Lögrétta - 12.05.1920, Síða 1

i. tgetandi og ritstjórí:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstrseti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
AfgreiCslu- og innheimtum.!
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastr*ti II.
Talsimi 359.
Nr. 18.
Reykjavík 12. mai 1920.
Sir. Jónsson öo.
Kirkjustræti 8 B. Reykjavík.
Fyrirliggjandi miklar birgöir aí
iallegu veggfóSri, pappír og pappa á
j.il, loft og gólf, loftlistum og loftrós-
um.
Heim að Hólum.
—o—■
Hugleiðingar um jarðrækt.
Eftir Árua G. Eyland.
—o—:
Norðmæri i Noregi, í febrúar 1920.
I. "
Oft hef jeg hugsað um það undan-
iarin ár, hvort hún í raun og veru
borgaði sig íslenska stóðhrossaræktin.
Því meir sem jeg hef um það hugs-
s6, þvi meir hef jeg fylst efa, undr-
unar og ótta. —■ Jeg efast um að
stóöéignin borgi sig fyrir landió í
heild sinni, þegar ti-1 lengdar lætur,
þó hún virðist gefa einstökum mönn-
um æði mikið í aðra hönd árlega
góðu árin.
Jeg undrast það að stóðinu fjölg-
ar, eða hefur fjölgað, öðrum búpen
ingi fremur á þessum síðustu vand-
ræðaárum, eins og þaö sje mest um
það vert, að sem flest tryppin hangi
á horriminni og berji gaddinn, þó
margt sje í kalda koli hjá bænduin
um land alt.
Þannig stefna íslendingar um sömu
mundir og flestir hinna ágætustu
manna um heim allan boða þá kenn-
mgu: að heill og hamingja og lífs-
rjettur hverrar þjóöar byggist aðal-
lega á því, að jörðin, sem er eign þjóð-
fjelagsius eða einstaklinga þess, sje
sem mest og best ræktuð, og að sem
ílestir stundi þá ræktun. — Þetta ei
algild kenning og ekki bundin vií
stund nje stað.
Loks óttast jeg hvar þetta lendi,
éf lengjur verður haldið áfram —
eða aftur á bak — eins og undanfar-
ið. Er ekki mál komið að æskulýður
Lændastjettarinnar nemi staðar, skipi
sjer í fylkingu og segi: „Hingað, og
ckki lengra.“ Að hann snúi við, yfir-
gefi það sem óheilt er, og úrelt, í ís-
lenskum búnaðarháttum, og byrji að
rækta landið í stað þess að rýja það.
í haust kom hingað ungur Skag--
• flrðingur, sveitungi minn. Jeg Ijet
liann leysa frá skjóðunni, eins og
gengur og gerist. Sagði hann frá
ýmsum breytingum og framföruni
scm orðið höföu síðan jeg fór að
heiman. Ein „framfara“-frjettin var
þessi: „Altaf er stóðinu að fjölga í
Skagafirði, á skólabúinu á Hólum
fylla hrossin nú hundraðið.“
II.
Ef stóðræktinni væri hætt á Hól-
tim og flest hrossin seld, t. d. 70, þá
mætti fyrir verð þeirra kaupa ,tanks‘-
Ciráttarvjel með plógiun og herfum
mótor-mykjudreifara o. fl. tæki sem
tíl jarðvinslu og jarðræktar þurfa á
stórbúum. Hólatún er um 60 dag-
siáttur að stærð; ef það væri tekiö
fyrir í 4 dagslátta spildum og hver
spilda höfð „opin“ í 3 ár, þá mætt
„snúa“ því öllu á 18 árum. Á þenn
an hátt verða 12 dagsláttur að vinn
á ári, flest árin; er það að sönnt
mikið, en þó vel vinnandi með full
komnttm áhöldum. Áburður niunt
margir segja a« yrgi 0f Htill til þess-
arar ræktunar, en það hygg jeg ekki
Þeir eru drjúgir öskuhaugarnir frá
biskupstímunum, 0g húsdýraáburður
þarf ekki að minka þó töðumagnið
minkaði i bili, því jeg geri ráð fyri-
að „grænfóðrið" (hafragras eða ann-
að) og rófurnar, sem fást af „opntt"
spildunum þessi ár, vegi upp töðu-
tapið.
Á þessum 18 árum yrði túninu
þanníg breytt í eina eggsljetta sáð-
sijettu, sem vinna mætti á með vjel-
um að uiestu eða öllu leyti. Fallegur
bJettur. Hitt er eftir að vita, hvort
hann gæfi meira af sjer en Ilólatún-
ið og önnur góð tún gera nú með
gömlu ræktunaraðferðinni. Það vona
jeg þó. Sáðsljetturnar, sent Sigurðttr
skólastjóri hefur gert á Hóluin, hafa
/erið og eru taldar með allra bestu
idettunum í Hólatúninu; og þó eru
sumar af þeint (þær elstu í gróðrar-
stöðinni) gerðar í óræktarmó utan
túns. Hitt liggttr í augttm uppi, hver
rinnusparnaður það væri, að alt tún
’ið yrði vjelfært.
Jeg ætla ekki í þetta sinn að minn
?st á einstök atriði þessarar rækt
unar. Þetta er engin nýung. Þess’
cðferð, — að yrkja landið sem akur
svo árum skiftir, áður en sáð er í það
grasfræi, — er öllum íslendinguns
kunn, að nafninu til; því töluvert hef-
ur verið um hatta rætt og ritað. En
í verklegri frantkvæmd er þessi rækt
tmaraðferð alókunn öllum þorra
bænda. Tilraunir hafa verið gerðar,
sem sýna og sanna, að grasfræssán-
ing og sáðsljettur hepnast vel á ís-
landi — og þar við situr.
Það er langt spor frá tilraunastöð
jnni og heim til bóndans; svo hefur
pað viða viljað reynast og ísland er
engin undantekning í þesstt. Tilrauna -
slarfsemin íslenska er ung ennþá og
bændur hafa lítt lært að hagnýta
liana enda margur Þrándur t Götti
beirra, ’sem það reyna.
Þó er nú svo komið, að almení
er viðurkent að búskapurinn, — jarð-
ræktin fyrst og fremst, — þurfi a’5
taka gagugerðum breytingum, og
það sem fyrst, ef vel á að vera.
V'innuaflið er orðið dýrt; það þarf að
sjást mikið eftir menn, sem fá 100
krónur á vikuna um sláttinn, og
fæði og skæði að auk. Heyskapur-
ittn verður dýr á ljelegutn útengjum,
þar sent ntaðurinn slær ekki nema
2.—3 hesta á dag. Víöa — en ekki
alstaðar — má bæta engjarnar tneð
vatnaveitingum og framræslu, og
auka þannig eítirtekjuna eftir hvern
rinstakling, sent að heyverkmn geng-
ur. En þetta er ekki nóg, ekki ein-
lilitt. Framtiðartakmarkið, sem þarf
að keppa að er þetta : A 1 1 u r hey-
fengur af ræktaðri jörð;
a f t ú n u 111 o g v a t n s v e i t u-
c n g j u m. Hið eina, sem trygt get-
ur framtíð búenda á engjalausu jörð-
tuiutn, eru stór og góð,' og v j e 1-
f æ r t ú n. En engjalausar tel jeg
hjer allar þær jerðir, sem- ekki hafa
vatnsveitinga engjar eða aðrar engj-
ít, sem arðvænlegt sje að
sttinda heyskap á, með eins dýru
vinnuafli og nú gerist, þó afurðir
búanna stígi ekki í verði, úr því, scm
nú er. Jeg er því miður hræddur um
að þessar jarðir sjeu almargar, ef
vel er að gáð.
III.
Hvernig á að bæta túnin og gera
þau vjelfær?
Eftir þeirri reynslu, sem fengin
er í tilraunastöðvunum og hjá bænd-
um, virðist vera um fjórar mismun-
•’ndi aðferðir að ræða. Fyrst skal
fræga telja þaksljettun. Það
zr 1 raun og vertt eina almenna tún-
bótin á íslandi, en sannleikurinn er
á, að framtíðargildi þessarar tún-
oótar er mjög vafasamt. Værtt allar
þaksljettur á íslandi vjelfærar, þá
væri túnræktin eigi skamt á veg
komin. En þaksljetturnar
c r 11 e k k i v j e 1 f æ r a r, það
er siður en svo, og takmarkið, „vjel-
tær tún" næst ekki með þessari að-
ferð. Einstök dæmi hins gagnstæða
tnega menn ekki láta hverfa sjer sýn.
Þó þaksljetturnar yrðu betur gerðar
en nú er algengt, þá ber að gæta
þess, að það er fleira en vandvirkn-
m ein, sem ræður úrslitum um gæðí
og endingu þeirra. Jarðvegur, lega 0g
jarðraki túnanna gerir sitt að verk-
"ni ásamt fleiru.
Flagsljettun. Landjið er plægt
jg herfað, borinn í áburður, og flag-
ið látið gróa til af sjálfu sjer. Að
ferðin hefur verið notuð á stöku stað,
aöalókostur hennar er sá, að gras-
rótin er lengi að myndast í flaginn
og verður seint samfeld.
Þetta er svo mikill ókostur, að
varla kemur til uokkurra mála að
nota aðferðina við sljettun á gras-
gefnu túnþýfi, því ekkert er hjer
lil að vega upp töðutapið árin, sem
rijettan liggur ógróin. Af óræktar-
jörð utan túns verður raunar ekkert
Löðutap ræktunarárin, en flögin
gróa þar bæði seint og illa, nema
völ sje á þvi meiri áburði.
Græðissljettur eöa rót-
græðsla hefur það verið kallað, þeg-
ar landið er plægt og herfað, eði
mulið á annan hátt; borinn i áburð
tir og sáð grasfræi. Þetta er alt gert
á einu ári, —• háusti og vori. Ve>-.
þá blendingur af jurtum þeim, sem
aður uxu á landinu, og þetrra, er
cáð var fræi af.
Þessi aðferð hefur verið töluvert
uotuð. Grundvöllur hennar er: „að
nalda dattðahaldi í íslenska gróð-
urinn, en hafa útlenda fræið, grasfræ-
sáninguna, að eins til hjálpar flag-
sljettunni fyrstu árin"*). Margir trúa
á þessa ræktunaratiferð eins og tröll
á heiðríkju. Þeir hafa eflaust tnik-
iö til síns ntáls. Nú sem stendur
verður þetta liklega ódýrasta og puð-
veldasta sljettimar- og nýgræðsluað-
ferðin, sem völ er á, en að trúa á
þessa aðferð, sem framtíðar
jarðrækt íslendinga, hygg jeg’
varhugávert. Við virkilegar fram-
kvæmdir eru fslendingar oft sprettw
harðir, ef þeir á annað borð kom-
pst af stað, en þolinmæðin og þraut-*
segjan vill oft verða af skornutn
skamti, við slík stÖrf og fyrirtæki.
Það er því óneitanlega djarft að vilja
nota þá ræktunaraðferð, setn krefur
ihestrar fyrirhyggju og framsýni,
og þó held jeg að’ við verðum að
setja markið svo hátt, mikið skal til
mikils vinna. fslensk jarðrækt er orð-
:n svo mikið á eftir tímanum, að þaö
stoðar ekki að taka spretti, til að
ná grönnum vorum i þeim efnum, til
þess þarf jafna framför og lifandi
trú á ræktun landsins. Mest er um
það vert, að stefnan sje rjett. Mjer
finst það vera einhver óntögulegur
vantrúarblær yfir jarðræktinni, með-
z n stefnan er sú, sem styður og held-
nr lifandi þessum þremur framan-
nefndum aðferðum, — að vinna jarð-
veginn sem allra minst, svo lítið, sent
komist veröur af rneð. Þess vegna
vildi jeg gjarnan að horfið yrði frá
þeim, og eithvað betra kætni í stað-
inri.
H r e i 11 s á ð s 1 j e 11 u n, fræ-
sljettun, er það, sem jeg byggi all-
'ir vonir á. Grasfræi sáð í jarðveg,
sent hefur verið unninn sem akur til
fleiri ára. Það er fullkomin ',g vönd-
uð jarðrækt.
Þessi ræktunaraðferð er að eins á
tilraunastigi á íslandi, enn þá sent
kontið er. Þó ntargar af þeim til-
raunum hafi heppnast vel, virðist al-
menningur litla trú hafa á aðferð-
inni, 0g telja hana of dýra og fyrir-
hafnarmikla. Veldur þessu mest van-
þekking manna á þvt, hvernig vintvi
sículi jarðveginn og hverju eigi að
sá í hann' undirbúninggsárin, með-
an landið er haft „opið“, enda vantar
tilrauhir er sýni þetta. Helst hefut
verið réynt að sá höfrum, en illa
gengið að þurka grasið, sem von er,
cnda oþarfi að 'striða við það. Hafra-
gra', er ágætt til súrfóðurs, og sjálf-
sagt að súrsa það. Að rækta fóður-
rófur i flagintt annað eða þriðja ár-
ið, hafa sumir reynt, og hepnast vel,
cn þær eru vinnufrekar. Það er stórt
spursmál, hvort ekki er hægt að
rækta aðrar jurtir, — ef til viTI jurt-
ir, sem ertt óreyndar á íslandi, og
súrsa þær að haustinu.
Þetta er verkefni fyrir tilrauria-
stöðvarnar. Ameríkumenn rækta
maís til súrsunar. Ef til vill getum
vtð „uppgötvað" einhverja jurt eða
jurtir, sem gaetu orðið okkur að
satna gagni og græni maísinn Ame-
ríkmnönnmn. Hver veit?
ITve sumum liafa orðið fræsljett-
urnar að vonbrigðuni og reynst þær
áburðarfrekar, hygg jeg stafi meðal
annars af því, að ráðist hefur verið
*) Ilalldór Vilhjálmsson: Búnað-
arrit 1914, bls 95.
í ófrjóa óræktannóa, en á slíkri jörð
er ekki að búast við góðum árangri, ;
oft hjá óvönum mönnum, og með
ereyndri aðferð. Þetta hefur víða
tpilt fyrir góðu málefni.
Yfirleitt eru íslensku túnin ekki
svo vel ræktuð, að ekki liggi næ*-
við að koma þeim í betri rækt, held- 'A
t’f en að sljetta óræktarmóa utan ,
túns.
Stökiv menri halda þvi fram, að- 1
grasfræsáning hepnist ver í myldna
jörð og velunna, heldur en t tyrfna
og litt unna, styðja þeir þetta með
rökum og reynslu. Þetta er hvorki J
meira nje minna en dauðadómur allr-
ar vandaðrar jarðvinslu. Sem betur
ier eru þeir menn fáir, sem hefur
ieynst þetta þannig, og reynsla
þeirra, ef ekki hafa verið mistök með ,
* tafli, verður því að teljast stað-
bundin, en ekki algild. Vonandt,
tckst tilraunastöðvununi og öðrum, .
scm áhuga hafa á málintt, að ónýta
þennan „stóradóm". Þegar það er
gert, þá geta búfræðingarnir íslensktt
gert sjer að eiiiktinnarorðum: „Alt
fyrir grasræktina" — fyr ekki.
IV.
í upphafi þessarar greinar nefndi
jeg Hólatúnið, sem dæmi þess, hvern-
ig breyta þyrfti, og breyta mætti, ís-
lensku túnunum í vjelfærari sáðsljett-
nr. Gerði jeg þar ráð fyrir, að stóð-
rækt var hætt á Hólum, hrossin seld
og verði þeirra varið til verkfæra-
Irattpa. Þetta er ekki svo að skilja
t;ð jeg telji hrossaræktina og stóð-
eignina beinlínis Þránd í Götu auk-
innar og bættrar jarðræktar. Ætlan
mín og trú er, að stóðið, alið upp á
útigangi, og „sett á guð og gadd-
jtin“, gefi ekki bændastjettinni meiri
cða heillaríkari arð en svo, að það
væri engin óhamingja skeð, þó þvi
fækkaði, ef verði þess yrði varið til
verkfærakaupa og bættrar jarðyrkjtt.
Jeg er sannfærður um, aö góð jarð-
yrkjuverkfæri í hygginna manna
höndum gefa eigendunum meiri
ánægju og arð en allmörg hortryppi
i högunrim.
í dæminu um Hólatúniö gerði jeg
ráð fyrir að nota dráttarvjel við
ræktunina. Þar og á þvílikum jörð-
um er það tímabært, en almenn notk-
nn dráttarvjelar við túnrækt á ís-
landi held jeg eigi langt í land, og
þó er ekki gott að vita, ef til vill
verða dráttarvjelar einhverntíma í
framtíðinni notaðar til að sljetta
þýfðar engjar með, og flögin svo
grædd með vatnsveitingum. Ef þ a ð
svaraði kostnaði, þá myndu drátt-
arvjelarnar verða algengar i íslensku
iveitunum, og þá auðvitað notaðar
við túnræktina um leið. En það er
ekki dráttaraflið, sem vantar, það eru
engin vandræði að plægja tún með
Iiestafli.
Þaksljettunaraðferðin hefur að lík-
mdum lifað sitt fegursta, og þó hef-
ur engin önnur aðferð orðið til að
leysa hana af hólmi. Plægingarmeiin
hafa farið um sveitirnar og plægt
iyrir bændur, flögin hafa síðan leg-
ið óunnin þangað til annan bar að
garði, sent herfaði og jafnaði og ef
tU vill sáði einhverju í þait. Ef ti!
vill var það árinu eftir að landið
lar plægt, en alveg eins miklar lik-
t*r til að það yrði ekki fyr en eftir
3 eða 4 ár, þegar flagið var orðið
gvasgróið og miklu verra viðureign-
ar en óplægt þýfi. Jeg veit dæmi þess.
Myndarbóndi ljet plægingarmann
plægja spildu í túnjaðrinum hjá sjer.
Flagið lá síðan óhreyft í 6 ár, þá
rjeðist bóndi — í vandræðum sín-
um og verkfæraleysi — á grasgróna
plógstrengina, pældi þá sundur og
jafnaði með reku.
Bændur vantar verkfæri, og fasta
áreiðanlega ræktunaraðferð, setn
komið geti í stað þaksljettunnar.
í nágrannalöndunum er fje, sent
skiftir tugum miljóna, varið til þess
að ljetta bændum kaup og flutnmg
á áburði, verkfærum 0g sáðvörum.
Hvað gera löggjafarnir og stjórnin
á íslandi? Lána bændunl peninga til
að kattpa hey og hálm frá útlöndum,
XV. ár.
ólafur J. Hvanndal,
Þingholtsstræti 6, Gutenberg,
gerir prentmyndir (Clichéer) af ljós-
myndum alls konar, teikningum og
prentuðu og skrifuðu máli.
Óski dagblöðin eða einstakir menn
iljótrar afgreiðslu við sjerstök tæki-
færi, er niyndin eða teikningin af-
greidd eftir 6 klukkustundir.
Vinnan er, eftir allra dómi, sjer-
lega vönduö, og er fyllilega jafngóð
og erlendis.
Fyrsta prentmyndasmiðja íslands.
Sími 1003. — Símnefni: Hvanndal.
þegar harnar i ári, og safna fje í
hallærissjóð!
Það er ekki við að búast, að efna-
i’tlir bændur verði ötulir við jarð-
yrkjuna meðan þannig er í ltaginn
búið fyrir þá. Engintv skyldi 14
þeim, að þeir ryðja ekki nýjar leið-
ir í túnrækt eða öðru. Hitt er undra-
vcrt, að synir efnabænda, sem not-
ið hafa búnaðarfræðslu bæði heima
og erlendis, láta tún sín liggja óhögg-
uð, þegar þeir hafa tekið við stór-
búum feðra siima. Efnin vantar
ekki.
Flæðiengjar fæða fjöld fjár, hjá
sumum; hjá öðrutn liggur þarinn í
ijörurini og fúnar, svo áburð þarf
ekki að þrjóta, þó túnin væru plægð,
Samt sem áður halda þeir túnrækt-
inni í gantla horfinu, „rista ofan af“
smáblettum í versta þýfinu, ef vel
er. Sumir þessir ungu efnamenn
verja stórfje til bygginga, girðinga
og engjabóta, en túnið er helgidóm-
ur, sem ekkert plógjárn má granda.
Jeg spyr eins og Glámur: „Hvað
veldur?" „Hver heldur?“
Svo jeg stari ekki bara á svörtu
hliðina, þó hún blasi víðast við, vil
jeg nefna hjer frjett, sem tnjer
barst frá íslaudi núna í vetur. Vpr-
ið 1917 sáðu Laxamýrarbræður gras-
íræi í ílag í túninu á Laxamýri. Af
grasfræi var sáð að eins einni teg-
und (timothe?), var rnjer sagt, ef
til vill hefur ekki verið völ á fleirí
teg. vegna stríðsins. Flagið hafði
legið opið eitt ár áður en sáð var t
]>aö, um annan undirbúning er mjer
ókunnugt. Laxamýrarbræður eru
víst ánægðir nteð blettinn, þeir kváðu
hafa haft við orð, að taka túnið fyr-
it í spildum og -gera því öllu sömu
skil og þessum skika, og þó er Laxa-
mýrartún vjelfært og í góðri rækt.
Þetta þétti mjer fögur frjett; jeg
vona að hún sje sönn.
V.
Mjer hefur skilist það brydda of-
Mrlítið á ótjú á túnræktinni núna
síðustu árin. Töðubresturinn áriö'
1918 liefur sjálfsagt gert sitt að
verkunt. Engjarækt og vatnsveit-
ingar virðast hafa hertekið hugi
manna, enda er það von, því oft er
þar skamt til itppgTÍpanna, og arð-
semin auðsæ. Hins vegar virðist
mjer það varhugavert og órjett,
oin stungið hefur verið upp á, að
löggjafar og fjárveitingarvaldið slái
siöku við túnbæturnar og láti engja-
ræktina sitja í fyrirrúmi við fjár-
veiting-ar og búnaðarlöggjöf.
Altaf er því barið við, að auk'in
engjarækt og aukið úthey sje atið-
veldasta og örpggasta ráðið til að
auka áburðinn og túnræktina. Það
er satt. Þannig ætti það að vera, að
þeir, sem mestar og b,erfar lváfca engj-
crnar, þeir innu mest að túnbótum
og túnrækt. En er það þannig?
Hvað sýnir reynslan? Jeg er hrædd-
tir um, að það verði áhöld um það,
liverjir sýni túnunum sínum mestan
sóma, dalakotakarlarnir eða stórbænd*
urnir á flæðiengjajörðunum. Neyð-
:n kennir naktri konu að spinna. —
Þeir, sem litlar éða engar hafa engj-
arnar, verða að treysta á túnið og
bcitina, það hefur víða verið besta
hvötin til að annast túnin. Auðskil-