Lögrétta - 16.06.1920, Side 1

Utgelandi og ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsimi 178.
AfgreiSslu- og innheiratum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti II.
Talsimi 359.
Nr. 23.
Beykjavík 16. júní 1920.
Sv. Jónsson & Go.
Kirkjustræti 8 B. Reykjavík.
Fyrirliggjandi miklar birgðir af
fallegu veggfóSri, pappír og pappa á
þil, loft og gólf, loftlistum og loft-
rósum.
Úti um heim.
Horfur.
Þati má segja svo, aS nú sem stend-
ur sjeu þaS aöallega fjögur eSa fimm
rnál eSa málflokkar, sem dragi ab
sier mesta athygli manna í stjórnmál-
um heimsins og komiö geta til meb
aS hafa þar mikil áhrif, hvert á sinn
liátt, þó þau og úrslit þeirra sjeu
nokkuS staðbundin aS öSru leyti. En
þessi mál eru írsku deilurnar, fjár-
mál Þýskalands,' ófriSur Rússa og
Pólverja og Asiumálin og astandiS í
ítalíu.
Frá írsku deilunum hefur oft áSur
veriS sagt hjer í blaSinu. Saga þeirra
er gömul raunasaga og írsku málin
citt helsta og hættulegasta þrætuefni
bretskra stjórnmála, sem margir mæt-
ustu menn þeirra hafa fengiS sig full-
ícynda á,- eins og t. d. Gladstone.
Hann sagSi einu sinni í einni kosn-
mgaræSu sinni fyrir heimastjórn ír-
lands, aS afstaSa Englands og Irlands
hefSi veriS Bretum til svívirSingar
í augum alls heimsins öld eftir öld.
Þess vegna hefur lausn þeirra altaf
síSan veriS eitt helsta viSfangsefni
enskra stjórnmálamanna, og skoSun-
unum auSvitaS brugSiS til beggja
skauta alt fram á þennan dag. eins
og m. a. má sjá á þeim ummælum
nokkurra stjórnmálaleiStoga nútírn-
ans, sem hjer fara á eftir.
Bonar Law var spurSur um þaS
íyrir skömmu í enska þinginu, hvaS
stjórnin ætlaSist fyrir í írsku málun-
um. En hann svaraSi þá því einu, aS
hún væri „fastákveSin í því, aS veita
öllum löghlýSnum borgurum vernd‘.
F.n þessi vernd hefur liingaS til kom-
iS fram í herflutningum til írlands og'
íilraunum stjórnarinnar til aS bæla
öeirSirnar meS valdi, þó ekki sje full-
víst aö þaS þurfi aS vera framtíSar-
stefna stjórnarinnar, enda er hún í
fullu ósamræmi viS fyrri afstöSu
Lloyd George. En hann var sjaldnast
heima í Englandi þegar þessar ráS-
stafanir voru gerSar, þó hann hafi
hins vegar ekki heft þær. Þessi fram-
koma stjórnarinnar nýtur heldur
hvergi nærri óskoraSs fylgis heima í
r.nglandi. Eitt af helstu blöSunum
sagSi m. a. um írsku málin fvrir
skömmu, aö ,,þaS væri ekki hægt aS
halda áfram aS fara meö írland eins
0g hertekiö land. HvaSa traust sem
herstjórn okkar kann aS bera til
byssustingjanna, verSur hún aS
minsta kosti aS muna þaö, aS slíkur
hernaSur bakar sjálfum okkur af-
skapleg Útgjöld og gereySir um leiS
verslun og iSnaSi írlands.“ Og á kjör-
f.mdi senr haldinn var ekki alls fyrir
löngu, talaSi einn af kunnustu blaöa-
mönnum Englands, Landsbury, rit-
stjóri Daily Herald, eindregiS meö
kröfu lra um sjálfstætt lýSveldi.
Þetta er þó ekki óskift skoSun, jafn-
vel ekki innan þess- flokkssambands,
sem ritstjórinn telst til. T. d. sagSi
rdhöfundurinn Ma'cdonald um þessa
ræöu, aS hún væri ,,quite foolish“. Og
í sama strenginn hafa ýmsir aSrir
enskir verkamannaleiðtogar . tekiö í
sam.tali vð danskan blaöamann, t. d.
Henderson sjálfur. Yfirleitt hafa síð-
ustu kröfur Sinn-Feins orSiS til þess
gð halda talsvert aftur af ýmsum
enskúm Stjórnmálamönnum, sem áð-
Ur studdu þá. Þeim er sárt um ríkis-
eininguna og eru hræddir um hana,
síðan farits var að gera alvöru úr lýö-
veldiskröfunni á írlandi og ekki síst,
síðan titanríkisráöherra Bandaríkj-
anna gaf henni aö minsta kosti hálf-
gildingsvilyrði sitt.
f Þýskalandi er það fjárhagurinn,
stm mestum vandræSum veldur.
SkattabyrSarnar eru orSnar mjög
pungar og hefur þó veriS unniS mik-
ið að endurskoðun skattamálanna til
þess aS koma þeim sem rjettlátast
niSur. En þau hafa annars veriS á
reiki undanfariö og ýmsar leiöir ver-
ið reyndar. Nýi fjármálaráSherrann,
sem heitir dr. Wirth, hefur að ýmsu
yfirgefið stefnu Erzberger’s og kvað
sumpart reyna aS þræSa alveg nýjar
Lrautir og sumpart taka upp á-
tctlanir eins fyrirrennara síns, Sitt-
í’ers. En hann á í vök aS verjast. Rík-
isskuldirnar eru nú orSnar alls urn
197 miljarSar eSa yfir þrjú þúsund
tnörk á hvern rnann og eru þó skaSa-
bæturnar til bandamanna ekki reikn-
aSar þar meS. Svo eru gjöldin mjög
nikil og haííi á ýmsri starfsemi, sem
ríkiö verður aö sjá fyrir, *s. s. póst-
málum og járnbrautarsamgöngum, i
iniljarður á þeim fyrri, en 12 á þeim
siöari. Geisifje fer einnig enn þá til
hersins, bæSi þess sem nú er og þess
sem var.
Ofan á alt þetta bætist svo þjóðfje-
lagsóróinn og deilurnar, sem gera all-
ar áætlanir og endurbætur óvissari
en ella. Alt þetta kom nokkuö fram
viS síSustu kosningarnar. AS vísu
snerust þær ekki beinlínis um fjár-
mál, eSa fjármálastefnur fyrst og
fremst. En óbeinlínis hefur fjárhags-
ástandið ráSiS þar miklu, bæði inn á
viS í skattamálum og út á viS að svo
miklu leyti sem úrslit kosninganna
gætu haft áhrif á afstöSu ÞjóSverja
viS önnur ríki og þar meS á þá fjár-
hagslegu hjálp, sem þau ætluSu aS
veita þeim, og nú hefur veriS gert aS
nofekru leyti.
Yfirleitt má annars að sumu leyti
segja, að síSustu kosningarnar þýsku
hafi veriS barátta um jafnaSarmensk-
ur>a. Reyndar voru flokkarnir klofn-
ir á ýmsa vegu, og var sú riSlun farin
aS gera vart við sig löngu áSur. Kom
þe.tta einkum fram í Suður-þýsku
ríkjunum, þannig aS stærri eöa minni
brot klofnuöu út úr gömlu flokkun-
um —— einkum miSflokknum -— og
gengu í lið meS öSrum flokkum, eða
mynduðu sjerstæSar heildir. Þar aS
auki gengu jafnaSa,rmenn klofnir til
kosninga, eins og vænta mátti, og ein-
ínitt milli þeirra flokka var kosn-
ingabaráttan einna snörpust. Aö vísu
reyndi aSalmálgagn meirihlutajafn-
aSarmanna og stjórnarinnar, Vor-
Warts, áS bræSa stefnur og skoSanir
beggja brotanna sem mest saman, og
sagSi, aS minstu máli skifti hvorum
helmingnum menn tilheyrðu, ef þeir
íS eins væru jafnaðarmenn. En aftur
á móti tók aSalmálgagn óháðra jafn-
í.öarmanna „Die Freiheit“ öllu slíku
illa og vildi helst enga samninga eiga
viS hina, þar sem þeir heföu svikiS
skoðanir sannra jafnaöarmanna og öll
stefna þeirra væri óheilbrigS bræS-
ings- og afsláttar-pólitík. Yfirleitt var
samsteypuskipulag stjórnarinnar mest
notaS henni til áfellis og menn kröfS-
ust ákveðinnar og heilsteyptrar
stjórnar. HvaS svo sem úr því kann
aS verSa, hefur stjórnin nú eftir kosn-
ingarnar sagt af sjer. Samt eru gömlu
meirihluta jafnaSarmennirnir enn þá
atkvæöaflestir, — eru 110, en voru
t66, — þó andstæðingum þeirra hafi
stór-aukist fylgi — einkum bolsje-
víkasinnum, sem nú eru um 80, en
voru 22. En enginn einn af þessum
flokkum er nógu sterkur til aS taka
aS sjer stjórnina, en óvíst enn þá um
ílokkasamböndin aS sumu leyti.
ófríSur Rússa og Pólverja dregur
n.S sjer meiri Og meiri athygli, þó
fregnirnar af viSureigninni í einstök-
11111 atriöum sjeu óljósar. Þessi styrj-
öld er þó ekki, eins og margir halda,
árás á bolsjevismann út af fyrir sig.
ÞaS er í raun og veru hreint og beint
’andvinningastríð frá Pólverja háltu
— hvert svo sem þeir fá lönd eöa
ekki. Mark Pólverja er aö koma á
jafnviðlendu ríki og Pólland var fyrit
fyrstu skiftinguna, 1772. Þess vegna
reyna þeir að slægjast eftir bæði hluta
1 af Hvita-Rússlandi, Ukraine og Lit-
liauen, og mundu þeir þá verða um
35 miljónir íbúa, — þó nú oröiö, aS
rninsta kosti, sje ekki helmingur
þeirra pólskur aS þjóSerni. Þó eru
ýmsir áhrifamenn frá þessum svæS-
i:m í sambandi viö Pólverja, s. s. Uk-
raine-maSurinn Petljúra, sem reyndar
er nú talinn föðurlandssvikari af ýms-
um löndum sínum, sem fylgt hefur
her pólska foringjans Pilsudski.
Aörir stjórnmálamenn Ukraine, s. s.
bolsjevíkaforinginn Rakovski, berj-
ast hins vegar auSvitaS á móti þessu.
Og margir þektir Rússar háfa risiS
upp á móti slíkri sundurlimun Rúss-
lands, ekki af því, aS þeir vilji halda
líkinu innan einhverra ákveSinna
pólitískra takmarka frá eldri tímum,
heldur af því, aS þeir segja, aS þessi
hjeruö sjeu svo samgróin Rússlandi
og rússneskum anda, bæði í trúar-
brögSum, sögu og viðskiftum, aö
cngin sanngirni væri í því, aS kljúfa
J au. Fyrir þessari skoöun hefur t. d.
Miljukoff, fyrv. ráSherra barist mjög
akaft, bæði heima og erlendis. Og í
samræmi viö þessa skoöun eru þau
íriSarboS, sem vesturlandablöSin hafa
eítir rússneska stjórnarblaSinu Prad-
va, þó ekki hafi orðiS af samningum
enn þá.
Annars er þetta mál aö ýmsu leyti
þannig vaxiö, aS margir telja aS rúss-
neslcir leiötogar geti gert úr því ákaft
þjóSernismál, og kemur þaS nokkuS
tram í ummælum sovjet-stjórnarfull-
trúans Krassin, þar sem hann sagSi
nýlega, að öll rússneska þjóSin — án
tillits til mismunandi skoðana í stjórn-
uiálum — heföi risiS upp gegn Pól-
verjum. Brussilov stjórnar liöi okkar
og það ætti að vera nægilegt sýnis-
horn þess, að allir Rússar sjeu nú
einhuga."
Asíumálin, sem hjer eru kölluS, eru
aðallega þau mál, sem risiö hafa út
af og standa í sambandi við friSar-
kostí Tyrkja. En meS þeim eru Tyrk-
ir, eins og áður hefur veriö sagt frá,
hjer um bil flæmdir úr Evrópu og
mjög lamaðir í Asíu. Þess vegna hafa
kostirnir valdiö mikilli óánægju allra
Tyrkja og Múhamedstrúarmanna yf-
írleitt, því aS ýmsar borgir þar sem
þeir eru nú sviftir, s. s. Adrianopel.
c:u þeim helgar borgir. Þess vegna
vefjast trúarbrögSin mjög inn í máliS
irá þeirra hálfu, og boöa þeir jafnvel
heilagt stríð. Er þaö aöallega Mustafa
Kemal, sem ræður fyrir þessari hreyf-
ingu allri, en hann er nú einn vold-
ugasti maður þar um slóöir, ög eru
völdin og áhrifin æ meira og meira aö
dragast í hans hendur, yfir til Litlu-
Asíu, en úr höndum stjórnarinnar í
Miklagarði, sem er undir forustu Da-
mad Ferid pasja, og alveg á valdi
bandamanna. Ýmsir stjórnmálamenn
bandamanna, — aöallega Nitti, —
þóttust sjá þaö fyrir undireins, aS
þessir friöarkostir mundu hvorki
hljóta samþykki tyrkneska þingsins
nje þjóðarinnar. Ljet hann jafnvel í
Ijósi viö enskan blaðamann, aS þeir
mundu konia á stað styrjöld í Asíu,
en bætti við, að þaS yrSi styrjöld,
sem ítalía legöi hvorki til einn her-
mann nje einn pening'.
Ýmislegt af þessu virðist nú vera
að koma fram, ef ekki tekst aS liðka
eitthvað ástandið frá 'jiví sem nú er.
Og það er ekki eingöngu stefna Mus-
Lafa Kemal, sem hjer kemur til greina
og þau áhrif, sem hann gæti haft á
afstööu Múhamedstrúarmanna víðs-
vegar i Asíu, og sem einnig gætu orö-
iö Bretum hættuleg í Indlandi, —
Iieldur líka hins vegar starfsemi
liræöranna Nuri og Enver pasja, og
sa.mband þeirra viö rússneska bolsje-
v'ka. En þeir hafa veriS í Baku til
skahims tíma og unnið ósleitilega, og
l»ar aö auki er eitthvert samband milli
Mustafa Kemal og sovjet Rússlands,
og hefur á þessu svæöi veriS komiö
upp sjerstöku ráöstjórnarvaldi, Azer-
bazian, og er þaö einnig í þessu sam-
bandi.
Annars vita menn ekki glögglega
um ástandið, og horfur á þessum slóð-
um. En mennirnir, sem starfa þar á
móti friSarboöum bandamanna og
starfsemi þeirra, eru aS sögn einbeitt-
ir og ákveðnir dugnaSarmenn og
jarövegurinn góöur, óánægja og ó-
rói i þjóðlífinu frá fornu fari.
í ítölskum stjórnmálum hafa veriö
deilur og róstur alt af undanfariS,
cins og komiS hefur fram i símfregn-
nnum. Fyrir nokkru var ráðaneyti
Isittis steypt og jafnaöarmaðurinn
Bonomi gerSi tilraun til þess aS
mynda nýja stjórn. En sú tilraun mis-
tókst, og tók Nitti þá aftur viö, en
hefur nú enn á ný beðiS um lausn,
enGiolotti ætlar aS mynda nýja stjórn.
Innanlandsmál, einkum fjármál og
verkamannamál, hafa ráSiS miklu um
þctta, ásamt gömlum reipdrætti milli
flokkanna, nú á siökastiS, einkum
milli jafnaSarmánna og katólska
flokksins. En jafnaðarmenn eru nú
11111150 í ítalska þinginu, og hneigjast
meira og meira i bolsjevíka-áttina.
Miklar óeirðir og verkföll hafa veriö
út um alt landiö. T. d. er haft eftir
íregnritara „Journal des Débats“, aS
i einu hjeraöi að eins, Ferrara, hafi á
skömmum tíma 70 þúsund bændur
lagt niöur vinnu og gengiö frá korni
sínu og kvikfje. Sækja þeir til bæj-
anna og slást þar í lið meö ákafasta
öreignalýSnum.
Annars á óróinn í ítölskum stjórn-
málum ekki síst rætur sínar aö rekja
ril Fiume-deilunnar. Hún hefur oröið
óslökkvandi eldur í ítölskum stjórn-
r.'álum. Hún hefur æst upp alt þaS
heitasta í suðurlanda-eðli ítalans. Og
skáldið D’Annunzio hefur kynt undir.
Ln þessar deilur eiga aftur einn aBal-
þáttinn i fjárhagsflækjum ítala. Því
útgjöldin til hersins viS austurströnd
Adríahafsins eru um 600 miljónir á
mánuSi, en fjárhagur landsins svo
aS segja í rústum, eftir ófriöinn. Þar
aS auki hefur Adríahafsdeilan haft
mjög lamandi áhrif á verslun og sigl-
ingar um þær slóöir.
Síðustu fregnir.
í Þýskalndi er þing-kosningunum
nýlokið, eins og sagt var frá í síöasta
biaSi. Flokkaskipunin veröur þannig,
aS meirihlutajafnaðarmenn eru 110,
en voru 166, óháöir jafnaSarmenn eöa
þeir bolsjevíkaslinnuöu, eru 80, en
voru 22, demokratar eru 45, en voru
75, katólski miSflokkurinn hefur 67
sæti, en haföi 93, bajerski þjóðernis-
flokkurinn nýi hefur 21 sæti, gamli
þjóSernisflokkurinn hefur 61, en hafði
57 og junkaraflokkurinn hefur 65, en
hafSi 37. Ýmsir aSrir flokkar hafa
.samtals 11 fulltrúa. Þegar þessi úr-
slit uröu kunn, sagöi stjórnin af sjer
og hefur síSan gengiS í þófi um nýja
stjórnarmyndun. Fyrst reyndi meiri-
hlutajafnaSarmaSurinn Herm. Múller
aS mynda stjórn, en óháSir jafnaöar-
menti neituSu allri þáttöku í henni
og gafst hann þá upp. En nú er
miöflokksmaöurinn Trimborn að leita
íyrir sjer. MeSan á stjórnarskiftun-
um stendur, er frestaö undirskrift
Slj esvíkursamninganna.
í Austurríki eru einnig aS verSa
stjórnarskifti. Gamla stjórnin sagði
af sjer út af ósamkomulagi um stjórn-
arskrá og skattamál. í Italíu eru einn-
ig stjórnarskifti yfirstandandi, Gio-
Iotti er að taka við af Nitti. Sama er
á Eistlandi, Pien-stjórnin þar hefur
sagt af sjer, einnig út af stjórnar-
fkrár- og skattamálum.
Forsetakosningar standa nú fyrir
dyrum, bæði i Þýskalandi og Banda-
nkjunum.Ebert gefur ekki kost á sjer
aftur og ekki búiö aö velja mann í
hans stað. í Bandaríkjunum hafa re-
públikanar tilnefnt Harding þing-
mann sem forsetaefni.
HernaSurinn milli Rússa og Pól-
verja heldur stööugt áfram. ViS
Kaspihaf taka bolsjevíkar alt af fleiri
og fleiri borgir.
Námusprenging hefur oröiS í Ung-
verjalandi og biöu bana 175 manns.
Dr. Solf, áSur utanríkisráðherra, er
skipaöur sendiherra ÞjóSverja í
Japan.
\

XV. ár.
Leikfjeíag Reykjavíkur.
Henr. Ibsen: „Afturgöngur“.
Allmörg af leikritum Ibsens eru
orSin aö afturgöngum á vorum dög-
um. Enda eru eðlilegar ástæöur til
þess., Flestöll voru þau skorin út úr
lifandi holdi samtíöárinnar, og er hún
leiö undir lok, mistu þau fremur
skjótt fótfestu sína í raunverulegu
þjóSIífi. En hiö eilífa bókmentagildi
sitt hafa þau varSveitt óskert og i
íullum mæli, og bera sí og æ lifandi
einkenni hinnar djúpsæu og miskunn-
arlausu listar Ibsens.
— Hjer er fólginn hirm stórfurSu-
legi mismunur á skáldlist þeirra
Ibsens og Björnsons. Sjónleikir
Björnsons eru tíSast þverskurður á
hjarta einstaklingsins — og manns-
h j a r t a ð breytist furðu lítið —
þess vegna eiga þeir, meS öllum'sin-
um göllum, eilíft líf og ítök í hug og
hiarta áhorfenda, þótt tímarnir breyt-
ist. — —■
„Afturgöngur“ („Gjengangere") er
eölilega, engin undantekning frá því
sem áöur er nefnt. Skoðanir og hugs'-
unarháttur manna í Noregi um 1880
liggur allfjarri vorum dögum og hef-
ur aldrei átt sterk ítök hjer á landi.
Enda eru sumar persónur leiks þessa
-- t. .d sjera Manders og Engstrand
smiður — svo fjarskyldar oss ís-
iendingum, aö telja má meö öllu ó-
kunnar hjer á landi.
Jeg hef nokkrum sinnum sjeö
„Afturgöngur" á ýmsum leiksviöum
í Noregi, og þótt mjög misjafnlega
íeikið. Aldrei fyllilega vel. Þó er mjer
sjera Manders, frú Alving og Eng-
strand minnisstæö. frá einum .leikm
nm. En Osvald hef jeg aldrei sjeS
vel leikinn. — Mjer var því forvitni
á aö sjá leikinn á íslensku sjónarsviöi
aö líkindum í ma-rgfalt þrengri um-
gerS og erfiSari kringumstæöum en
nokkurstaðar annarstaðar, þar sem
leikendur hafa færst svo mikið í
fang.
Satt aS segja var jeg hissa á, að
i.eikfjelag Reykjavíkur skyldi fara
að ráðast i „Afturgöngur". En þó
varö jeg enn þá meira hissa á því.
hve stórfurðulega vel þaS leysti starf
þetta af höndum sjer. AuðvitaS mátti
allmargt aS leiknum finna. Enda er
þaS ætíS ljett verk, þótt krafist sje
hins sjálfsagöa: aS allar aSfinslur
sjeu á rökum bygðar. •— En mig tók
þaö sárast, aö aðal misbrestur leiks-
ins var þann veg, að auðvelt heföi
veriS úr aö bæta, ef aS eins heföi
verið bent á í tíma. En þéss háttar
misfellur vilja oft verSa, er leikend-
ui' þurfa aS gegna öllum störfum
sjálfir, stjórha leikæfingum og leika
sjálfir samstundis. Og þaS er erfitt
að vera sjálfs síns dómari, eigi síst
er taka skal „ham- og hugskiftum"
svo sem á leiksviði.
Þaö var búiS prýSilega til leiks
og állur frágangur mjög snotur og
samfeldur. Gerfin'voru yfirleitt mjög
góö (sum þó of „koltiS“ á svo stuttu
íæri!). AS eins voru þau sjera Man-
ders og frú Alving of ungleg útlits.
Þau eiga eflaust aö vera 10—15 ár-
um eldri. —• Allur bar leikurinn vott
um framúrskarndi góöa æfingu og
glöggan skilning á heildaráhrifun-
um. Enda voru þau góS — þótt nokk-
uö yrði á annan veg, en til var ætlast,
Og skal seinna vikið aS því.
I stuttu máli: A ð a 1 misbrestur-
11111 var h r a S i n 11 (,,tempoet“) í
cali og hreyfingum. Og sjerstakfega
tilfinnanlegt var þaS hjá tveimur aS-
alpersónunum, sjera Manders og frú
Alving. Og þaö eitt gerbreytti blæ og
ahrifum leiksins. Stundum var mál-
hraðinn svo mikill og ójafn (stak-
kato) að það olli röngum áherslum á
mikilvægum oröum og setningum.
Misti því leikurinn meö köflum þann
ci;úpa og þunga undirstraum sem í
honum felst. Var þetta þeim mun
sorglegra sem báðir þessir þjóðkunnu
leikendur hefSu unniS ótvíræSan og
glæsilegan sigur á afar erfiðu viS-
íangsefni, ef þ e s s a eins heföi ver-
ið gætt í tíma!--------