Lögrétta - 23.06.1920, Síða 2

a
LÖGRJETTA
Þeir nýsveinar, sem ætla aS sækja rm inntöku í stýrimannaskólann í
iiaust, eiga að senda fórstöSumanni skólans beiöni um þaö fyrir i. septem-
Ler, stílaSa til stjórnarráSsins, og láta fylgja þessi vottorS:
1. SkírnarvottoríS.
2. Sjóferöavottorö fyrir minst 6 mánuöi.
3. SjónarvottorS frá augnlækninum í Reykjavík.
4. SiðferöisvottorS.
5. HeilsuvottorS.
Innsækjandi á aö vera vel læs, sæinilega skrifandi, kunna 4 höfutSgrein-
ar í heilum tölum og brotum og rita íslensku stórlýtalaust.
Inntökupróf veröur haldiS.
Reykjavík 14. júní 1920.
Pall Halldórsson.
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vtkudegi, og auk þess aukablöð við og við,
f'erð 10 kr. árg. á Islandi, erlendis 12 kr.
50 au. Gjalddagi I. júlí.
hafi leigt sér íbúS fyrir 2 þús. kr.
á mánuiSi, og keypt í hana húsgögn
íyrir 200 þúsund kr. o. s. frv. Auk
þess hefur hann miklar skrifstofur.
En hvernig sem fer, geta þessar
samnminga-umleitanir haft mikil á-
hrif á alt viSskiftalíf og stjórnmála-
25 f álfunnar.
Síðustu fregnir.
Tyrkir hafa beðiS um hálfsmánaS-
ar frest til að athuga friSarkosti
bandamanna. Millerand og Lloyd Ge-
orge eiga nú fund meö sjer í Bou-
longe til ab ræba ástandið* Á írlandi
eru stöðugar óeirðir. Stjórnarskifti
eru að verða í Noregi. Gunnar Knud-
sen hefur sagt af sjer, en Halvorsen,
leiðtogi íhaldsmanna, tekur við. — í
Þýskalandi er Féhrenbach þingfor-
seti orðinn kanslari. Lausafregn seg-
dr, að Krassin hafi boðist til að viður-
kenna skuldir Rússlands, gegn þvi
að þeir fengja Miklagarö. Venizelos
skorar á Grikkjakonung aS leggja
niður völd. Tyrkir hefja hernað í
Anatolíu. Lloyd George lýsir yfir,
að hann vilji heldur stríð en sjálf-
stæði írlands.
Bannlögin.
Lftir Valdimar Þorvarðsson kaupm.
i Hnífsdal.
Misvitur er Njáll, varð mjer að
orði, er jeg las grein sjera Sigurðar
í Vigur, um bannmálið, i 49. og 55.
tbl. Morgunblaðsins. Það er oft ein-
kenni góðra og vitra manna, að þeir
viija fara varlega í öllum breytingum.
Vilja vera þess fullvissir, að breytt
sje um til batnaðar. Njáll hefur ekki
verið i neinum vafa, þegar hann tók
upp þá nýbreytni, að aka skarni á
hóla. Hann hefur verið búinn að sjá
það, oftar en einu sinni, að upp af
taðinu spratt, bæði meira og betra
gras. — Sjera Sigurður, hefur aldrei
verið trúaður á góðan árangur bann-
laganna, á þeim grundvelli er ofan á
varð, að bygt yrði á, þó að hann
kunni að hafa greitt þeim atkvæði
sitt. Þessu held jeg sje óhætt að
ganga út frá nú, þar eð hann, að því
er mjer skilst, hallast helst að þvi
neyðarúrræði að afnema bannlögin
algerlega, án þess að leggja nokkr-
ar hömlur á aðflutnig og sölu áfeng-
is, en leyfa í þess stað áfengislegin-
um að renna óhindruðum að mestu,
yiir framtíðarmenningu landsins. Jeg
er hræddur um, að með því laginu
fáist ekki alstaðar betra gras, en kom- •
ið geti fyrir, að af brenni besti gróð-
urinn sumstaðar, sjerstaklega sólar-
megin, þó grænir toppar kunni jiú
að sjást hjer og hvar. Bindindisstarf-
semin eru þær einu hömlur, að þvi
er sjeð verður, er hinn heiðraði
greinarhöf. vill, að áfengisbölinu
verði settar; lofar starfsemi hennar,
ems og vera ber. En því miður minn-
ist jeg ekki þess, að hinn heiðraði
höf. starfaði ákaflega mikið fyrir út-
breiðslu bindindis, áður en bannlögin
gengu í gildi, en sjálfsagt hefur það
meðfram verið af því, að hann hefur
ekki sjeð þess brýna þörf i sínum
sóknum.
Hjer í Hnífsdal hefur aldrei verið
um mikla áfengisóreglu að ræða, að
"j.vi er jeg get munað, enda hefur
Knífsdal verið við brugðið sem góðri
íyrirmynd annara sjóþorpa. — Að
visu verð jeg að játa, að stöku menn
hjer voru ekki algerlega lausir við
ereglu áður en bannið kom, enda þótt
bindindisfjelög væru stofnsett hjer
oft. Þau voru góð fyrsta sprettinn, en
áhuginn dofnaði, að mjer fanst, þeg-
ar frá leið, og þó að þau næðu i bmd-
mdi einhverjum sem orðaður var við
óreglu, var hann óðar konxinn ur
bmdindinu aftur, og drakk þá engu
minna- en áður.
Enginn taki orð min svo, að jeg
telji bindindisstarfsemina hafa verið
gaguslausa, nei, alls ekki. Þeir, sem
að henni unnu, sýndu góðan og ein-
iægan vilja á að útrýma ofdrykkju
. og hafa sjálfsagt viða unnið með góð-
um árangri, þar sem þörfin er mest.
Góður vilji er sigursæll, en einhlítur
er hann því miður ekki ætið. Hjer er
góður vilji, meiri hluta þjóðarinnar,
ekki einhlítur, allra síst, þegar i þann
meiri hluta vantar nær alla atkvæða-
mestu mennina.
Hefði ísland verið svo lánsamt, að
bindindisþörfin hefði fyrst komist inn
i meðvitund æðstu embættismanna
iandsins, skyldi maður ætla, að bind-
indísmálið hefði fengið betri byr hjá
þjóðinni en orðið er, en þvi láni var
nú ekki að fagna. En betri verndar
þings og stjórnar hafa bindindismenn
sjálfsagt vonast eftir, en orðið hef-
ur; sjerstaklega síðan bannlögin
komu.
Jeg ætla nú ekki að vera fjölorður
um vernd og varðveitslu þings og
stjórnar á þessum svokölluðu bann-
iögum. Að því er jeg best man, var
það víst meining allra þeirra, er jeg
áíti tal við og atkvæði greiddu bann-
lógunum, að þau gengju í gildi, ekki
scinna en við nýár 1912. Niðurstaðan
varð þó sú, að að eins aðflutningur
áfengis hætti, en kaupmönnum var
leyft að selja áfengi í 3 ár, eða til
nýárs 1915. Þessa stóru ívilnun not-
uðu vínsalar sjer. Voru búnir að
byrgja sig vei, þegar aðflutningur
hætti, enda veitti ekki af, ef duga
skyldi til 3ja ára. — En alt að einu
var þó aðalvínverslunin hjer á ísa-
firði, orðin svö tæp af þessari vöru,
síðustu mánuðina, að neytendur urðu
vist flestir að þurfasta alla jólaföst-
una, svo að hægt vaeri að miðla þeim
til jólanna. Þó held jeg, að vínneyt-
cndum hafi ekki liðið eins illa þenn-
an föstutíma og við hefði mátt bú-
ast, því það kvisaðist fljótlega að
einhver seytill væri eftir sem miðla
ætti til jólanna. Já, jeg held jafnvel
að þess jólaglaðningsvon hafi dregið
njikið úr hörmungatilhugsan þess,
sem í vændum var með nýárinu.
Þá er að minnast, hvernig til hef- ,
ur gengið síðan þetta svokallaða vín-
sölubann gekk í gildi.
Landsstjórninni var víst af þing-
inu falin umsjón áfengiskaupa til
roeðala. En svo lítur út, sem þeim
vmkaupum hafi lítil takmörk verið
sett, þar sem þau hafa aukist um
helming árlega, nú síðast. Það er líka
farið að orða það svo, að læknar í
kaupstöðum sjeu lika vinsalar. Samt
sem áður má svo heita, að vínnautn
sje víðast hvar horfin úr sveitum og
sjóþorpum. Sýnir það siðferðisþrek
islenskrar alþýðu. -
Þá vil jeg fara nokkrum orðum ufn
j)á meðferð þessa máls, er jeg álít
heppilegasta. Að stjórnin hafi nú
rínkaupin á hendi sem áður. Þingið
velji fjóra- menn, einn i hverjum
landsfjórðungi til að hafa á hendi
aha ábyrgð á útsölu áfengis. Hver
þessara fjögra manna ráði svo sjálf-
ur og launi aðstoðarmenn sína. Þing-
ið feli mönnum þessum útsöluna
þannig, að hver maður, sem leyfi hef-
ur til að kaupa vin, fái að eins ákveð-
nin vínskamt til ákveðins tíma. Þing-
ið ákveði hvað sá vínskamtur má
vera stór eða smár. Vínsölu til iðn-
reksturs, meðala Og kirkna, hafi þess-
iv sömu menn á hendi eftir ákveðnum
reglum. Allir, sem vín kaupa, undir-
skrifi dagsetta úttekt sína, í hvert
skifti. Enginn ætti að hafa rjett til
vinkaupa, 'fyr en hann er kominn til
lögaldurs. Kvenfólk á engan rjett að
iiafa til vínkaupa, nema þá eftir
læknisvottorði, undir sjerstökum á-
stæðum. Skipstjórar á millilanda-.
skipum, útlendum og innlendum, þar
með taldir „trawlara“-skipstjór^r og
þeir útlendir, er veiðar stunda hjer
við land, hefðu einir vínkauparjett-
inn fyrir skipshafnir sínar, einnig
eítir ákveðnum reglum.
Jeg vona, að það sem nú helur
sagt verið, nægi til að sýna, hverja
leið jeg tel heppilegasta í bannmálinu,
nefnilega þá, að hafa sem mest um-
rað yfir úthlutun vínsins til almenn-
ijtgs, en ekki að hefta allan aðflutn-
ing á víni, því það verður aldrei
framkvæmanlegt. Jeg býst við, að
menn telji þetta fyrirkomulag, alveg
það sama og „resepta“-sölu lækna.
Sje betur að gáð, er þar ólíku saman
að jafna. Menn þurfa þá ekki að
liúga sjer upp veiki, til að fá víri-
glaðning og læknar losna við að gefa
„resept“ undir yfirskyni. — Það
skiftir miklu máli, að vel tækist valið
á þessum 4 mönnum, sem vínsöluna
liefðu á hendi. Starf þeirra yrði áríð-
r.ndi trúnaðarstarf. Af vinsölunni
rnættu þeir engan beinan hagnað
hafa, en vera svo vel launaðir af
landssjóði, að þeir mættu geta orðið
cfnalega sjálfstæðir menn.
Þá er eftir að minnast á bannlaga-
Lrotin. Mjer finst mönnum altof oft
gcfinn kostur á að leysa sig úr sök
með peningaútlátum. Peningar ættu
ekkert afl að hafa þar. Eins er um
x-efsingamár. Vatns og brauðs hegn-
inguna tel jeg mjög óheppilegt með-
al til siðferðisbetrunar. Einfalt fang-
elsi álít jeg heppilegustu refsinguna.
/\lveg nóg að taka athafnafrelsi af
þeim brotlegu, um lengri eða skemri
tima, eftir atvikum, kostnað.allan af
dvöl sinni í fangelsinu ættu þeir að
greiða eða vinna af sjer, eftir á.
Að svo mæltu óska jeg þess og
vona, að þingið leitist .við að koma
bannmálinu í viðunanlegt horf.
Seoðu mjer að sunnan.
Ný kvæði eru nú að koma út eftir
Iluldu, ein vandaðasta og fallegasta
bókin að öllum ytri frágangi, sem
komið hefur á síðkastið. Og í bók-
inni eru ýms af bestu kvæðum henn-
ar — safn af prentuðum og óprent-
uðum kvæðum frá því fyrri ljóðabók
liennar er kom út fyrir 13 árum. Að
þessu sinni verður ekki lagt í það að
dæma þessa bók, en að eins rifjað
upp nokkuð af móttökunum sem
Rulda fjekk fyrst þegarhún komfram
siónarsviðið. Þá skrifaði t. d. Þ o r-
s t e i n n heitinn Érlingsson
ianga grein um hana í Þjóðviljann 15.
júní 1905. Það getur verið fróðlegt og
skemtilegt að lesa það núna, ekki að
eins til að kynnast áliti eins smekk-
víss manns á ljóðagerð og Þ. E.,
heldur til að bera þau einkenni Huldu,
sem þar er lýst, saman við þroska
hennar seinna, eins og hann t. d. kem-
ur fram í „Segðu mjer að sunnan.“
Þess vegna er Lögrjetta beðin fyrir
þá kafla, sem hjer fara á eftir:
„Núna í vor var orðið langt siðan
að jeg hafði lært kvæði eftir nokk-
u.rn mann, sist heilt. Ýmislegt laglegt
hafði jeg sjeð hjer og hvar, en varla
cin hending tollað í mjer, þangað til
ieg sá kvæðið, „Ljáðu mjer vængi“,
eftir Huldu
Jeg varð alveg hlessa þegar jeg sá
l.væðið. Mjer datt ekki í lifandi hug
að þess konar kvæði yrði einu sinni
ort nú á dögum. Meðferðin á efninu,
hreimurinn og rímið fanst mjer alt
vera komið úr öðrum heimi en þeim,
sem jeg var vanur að sjá. Það var
ekkert eða lítið í ætt við allan skáld-
fkap okkar hinna. Jeg hafði að eins
við og við heyrt óma úr þessum
htimi í ljóðum íslenskrá skálda, en
jeg var strax alveg viss um, að jeg
liafði aldrei heyrt úr þeim heimi eins
innborinn og óblandaðan hljóm á æfi
minni, eins og þennan. Mjer fundust
þessir tónar enn þá eiginlegri en sam-
kyns tónar hjá Jónasi og Guðmundi
Guðmundssyni og fanst mjer það þó
iíkast þeim, en hjer fanst mjer þetta
standa enn þá dýpra. Mjer fanst svo
mikið af veru söngvarans vera í þess-
ari og hinum þulunum i bókinni,
meira en hjá þeim. Þeir voru eins og
ferðamenn í þessum undralöndum.
Mjer fanst Hulda vera alin þar upp.
Hver var þessi Hulda í rauninni?
Jú, jeg vissi það reyndar. Hún hjet
Unnur og var dóttir Benedikts á
Auðnum í Laxárdal, sem er þjóð-
lcunnur maður. Jeg hafði líka sjeð
stúlkuna og talað við hana og mjer
hafði getist vel að þessu, rúmlega
tvítuga, gáfaða, góðlátlega og ófram-
færna barni. Jeg hafði líka lesið ljóð-
m- hennar í „Ingólfi" og sagt henni
óaðspurt, að mjer þætti ekki nema
sumt gott í þeim fyrri, þau síðari
þætti mjer Iakari.
Þetta vissi jeg nú um hana og hafði
rð vísu búist við góðu, jafnvel mjög
góðu innanum, því jeg fann bæði í
kvæðunum og viðtali við hana, að
hún aðgætti skarpt og að setningarn-
ar hittu hvast og ljett eins og jafnan
er hjá ó.kúguðum gáfubörnum, sem
notið hafa mentandi og þroskandi
umgengni.
Um skáldskap Huldu segir Þ. E.:
„Það eru yndisómarnic úr þulum
okkar og þjóðkveðskap, þeir, sem
allra sætast hafa bergmálað í instu
og viðkvæmustu hjartastrengjum
okkar allra, sem höfum elskað þá, og
þó rrian jeg hvergi eftir að jeg hafi
beyrt þá svo hreina sem hjer, og
lausa við alla truflandi aukahljóma
úr ósamræmi daglegs lifs. Skáldið
segir grágæsamóður ekki einu sinni
eitt beiskyrði þegar hún heldur burt
á hafið og hefur ekki svo mikið sem
litið við til þess að sjá, hver sat
þar einn eftir á ströndinni og var að
biðja svo vel, og þó átti hún svo hægt
með að lofa það, að binda sig við litla
farið, eins og vængirnir voru stórir.
Við heyrum ekki á ströndinni eitt ein-
asta kvein, ekki eitt bituryrði yfir sár-
leikni lífsins. Að eins í augunum sem
liorfa út á hafið, þangað, sem væng-
írnir eru að hverfa ytst við háa drang-
ann, í þeim einum sjáum við hvað
löngunin er sár.
Þetta er einmitt þráin úr þulunum
okkar og kvæðunum, þráin í ljós og
yndi; en þar er hún óljós og búning--
urinn oft bágur, smekklaus og tötr-
óttur. Hún er hvergi svona fríð og
íallega búin.
En engu að síður er opnaður hér
gæsilega og með ljettri hendidrauma-
heimur allra stóru og smáu barnanna,
þessi friðarheimur okkar, og liðið hjer
á svo sterkum og fríðum vængjum
írá öllu því, sem lífinu fylgir, sem
er, og verður að vera.
Margir hafa óskað sjer vængja, en
mjer finst þeir færri, sem hafa vitað
jafn vel hvað þeir ætluðu að gera
við þá, eins og þessi unga stúlka.
Sá jeg hvar hún leið og leið
langt í geiminn bláa.
Slíkir yndishljóntar eins og í þessu
kvæði, geta komið tárunum fram í
augun á manni, og ber það ekki við
á hverjum degi. Að maður skuli ekki
hneykslast á rímlausu og stuðlalausu
heridingunum í upphafinu og endan-
’.tm, jafnvel finnast þær prýða og
þykja vænt um að þetta sterka barn
brýtur alla fjötra. Svona ljett er
tlogíð.
Hvað er að vera „skáld af guðs
náð“? . Svarið þið. Er það að vera
Matthías Jochumsson?
Þær ljóðadísir eru fagrar, sem Iáta
sönginn fara eins og snæljós gegnum
þoku og myrkur sálnanna, eða gera
h.ina fölsku tóna aldarinnar að við-
L-ióð eða athlæji, þær fljúga margar
frítt og hátt', en jeg þekki enga svo
albyrga, að henni væri ekki hagur,
að eiga þessa vængi til skiftanna, til
þess að bregða sjer á út yfir sjón-
oeildarhringinn.
Við fáum fleiri dæmi upp á hvora-
tveggju tónana, ef hamingjan gefur
þessari ungu stúlku heilsu og aldur.
Það sannast. En beisk eða bitur eru
ljóð hennar hvergi enn sem komið er.
Frjettir.
Háskólaprófum er nú lokið hjer.
Úr læknadeild útskrifuðust 4, Páll G.
Kolka, Kjartan Ólafsson, Kristmund-
ur Guðjónsson og Helgi Guðmunds-
son; úr ’lagadeild tveir: Lárus Jó-
iiannesson og Þorkell Blandon og úr
guðfræðisdeild tveir: Ingimar Jóns-
son og Gunnar Benediktsson. Fyrri
hluta læknaprófs luku: Valtýr Al-
bertsson, Steingr.. Einarsson, Skúli
V. Guðjónsson, Páll Sigurðsson,
Guðm. Guðmundsson og Jónas
Sveinsson.
íslandsglíman var háð hjer s. .1
sunnudag og vann hana Tryggvi
Gunnarsson, sá sami og í fyrra.
Yfirleitt var glíman þó ljót og lura-
leg, brögðin einhæf og glímulagið
c’ft ódrengilegt, jafnvel hjá sigurveg-
aranum. Nokkurt ósamræmi var líka
stundum í dómum dómnefndarinnar,
scm sumpart hefur sjálfsagt komið af
því, að ýmsin glímumannanna þrá-
brutu margar glímureglur, án þess
að dómararnir skeyttu altaf um það.
Verðlaun voru, auk Grettisbeltisins,
veitt fyrir fegurstu glímuna og hlaut
þau Þorgils Guðmundsson
írá Valdastöðum í Kjós, prýðilega
glíminn og drengilegur maður, og
’.í'.r þó að sumu leyti ekki eins góð-
ur nú eins óg í fyrra, hafði líka verið
veikur undanfarið. Einn glímumaður
vakti þarna nrikla athygli, Guðni A.
Guðnason úr Súgandafirði, af því
liann skelti bæði Sigurjóni og
Tryggva í upphafi glímunnar en
skeindist þá á fæti, en glímdi þó á-
fram og fjell oftast.
Um þessa glímu má annars að
ýmsu leyti segja það sarna og um
skjaldarglímuna síðustu, en um hana
skrifaði Lögrj. allítarlega og má hjer
vísa til þess.
Dr. Helgi Pjeturss er nýkominn
írá útlöndum.
Pjetur og Páll eru nýkonmir frá
Þýskalandi. Páll ísólfsson ætlar að
halda eina tónamessu með lögum eft-
ir Bach einhvern næstu daga og Pjet-
ur Jónsson syngur um helgina í
fvrsta skifti.
Samfagnaðarh.átíð hjeldu dariskir
ínenn í Rvík 17. þ.. m. út a-f samein-
i’mgu Danmerkur og Suður-Jótlands
og buðu til nokkrum íslendingum.
Um miðjan daginn var guðsþjónusta
í Dómkirkjunni og prjedikaði biskup-
inn. Um kvöldið var veitsla í Iðnó
og fluttu þar ræður, Böggild sendi-
h.erra, Kaaber bankastjóri, Nielsen
framkvæntdarstjóri, Sveinn Björns-
'sori lögmaður og'de Bang sjóliðsfor-
ingi. Samsætið fór vel fram.
Lárus Jóhannesson Jóhannessonar
bæjarfógeta, hefur nýlega lokið em-
bættisprófi í lögfræði hjer við Há-
skólann. Hann er 21 árs og hefur
lokið náminu á skemmri tíma, en
riokkur annar á undan honum, eða 3
ártim, en þó hlotið hæsta einkunn,
sem gefin hefur verið við þetta próf
í skólanum, eða 140% stig.
Þórbergur Þórðarson er nýlega far-
inn í orðasöfnunarleiðangur austur i
sýslur. En hjer í blaðinu héfur einu
sinni áður verið sagt frá þessari starf-
senri hans og kvatt til að styrkja
hana. Þ. Þ. ferðast s. s. um ’og safriar
oiðum úr ísl. alþýðumáli, sem ekki
eru til í orðabókum áður. Er ætlunin
að safn hans renni síðan til þeirrar
vísindalegu orðabókar, sem einhvern
tíma á að koma út. En hvað sem um
]iá bók verðuiy getur safn Þ. Þ. hald-
ið öllu gildi sínu óháð henni og ættu
rnenn því að greiða götu þessa starfs
Utir föngum og sömuleiðis ætti þing-
ið að styrkja þetta svo að unt sje að
gera það sæmilega úr garði, ef á ann-
að borð er nokkuð verið að fást við
það.
Björgvin Guðmundsson heitir Vest-
ur-íslendingur einn, sem sagt er frá
í Lögbergi fyrir nokkru. Hann hefur
undanfaríð fengist allnrikið við lag-
smíðar. Auk ýmsra smálaga hefur
hann samið samfeldan lagabálk við
alla Strengleika Guðm. Guðmunds-
sonar, og kvað nú vera að fást við
,,Frið á jörðu“ á sama hátt. Ekkert
a f þessum lögum hefur komið á prent
enn þá.
Landsspítalinn. í síðustu skilagrem
landsspítalasjóðsnefndarjnnar mis-
prentaðist upphæðin frá fjelaginu
Ilugfró í Haukadal í Dýrafirði, stóð
kr. 63,45 en átti að vera 263,45.
Fjelagsprentsmiðjan