Lögrétta - 25.08.1919, Síða 1

Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti II.
Talsimi 359.
Nr. 35.
Radiumstofnun Islands.
Stofnun þessi er nú svo fullgjör, aS
hún er fær um aS taka til starfa. Um
leiS og hún er opnuS til almennings-
nota, þykir oss hlýtSa að skýra alþjó'S
manna frá gangi málsins.
Eins og kunnugt er, hefur hr. lækn-
ir Gunnlaugur Claessen lagt stund á
ljóslækningar aS sjernámi, og þá aö-
a 1 lega Röntgenslækningar j Hef ur haiín
komi'5 upp Röntgensstofnun lands-
ins, sem' svo er vel nýtískutækjum
búin, aö hún fullnægir algerlega okk-
ar kröfum. Viö ljóslækninganám sitt
komst hann brátt aö raun um, ao
ekki myndi Röntgensstofnun köma að
fullu haldi hjer á landi, nema jafn-
framt væri komið upp radiumsstofn-
vn. Árið 1916 og 1917 tók hann þvi
að kynna sjer radiumlækningar eftir
töngum í Kaupmannahöfn og Stokk-
hólmi, til þess að vera málinu ékki
okunnugur, ef takast skyldi aS koma
lijer á fót radiumstofnun í náinni
íramtíð. Heimkominn ritaSi hann um
radiumlækningar í blöðin hjer, t. d.
í Isafold 2. mars 1918, og í apríl sama
ár flutti hann aS tilhlutun Oddfellow-
fjelagslns tvívegis fyriSestur hjer í
bænum um radiumlækningar og sýndi
skuggamyndir máli sínu til skýring-
ar Eftir þetta tók Oddfellow-fjelagiö
sö sjer forgöngu málsins og hóf fjár-
söfnun til radiumstofnunar. Undir
tektirnar urðu svo góðar, að þegar
4, maí 1918 gat Oddfellow-fjelagiö
haldið stofnfund radiumsjóðsins og
lagt fyrir hann svohljóöandi skýrslu
rm fjársöfnunina:
Alls höföu safnast 148.430 kr., og
er sú upphæö, að viðbættum vöxtum
til 1. júlí 1919, orðin 152.298 kr. 13
aur. Innan Oddfellow-fjelagsins höföu
safnast 39.260 kr., en utan reglunnar
hafði sjóönum áskotnast sem hjer
segir:
1 gefandi . .... 20.000 kr.
3 gefendur .... 10.000 —
4 gefendur .... 5.000 —
2 gefendur 3.000,—
1 gefandi . .... 2.500 —
13 gefendur .... 1.000 —
1 gefandi . .... 600 —
20 gefendur 500 —
1 gefandi . .... 400 —
1 gefandi . 300 —
2 gefendur 250 —
12 gefendur .... 200 —
37 gefendur .. 25—125 —
Á stofnfundinúm voru kosnir í
stjórn þeir Halldór Daníelsson, Jón
I axdal, Thor Jensen, Sveinn Björns-
son og Sæmundur Bjarnhjeöinsson.
Kaus stjórnin Thor Jensen fyrir for
mann, Jón Laxdal gjaldkera og Svein
Björnsson ritara.
Sjóösstjórnin byrjaöi þegar eftir
stofnfundinn aö leita fyrir sjer um
kaup á radium því, sem áætlaö var
að hæfilegt myndi til þess að byrja
mætti lækningar í svo fullkomnum
mælikvarða sem tiltækilegt þætti.
Meö aðstoð Gunnlaugs Claessen
læknis var fyrst leitað til prófessors
Forsells, forstjóra radiumstofnunar-
innar í Stokkhólmi, en hann gat ekki
útvegaö radium það er þurfti. Fyrir
milligöngu stjórnarráösins var svo
ieitað til fulltrúa íslands í Kaup-
mannahöfn og Lundúnum og þeir
beðnir aö aöstoða .við útvegun á radi
rm. Tókst Krabbe skrifstofustjóra í
Kaupmannahöfn aö útvega tilboð í
radíum frá Þýskalandi. Radíum þetta
álti aö koma frá Litlu-Asíu, og var
kaupskilyröiö það, a8 það yröi borg-
aö í gulli í Konstantínópel. Þótt borg-
unarskilyröi þetta væri öröugleikum
bundiö, tókst Krabbe þó aö fá loforö
rm kaupveröið í gulli í Konstantínó-
pel. En á þennan hátt hefðu þau 200
milligröm af radium, sem um var aö
ræða, kostaö nær 100.000 kr. Þótti
líklegt, að hægt væri aö fá það ó-
cíýrara, eins og á stóð, og var því
lögð sjerstök áhersla á að fá radiuin
lrá Englandi eða Ameríku. Björn
Sigurðsson í Lundúnum tók að sjer
að reyna aö útvega radium frá Eng-
landi eða Ameríku. Voru ýmsir örð-
ugleikar á því, meöal annars af á-
stæöum, sem stóðu í sambandi við
otriðinn. En með aðstoö aöalefna-
fræðingsins við radiumstofnunina í
Lundúnum, Altons forstjóra, tókst
Lirni Sigurðssyni að lokum að fá þau
200 milligröm, sem á þurfti að halda,
þó ríflega útilátin, frá Ameríku. Jafn-
frámt tók Alton forstjóri að sjer að
íeyna að sannprófa gæði radiumsins
áður en það yrði látið í hylki. Siðan
íói Gunnlaugur Claessen læknir til
Lundúna til að sjá um skifting radi-
umsins í hylki o. fl. viðvíkjandi radi-
umstofnuninni og naut hann þar góðr-
ar aðstoðar forstjórans. Sjóðurinn
uaut og sjerstaks velvilja bresku
stjórnarinnar, þar sem hún leyfði
kaupin og flutning radiumsins hingaó
a ófriðartímum.
Alton forstjóri hefur ekki tekið
neina þóknun fyrir sína ágætu aöstoð
við radiumkaupin, og er þaö mjög
þakkarvert af óþektum manni.
Radíum þaö, sem sjóðurinn hefur
fengið, kostar hingað komið, í gler-
hylkjum og platínuhylkjum svo vönd-
uðum, sem hægt er að fá þau í heim-
inum nú, fTjer um bil 62.000 kr. E1
þetta, eins og sjá má af því, sem að
fiaman er sagt um tilboðið frá Þýska-
landi, 50% ódýrara heldur en þar var
hægt að fá radíum, og talsvert miklu
odýrara heldur en gert var ráð fyrir
í fyrstu, að hægt væri að fá það fyrir.
Sjóðsstjórnin fjekk þegar i byrjun
loforð Gunnlaugs Claessen læknis um
að verða læknir við Radiumstofnunina
og vera hjálplegur við undirbúning
hennar. Hefur hann verið í ráðum
með sjóðsstjórninni í ýmsu þessu við-
víkjandi óg i desembermánuði siðastl.
fór hann, til útlanda í þeim erindum
að kynna sjer nýjustu aðferðir við
radíumlækningar, taka við radíum i
Lundúnum o. fl. Hann var 5 mánuði
í ferðinni og dvaldist lengst af i
Stokkhólmi og á Bretlandi. í skýrslu
sem hann hefur gefið sjóðsstjórninni
um ferð sína, lætur hann mjög vel af
þeim viðtökum, sem hann hafi fengið
livervetna, ekki síst i Stokkhólmi, þar
sem hann átti kost á að kynnast því
allra fullkomnasta i radiumlækning-
um. Sjerstaklega tók prófessor For-
sell honum hiö besta og gretddi götu
hans í hvívetna. Fyrir hans aðstoð
tjekk hr. Gunnlaugur Claessen færi á
að fást við radiumlækningar við radí-
umstofnúnina í Stokkhólmi. Var það
honum mikils virði að geta fengist
við lækningar þessar í návjst hinna
frægu radíumlækna þar, áður en hann
tæki við forstööu stofnunarinnar hjer.
Er nú búið að útbúa radiumlækn-
mgastofu við hliðina á Röntgenlækn-
ingastofunni í húsi Nathan & Olsen,
og er hún þegar tekin að veita sjúk-
lingum viðtöku.
Auk radíum-kaupanna og alls
kostnaðar við umbúnað þess og heim-
tiutning, hefur sjóðurinn haft nokktu '
ulgjöld við kaup á tækjum og annan
utbúnað stofnunarinnar, ferðir lækn
i.-rns o. fl. Sjóðurinn er nú um 70
þús. kr., og á stofnunin þá 50 þús.
kr. um voriir fram, því í upphafi var
aætlað, að hún myndi kosta um 13C
þúsund krónur. Þennan hag sinn á
sjóðurinn að miklu leyti því að
þakka, hversu ágætlega hr. Birni Sig-
urðssyni tókst aö leiða radíum-kaup-
iu til lykta, og ber sjerstaklega að
þakka hopum dugnaö hans í þessu
máli.
Eins og kunnugt er, er radtum-
sjóðurinn ekki hlutafjelag, heldur eru
íramlög þau, sem hann er myndaður
g'jaíi'' til fyrirtækisins. Á stofn-
j íundi sjóðsins var það ákveðið, að
Reykjavik 25. ágúst 1919
öllum gefendum skyldi afhent fallegt |
hlutdeildarbrjef í viðurkenningarskyni
fyrir gjafir þeirra. Brjef þessi væntir
stjórnin að geta afhent í síðasta lagi
á komandi vetri, og verður reynt að
gera þau svo úr garði, að þau geti
orðið kærkomin veggprýði og til
heiðurs hverjum þeim er til þessa
hefur stutt og í framtíðinni mun
styðja þetta þjóðþrifafyrirtæki. Brjef
þessi þyrftu í framtíðinni að komast
inn.á hvert heimili á landinu. Því þótt
hagur sjóðsins sje viðunanlegur á
því stigi sem stofnunin er nú, þá þarf
þó enn mikils við, ef hún á að komast
í það horf, sem ákjósanlegt væri. All-
ar Ijóslækningar hjer á landi ættu í
írariitíðinni að geta sameinast í eina
stofnun, er eigi sjer rúmgóða bygg-
ingu, þar sem meðal annars sjeu næg-
ar sjúkrastofur. Til þess að þessu
marki verði náð, þarf sjóðnum stórúm
að aukast fje, og það svo, aö fram-
kvæmdir hans gætu orðið eftirkom-
endunum talandi vottur um rausn
þ'eirra kynslóða er að þeim stóðu.
Gefendur til sjóðsins hafa hingað
til aðallega verið úr hópi verslunar-
og útgerðarmairna, en margir þeirra
ciga enn ógefið í sjóðinn er vel geta
cg vafalaust munu styrkja sjóðinn.
Lnnfremur þykir oss líklegt, að
sjóðnum berist margar gjafir frti
mönnum allra annara stjetta um land
alt, nú eftir að fullkunnugt verður um
n»ál þetta og stofnunin er tekin til ‘
starfa. Gjaldkeri hans, hr. Jón Lax-
cíal, veitir viðtöku beinum gjöfum og
aheitum, og mun afhenda hlutdeildar-
brjef sem viðurkenningu fyrir, þegar
þau eru tilbúin. Minstu gjafir hingað
til hafa verið 25 kr., og eru allar
gjafir, þótt ekki sjeu hærri, þegnar
rneð þökkum, því að safnast þegar
saman kemur.
Að endingu vottar stjórnin þakkir
sínar öllum gefendum til sjóðsins og
jafnframt hr. lækni Gunnlaugi Claes-
scm, sem hefur átt upptök þessa máls
og með áhuga og elju leyst af hendi
þau störf því til frfamkvæmda, er
stjórnin hefur trúað honum fyrir.
Reykjavík í ágúst 1919.
Stjóm Radiumsjóðsins.
Önnur blöð eru vinsamlega beðin
að birta skýrslu þessa.
Alþingi.
Þingmannafrumvörp.
57. Frv. um ullarmat. Flm.: Hák.
Krist. og Sig. Sig. — 1. gr.: Öll ull,
sem flutt er hjeðan af landi, skal met.
in og vorullin flokkuð, eftir gæðurn
af ullarmatsmönnum. Þeir skulu einn-
ig hafa umsjón með geymslu uliar-
innar, meðan hún bíður útflutnings,
útskipun, hversu um hana fer í flutn-
ingaskipum, og uppskipun ullarsend-
inga innanlands. Er öllum, sem út-
Lutningsull hafa undir höndum eða
út flyíja ull, skylt að kveðja uitai.
matsmenn til, þá er breyta á geymslu-
síað ullarinnar, skipa henni upp hjer
við land eða út til flutnings úr landi,
eg hlýöa fyrirnjælum ullármatsmanns
’riri það. Hverri ullarsendingu skal
iyigja vottorð ullarmatsmanna um,
aö ullin -sje skoðuð og flokkuð eftir
rieitum reglum og samrit af vottorð-
inu ritað á farmskrána. Skal sýslu-
maður eða hreppstj. hafa vottað með
undirskrift sinni, að löglega skipaður
ullarmatsmaður hafi undirritað vott-
orðið í viðurvist hans. Sje hreppstjóri
sjálfur útflytjandi ullarinnar eða ekki
búsettur á útflutningsstaðnum, skipar
sýslumaður til þessa annan hæfan
mann. — 2. gr.: Sameiginlegt merki
á allri útfluttri ull skal vera stimpill
n»eð nafninu „Island“......4. gr.:
Ráðherra skipar yfirullarmatsmann.
• • • • S- gr.: Lögreglustjóri skipar ull.
armatsmenn á hverjum ullarútflutn-
ingsstað, einn eða fleiri, eftir því sem
} firullarmatsm. telur ]mrfa og eft-
ir tillögum hans.....7. gr, ;Árslaun
yíirullarmatsmanns skulu vera 1800
XIV. ár.
kr., og greiðast úr landssjóði. Kaup
ullarmatsmanna greiða verslanir þær *
og kaupfjelög þau, er ull flytja út,
eítir þvi sem ákveðið verður í erindis-
brjefi ullarmatsmanna. Ferðakostnað
sinn fær yfiruHarmatsmaður greidd-
í.n úr landssjóði, eftir reikningi, sem
stjórnarráðið úrskurðar, alt að 1000
kr .... 8. gr.: Sá, sem flytrir út eða
lariur flytja út ull,án þess aö gæta fyr-
irmæla laga þessara um mat, flolck-
un og írierking hennar, sæti 200—
2000 kr. sektum til landssjóðs......
- I greinargerð segir, að breytingar
þær á ullarmatslögunum, sem í frv. er
farið fram á, sjeu gerðar eftir bend
ingum Björns hreppstjóra Bjarnar
sonar i Grafarholti og í samráöi við
þann.
58. Frv. um brúargerðir. Frá sam-
’vmnuefnd samgöngumála. —» Frv. er
samið af vegamálastjóra og sent
landsstjórninni. Er þar nákvæm á-
ætlun um brúargerðir framvegis og
vcrður sagt nánar frá því, þegar það
kemur fram sem lög.
59. Frv. um viöauka við lög nr.
83, 14. nóv. 1917, um breyting og
viðauka við lög nr. 35, 20. okt. 1913,
um ritsíma- og talsimakerfi íslands.
Flm.: Sig. Stef. — Fyrir: „til Snæ-
íjalla og þaðan að Höfða i Grunna-
vík til Staðar i Aðalvik, um Hesteyri.
írá Hesteyri að Höfn á Hornströnd-
um“ í 2. gr. nefndra laga, komi: Loft-
skeytasamband milli fsafjarðar og
liesteyrar, þaðan landsimalina að
Látrum i Aðalvík, ennfremur land-
og sæsími frá fsafiröi um Ögur til
Snæfjallastrandar, og þaðan að Ár-
múla og Grunnavik.
60. Frv. um samþyktir um stofn-
un eftirlits- og fóðurbirgðafjelaga.
Flm.: Guðj. Guðl. — 1. gr.: Heimin
er sýslunefndum að gera samþvktir
fvrir eitt eða fleiri sveitarfjelög i
sameiningu um eftirlits- og fóður-
lirgðafjelög fyrir einn eða fleiri
hreppa sýslunnar. — 2. gr. uNú vilja
menn koma á samþykt fyrir eftirlits-
c g fóðurbirgðafjclag i sinu sveitarfje-
lagi, og skulu þeir þá semja uppkast
til samþyktarinnar og gera það öllum
h.lutaðeigendum kunnugt. Sendist það
svo sýslunefnd, er semur frumvarp
tií samþyktar. Skal svo með nægum
fyrirvara kvatt til fundar í hreppi .
þeim, sem samþyktin er gerð fyrir.
, Atkvæöisrjett á þeim fundi eiga allir
þeir, sem búfjenað eiga eöa hafa á
; fóðrum. Sýslunefnd tiltekur fundar-
stað, en oddviti hennar eða sá, er
j nefndin hefur kosið til þess, boðar
j fundinn með nægurn fyrirvara og
| stjómar honum .... — Frv. þetta er
j komið fram, vegna áskorunar frá
búnaðarþingi.
1 61. Frv. um löggiltar reglugerðir
sýslunefnda um eyðing refa o. fl.
Frá landbúnaðarnefnd. — 2. gr.:
Kostnaður við eyðing refa greiðist
úr sveitarsjóði. Þó má sýslunefnd á-
kveða í reglugerð, að veita megi úr
sýslusjóði verðlaun fyrir framúrskar-
andi dugnað við eyðing refa.
62. Frv. um breytingu á lögum
nr. 59, 10. nóv.*i9i3, um friðun fugla
Gg eggja. Flm.: Sv. Ól. og Ben. bv.
—• 2. gr.: Ernir skulu alfriðaðír til
1940. Valir skulu friðaðir til 1930. —
Fyrir hvern fugl, sem fríðlýstur er
í lögum þessum, skal sá, er brotlegur
verður, gjalda 10 kr. sekt, sem tvö-
faldast við ítrekun brotsins, alt að
80 kr. Brot gegn 3. gr. e. varðar 500
kr. sekt. Fyrir „to'kr. sekt“ í 6. gr
iaganna komi: 500 kr. sekt. — f
greinargerð segir: Konungur fugl-
anna, örninn, er nær aldauða hjer á
landi, og valurinn orðinn fágætur i
mörgum hjeruðum. Hvortveggi- þess
eara fugla eru nú ófriðaöir og eftir
sóttir nijög af þeim, sem fuglahönr-
um safna. Þótt báði sje þeir ránfugl-
?.r, þá er „rán“ þeirra búöndum eigi
sjerlega bagalegt. Þeir lifa mest-
megnis af sjófangi og rjúpum. Fugla-
•tegundir þessar' eru einkennilegar fyr
ir ísland, og að nokkru leyti prýði
j»ess, einkum valurinn, sem skreytt
hefur skjaldarmerki vort um langan
tífna og er að fornu frægasta kon-
ungsgersemi. Virðist dýralíf landsins
eigi svo auðugt, að rjett sje að leyfa
drápgirni mannanna aö eyða þessum
trægu, háfleygu og harðvítugu fugl-
um.
63. Frv. um viðauka við og breyt-
ingar á lögum nr. 83, 14. nóv. 1917,
um breytingar og viðauka við lög nr.
35, 20. okt. 19I3, um ritsíma- og tal-
simakerfi íslands. Frá samvinnunefnd
samgöngumála. —- f stað orðanna í
2. gr. „Til Snæfjalla .... að Höfn
a Hornströndum komi: Loftskeyta-
samband milli ísafjarðar og Hesteyr.
'cv, þaðan landsimaleiðina að Látrum í
Aðalvik; enn fremur land- og sæ-
sími frá ísafirði um Ögur til Snæ-
ijallastrandar og þaðan að Ármúla
og Grunnavík. Aftan við greinina
bætist: Einnig lina frá Blönduósi að
Bólstaðarhlið, með stöð j Langadal
og Svínadal; frá Sauðárkróki að
Viðimýri og Silfrastöðum, með stöð
a Stóru-Ökrum. Lina úr Glæsibæjar-
hreppi i Eyjafirði i Skriðuhrepp; lina
irá Akureyri inn Eyjafjörð, með stöö
i Öngulsstaðahreppi, Lina að Brekku
í Fljótsdal, um Ás; með stöð í Valla-
uesi; lína frá Svignaskarði að Staf-
iioltsey. Lína til Skógarness og lína
trá Patrekshreppi til Saurbæjar og
Breiðuvíkur í Rauðasandshreppi.
64. Frv. um breyting á hafnar-
lögum fyrir Vestmannaeyjar, nr. 60,
írá 10. nóv. 1913. Flm.: K. Ein. —»
[. gr.: Til hafnargerðar i Vestmanna-
evjum veitist úr ríkissjóði alt að
350000 — þrjú hundruð og fimtíu
þúsund — krónur, gegn þreföldu f jár-
framlagi úr hafnarsjóði Vestmanna-
cyja. Fjárhæð þessi greiðist bæjar-
s'.jórn Vestmannaeyja að.sömu til-
tölu og hafnarsjóður leggur fram til
fyrirtækisins árlega. — 2. gr.:. Lands-
stjórninni veitjist heimild til að á-
byrgjast fyrir hönd ríkissjóðs alt að
1050000 — tíu hundruð og fimtíu þús-
'u.nd — króna lán, er bæjarstjórn Vest-
mannaeyja kann að fá til hafnar-
gerðar.
65. Frv. um bæjargjöld i Reykja-
vík. Flm.: Jör. Brynj. — Frv. er sam-
ið af bæjarstj. Rvíkur og hefur aður
legið fyrir Alþingi.
66. Frv. um breyting á 1. gr. laga
nr. 36, 30. júlí 1909, um laun háskóla-
kennara. Flm.: B. J. frá Vogi. — 1.
gr.: Aðalkennari (prófessor) skal sá
aukakennari (dósent) vera, sem segir
í 1. gr. laga nr. 36, 30. júlí 1909, að
kenni islenska sagnfræði. — 2. gr.:
Flafa skal hánn sömu rjettindi og
sömu skyídur, sem aðrir aðalkennarar
(prófessorar), en telja skal núverandi
aukakennara (dósent) þann tíma til
hunahækkunar, er hann hefur verið
kennari, sem hann hefði verið aðal-
kennari allan tímann. — 3. gr.: Lög
þessi ganga þegar í gildi.
Þingsálýktunartillö gur.
10. Um atvinnulöggjöf o. fl. Frá
ailsh.nefnd: Alþingi ályktar að skora
a landsstjórnina að undirbúa og
leggja fyrir næsta Alþingi frumvarp
eða frumvörp til laga um: 1) Heim-
ild utanríkismanna til þess að ná
landsvist á landi hjer, til þess að reka
Ljer alls konar atvinnu, og um það,
Lvenær þeim verði úr landi vísað, og
hvaða ráðstafanir stjórnarvöld skuli
gera í því skyni. 2) Rjett fjelaga til
|»ess að reka hjer atvinnu, og 3)
Önnur þau ákvæði, er ástæða þykir
til • að setja um rjettindi útlendra
luanna og skyldur. •—- I greinargerð
segir: Til nefndarinnar hefur verið
vísað frumvarpi til laga um atvinnu-
frelsi. Nefndin telur ákvæði um lands-
vist útlendra manna og atvinnufrelsi
c.g alt, er þar að lýtur, svo umfangs-
mikið og vandasamt mál, að eigi sje
rokkurt viðlit, að það mál verði af-
greitt á þessu þingi. Frv. er sýnilega
kastað undirbúningslaust og hugsun-
arlítið inn á þingið, en engin tök á
því, að gera það svo úr garði á þessu
þingi, að sæmilegt verði. Málið er
svo þýðingarmikið og afdrifaríkt, að
| að verður að sæta vandlegum unclir-
búningi, og þann undirbúnmg getur
stjórnin gert eða látið gera, en eigi
þingið eða þingnefnd.
11. Um mat á fóðurbæti. Frá
landbúnðarnefnd. Neðri deild Al-
þingis ályktar að skora á landsstjórn
/