða. Á
einum stað inn með fjallinu er
leiði, með letruðum legsteini. Er
þar grafinn hestur, og er leiðið frá
þeim tima, er fjárkláðinn geisaði
og vörður var settur á heiðarnar.
Yfir Hallmundarhraun urðum
við að ganga, mest-alt, og teyma
hestana. Var það seinlegt og erfitt
ferðalag og illur undirbúningur
undir jökulgönguna. Hraunið er
gróðurlaust og illfært nokkurri
lifandi skepnu, þar sem við fórum
þá, enda vorum við hálfa aðra
klukkustuúd í því.
Skömmu eftir að hrauninu slepti
komum við að tjörnum undir hárri
brekku með snjósköflum. par var
ofurlítill hagi, og þar skildum við
hestana eftir. Heitir þar Torfabæli.
Eftrimæli.
Valgerður Sæmundsdóttir.
Það sorglega slys vildi til á Járn-
gerðarstöðum í Grindavík hinn 3. júlí
þ. á., aó Valgerður húsfreyja Sæ-
mundsdóttir fjell í gjá, sem er vestan
við túnjaSarinn þar, og druknaSi.
Hún hafSi fariS þangaS meS þvott,
en var einsömul og enginn þar svo
nálægt, aS þess yrSi vart, þar til
hennar var leitaS og fanst hún þá
örend.
ValgerSur sál. var fædd 2. mars
1870, dóttir merkishjónanna Sæ-
mundar Jónssonar og SigriSar
Bjarnadóttur, er lengi bjuggu á Járn-
gerSarstöSum. Systkini hennar voru
þau Bjarni Sæmundsson adj. i
Reykjavík og Margrjet Sæmunds-
dóttir húsfreyja á JárngerSarstöS-
tim. Hún ólst upp hjá foreldrum sín-
um og var hjá þeim þar til hún gift-
ist eftirlifandi manni sínum, Krist-
jáni Hans SigurSssyni, er þá. tók
viS búi hjá tengdaforeldrum sínúm,
voru foreldrar ValgerSar hjá þeim
hjónum upp frá því meSan þau lifSu.
reyndist hún þeim í alla staSi eins
og góSri dóttur sæmdi. Þau hjón
eignuSust 5 börn, er öll dóu i æsku.
ValgerSur sál. var alla æfi á Járn-
gerSarstöðum. AS heiman fór hún
lítiS annaS en nokkur sumur í kaupa-
vinnu, oftast norSur í land, eins og
tíSkaSist þar i sveit á yngri árum
hennar.
Hún var góS kona og guShrædd,
glaSlynd, fjörmikil og ósjerhlífin viS
alla vinnu, reglusöm og góS hús-
móSir. Heimili hennar var glaSvært
og gestrisiS. Þar sá jeg oft húsfylli
gesta, og þá skein ánægjan af hús-
freyjunni.
Þó ValgerSur væri ljettlynd, þá var
hún tilfinninganæm og sýndi innilega
hluttekningu öllum þeim, er nauS-
staddir voru, munu þau hjón bæSi
hafa veriS samtaka í því aS ljetta
byrSar annara eftir mætti. Sem dæmi
þess má geta, aS þau tóku tvær ung-
ar stúlkur til fósturs, er mist höfSu
móSur sína, og reyndust þeim eins
og góSir foreldrar.
Allir, sem kyntust Valgerði sál.,
munu sakna hennar,enaS undanskild-
um nánustu vinum og vandamönnum,
einkum hinir fátækari sveitungar
hennar, sem eiga á bak aS sjá trygg- |
lyndri vinkonu, er ætíS var fús á aS
liSsinna þeim eftir mætti.
Kunnugur.
Þegar hestarnir höfSu hvílst, lögSu
þau á staS frá gjánni og voru þau
komin yfir Valadinka-ána þegar
tungliS kom upp. Volodyjevski reiö
fyrstur og skygndist urn í allar áttir;
á eftir honum fóru þau Zagloba og
Helena, en Renzían var aftast.
Teymdi hann farangurshestana og
lausu hestana. HafSi hann tekiS tvo
hestana í hesthúsi Horpynu.
Málvjelin hans Zagloba var heldui
en ekki á hreyfingu. ÞaS var æSi
margt, sem hann hafSi aS segja Hei
enu, er engar frjettir hafSi fengiö aS
heyra frá því aS hún kom í gæslu.
Horpynu. Hann sagSi henni frá kon-
ungskjörinu; frá ferSum Skrjetuskis
og tilraunum hans aS frelsa hana, og
frá styrjöld þeirri, sem var yfirvof-
andi.
Helena átti ekki orð til þess aS
lýsa gleSi sinni. Hún hjelt aS unn-
usti hennar og vinir væru búnir aS
gleyma henni.
Þau riSu enn nokkra tíma og voru
hestarnir farnir aS þreytast. Volody-
jevski kvaS best að á, og var Zag-
loba á sama máli, enda var dagur aö
íærast á loft. Renzian tók upp vist-
irnar, þar á meöal ágætis vín. er
Burdai haföi gefiS þeim.
Volodyjevski þagöi, en hin töluSu.
Hann var alveg hrifinn af fegurö
Helenu og auk þess var ferðin aftur
honum áhyggjuefni. UgSi hann aS
tálmanir yröu á leiS þeirra og áttu
þeir Zagloba tal um þaS, er aörir
voru ekki viS. Var Zagloba hvergi
smeykur.
„ViS verSum varla uppnæmir, þó
eitthvaS bjáti á,“ sagöi hann.
„Hyggjuvit mi'tt og höndin þín og
sverS er oss betra en ekki. Renzían
var líka svo fyrirhyggjusamur, aS fá
vegabrjef hjá Burdai. ÞaS er hreinn
og beinn klaufaskapur aS lenda í
vandræöum. Svo er þaS heldur ekki
langt hjeöan til Kamenets.“
„En Tartararnir eiga ekki heldur
langt þangað, og þaS eru þeir, sem
jeg óttast aöallega," sagöi Volody-
jevski. „Kósakkarnir taka vegabrjef-
iö til greina og viS getum alt af
haldiS ránssveitum bænda i skefj-
um, — en Törturunum — —. Jeg
held aS það sje ráölegast aS koma
þar ekki og halda beint til Bar.“
„Það er sennilega þaS rjettasta. ViS
skulum gera þaS, en hrööum okkur.“
Þau stefndu nú í norðvesturátt og
r:Su alt hvaS af tók; komu þau nú
í bygS hjeruö og gátu fengiö nætur-
gistingu. Þurftu þau því eigi aS
liggja úti. Hjeldu þau jafnan á staS
í dögun.
í Karograd áðu þau lengi. Þau rák-
ust þar á Kósakkaflokk og var fyrir
honum undirforingi Burdais, hjet
hann Buna. HöfSu þeir fjelagar hitt
hann nokkrum dögum áSur hjá Bur-
dai. Honum þótti kynlegt, aS þau
fóru þessa leið til KænugarSa, en tor-
ifrygöi þau samt ekki, enda sagði
Zagloba honum aS Tartarar sæktu
nú fram og legðu þau því lykkju á
leiö sina.
Buna sagði þeim að Kmielnitski
haföi sent Burdai þær fyrirskipanir,
aö ráöast undir eins, þar sem styrj-
öldin væri byrjuö á ný, meS allan
sinn afla inn i Volhyníu.
ÞaS kom brátt í ljós, aS þetta var
satt; landið alt var í uppnámi. Kven-
fólkiS fór viSa í hernaðinn til þess
að berja á Pólverjum. Kmielnitski fór
austur meS meginherinn.
Þá er þau voru komin framhjá Bar
var vegurinn alþakinn matvælavögn-
um til Kósakka- og Tartaraherjanna
cg uröu þeir þeim til mikils trafala.
Þau rákust oft á Kósakkasveitir er
stöövuöu þauog spurSu hverþauværu
og hvert þau ætluðu, en þau sýndu þá
vegabrjef Burdais og var þeim þá
orSalaust leyft aS halda áfram. MeS
hverjum degi jukust erfiðleikarnir og
oft urSu þeir fjelagar aS verja Helenu
meS sveröum sínum gegn þorpara-
lýö þeim, sem aS þeim sótti. Helena
sjálf var aö missa kjarkinn.
Loks komust þau þó heil á húfi til
PloskirovhjeraSsins 0g hugöu sig þá
úr allri hættu. Volodyjevski taldi þaS
heppilegast aS þau riöu ekki Öll inn
í borgina; skyldu þau biSa í húsi er
var utanborgar, en Zagloba færi einn
inn í staðinn og reyndi að kaupa eöa
skifta á óþreyttum hestum og hestum
þeirra er nú voru nær þvi úttaugaöir,
nema hinir hlauphrööu hestar er
Burdai haföi gefiö þeim, en til þeirra
átti ekki aS taka nema i raunirnar
ræki.
„Nú skal jeg vera fljótur i íörum,“
sagöi Zagloba og reiö á staS. Hin
ióru inn í húsiö er var í eyði og tóku
þar upp vín og vistir, en voru ekki
sest að snæðingi er þau heyrðu jódyn
úti fyrir og i þeirri svipan ruddist
Zagloba inn til þeirra. Hann var allur
í einu kófi af svita, en þó nábleikur
og stóð alveg á öndinni af mæSi.
„Á bak undir eins; strax á staS!“
æpti hann.
Volodyjevski var ekki í vafa um aS
ógurleg hætta vofði yfir. Hann eyddi
ekki tímanum meS spurningum. 1
einni svipan hafSi hann lyft Helenu
i sööulinn og spent söðulgjaröirnar
og stökk siðan sjálfur á bak ásamt
þeim Zagloba og Renzian. Þau
hleyptu á staS á haröa stökki en
mæltu ekki orð frá munni. Þá er þau
höföu lengi riSið þannig og orðiS
var svo dimt að varla gat veriö um
eftirför að ræöa linuðu þau sprett-
inn.
i J : ! L ..J*.
„Hvað var þaö sem fyrir þig
kom?“ spuröi Volodyjevski Zagloba.
„Bíddu aö eins við. Alt hringsnýst
enn fyrir mjer og jeg er svo móður.“
„HvaS var þaS?“
„Jeg sá hann í sinni eigin mynd,
árann sjálfan. ÞaS gildir einu þótt
höggiS sje af honum höfuöiS, þaö
vex bara nýtt í staðinn."
„TalaSu maður svo skýrt aö hægt
sje að skilja þig.“
„Jeg rakst rjett að segja á hann Bo-
hun á torgi staöarins.“
„Þú ert farinn aS sjá ofsjónir.“
„Jeg sá hann bráðlifandi á torg-
inu; það var eins víst og jeg sit hjer
i hnakknum. Nokkrir menn gengu þar
meö honum. ÞaS er eins og ólánið
elti okkur. Jeg er vondaufur um aS
ferð þessi hafi heppilegan enda. Er
þessi mannskratti ódauölegur. Hvern-
ig getur staðiö á þessu. Minstu ekki
á þetta viö ungfrúna. Guð minn góð-
ur! Þú hefur sært hann til ólífis,
Renzian hefir svikiö hann, en samt
sje jeg hann bráðlifandi. Fari hann
í logandi sjóöbullandi. Mjer þætti þaS
þakkarvert aö mæta moldugum draug
í kirkjugaröi hjá honum. Hverjar
eru þær syndir mínar aS jeg skuli
ávalt vera dæmdur til þess aö mæta
honum. ÞaS lendir ætíS á mjer, á
mjer, en engum öörum.“
„Sá hann þig?“
„Ef hann hefði sjeö mig þá hefðir
þú ekki sjeS mig aftur. Mjer hefði
liklega verið vísaö inn í eilífSina."
„Bara við vissum hvort hann nú
eltir oss eða heldur áfrain til Vala-
dinka.“
„Jeg býst viö að hann haldi áfram.“
„Þá eykst fjarlægðin millum hans
og okkar meö hverjum klukkutíma
og hún verður orðin æði mikil, er
hann frjettir af ferS okkar.“
„Þeir riöu þegjandi um stund.
Tunglið var komið upp svo aS birta
var næg.
„Þarna þutu tveir úlfar yfir veg-
inn!“ hrópaði Helena alt í einu.
„Já, jeg sá þá,“ sagöi Volodyjev-
ski. „Og þarna fer sá þriðji.“
Um hundraö skref framundan þeim
skautst grátt kvikindi yfir götuna.
„Þarna fór sá fjóröi,“ hrópaöi Hel-
ena.
„Nei, þaö er ekki úlfur, heldur rá-
dýr. Sko, þama fara fleiri.“
„Flest gengur nú öfugt í heimin-
um,“ rumdi Zagloba.^ „Rádýrin eru
farin aö elta úlfana.“
„HröSum oss,“ sagði Volodyjevski
og röddin bar það meö sjer, aö hon-
um var órótt.
Zagloba tók líka eftir því og spurði
hann i hljóði:
„Heldur þú aö hætta sje á ferð-
um?“
„Já, þú sjerS sjálfur aö villudý rin
flýja."
„Ja, en hvernig stendur á því?“
„Þau hljóta aö hafa mætt stygpö.“
„Hverjir hafa stygt þau?“
„Kósakkar eða Tartarar er sækja
fram úr austurátt."
„Gæti það ekki hugsast, aS þaö
væru samherjar okkar?“
„ÞaS er af og frá. Dýrin koma að
austan. Sennilega eru þaS herskarar
Tartara, er nú sækja fram.“
„ViS skulum þá ríða eins og klár-
arnir komast, Volodyjevski. Drott-
inn minn!“
„ÞaS er ekki utn annaS aö velja.
Það verður annað en gaman ef þeir
veröa varir við okkur.“
„Guö hjálpi okkur. Eigum við
annars ekki aö riöa þarna inn í skóg-
inn á eftir dýrunum?"
„ÞaS stoSar ekki, því aö Tartar-
arnir dreifast um hjeruöin framundan
okkur, svo aö við komumst hjeöan
hvergi.“
„Eldur og brennisteinn eyöi þeim.
ViS erum komin i þokkalega klípu.
Volodyjevski minn. Ætli þaö geti
ekki verið aðrar orsakir þessa. Úlf-
ar eru vanir að elta herina, en ekki
flýja þá.“
„ÞaS gera þeir sem eru á eftir og
á hliS, en hinir sem eru framundan
flýja. SjerSu eldbjarmann þarna, aö
sjá milli trjánna.“
„Jesús frá Nasaret, drottinn minn
dýri!“
„Þegiöu! Eigunt við langt ófariö
af skóginum?"
„Nei, hann þrýtur nú þegar.“
„Tekur þá við skóglaus sljetta ?“
„Já. Æ, guö minn góöur!“
„Hættu þessu væli. Tekur skógur
skógur viö handan viö sljettuna?“
„Já, og þaö alla leiö til Matain.“
„ÞaS er ágætt. Bara þeir ráöist
ekki á okkur á sljettunni. Komumst
viö heil á húfi inn í skóginrí, er
mesta hættan gengin hjá.. ÞaS er
heppilegt aö ungfrúin og Renzían
riða nú hinum fóthvötu hestum Bur-
dais. ViS verðum aS halda hópinn.“
Þeir hertu nú reiöina og náöu þeim
Helenu.
„Hvaða bjarmi er þetta, sem sjest
til hægri handar?“ spurði hún Volo-
dyjevski.
„Náöuga ungfrú, jeg vil ekki leyna
yöur þvi aö sennilega fara þar Tart-
arar.“
„Jesús, María!"
„Óttist ekki ungfrú. Jeg skal á-
byrgjast yöur undankomu."
„LofiÖ þjer því viö drengskap yS-
ar, aö láta mig ekki komast lifandi
í hendur Tartaranna?"
„Því lofa jeg, aö mjer lifandi,"
svaraSi Volodyjevski hátíðlega.
1 sömu svipan riðu þau fram úr
skóginum og tók viS sljetta fjórung-
ur milu á breidd og tók þá viö aftur
skógur framundan, en skóglaust á
báöar hliöar. Var þar bjart nær því
sem um hádag.
„Þetta er versti spottinn,“ sagði
Volodyjevski við Zagloba. „Hjerna
millum skóganna koma sennilega
Tartararnir."
Zagloba svaraði ekki, en baröi
fótastokkinn ákaflega.
Þau voru nú stödd á miöri sljett-
unni og riöu eins og hestarnir kom-
ust. En alt í einu benti Volodyjevski
í austurátt og hvíslaöi:
„Littu á þarna. SjáSu!"
„ÞaS eru þarna kjarrunnar langt
í burtu.“
„Já, en runnarnir þeir eru á hreyf*
ingu.“
LoftiS hvein í eyrum hinna flýj-
andi, svo var hraöi hesta þeirra mik-
ill og óöfluga nálægöust þau skóg-
inn. En alt í einu kváSu viS ógur-
leg óp og læti austur á sljettunni.
„Þeir hafa sjeð okkur,“ æpti Zag-
loba. „Hundingjar, þorparar, árar og
illmenni."
Þau voru komin svo nærri skóg-
inum, aö þau fundu svala hans. En
lartararnir voru einnig nálægir og
nú skaut fram fleygum úr flokki
þeirra, er nálægðust með geysi-hraða.
V°ru þaö Tartarar þeir, er best voru
ríðandi.
„Hesturinn sem jeg ríS, er farinn
að hnjóta," æpti Zagloba upp yfir
sig.
„Það hefur ekkert aS segja," sagSi
\ olodyjevski rólega, en honum risu
hár á höfði, er hann hugsaði tíí ar-
leiöinganna, ef einhver hestanna fjelli
eða þryti. Reyndar höfðu þau lausu
hestana, en þeir voru uppgefnir.
„Nú hnaut hesturinn minn aftur,"
sagði Zagloba í örvæntingu.
„ÞaS tekur ekki að fást um þaö,“
sagöi Volodyjevski, hann var nú bú-
inn aS leggja niSur fyrir sjer, hvernig
hann ætti aS bjarga Helenu. Þau
voru nú komin inn i skóginn.
„Renzían!“ hrópaöi hann, „farSu
með ungfrúna eftir þeim fyrsta skóg-
arstig, er liggur af braut þessari."
„ÞaS skal gert, náðugi herra,"
svaraði pilturinn.
Fjclagsprentsmiöjan.