Lögrétta - 18.12.1918, Side 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
AfgreiSslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 56.
Heykjavík, 18. desember 1918.
XIII. ár.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls
konar ritföng, kaupa allir í
Bókaversl. Sigf. Eymundssonar.
KlæCaverslun
H. Andrsen & Sön
Aðalstræti 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
Lárus Fjeldsted,
yfirrjettarmálafærslumaður
Lækjargata 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síðd.
1
f
Í"
Björn Bjarnarson
fyrv. sýslumaður.
F. 23. des. 1853. — D. 12. des. 1918.
Björn heitinn Bjarnarson sýsin ■
maöur frá Sauðafelli i Dölum fluttist
hingaö til bæjarins ásamt fjölskyldu
sinni síSastl. haust. Var hann þá mjög
veikur, og hafði verið það nokkur
undanfarin ár. Hann var skorinn hjer
upp áriS 1914, en fjekk ekki viö það
bót á meinsemd sinni, og hefur alt
af síöan verið meira og minna sjúk-
ur. Eftir hingaökomu sina lá hann um
hríö á spitala, en var fluttur þaSan
3. október, án þess aS hafa fengið
bata, til heimilis sins í BergstaSstr.
17, en þaS hús keyptu þau hjónin, er
þau fluttust hingað, og Jpar andaöist
hann 12. þ. m.
Hann var hálfsjötugur aö aldri,
fæddur 23. des. 1853, elsti sonur Ste-
fáns sýslumanns Bjarnarsonar og
konu hans, Karen Emelie f. Jorgen-
sen; varS stúdent frá Rvíkurskóla
1877 og tók lögfræðispróf viö Khafn-
arháskóla 31. maí 1883. Var síöan
nokkur ár aöstoöarmaSur fógeta kon-
ungs í Khöfn, en 1888—90 var hann
fulltrúi hjá föSur sínum viS sýslu-
mannsverk i Árnessýslu. Um tíma var
hann settur sýslumaöur í Rangár-
vallasýslu, og eitt sumar gegndi hann
sýslumannsstörfum í Þingeyjarsýslu,
meSan Ben. sál. Sveinsson sat á þingi.
9 jan. 1891 fjekk hann veitingu fyrir
Dalasýslu og þjónaöi henni þar til
hann fjekk lausn sökum heilsubilun-
ar. — 26. júlí 1890 kvæntist hann
Guönýju Jónsdóttur fræSimanns
Eorgfiröings,systur þeirra Finns pró-
fessors og Klemensar landritara.Hafa
þau eignast 8 börn, og lifa 6
þeirra, 3 synir og 3 dætur, öll nú
stálpuö, en dreng og stúlku mistu
þau.
Björn sýslumaöur var þrekmaður
og athafnamaöur mikill um langt
skeiS æfi sinnar. Meðan hann var i
Khöfn' gerðist hann bókaútgefandi
og ritstjóri um nokkur ár. Hann gaf
þar út mánaöarritið „Heimdall", gott
blað, sem flutti fræðandi og skemt-
andi greinar og myndir merkra
manna, en varð samt ekki langlíft.
Danskt blað stofnaði hann einnig og
gaf út um hríð. Það hjet „Vort
Hjem“, og lifir það enn, en heitir nú
„Hjemmet". Á þessum árum stofnaðl
hann Málverkasafn íslands, sem
geymt er í Alþingishúsinu, og Nátt-
úrugripasafn íslands. Til málverka-
safnsins fjekk hann gjafit hjá ýms-
um listamönnum erlendis og stórhöfð-
ingjum, svo sem Kristjáni konungi
IX., Friðriki VIII., sem þá var krón-
prins, og Rússakeisara. Náttúru-
gripasafnið varð fyrst til í Khöfn
fyrir forgöngu B. B. og Stefáns
skólameistara Stefánssonar, en flutt-
ist heim hingað og varð visir þess
safns, sem nú er hjer til, er B$n.
Gröndal skáld gekst hjer fyrir stofn-
un Náttúrufræðafjelagsins, skömmu
fyrir aldamótin.
Þegar B. B. hafði tekið við em-
bætti í Dalasýslu, reisti hann bú a
Sauðafelli og varð þá þegar for-
gangsmaöur hjeraðsbúa i margvís-
legum búnaðarendurbótum. Hann
keypti jörðina og gerði þar reisu-
legri hús en þá var tíöska, og fjós
og hlöðu gerði hann með nýju fyrir-
komulagi, sem siðan varð öSrum til
fyrirmyndar. Hann átti og fyrstur
upptök að því, aS fariS var að bólu-
setja sauðfje gegn bráðapest. HafSi
hann lesið urn þetta í norsku blaði,
brá þegar viS, aflaSi sjer upplýsinga
um málið og tók að framkvæma hjer
þessar fjárlækningar, sem síöar voru
fyrirskipaðar með lögum. Einnig
varS hann fyrstur manna hjer á lancn
til þess, að fá sjer skilvindu. Voru
þær ný uppfundning, er hin fyrsta
kom að SauSafelli, og þá miklu ófull-
komnari en nú. En hann innleiddi
hjer notkunina á skilvindum, og ekki
uröu þær hjer almennar fyr en löngu
síðar. Mjög miklar jarSabætur gerði
hann, bæði túnsljettur o. f 1., og vanri
aö þeim sjálfur með piltum sínum.
TúniS á SauSafelli stækkaöi hann
mikið. Þegar hann kom þangaö feng-
ust af því 250 hestar, en i búskapar-
tíð sinni fjekk hann eitt sinn af því, í
góðu grasári, 660 hesta. Hann ljet sjer
og ant um vegagerSir og brúageröir í
sýslunni, og hratt þeim málunr vel
áíram. Hann var þingmaður Dala-
manna 1901—1907 og var þá og jafn-
an síðan eindreginn heimastjórnar-
maður.
Þótt hjer sje stuttlega yfir sögu
farið, mætti þetta samt verða til þess
aS minna rnenn á, aS hjer er á bak aS
sjá dugnaðar-og framkvæmda manni,
sem margt gott og þarflegt verk hef-
ur unniö. Hann var áhlaupamaður og
fljótur til, en úthaldiö ekki aS sama
skapi, svo að aðrir tóku oft við þeim
framkvæmdum, sem hann haföi byrj-
að á og hrundiS á stað.
Dalamenn kvöddu þau hjónin í
haust, sem leið, með fjölmennu sam-
sæti, og þá var stofnaöur þar sjóöur
til eflingar búnaði í sýslunni, sem á
aö bera nafn þeirra. Hjer fer á eftir
aöalkaflinn úr ræðu þeirri, sem sjera
Jón Guönason flutti í samsætinu.
„ViS erum saman köinin hjer i
kveld til þess aS kveðja sýslumanns-
hjónin, sem nú eru á förum hjeSan,
alfarin, eftir meira en aldarfjórðungs
dvöl hjer í sýslu og hjer í sveit. Þau
voru bæði ung, er þau komu hingað,
og hjer hafa þau dvaliS mest alt sitt
manndómsskeið. Hjer hafa því gerst
þýðingarmestu atburSir lífs þeirra.
hjer hafa þau unnið sitt þýSingar-
mesta lifsstarf. Hjer hafa þau eignast
vini og hjer hafa margir eignast þau
að vinum. Hjer, í skauti Breiðar1-
fjaröardala,. en þó væntanlega eink-
um i þessari sveit, eiga áhrifin af
starfi þeirra og allri framkomu að
bera ávört á komandi tíð. Eða með
öðrum oröum: ASalþættir lífsstarfs
þeirra og lífssögu þeirra eru og verða
tengdir í órjúfanlegum böndum viS
þessa sýslu og þessa sveit. Og það er
ti1 þess aS minnast þess og þakka þaö,
sem viö erum samankomin hjer í
kveld.
Þegar við nú lítum yfir veru og
starf sýslumannshjónanna hjer, þá
vakna hjá okkur svo margar hugsan-
ir aS erfitt er úr þeim aS velja. Sú
hugsun, sem grípur mig fryst í þvi
sambandi 0g mjer finst mikilvæg-
ust, er þessi:, Tímabilið sem sýslu-
mannshjónin hafa dvaliS hjer, aldar-
fjórSungurinn síSasti, er í flestum ef
ekki öllum greinum eitthvert mikil-
vægasta tímabiliö, sem runniö hefur
upp yfir okkar hjeraS og yfir land
okkar og þjóS. Hugsum okkur, að
emhver maöur, gæddur glöggu gests
auga, heföi farið um hjeraðiS okkar
fyrir svo sem 25—30 árurn og svo
aftur nú og kynt sjer í bæði skiftin
hugsunarhátt manna og búnaSar-
háttu, öll framkvæmasviS og allar
framkvæmdahugsanir. Jeg held, að
hann heföi naumast getaö áttaS sig
á breytingunni, sem orSið hefur í
þessi ár, ef hann heföi ekki vitað
hana jafnóSum og hún gerðist. Jeg
held, að honum hefði fundist það
vera ný þjóð, umsköpuö þjóS, sem
hann hitti fyrir í seinna skiftið. Og
svo hefði þaö líka veriö í raun og
veru. ÞjóSin okkar og sveitin okkar
hefur á undanförnum aldarfjórSungi
veriö aö vakna af svefni eftir margra
alda kúgun og margra alda deyfð og
doSa. Og eftir því sem menn hafa
betur nuggað stýrurnar úr svefnug-
um augunum, þá hafa þeir betur
komiö auga á þetta tvent: Fyrst þaS,
aö okkar land á mikil framtíöar- og
framfara skilyrSi, og því næst það,.
aS til þess aS viS getum fært okkur
gæSi landsins í nyt, þá þurfa ein-
staklingarnir aS eignast sem mest
af útsjón og dug og áræöi samfara
forsjálni, og hver fjelagsheild aS
eflast sem mest af samtökum og sam-
vinnu, samkvæmt þeirri reglu, aS
margar hendur vinna ljett verk. —
Mönnum hefur oröið þaS ljóst, aS
þ.aS eru þessir eiginleikar einstakling-
anna og fjelagsheildanna, sem hafa
aö geyma þaS töfraorð, það „Sesam“
sem opnar auSlindirnar og gerir þær
aS aröberandi eign manna.
Það væri of víStækt efni ag fara
nánar út í þetta. Jeg hef aö eins ekki
getað látið vera að minnast á þetta,
sökum þess, að þaS hefur hjer svo
mikla þýðingu. Við hljótum öll að
undrast þessa miklu umbreytingu,
sem, eftir margra alda svefn og kyr-
stöðu hefur orSið á svona stuttum
tíma, — þvi að einn aldarfjórðungur
er að eins örstutt skeiö í lífssö|fu
þjóðanna. — Viö spyrjum, hverju
jiessi mikla umlireyting sje að þakka.
Og við svörum: ÞaS er mest að þakka
menningarstraumum sem borist hafa
inn í land okkar á undanförnum ára-
tugum. ÞaS eru þeir, sem hafa vakið
framkvæmdaöflin, rýmkvaS sjón-
deildarhringinn og lifgað og glætt
trúna á framtíSina.
Jeg mun síst láta of mælt, þó aS
jeg segi, að sýslumannshjónin hafi
veriö einhverjir hinir fyrstu og bestu
boöberar og brautryöjendur hinnar
nýju menningar hjer í Dölum. Til
að styðja þau orð mín má jeg fyrst
minna á það, að líf íslensku náms-
mannanna, þeirra mánna, sem eiga að
sækja eldinn — eld mennngarinnar
— hefur sjaldan verið meS meiri
glæsibrag, sjaldan fjörugra og þrótt-
meira, en þau árin sem Bjöm Bjarn-
arson dvaldi viö nám í Kaupmanna-
höfn.Ungu námsmennirnir gleyptu þá
í sig áhrifin frá menningarleiStogum
stærri þjóSanna. Og að Björn Bjam-
arson hafi ekki þeirra síst verið snort-
inn af þeim áhrifum, um þaS höfum
við ljósan vott, því aö hann rjeðst
þá i þaS fyrirtæki, sem einsdæmi
mun vera að námsmenn ráðist í, en
það var aS gefa út á eigin kostnaö
tímarit (Heimdall), sem átti aS flytja
hingaö út yfir íslands haf gullkorn
úr sjóSi hinnar nýju menningar. —
Þetta fyrirtæki, sem var hið fyrsta í
sinni röS rneðal okkar þjóðar, gat
því miður ekki staöiS lengi, af því
að þjóSin hafSi ekki þroska til aS
stySja þaö. En menningar- og fram-
farahugur Björns Bjarnarsonar rjen-
ai eigi viS þaö. ITann fluttist hingaS
sem æösti valdsmaður þessarar sýslu.
En hann gat ekki sætt sig við aS ein-
skoröa starf sitt viö embættiö eitt,
heldur kaus hann einnig að ganga til
liös viS sitt land og á þann háttaðger-
ast bóndi. Og enginn vafi er á, aö ein-
mitt fyrir þaS hafa áhrif hans orSiS
miklu meiri og viStækari. Það er ef
t!l vill fátt, sem hefur haft eins mikla
þýSingu fyrir okkar þjóS í erfiöri
baráttu hennar, fátt, sem hefur hjálp-
að eins vel til aS varSveita menning-
arglæSur hennar, eins og þetta,
hversu mentamenn hennar hafa
lengst af verið handgengnir henni, og
hversu vel þeir hafa samlagaS sig
henni, þannig, aS þeir hafa gert henn-
ar starf meðfram að sínu starfi, Iienn-
ar þrautir aS sínum og hennar áhuga-
mál aS sínum áhugamálum. Em-
bættisstörfin ein, hversu vel sem þau
eru af hendi leyst, þau megna aldrei
aS gera embættismanninn aS því sem
hann á aS vera: styrkasta stoS síns
fjelags, salt þess og ljós og síverk-
andi hreyfiafl hverskonar framfara.
Og því hygg jeg líka, aö þiS flest
minnist nú ekki aö eins ljúflegrar
framkomu Björns Bjarnarsonar sem
yfirvalds, heldur einnig og þaö miklu
fremur, starfs hans og framkomu sem
bónda og hjeraðshöfSingja, sem á-
hugamanns í framfaramálum ís-
lenskrar alþýSu, og sem hvatamanns
og brautryöjanda aS mörgu, sem
horft hefur til gagns og frama fyrir
okkar hjerað.Mig bresturkunnugleika
til þess, aS fara náið út í starf Björns
sýslumanns. Læt það því ógert. Veit
að eins, aS frá honum eru runnin ýms
þau fyrirtæki í okkar hjeraði, sem
nú þykja sjálfsagSastir liðir í fram-
sóknarbaráttu hvers hjeraðs. Hann sá
þörfina fyrir þau fyrstur manna,
hvatti til þeirra og sparaöi ekki sína
krafta, heldur gerSist sjálfur braut-
íyöjandinn. Hann hefur, hjer heima
fyrir, gefiS margskonar fyrirmynd
meS framkvæmdum sínum og rausn,
auk þess sem hann, út á viS, fór um
nokkur ár meS umboö hjeraðs vors á
þingi. ViS getum því sagt, að viS eig-
um honum, beinlínis og óbeinlínis,
aS þakka rnikiS af hinum marghátt-
uöu framförum okkar hjeraös aldar-
fjóröunginn síðasta. Og starf Tians
mun vissulega ekki hætta aS bera
ávört, þó aS hann hverfi nú frá okk-
ur. Þaö er eöli sjerhvers framfara-
starfs aö hinir fullkomnustu ávext-
ir þess koma ekki greinilega í ljós,
fyr en langt er um liSiS, og er þá aS
vísu oft gleymt að láta viS getiö nafns
hvatamannsins, brautryðjandans. En
þaS er trú okkar, aS starf Björns
sýslumanns eigi eftir aS bera fagra
og blómlega framtiðarávexti, hjeraSi
okkar til heilla..
En það má einnig á annan hátt vera
til blessunar fyrir hjeraS sitt, heldur
en beint meS því eina, aS vera lífiö
og sálin i framsókn og framförum i
atvinnulífinu. Líf manna er á svo
margan hátt samtengt, og þaS er oft
og einatt ekki minjia komiS undir
framkomu manna, a. m. k. þeirra,
sem hærra eru settir, í hinum smærri
atvikum lífsins, heldur en í hinum
stærri. Áhrif daglegrar framkomu
og áhrif heimilanna verða ekki á vog
mæld. Og viS þökkum nú líka og ekki
síst góöa framkomu og góð áhrif
sýslumannshjónanna á því svæöi;
þökkum hjálpsemi þeirra og mann-
v.S, heimilisrausn þeirra og frábæra
gestrisni. í þvi voru þau bæSi jafn
samhent. Og þar var sama hver i
hlut átti, hvort heldur æöri eöa lægri.
Margur hjeraSsbúi mun lengi minn-
?it góSra áhrifa og fyrirmyndar,
höfSingsskapar og gestrisni frá
SauSafellheimilinu á siSasta aldar-
fjórSungi, og mun þaS eigi síst yður,
f’ú, aS þakka. Og þjer eigiS yðar
góða hlut af öllu þvi þakklætiog virö-
ingu, er menn nú vilja sýna ykkur
hjónum. Þjer hafið, meS manni yöar,
lagt mikinn skerf til framtíðarfar
sældar hjeraös okkar. Þjer hafið stutt
starf hans með rausn og skörungs
shap, þjer hafið verið honum stoS o~
hlíf. Þess sjáum vjer eigi síst vott nú,
er hann er þrotinn aS kröftum. Þjer
hafiS veriS honum sem Bergþóra
Njáli.
SýslumaSur Björn Bjarnarson, frú
GuSný Bjarnason!
Fyrir hönd allra, sem hjer eru sam-
an komnir, flyt jeg ykkur hugheila
þökk fyrir alt starf ykkar og alla
framkomu ykkar okkar á meöal. Og
þá sömu þökk veit jeg aS jeg má
flytja ykkur fyrir hönd allra þeirra
hieraðsbúa, sem hjer fjarstaddir. ViS
óskum ykkur og börnum ykkar allr-
ar framtíðar blesunar, óskum að æfi-
kveld ykkar megi verða sem bjartast
og fegurst ....“
Góðgjörðir
við sjálfan sig og náungann.
Fyrirlestur haldinn í Rvík 1918.
Motto:
Drektu bara, drektu fast.
Dveptu þig helst á viku.
J. Thor.
í Austurför Kýrusus lýsir Xeno-
fon Kýrosi kongssyni þannig, að
hann hafi haft ýmsa þá bestu
mannkosti til að bera, sem prýða
niega góðan höfðingja, og þar á
meðal þann, að hann hafi verið
manna örlátastur og ágætur vinur
vinum sinum. Hann segir, að Kýros
hafi verið vanur, er honum hlotn-
aðist eittlivert góðgæti, að senda
vinum sínum góðan hlut af því,
með þeim ummælum: petta þótti
Ivýrosi gott. En þegar einhver
gerði Kýrosi greiða, þá launaði
liann það ætíð með enn þá stærri
greiða. Og það er svo til orða kom-
ist, að Kýros hafi ætið viljað sigra
eða yfirstíga aðra í góðgerðum.
parna sjáum vjer ljóst dæmi
þess, að heiðnir menn jafnt sem
kristnir hafa, eins i gamla daga
eins og nú á tímum, viljað fylgja
reglunni gullvægu: Svo sem þjer
viljið að mennirnir geri yður, svo
eigið þjer og þeim að gera, og jafn-
vel gera það enn betur. Gestrisni
og góðgerðir hafa tíðkast hjá öll-
um þjóðum frá alda öðli, meira
og minna. Fáir mannkostir hafa
verið jafn mikið notaðir og þeir,
að kunna að gefa gaum og um leið
fullnægja annara þörfum og ekki
síst að vera getspakur, og kunna
að giska á hvers náunginn þarfn-
ast, og án þess að hann sjálfur
þurfi að biðja um eða láta það i
ljósi. „Jeg skal einnig gefa úlföld-
um þínum að drekka,“ sagði Re-
bekka við Eleasar. pað er þess kon-
ar hugulsemi og gestrisni, sem
ætíð mun þykja mest í varið.
Yjer, íslendingar, höfum löng
um þótt vera sjerlega gestrisin þjóð
og það finnur sá gerst er reynir og
ferðast um landið, að viðtökurnar
eru víðast hvar ágætar og tillölu-
lega eins á efnalitlum heimilum
sem þeim efnuðu.
Hjá okkur hefur góðgerðin
smátt og smátt fengið þá þýðingu,
að tákna aðallega það, sem gæðir
munni og maga. pað er ekki laust
við að þetta bendi á, að hjer hafi
menn einkum og sjer í lagi haft
magann fyrir sinn guð. — En ef
til vill stafar þetta frá þeim tím-
um, þegar hjer var hungur og
hallæri i landi, og þarfirnar helst-
ar þær, hjá viltum og vegfarandi,
að fá satt hungur og þorsta. Hvað
sem þvi líður, þá er það orðið rót-
fest í málinu, að kalla það helst
góðgerðir, sem í magann er látið
— og sje það svo, að þetta sje upp-
runalega tilkomið á hallæris- og
sultarárum, þá hefur sú venja hald-
ist fram á þennan dag, að hugsa
um það fyrst og fremst, að reyna
að fylla maga náunga síns, jafnvel
þó nú sje síður þörf á þvi en fyrr-
um — og ekki horft í það þó mag-
inn sje fullur fyrir — um að gera
að troða einhverju í hann.
í þessu atriði finst mjer satt að
segja vera gengið helst til langt.
pað er áreiðanlegt, að mikið af því,
sem kallað er góðgerðir, er i raun-
inni misgerðir, þó í góðum tilgangi
gerðar. Menn gera þeim gott (sem
kallað er) sem óþarfi er að geragott
því það er óþarfi að seðja sadda og
svala óþyrstum. Já, ekki einungis
óþarfi, heldur ósiður, sem hefur
óhollnustu í för með sjer.
pað er haft eftir einhverjum