Lögrétta - 23.06.1920, Qupperneq 1

utgetandi og ritstjóri:
ÞORST. GfSLASON.
Þingholtsstrseti 17.
Talsími 178.
JETTA
AfgreiSslu- og ínnheiratum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastraeti II.
Talsimi 359.
Nr. 24.
Reykjavík 23. júní 1920.
XV. ár.
Sv. Jónsson & Co.
Kirkjustræti 8 B. Reykjavík.
Fyrirliggjandi miklar birgðir af
íallegu veggfóðri, pappír og pappa á
þil, loft og gólf, loftlistum og loft-
rós'um.
Bróðurlegt orð.
Ófriðurinn hefur að ýrnsu leyti
tært Norðurlönd nær hvert öðru, en
áSur var. Ástand þeirra inn á við og
afstaða þeirra út á við hefur knúð
þau til samheldni og samvinnu á
mörgum sviSum, þar sem þau á‘Sur
ióru hvert sína leið. Ófriðarárin hafa
ueytt þau til að læra margt, sem þau
gleymdu á friðarárunum. Sameigin-
legar hættur hafa kvatt þau til sam-
eiginlegra varna. Barningurinn hef-
ur neytt þau til að gera að veruleika
margt það, sem í byrnum var draum-
ur einn.
En það er ekki einungis neySin, sem
getur vakiS þetta samnorræna sam-
uSarþel. Fyrir nokkrum árurn, þegar
cítt af öndvegisskáldum Islands sendi
afmæliskveSju heimsfrægum norsk-
um skáldbróður sínum, sagSi hann, a'S
„NorSurlöndin sýndust eitt í dag.“
Og svo hefur oft verið, aS
j egar einhver frægðar- eöa fagn-
aöartíSindi hafa orðið í einu land-
iru, hefur ánægjan af því örvað
hjartslátt allra hinna.
Einnar slíkrar fagnaðarfregnar ei
nú einmitt þessa daga minst hlýíega
og hátíölega um öll NorSurlönd. En
það er sameining Danmerkur og
SuSur-Jótlands.
Mest er þetta auövitað meöal Dana
sjálfra. Því það liggur í hlutarins
c-ðli, að afstaða hinna Noröurlanda-
þjóðanna er nokkuð önnur. En samt
fagna þær þessu allar ■— og íslend-
. ingar lika.
Ffjer er hvorki staður nje rúm til
að lýsa nokkuð Suður-Jótum eða mál-
t.im þeirra. Lögrjetta hefur líka áð-
ur skýrt nákvæmlega frá deilum
þeirra og allri afstöðu. En hjer mætti
reyna annað — reyna aS skýra þa'ð,
hvaða tilfinningar íslendingar sjer-
staklega hafa gagnvart þessum suð-
urjótsku málum og hvers vegna.
samúðarskort fortiðarinnar. Og slík
saga gæti skýrt og eytt mörgum mis-
skilningi. Hún yrði frá íslands hálfu
á tímabili að ýmsU leyti, saga um svo-
uefnt „Danahatur" sem Einar H,
Kvaran gat skrifað um skömmu fyrir
aldamótin, „að ekki væri útbrunnið
og gæti blossað upp við alveg óskilj-
anleg tækifæri.“ Og hún yrði frá
Dana hálfu lengi vel, saga um stirða
stjórn og órjettláta — líkt og þeii
mundu sjálfir segja um Þjóðverja í
Suður-Jótlandi. — Hún yrði saga um
það likt og Ben. Gröndal sagði einu
sinni um dönsku blöðin, að þar væri
tekið við öllum skömmum um ís-
lendinga, en ef einhver ætlaði að
verja þá, fengi hann hvergi inni.
Þetta yrði ekki saga til að ýfa
íornar deilur, heldur til að eyða þeim.
Því uni margt í viðskiftum Dana og
íslendinga má eflaust segja svipað og
Tolstoj sagði um sjálfan sig: Þeir,
sem hata mig, eru þeir, sem ekki
þekkja mig.
Úti um heim.
Svo einkennilega vildi til, að þessa
sameiningarhátíð bar upp á sama
dag og afmæli Jóns Sigurðssonar.
Snemma- uni morguninn þann dag
kom fyrir atvik, sern ekki hefur kom-
iö fyrir áður og mörgunt hefði þótt
csennilegt áður fyr. Þá gekk s. s.
danski sendiherrann, hr. Böggild,
eftir boði stjórnar sinnar suður í
kirkjugarð og lagði blómsveig á leiði
Jóns Sigurðssonar. Þetta getur verið
smávægilegt í sjálfu sjer. En það er
samt ástæða til að veita því athygli
og því hefur verið tekið með fögnuði
sem einu ytra tákni þess hugarþels,
sem meiin Óski, að framvegis ríki
ntilli þjóðanna beggja.
Því danskur blómsveigur á leiði
Jóns Sigurðssonar gæti mer.kt kapí-
tulaskifti í samvistarsögu íslendinga
Og Dana.
Sú saga hefur aldrei verið skrifuð
• heild sjerstaklega. En það ætti að
skrifa hana. Hún yrði fróðleg — líka
íyrir upplýsingarnar um það, hvers
vegna íslendingar geta skilið tilfinn-
itigar Dana og Suður-Jóta nú og tek-
ið þátt í þeim. Flún yrði ekki alstaðar
glæsileg gamansaga. Hún yrði saga
um það, að
margrar aldir möru varstu troðin
myrkrahrollur skóp þjer napran
blund,
eins og Steingr. Thorsteinsson kveð-
ur- — En það er ekkert unnið við
það, og enginn bættari með því, að
draga fjöður hræsninnar yfir fornar
misfellur. Þær verða ekki lagaðar
nema með því að þekkja þær. Þeir
einir geta skapað samúð framtíðar-
innar, sem þora að hórfast í augu við
Þetta var saga fortiðarinnar. En
framundan er önnur saga. Árin sem
nú eru að líða, eru oft kölluð tíma-
mótaár og með rjettu. Þau gætu líka
sjálfsagt að ýmsu leyti heitið það, að
því er kemur til sambúðar íslendinga
og Dana. Endir sambandsdeilunnar í
stjórn Jóns Magnússonar og nýi sátt-
máli á þar mikil ítök. í brjefi, sem
ritstjóri Lögrjettu fjekk daginn sem
hann fór á sameiningarhátiðina í boði
dönsku stjórnarinnar, frá gömlum og
ákveðnum sjálfstæðismanni, segfr m.
a.: „Sú breyting hefur sem sje orðið
á hug minum við það, að fá fullveld-
ið viðurkent, að nú þykir mjer vænna
um Dani en flestar, ef ekki allar aðr-
ar þjóðir.“ Og svona hugsa margir.
Samþykt sáttmálans — eða það, að
Danir hafa áður viðurkent handa Is-
lendingum þau sömu rjettindi, sem
Suður-Jótar hafa verið að berjast
ivrir og nú fengið — á sjálfsagt
drýgstan þáttinn í samúð íslendinga
með Dönum við þetta tækifæri.
Og þess vegna fagna þeir lika
„heimkomnum" Suður-Jótum. En
íyrir þann fögnuð á ekki að bera ský
cða skugga heiftar nje haturs til
þeirrar þjóðar, sem áður rjeði þeim.
íslendingar fagna sameiningunni af
því, að þar er gamall draumur að
verða að nýjum veruleilca. Þeir fagna
henni af því, að með henni eru unnir
nýir kraftar og nýtt verksvið fyrir
norrænt mál og norræna menningu.
Þeir fagna henni af því, að með henni
ættu að vera fengnar nýjar vonir um
norræna samúð og norræna sam-
v:nnu,.eins og getið var i upphafi.
I;.n í slíkri samvinnu vildu þeir sjálf-
sagt taka þátt, sem frjáls og full-
valda þjóð — samvinnu í þeim and-
legu og efnalegu málum, sem unt
er, samvinnu sem ekki kæmi að eins
fram í orði, heldur á borði — sam-
vinnu, sem væri á hagnýtari grund-
velli en þessi viðleitni hefur verið
liingað ti.l.
Því þessi samúðar og skyldleika til-
finning hefur til þessa eihna mest
latið til sín heyra hjá skáldunum —
og lýsir þó sjálfsagt meiru en per-
sónulegri skoðun þeirra eða clraumum.
Einar Benediktsson segir einhvers-
sraðar:
jMeð góðum huga hafið sjálft má
brúa
til hamingju með öflug fjelagsbönd.
Og Þorst. Gíslason:
Norræni sterki
stofninn ber greinar
fjórar, en einni
fæddar af rót.
Og fyrir löngu hafði Matthías
Jochumsson lcveðið til Danmerkur
það sem fleiri rnundu nú vilja taka
undir en sennilega nokkru sinni áður:
Bróðurlegt orð
Snorraland Saxagrund sendir.
Samskifta vorra sje endir
Bróðurlegt orð.
Hatur.
Mikið hefur verið rætt og ritað um
liatrið og heiftina, sem verið hafi
milli þjóðanna á ófriðarárúnum og
eítir þau og þau áhrif sem það hefði
á framtiðarviðskifti þjóðanna. Nýlega
hefur t. d. danskur blaðamaður, Ank-
er Kirkeby skrifað langa grein tmi
ýmsar ntinningar sínar um þetta at-
riði, frá ferðum sínum um ófriðar-
löndin, sent að niörgu leyta gefa
giögga rnynd af ástandinu og hugar-
fari manna, og verður því lauslega
nokkuð sagt frá henni hjer.
Hatrið hefur* gagnsýrt alt og alla.
Öfriðurinn var eins og ölvíma á þjóð-
unurn — og áfengið hjet hatur. Á
siyrjaldarárunum unnu bæði ríki og
einstaklingar ósleitilega að því, að
dreifa hatrinu út í allar áttir. ÞjóS-
verjar orktu níð uin bandamenn og
bandantenn um Þjóðverja. Æskan var
aljn upp í því að hata „óvinina“. Eftir
boði þýsku innanrikisstjórnarinnar
santdi uppeldisfræðingurinn Fran'ce
svonefnda Sedanræðu handa skólum
og heintilum. Þar segir ýmsum ljótum
sögum unt nteðferð franskra íoreldra
á börnum sínum og endar á því, „að
þeir víli jafnvel ekki fyrir sjer, að
tórna börnum sínum á altari sinnar
eigin leti. Þannig lifir tígrisdýrseðlið
í hverjum Frakka —■ óslökkvandí
grimdarlöngun.“ Og áFrakklandi var
ekki betra. Jean R i c h e p i n var
tinna fremstur i flokki. Hann sagði
beinlínis að „framvegts væri hatrið
ekki syndsamlegt, heldur heilagJt“.
Þessi máður varð síðan forntaður fje-
lags eins, sem vann að því, „að við-
ltalda ntinningunni unt glæpi Þjóð-
verja“. Fyrir þessu var unnið nteð
Jví að dreifa út blöðunt og bækling-
^um í miljónatali, eða auglýsing-um og
myndum. Ein myndin t. d. sýndi Gol-
gatha með þremur krossum. Á mið-
krossinum hjekk í stað Krists Vil-
hjálmur keisari nteð höfuðið niður
og fæturna upp, og á hinunt krossun-
um i stað ræningjanna, krónprinsinn
og ríkiskanslarinn. En fyrir neðan
voru ólmir hestar að rífa Búlgara-
fursta á hol, en uppi yfir öllu í skýjum
himinsins birtist guð faðir með stóra
gaddakylfu og heilagur andi með rýt-
ing milli tannanna.
í Englandi var stofnuð sjerstök
stjórnardeild til að sjá um útbreiðslu
sannleikans og veitti Northcliff
lávarður henni forstöðu. Englending-
;tr tóku málið þó yfirleitt alt öðru
vísi — þeir lýstu fjandmönnum sínum
i háðgreinum og háðmyndum, eins og
í Punch. Ein alþekt krossfestingar-
inynd er þó þaðam Hún sýnir rústir
af borgarvegg og á splundruðu hlið-
inu krossfestan kanadisLan hermann,
sem þýskir hermenn horfa forvitnis-
lega og ógnandi á. Myndin er eftir
Wood nokkurn og á að geymast í
Ottawa. Yfirleitt hafa teiknarar og
málarar tekið mikinn þátt í þessum
deilum milli þjóðanna og margar
myndir þeirra hafa orðið frægar, s.
s. Raemackers, Hansis o. fl. Leikhúsin
og sönghúsin hafa heldur ekki farið
varhluta af þessu. í einu Lundúna-
leikhúsinu boluðu áheyrendurnar ný-
iega lögum J. Strauss út af skránni.
t Þýskalndi liafa þó niargir leikir
bandamanna verið sýndir eftir sem
áður.
Það mun almennast álitið, að hatrið
sje einna magnaðast í Frökkuni. En
ntjög virðist A. K. það vafasamt.Hann
segir t. d. frá samtali sínu við Lund-
tengir þjóðirnar saman. Það er mark
okkar í París, að koma skipulagi á
vináttu alls heimsins./ Hann gleymdi
hatrinu, —- gleymdi því af því, að það
fylti ekki sál sjálfs hans, — þó mil-
jónir annara manna yæru gagnteknar
af því. Og Erzberger sagði einu sinni,
að hann skyldi taka að sjer að koma
öllu í lag, ef hann fengi að tala í hálf-
tíma við Lloyd George. En galdurinn
var, að það fjekk hann ekki. Og hver
'veit, hvað mikið af öllu þessu er kom-
tð til Sf því, að menn fá ekki að finn-
ast ?
En hatrið er komið djúpt inn í sál
margra manna — jafnvel sumra mæt-
ustu manna þjóðanna. Belgiska skáld-
íð Verhaeren — sem nú er dáinn —
skrifaði einu sinni á stríðsárunum
iianska skáldinú Romain Rolland:
Jeg er þrunginn af harmi og hatri.
jeg vissi ekki áður hvað hatur var.
Nú veit jeg það. Jeg get ekki hrakið
þaö úr huga mínum, og. held þó, að
jeg get talið mig til heiðarlegra
manna — manna sem líta á hatrið sem
lítillækkandi ástríðu." Og Rolland
svaraði: „En hvað þjer hafið hlotið
að þjást, mikli og góði maður —
íyrst xþjer getið hatað svona. En jeg
veit vinur minn, að þjer getið það
ekki lengi. Sál, eins og yðar, hlyti að
deyja i slíku andrúmslofti. —
Nei, — þjer megið ekki hata. Hatrið-
á ekkert erindi til yðar, nje hvorugs
okkar. Við skulum standa sterkar á
verði gegn hatrinu en óvinum okkar.“
únaborgara einn,.sem sagði, að áður
hefði það ávalt verið ensk venja, að
rjetta óvini sínum höndina að stríð-
inu loknu. „En nú rnun' enginn Eng-
lendingur rjetta Þjóðverja höndina."
flann átti líka tal við franskan versl-
unarmann og spurði hann fli. a. hvort
hann hataði ekki Þjóðverja. „Nei
ieg hata þá ekki. Til hvers væri það ?
A quoi bon — Monsieur?
Þegar Wilson kom til Evrópu, sagði
hann: „Vináttan er það eina, sem
Norrænir bolsjevíkar.
I.
Hjer í blaðinu hefur oft áður ver-
ið sagt frá bolsjevismanum, stefnu
ians og starfi í ýmsum löndum, og
þeim viðtökum, sem hann hefur
mætt. En um norrænan bolsjevisnta
hefur lítið verið talað og margir hafa
sjálfságt þá skoðun, að um hann sje
j-.ginlega heldur ekki hægt að tala
af því að hann sje strangt tekið ekki
til. En þetta er ekki rjett. Að visu
má segja, að bolsjevisminn sem beinn
pólitískur flokkur hafi lítil áhrif haft.
En óbeinlínis hafa kenningar hans og
starf haft mikil áhrif, fyrst og fremst
innan jafnaðarmannaflokksins og á
gang verkantannamálanna yfirleitt.
Bolsjevíkasinnarnir hafa klofnað út
úr aðalflokki jafnaðarmanna og hafa
rú sjerstök fjelög og sjerstök mál-
gögn, sem beinlinis og óbeinlínis eiga
eflaust mikintt þátt í flestum þeim
kröfum og óróa, sem þeim hefur ver-
ið samfara frá hálfu verkamanna. En
hvað sem líður beinum áhrifum bol-
sjevismans, sem flokks, og hvaða
skoðanir, sem menn kunna að hafa
á tilverurjetti hans, bardagaaðferð
eða markmiði, er það víst, að andi
þeirrar stefnu, sem á bak við hann
stendur, er nú orðið áhrifavald, sem
ekkf verður gengið framhjá í nor
rænum stjórnmálum.
Norrænir bolsjevíkar hafa látið
cinna mest til sín taka t Noregi og
verður hjer sagt nokkuð frá helstu
Ieiðtogum þeirra þar. Upphafsmaður
stefnunnar heitir T r a n m æ 1 og er
hann ásamt ‘S c h e f 1 o ritstjóra, ein
aðalstoð hennar. Þeir eru báðir
Þrændur að ætt. Tranmæl er bónda-
sonur, en fór ungur til Ameriku og
vann þar fyrir sjer á ýmsan hátt. Sú
för hafði mikil áhrif á hann og þar
æstist uppreisnarandi hans gegn nú
v’erandi skipulagi þjóðfjelagsins og
jafnframt óbeit hans og ótrú á bar-
dagaaðferð verkamanna, og afstöðu
íilla, eins og hún kom fram í Ameríku,
en hún er að ýmsu leyti ólík því, sem
er í Evrópu. Síðan kom Tranmæl
heim til Þrándheims og tók að boða
bolsjevismann. Enn menn hlógu að
honum. Hann kvað líka hafa verið
ljelegur ræðumaður fyrst í stað, en
talað með miklum hamagangi í hreyf-
ingum og látbragði. Síðar hætti hann
því mikið og fór fyrir alvöru að temja
sier ræðugerð. Seinna ferðaðist hann
tií Frakklands og Þýskalands og
kyntist þar syndikalismanum og hef-
ur síðan að ýmsu haldið honum fram,
sjerstaklega að því er til bardagaað-
terðarinnar kemur. Hann boðaði
verkamönnum að eyða og skemma
vjelarnar — segja andstæðingarnir
að minsta kosti. Og skömmu seinna
fjekk hann nýtt vopn i hendur, þar
sem hann varð ritstjóri „Ny Tid“ í
Þrándheimi. Rithöfundarhæfileikar
hans erú þó að sögn ekki sjerlega
miklir, þó ákafi hans og festa hafi
gefið greínum hans allmikil áhrif. En
sem blaðamaður, er það aftur á móti,
að Scheflo hefur haft einna mest á-
hrif. Hann var fyrst starfsííiaður við
blaðið „Ny Tid“ meðan Buen var þar
ritstjóri. Loks varð hann-ritstjóri
Socialdemokraten og gerði það að
bolsjevíkablaði eftir rússneskri fyrir-
mynd. I þvi blaði hafa árásirnar á
hægri-jafnaðarmennina verið einna á-
kafastar.
Fyrir utan þessa tvo rnénn, sem
einna mest hafa staðið í deilum dags-
ins eiga vinstri-jafnaðarmennirnir
ýmsa aðra leiðtoga, að ýmsu leyti ó-
líka þessurn tveimur. RJá þar fyrst
uefna E m i 1 S t a n g og K y r r e
G r e p. Stang er lögfræðingur og af
gömlum og þekturn ættum. Hann
l:vað vera góður ræðumaður og hefur
aokkuð fengist við ritstörf. Meðal
annars hefur hann skrifað bók, sem
heitir Sovjet-Rússland og virðist
gefa góða og hlutlausa mynd af á-
standinu þar, eins og hann kyntist
J>ví. Bæði hann og Kyrre Grep og
tömuleiðis O 1 e L i a n eru rniklu ró-
iegri menn en hinir og hafa sig minna
i frammi. Grep er allvel efnaður mað-
ur, gefur út vikublað með myndum
og kvað vera mesti starfsmaður, en
hefur þó alllengi undanfarið gengið
með tæringu.
Horfur.
Nú eru það rússnesku málin, sem
draga að sjer einna mesta athygli,
sierstaklega samningaumleitanir
Krassin og ensku stjórnarinnar.
Þeim hefur verið tekið mjög misjafn-
iega og ýms ensku og frönsku blöð-
in hafa mótmælt því, að nokkuð yrði
sámið. En samt áttu þeir með sjer
fund, Krassin og Lloyd George, og
voru horfur á því um stund, að ganga
mundi fljótlega saman. En svo hefur
komið afturkippur í alt um stund og
lamningunum verið frestað. Það eru
líka ýms önnur atriði en beinlínis
verslunarmál, sem vefjast inn í þetta,
ekki sist afstaða Breta og bolsjevíka
t Austurlöndum. Lloyd George hefur
s. s. gert það að skilyrði fyrir samn-
ingunum, að bolsjevíkar ekki aðhefð-
ust neitt í Austurlöndum, sem hættu-
legt gæti verið bretskum áhrifum. En
cins og kunnugt er, voru bolsjevíkar
íarnir að láta allntikið til sin taka
austirr þar. En hins vegar hefur lengi
verið allmegn óánægja gegn Englend-
.ngum, einkum á Indlandi. Fjand-
menn Englendinga hafa því oft reynt
að veikja þá og vald þeirra, með því
að reyna að hafa áhrif á uppreisnar-
^ndann í Indlandi. Þetta var til
dæmis ætlun Napóleons mikla. Og
rú var það heldur ekki á-
stæðulaust, að Bretar óttuðust bol-
sjevíkaáhrif í Austurlöndum. Rússar
höfðu ekki einungis farið með her
mn í Persíu, heldur stóðu líka í sam:
bandi við Englendinga-andstæðing-
ana í Indlandi. Nýlega birtu t. d. rúss-
nesk blöð skeytasendingar milli Len-
ins og leiðtoga indversku heimastórn-
armannanna. Indverjarnir tþakka
Rússum fyrir það, að hafa „heyrt
neyðaróp 350 ntiljóna kúgaðra
:nanna“. Og Lenin svarar og segir,
,.að öreigaflokkurinn rússneski fylgi
írelsisbaráttu Hindúa með samúðar-
þrunginni athygli,.
En slíkum áhrifum og afskiftum
vill Lloyd George láta Lenin hætta,
áður en hann semji við Krassin um
v'ðskiftamálin, en hins vegar ,krefst
Krassin þess, að bolsjevíkar fái full-
kominn viðskiftarjett, og leyfi til að
senda út verslunarfulltrúa. Aftur á
móti segir hann, að bolsjevíkar hafi
enga löngnn til afskifta af innanríkis-
málum annara þjóða, en þeim sje á-
lmgamál að semja um viðskiftin, bæði
sin vegna og annara. — Krassin hefur
allmikið um sig í London, og er ekki
liust við, að sumir andstæðingar hans
t núi honum því um nasir, t. d. að hann