Lögrétta


Lögrétta - 30.06.1920, Blaðsíða 2

Lögrétta - 30.06.1920, Blaðsíða 2
» LÖGRJETTA CÖGRJETTA kemur út i hverjum mið- ViRudegi, og auk þess aukablöS viS og viS', l'erS io kr. árg. á Islandi, erlendis 12 kr. 50 au. Gjalddagi I. júlí. og kostar 6 kr., og hefur Ársæll Árnason aSalútsöluna hjerlendis. — 1 heftinu er allmikiö af kvæöum og sögum eftir ýmsa þekta Vestur-ís- lendinga,'s. s. Stephan G. Stephans- soti, Kristinn Stefánsson, Þorstein Þ. Þorsteinsson, Hjálmar Gíslason og Magnús Bjarnason. Einnig eru þar smákvæði, stökur og þýðingar eftir Einar P. Jónsson, Gísla Jónsson og Guörúnu Þórðardóttur og J. A. Sig- urðsson. Þá eru í tímaritinu allmargar grein- ar, sem aöallega fjalla um þaö mál- cfni, sem tímariti'ö á sjerstaklega aS bera uppi — þjóöernismál Vestur-ís- iendinga og samband þeirra viö landa sina hjer. Er margt í þeim greinum sem íslendingar hjer hefðu gott af ] að lesa, þó margt af þeim, beri eins og eðlilegt er keim af því að vera skrifað fyrir Vestur-íslendinga sjer- staklega. T. d. er grein sjera Guttorms Guttormssonar um þjóöararf og þjóð- rækni aö ýmsu leyti mjög eftirtekt- arverö. Þá er grein sjera Rögnvalds Pjeturssonar um þjóörækissamtök íslendinga vestra fróöleg í þessu máli. Ein grein er eftir Austur-íslending, Tndriöa Einarsson; stutt yfirlit yfir þjóöfjelagshreyfingar síöustu ára hjer heima. Aö lokum er löng og rækileg rit- gerÖ um Vínlandsferöir íslendinga til forna eftir Halldór Hermannsson, en um þaö efni hefi^r lítiö veriö ritaö áður á íslensku. Þetta tímaritsfyrirtæki er merki- legt, og ætti aö taka því vel hjer heima, eins og allri þeirri hreyfingu, sem á bak viö þaö stendur, en frá henni hefur Lögrjetta sagt nánar áö- ur. Fyrst og fremst ættu öll bóka- og lestrarfjelög aö fá sjer ritið. Eimreiðin er nýkomin út. í henni cr fyrst fróðleg grein eftir Guöm. G. Bárðarson, um forfeður mannkynsins og frumbyggja Evrópu, meö 5 mynd- um. Matthías Þórðarson Þjóðmenja- vörður skrifar 2 greinar um Gjá- bakkahelli og brjóstmynd af Jóni Ei- ríkssyni eftir Thorvaldsen. Einnig er þar hrakningasaga skíps eins frá ó- ítiöarárunum, sem Baldur Sveinsson blaðamaöur hefur skrifað eftir sögn Ófeigs Guðnasonar, sem þar var einn aöalmaöurinn. Loks saga eftir Þ. Þ. J\, kvæði og ritdómar. Smámynd af höfundinum fylgir hverri grein, og getur verið gaman aö því og prýði — svona eftir atvikum. óðinn er nýkominn út, janúar til júní, heftin, 50 síöurt í því eru 24 myndir, 2 sönglög, kvæöi, leikrit og æfisögur, ein prjedikun o. fl. T. d. er þar grein um fossavirkjunina í Noregi, meö lýsingu á aflstöðvunum þar, skipulag þeirra, stjórn o. fl., og íylgja henni 10 myndir til skýringar Þá er einnig erindi eftir dr. Alexander Jóhanness., um nýjar listastefnur, eitt það fyrsta og nánasta, sem skrifað hefur verið á íslensku um þessar nýj- ustu hreyfingar í list umheimsins — sem oft eru einu nafni nefndar ex- pressionismus. Fylgja 5 myndir til skýringar, af „listaverkum“ þessarar stefnu, og eru all-einkennilegar. Þá eru einnig í. ritgeröinni sýnishorn ai kveöskap stefnunnar og m. a. þýtt í heild sinni kvæöi eftir dadaistann Picabia, sem heitir amerískur hráki. Ennfremur er i heftnu upphaf á nýju leikriti eftir Tryggva Sveinbjörnsson (Svörfuö), og heitir Myrkur. Þaö veröur sennilega leikiö hjer næsta vetur, og hefur hlotiö lofsyröi ágætra erlendra leikara, sem lesiö hafa þaö, t. d. Joh. Poulsen, og höf. fjekk fyrir þaö skáldastyrk á þessu ári. Þaö kemur einnig alt út sjerprentaö. Enn- íremur prjedikun sjera Friöriks J. Rafnar á Útskálum, flutt viö síðustu Alþingssetningu. Þá eru kvæði og stökur eftir Fnjósk, Guöm. G. Haga- iín, Þorst. Þ. Þorsteinss. og Huldu og æfi’ntýri eftir Sigurj. Jónsson, og lög eftir Jónas Tómasson og sjera Hall- dór Jónsson, viö kvæði eftir Hannes Ilafstein og Þorstein Gíslason. Aö lokum eru æfisögur og myndir af Jakob Sveinssyni trjesmiö, Kirk verk- i'ræöingi, Jóni Friöfinnssyni tón- skáldi, hjónunum Baldvin og Guö- nýju i Garði, Sveini Sveinssyni trje- <:miö, Rögnvaldi í Rjettarholti, Halld. Ó. Briem í Reyöarfiröi og Huldu. Síöast eru smágreinar, bókafregnir c. fl. Hvítárbakkaskólinn. Saga hans og starf. A. Tildrög skólans. I. Sumariö 1901 sat Páll Briem amt- maður fyrsta búnaöarþing íslands, á- samt fleirum. í ágústmánuði sátum við lengi á tali. — Þaö var alþýðu- íræöslan, sem talið snerist um. P. Br. haföi eins og kunnugt er, óvenju mikinn áhuga á alþýöufræöslumál- inu. Niöurstaöan af samtalinu varö sú, að eg færi til Danmerkur, stund- aði nám við Askovlýðháskóla og kynti mjer alþýöuskóla Dana. Jeg hafði áöur hugsað um þessa utanför. en ekkert af orðið fyr en hann hvatti mig til hennar og lofaði mjer aðstoð sinni. Hugmynd P. Br. var sú, aö jeg svo reyndi að koma á fót alþýðu- skóla meö lýðháskólasniði, og hafa skólann í sveit. Eg haföi þá veriö kennari í 8 ár viö barnaskóla og auk 1 ess kent árl. mörgum ungmennum cftir fermingaraldur. Og jeg heföi tyrir löngu ákveöiö, aö gera alþýöu- fræðslúna aö æfistarfi mínu-, aöal- lífsstarfi, þótt enginn væri þaö gróöa- vegur. Þetta kvöld sótti eg urn 250 kr. utanfararstyrk til búnaðarþingsins, aö ráöi P. Br. Það skildi heita svo, aö eg færi utan til þess aö kynna mér alþýðumentun og landbúnað Dana. Næsta morgun, 26. ág., bar amtmaö- urinn mál mitt fram, meö undanþágu, á morgunfundi búnaöarþingsins, kl. 9 —10. Var styrkbeiönin samþykt oröa- laust. Sama dag kl. 6 e. m. lagði eg af stað til Danmerkur meö „Vestu“. Mátti eigi seinna fara utan, því tíðar skipaferöir milli landa voru þá eigi. — Þetta var hvorki i fyrsta nje síð- asta skifti sem jeg hef tekið fljótt á- kvöröun til ýmsra athafna, og eigi gert boö á undan mjer. Jeg hvarf úr bænum skyndilega, eins og jeg heföi strokið, og vissu fáir um utanför mína. Ári síöar skaut mjer upp á sama staö, meöal vina og kunningja, með nýjum skólahugmyndum og tröllatrú á þær. Jeg efndi loforö mitt, feröaöist um í Danmörku og kynti mjer búnaö Dana og skóla. En þess utan var jeg að námi i Askov í 7 mánuöi (1 mán- uö við privat-nám). Fjekk leyfi til þess, að leggja aö eins stund á þau iræði, sem jeg þurfti síöar að kenna, en tók engan þátt í þeim námsgr., cr snertu Danmörku, t. d. dönsku, eöa sögu Danm. Og eigi tók jeg þátt í sim. reikningi, leikfimi nje söng. Þaö átti illa við mig. Þannig var jeg nem- andi í báöum deildum skólans. Varð aö vera hagsýnn í námi mínu, þar sem jeg var svo fullorðinn maöur.— Skólastj. á Askov útvegaöi mjer 150 kr. námsstyrk hjá kenslumálaráða- neytinu og 100 kr. styrk hjá land- túnaöarfjelagi Dana. Schröder reynd- ist mér vel, eins og öörum íslending- . um, sem höfðu kynni af honum. Hann var íslendingavinur. Viö Askov voru engin próf, eiK námsvottorö gátu nemendur fengiö þaöan. Að marggefnu tilefni þykir mjer rjett, að setja hjer aðalefnið úr vottorði því, sem jeg fjekk frá skól- anum í Askov, og getur hver fengið c<ö sjá hjá mjer vottorðið, sem þess kann að óska:-----------„Han har i denne Tid vist sig som et velbegavet Menneske, der brugte sin Tid godt og som fik et godt Udbytte af Op- holdet her. Hans Opförelse har været t’l Skolens fulde Tilfredshed."------ II. Haustiö 1902 stofnaði eg kvöld- skóla í Reykjavík, meö lýöháskóla- sniöi. Hann átti aö vera byrjunartil- raun með lýðháskólakenslulagið. Eigi var þó ætlan mín sú, að koma upp lýöháskóla í Reykjavík til frambúö- ar. Enn vantaði jarönæöi í sveit undir skólann, og styrk til hans frá því op- nbera. Þetta ár, sem skólinn starfaöi Reykjavík, var hann styrklaus, en -ar var auövelt að fá húsnæöi og ■ óöa kenslukrafta. Þó kennararnir, em meö mjer kendu viö skólann ækju ekkert fyrir kensluna, þá varö eg þó aö leggja fram til hans 700 ;r., og kenslu mína aö auki. Kenslu- ihöld, þar meö borö og bekkir o. fl., irann í Glasgöw nokkrum dögum á ■ftir, aö skólanum var sagt upp. Alt rár óvátryggt. Skólinn var sem sje íaldinn í gamla samkomusalnum í áiasgow. Upphaflega voru þau Ástvaldur Gíslason kandidat og Ólafía Jóhann- esdóttir ráöin til kenslu viö skólann. Þau kendu þó hvorug. Ólafia taföist trá því, vegna langvinnra veikinda Þorbjargar fóstru sinnar, en Ástvald- ur vildi hvergi koma nálægt skólan- um, þegar hann vissi fyrir víst um stefnu hans; taldi haníi skólann eigi xeistan á kristilegum grundvelli. Þá komu sjálfboöaliðarnir, ef svo mætti að orði komast, til þess að kenna og halda uppi skólanum, mál- efnisins vegna, og þáu engin laun tyrir. Fyrstan ber að nefna Þórhall Bjarnarson, síðar biskup; hann hjelt 1 fyrirl. vikul. í íslandssögu. Sjera Ólafur Ólafsson frikirkjuprestur hjelt 1 fyrirlestur á viku i menningarsögu, jón Jónasson, síðar skólastjóri, hjelt 12 fyrirl. i heilsufræði, Jens B. Waage kendi eðlisfræði, Einar kennari Þórö- srson kendi reikning og nokkra fyrir- lestra hjeldu þeir Guðm. skáld Magn- ússon, Sigurður Jónsson kennari og Pjetur Zóphoníasson. Kenslan fór íram á kvöldin frá kl. 6—10. Samtals voru 22 nemendur i skólanum. Margir þeirra hlustuöu aö eins á fyrirlestr- ana, sem voru 2, á hverjum degi. Hin- ir tóku þátt í öllum námsgreinunum, 4 st. á dag í 6 mánuöi. Skólinn gekk ágætlega og mætti engri óvild þrátt fyrir þaö þótt þessi skólavísir kallaöist lýöháskóli. — I1 lestir mentamennirnir misskildu eigi nafniö, en voru sinnandi þessari skólastefnu. III. Sumarið 1903 sótti jeg um 4 þús. kr. til alþingis, til skólahalds i Árnes- sýslu. Jeg haföi lofun fyrir hentugri skólajörð, ef styrkurinn fengist. Þar voru nokkur húsakynni til aö byrja með. Þá á þinginu var Björn sýslum. Dalamanna með styrkbeiðni til Búð- ardalsskólans, 1000 kr. Haföi þar í 2 eða 3 vetur verið þriggja mánaða námsskeiö handa tuiglingum, eins og á Heydalsárskólanum. Voru 2 náms- skeiðin á hverjum vetri, og kenslan pví samtals 6 mánuðir. Björn hóaði saman menta- og fjármálanefndum beggja þingdeildanna. Þá gerðist það á: „bak viö tjöldin“, að sameina mína skólahugmynd viö Búðardalsskólann. Þessir bandamenn buðu mjer Búöar- dalsskólann með öllum gögnum og gæönm. Jeg mátti ráöa Uenstviíyrir- komulaginu og velja meðkennara. I.aun mín skyldu vera 800 kr., styrkur í.il skólans 1200 kr. og 4—600 kr. frá Dalasýslu var búist við. Sent var í snatri vestur í Dali og fengiö sam- þ-vkki skólanefndarinnar á þessari íyrirhuguðu breytingu á skólanum. Allir þessir nefndarmenn, ásamt Birni yfir 20 þingmenn, lýstu þvi yfir, aö þeir styddu eigi styrkbeiðni mína til skóla i Árnessýslu, ef jeg hafnaði þessu boöi þeirra. Jeg varð því aö sætta mig viö þetta aö sinni, og þetta gat verið spor í áttina, þangað, sem ieg hafði lengi ætlað mjer aö ná, sem sje að stofna sjálfs.tæöan skóla á góðri jörð uppi í sveit. En eigi langaði mig vestur i Dali. Skólahúsið í Búðardal var upphaf- lega tempalarahús, allstórt meö íbúö- tim uppi, sæmilegt til skólahalds fyrir ait aö 20 nemendur. En þaö var eign einstakra manna, og þá i ráöi aö gera jiaö aö verslunarhúsi, þá og þegar, 0g svo var gert 1905. Þar í grend var ekkert jarðnæði aö fá, þar voru crfiöar samgöngur haust og vor viö önnur hjeruð og verslunin slæm. Fyr- ir Búðárdalsskólann var því lítil framtíð, og því fremur, sem sýslu- búar yfirleitt voru óánægöir með breytinguna á skólanum. Þeir vildu hafa gamla fyrirkomulagiö, 3. mán- aða námstima og aö unglingar ó- fermdir fengju inngöngu í hann. Var jeg því viö skólann að eins 2 ár, fjár- hagstímabilið. Fyrri veturinn voru samtals 22 nemendur í skólanum, sumir eigi allan námstímann, 6 mán- uöi. Úr Dalasýslu fengust eigi nógu margir, sem vildu binda sig allan tím- í-nn, því þeir voru ööru vanir. Úr öörum sýslum voru 5. og höfðu sótt til mín, áöur en ákveðið var um Búö- ardalsskóiann. Til mín heföu þeir komið, hvar sem jeg hjelt skóla. Jón nokkur Andrjesson í Búðardal var fenginn til að selja nemendum og kennurum fæði. Var það metið 65 aurar á dag. Við kennarar boröuöum meö nemendum. Á jólaföstu geröust neniendur óánægöir meö fæöi sitt Einn nemandinn kom þeirri óánægju af stað. Viö kennarar ljetum þetta afskiftalaust og gátum sætt okkur viö fæöiö, þó eitthvaö mætti aö því finna. Ónefndur maður reri hjer und ír, haföi fiemandann á sínu valdi. H.f. „Völundur“ Timburvezlun — Trjesmiðja — Tunnugerð Reykjavík. Smíðar flest alt, er aö húsbyggingum (aðallega huröir og glugga) og tunnugerð (aðallega kjöttunnur og síldartunnur) lýtur. Selur flestar algengar tegundir af timbri (furu og greni) í hús, hús- gögn, báta og amboð. Ábyrgist viöskiftavinum sínum nær og fjær þau bestu viöskifti, sem völ er á. Fljót afgreiðsla. Símnefni: Völundur. Sanngjarnt verð. Matarkæra var send til skólanefndar- i.mar frá nemendunum, án þess áöur aö tala um þetta við brytann. Þegar hann komst að því, sagði hann okkur öílum óvægilega úr matarvistinni, án fvrirvara. Þaö var óhreinlega að farið gagnvart kennurum. Þarna vorum við þá i svipinn .matarlaus. Til bráöa- birgðar útvegaði jeg okkur mat, og stúlku til aö matreiða. Skólanefndin kom saman og heimt- aöi skólann fluttan heim aö Hjarðar- holti (4 km. frá Búðardal), til sjera Ólafs, skólanefndarmanns. Jeg var þessu mjög mótfallinn, en vildi hafa matarfjelag, i Búöardal. En jeg varð aö láta undan. Eins og gefur aö skilja, var erfitt að hafa skóJa meö 22 nem- endum í Hjarðarholti og 2 kennur- um, húsnæöi of lítið og því oft slæmt loft. — Þar var vitanlega enginn und- írbúningur til skólahalds. En fæði og önnur aðhlynning var þar i besta lagi. Þegar leið á veturinn, bauð jeg sýslunefnd Dalamanna aö taka aö mjer skólann að öllu ieyti næsta ár, skólanefndarlaust, með 200 kr. sýslu- styrk, auk landssjóösstyrksins. Sýslu- nefndin gekk aö þessu boði og fluttist þá skólinn aftUr í Búöardal. Var þann vetur í honum 14 nemendur. Þar af oö eins* 4 úr Dalasýslu, hinir Borg- firöingar og Húnvetningar. Jeg hafði sama meökennara : Guömund Davíðs- son, nú kennara í Reykjavík. Skólinn gekk þennan vetur ágætlega, og fjár- hágslega bar hann sig. Fyrri veturinn var fjárhagur skólans laklegur, og eigá var jeg þann vetur ánægður með andann í skólanum. Jeg var milli iveggja elda — eða jafnvel margra. - Andlega umhverfið var óheilnæmt, ótt sijett væri flest á yfirboröinu. En eigi vil jeg hjer giska á, hvaöan sá ölur eöa óöur var aö kominn. Frjettir. Landakotsskólinn hefur nýlega haft sýningu á handavinnu nemenda sinna. Voru þar teiknaðar myndir og mál- aðar, af ýmsum stæröum. Teikni- kenslan fer fram undir stjórn sjera Meulenberg’s, sem sjálfur er lærður iistmálari. En útsauminn kenna syst- urnar. Öll bar sýningin vott um hrein- læti, vandvirkni og smekkvísi skól- ans. Einkum tekur maöur þó þarna eítir hinum mörgu útsaumuöu vegg- myndum, sem ýmsar ungar stúlkur hafa gert á sjerstöku námsskeiði skól- ans. Eru margar þeirra prýöilega gerðar og eftir myndum af ýmsum íégnstu 0g einkennilegustu stöðum lijer. T. d. hafði ein stúlkan tekiö s;er fyrir hendur að sauma upp eitt þektasta Hornafjaröarmálverk Ásgr. jónssonar. Yfirleitt er það mjög þakklætisvert, aö halda hjer uppi góðri kenslu í þessum greinum, þó ýmislegt, sem til hennar þarf, sje nú mjög dýrt, — og ættu þeir, sem tök hafa á því og áhuga, aö nota sjer það. Mætti kannske jafnframt benda á það, hvort ekki væri unt aö taka líka upp einhverja tilsögn i ýmsum gömlum íslenskum hannyröum og listvefnaði, sem margt er mjög fag- urt og sjerkennilegt, en því miður alt of mikiö aö leggjast niður. Mundi góö kensla í því, samfara sýningum, sjálfsagt geta gert mikið til að vekja aftur áhugann á þessu og líklegt, aö bestir kennarar fáist úr þeim hóp, sem smekkvís er og handlæginn á aðrar hannyröir fyrir, ef þeir geta sett sig inn í þetta og hafa áhuga á því. Yfirleitt hefur katólski flokkurinn unniö hjer þarft starf, ekki að eitis með ^kóla sínum, heldur einnig meö spítalahaldinu og í hvívetna komiö vel fram. Slys varö við flugsýninguna hjer í. 1. sunnudag, telpa varð fyrir vjel- inni og beið bana af. Öllum, skyldum og vandalausum, nær og fjær, þökkum við hrærðum íiuga, alla þá samúð og hjálpsemi sem okkur var sýnd viö legu og frá- tall okkar ástríka einkasonar, og biöjum guö að launa alla þeirra vel- , ild þegar best hentar. Kollsá, 21. júní 1920. Herdís Brandsdóttir. Sigurj. Jónsson. Gerlasamsetningurinn „Ratin“, sem undir vísindalegu eftirliti er búinn til á Bakteriologisk Laboratorium „Rat- m“, Kaupmannahöfn, veldur smitandi sjúkdómi hjá rottum og músum og drepur rottur á 1—3 vikum, mýs á 2—9 dögum. Ummæli um árangur, ásamt verö- iísta og nánari upplýsingum, fást meö því aö snúa sjer til RATINS SALGSKONTOR. Ny Östergade 2. — Köbenhavn K. Bankaseðlar. Útlend blöö segja ný- lega frá því, aö eftir beiöni íslands- banka gangi íslenskir seölar ekki lengtúr í dönskum bönkúm. Ef til viil er einhver missögn í þessu, þó bank- inn hafi ekki leiörjett hana — því harla einkennileg greiðasemi er það viö íslensk viðskifti nú, mitt í pen- ingakreppunni og verslunarvandræð- unum, að helsta peningastofnun iandsins fer aö „beiöast" þess, að ís- lenskur gjaldmiðill sje hundsaöur er- lendis. Mannalát. 29. þ. m. andaöist hjer Böövar Kristjánsson framkvæmda- stjóri. Verður hans nánar minst siö- ?r. — Nýlega er látin í Khöfn ekkja Schierbecks sál. landlæknis, háöldruö. Norræn hjónabandslöggjöí. Síðustu tíu árin hafa nefndir setið á rökstólum i Norðurlandaríkjunum, til aö endurskoöa hjónabands-lög- gjöfina. Hafa Svíar þegar samþykt sin lög„ Norðmenn eru komnir vel á veg tneð það og í þingi Daná eru lögin nú til síðustu umræöu. Danir færa upp lágmark giftingar- aldursins úr 20 árum fyrir karlmenn c,g 16 fyrir kvenfólk, upp i 18 og 21 ár. Danska nefndin og Landsþing- rö vilja láta menn sjálfráða um þaö, hvort menn gangi i kirkjulegt hjóna- band-eða borgaralegt, en þjóðþingiö hallast fremur að því, aö öll hjóna-. bönd skuli vera borgaraleg. Norömenn banna öllum þeim aö gifta sig, sem eru sjúkir af „syfilis", en Danir krefjast þess að eins, að liinn hjónabandsaðillinn sje ekki leyndur sannleikanum. Lengra hafa Jieir ekki séö sjer fært aö- fara, þvt aö nýjustu skýrslur segja, að tíundi hver maður í Kaupmannahöfn hafi sjúkdóminn, á ýmsum stiguni. Annars munu nefndir hinna þriggja rikja hafa leitast við að hafa sem rnest samræmi í tillögum sínum. j Hjer á íslandi hefur hjónabands- ’ iöggjöfin líka legið undir endurskoð- un. Lagadeild háskólans hefur undan- farin ár unniö að því, með hliðsjón af tillögum nefndanna hjá frændþjóö- linum, aö undirbúa frumvörp, sem og þafa veriö lögð fyrir Alþingi, en ekki oröiö útrædd enn þá. Fjelagsprentsmiðjan,

x

Lögrétta

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögrétta
https://timarit.is/publication/196

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.