Lögrétta - 14.07.1920, Síða 2

É
LÖGRJETTA
CÖGRJETTA kemuf út A hverjum mi8-
vtkuCtegi, og auk þess aukablöB viB og viB,
l'erB io kr. árg. á lslandi, erlendis 12 kr.
50 au. Gjalddagi I. júli.
Bankarnir.
Efriahag'sreikn. bankanna heggja
íyrir síSastliöiS ár, eru nýkomnir.
Velta þeirra beggja samanlögS hefur
numiS kring um 1026 miljónum kr.
og kemur meira af því í hlut íslands-
banka, eSa rúmar 568 miljónir, en hjá
Landsbankanum eru yfirleitt smærri
viSskifti, en fleiri. — Til saman-
burSar má geta þess, aS á fyrstu
cfriSarárunum, eSa t. d. 1915» var
veltan hjá íslandsbanka ekki fullar
<40 miljónir, og frá því á fyrstu
starfsárum hans hefur veltan attkist
um nærri 530 miljónir. ArSurinn af
rekstri íslandsb. 1919, er reiknaSur
rúmar 2 miljónir og 224 þús. kr.,
þegar frá hefur veriS dreginn rekst-
urskostnaSur, og er þaS miklu meira
en árinu áSur, enda fá hluthafar nú
greiddan hærri arS, en nokkru sinni
íyr, eSa 540 þús. kr., eSa 12 af hund-
raSi. í ríkissjóS rerina tæpar 205 þús.
kr., og i varasjóS bankans sjálfs
nokkru minna. Bankastjórnin og fult-
trúaráSiS fær tæpar 164 þúsundir í
laun. Á árinu hefur veriS stofnaS út-
bú frá bankarium í Vestmannaeyjum.
í árslok er taliS, aS upphæS þeirra
seSla, sem í umferS voru, hafi veriS
8,6 miljónir, en málmforSinn reiknaS-
ur tæpar 8 miljónir, og þó taliS til
hans 4 milj. 790 þús. kr. í seSlum
annara NorSurlandabanka, en í gulli
rúmar 3 milj. 31 þús. ViS áramótin
tiámu víxlar bankans 31 milj. 867 þús.
82 kr, sjálfskuldarábyrgSarlán röskri
1 Vi milj. og reikningslán rúmlega
6V2 milj. AS lokum ber svo aS geta
þess, aS íslandsbanki skuldaSi erlend-
um bönkurn, viS árslok 1919 rúmar
8- miljónir og 719 þús. krónur.
íslandsbanki hefur óneitanlega oft
!yft undir íslenska atvinnuvegi, þó
aS ekki síst nú á síSkastiS, hafi ýmsar
taddir orSiS til þess aS finria margt
aS fjárstjórn haris, þó ekki sje unt
aS fara út í þaS hjer. En sumar af
þeim ásökunum hafa veriS svo óhefl-
aSar og þungar, aS merkilegt mætti
virSast, ef bankinn vildi sjálfs sín
vegna og álits síns liggja uridir þeim
öllum ósvöruSum og óátöldum, hvaS
sem annars kann aS vera hæft í þeim.
En um þaS virSist oft ekki gott aS '
dæma, fyrir menn, sem ekki hafa
kunnugleika og sjerþekkingu á þess-
um málum.
Hjá Landsbankanum var veltan
kringum 457% milj. kr. Tekjuafgang-
ur hans er rúmar 768 þús., og er þaS
um 100 þús. kr. meira en árinu áSur.
1 ríkissjóS rennur af ársarSinum rúm •
ar 105 þús. kr. alls, og í varasjóS
rúmar 557 þús. Víxlar bankans og
ávísanir námu rúmum 17 milj. og 216
þús., og reikningslánin rúmum 2
milj. 855 þús. Bankinn á inni erlendis
rúma hálfa fimtu miljón króna.
Eimskipafjelagið
liefur nýlokiS aSalfundi sínum. Á
fundinum voru mættir menn meS at-
kvæSaseSla fyrir rúm 42 prósent af
cllu atkvæSisbæru hlutafje, eSa fyr-
ir 710 þús. kr., en alt hlutafjeS er
rúmlega 1 miljón og 680 þús. kr.
FormaSur, Sveinn Björnsson, gerSi
grein fyrir rekstri fjelagsins og
starfstilhögun, en gjaldkerinn, Eggert
Claessen, fór yfir reikningana. — Á
íekstri skipanna, Gullfoss og Lagar-
foss, varS hagnaSur um 980 þús. alls.
RíkissjgSsstyrk hafSi fjelagiS 40
þús. kr. og fjekk 30 þús. fyrir út-
gerSarstjórn ríkissjóSsskipanna. Auk :
þess eru svo ýmsar aSrar tekjugrefn- |
ir smærri. En þegar frá er dreginn
allur kostnaSur og gjöld var hreinn
arSur fyrir árið 1919 yfir 1 miljón
og 200 .þús. krónur, auk rúmra 110
þús. kr. sem yfirfærSar höfSu ver-
iS frá fyrra ári. Stjórnin hafSi eins
og venja er til, gert ákveSnar tillögur
um ráSstöfun arSsins og mælti rit-
ari fjelagsins, Jón Þorláksson, fyrir
þeim liS. Var síSan samþykt, aS
leggja í varasjóS 450 þús. kr. yfirfæra
til næsta árs rúmar 415 þús. kr. og
gefa landsspítalasjóSnum 10 þús. kr.,
þetta síSasta eftir tillögu Magnúsar
Bjarnarsonar p<-ófasts á Prestsbakka.
Stjórnendum fjelagsins var greitt í
ómakslaun 4500 kr., en útgerSar-
stjóra 20 þús. kr. í ágóSaþóknun.
Loks var ákveSiS aS greiSa hluthöf-
um 10 af hundraSi af innborguSu
hlutafje og nemur þaS rúmum 168
J/ús. kr. Þá voru lagSar 75 þús. kr. í
eftirlaunasjóS fjelagsins.
Nokkrar umræSur urSu á fundin-
um um rekstur fjelagsins, þó menn
væru alment mjcjg vel ánægSir meS
stjórnina og starf hennar. Einkum
snerust umræSurnar um skipagöng-
urnar meS ströndum fram hjer innan -
lands. Þótti mönnum skipin koma of
óvíSa viS á höfnum hjer, en sigla of
mikiS til Reykjavíkur einnar. En
stjórnin gaf þær upplýsingar, aS
flutningaþörfin viS útlönd væri svo
mikil, aS fjelagiS hefSi ekki komist
yfir meira, en aS anna henni, en úr
þessu mundi rætast, þegar strand-
íerSaskipin kæmu. Þá var einnig rætt
nokkuS um eigendaskifti hlutabrjefa
og var því hreyft, aS rikissjóSur ætti
aS eiga forkaupsrjett, þegar eigenda-
skifti yrSu, en ekkert samþykt um
þaS.
Loks var kosiri stjórn — og þeir
cndurkosnir Eggert Claessen og Jón
Þorláksson, en GarSar Gíslason í staS
Halldórs Daníelssonar, sem skoraS-
ist undan endurkosningu vegna stöSu
sinnar í hæstarjetti, og Jón Bildfell
lyrir Vestur-íslendinga.
AS endingu var samþykt í einu
hljóSi tillaga um þaS, aS heimila
stjórninni aS láta byggja, eSa kaupa
nú þegar eSa síSar, eitt eSa tvö milli-
landaskip, auk strandferSaskipanna,
sem áSur var heimild til aS kaupa.
Þá má einnig geta þess, aS fjelagiS
er nú aS láta reisa stórt og vandaS
steinhús í Reykjavik.
Úti um heim.
Horfur.
ÁSur hefur veriS skýrt nokkuS frá
stjórnmáladeilunum í ítalíu og stjórn-
rrskiftum þeim, sem af þeim leiddu,
þar sem Giolitti tók viS af Nitti, sem
þá hafSi skömmu áSur myndaS stjórn
í þriSja sifin. En þaS, sem ráSaneytinu
varS aS falli, var, aS minsta kosti á
yfirborSinu, óánægja yfir konungsúr-
skurSi, sem Nitti hafSi gefiS út um
hækkun brauSverSs, til þess aS spara
nokkuS af þeim dýrtíSarstyrk, sem
til þessa hafSi gengiS áSur, en hann
var nærri hálf miljón líra á mánuSi.
ÞaS, sem heima fyrir hefur því sjálf-
sagt ráSiS mestu, er afstaSan til fjár-
málanna innanlands, og nýi forsæt-
isráSherrann, Giolitti, sem annars er
gamall og reyndur stjórnmálamaSur,
og hefur oft áSur veriS ráSherra —
hafSi einmitt veitst hart aS Nitti fyr-
ir fjármálastjórnina. Hann sagSi, aS
tekjuhallinn á þessa árs fjárlögum
ítala mundi nema um 18 miljörSum
lira, en benti á þaS til samanburSar,
aS allar ríkisskuldir ítala frá 1860—■
1914 væru ekki nema 14 miljarSar.
Hann vill koma á miklum eignaskatti.
En önnur mál hafa líka vafist inn í
þetta — og þeim er útífrá sjálfsagt
fylgt meS miklu meiri athygli, en hin-
um, þar sem þaS er einmitt utanrík-
ísafstaSa ítaliu. Því Giolitti hefur frá
öndverSu veriS fremur andstæSur' ó-
friSarþátttöku Itala, eSa aS minsta
kosti því, aS þeir gengi í liS meS
bandamönnum. Hann var fylgismaS-
ur — og um eitt skeiS aSalmaSurinn
: þríveldasambandinu gamla. Og ein-
mitt skömmu áSur en ófriSurinn
braust út, eSa 1913, hafSi hann meS-
an hann var ráSherra, gert leynisamn-
’nga viS Þýskaland og Austurríki og
Ungverjaland um samhjálp í flota-
ínálum, ef til ófriSar drægi viS Breta
og Frakka. ítalir áttu einkum aS
liafa þaS verk, aS hindra herflutn-
inga Frakka frá NorSur-Afríku.
Þessir samningar voru birtir um þaS
bil, sem Nitti var aS segja af sjer í
annaS sinn í miSjum maí, og var þá í
frönskum blöSum, ekki síst „Le
Temps“ kaldur kurr gegn Giolitti —
])ó hins vegar væri reynt aS gera
lítiS úr öllu saman og sagt, aS í fram-
tíSinni mundi þetta engin áhrif hafa,
þar sem ítölsk stjórnmál hefSu síSar
veriS leidd inn á aSrar brautir — og
betri, sögSu þau.
En Frökkum hefur ávalt veriS illa
viS Giolitti og stefnu hans, og mun
svo vera enn, hvaS sVo sem hann
kann aS hafast aS nú, þegar hann
hefur tekiS aftur viS stjórninni.
Eins og líka hefur veriS skýrt frá
áSur, hafa stjórnarskifti orSiS í Svi-
þjóS ekki alls fyrir löngu. Er ástæSa
til aS minnast nokkuS á þau sjer-
síaklega, þar sem þar er nú mynduS
óblönduS jafnaSarmannastjórn, sú
íyrsta í álfunni, undir forsæti hins
alkunna stjórnmálamanns Hjalmar
Branting. Nokkrar deilur stóSu í
kringum stjórnina þegar í upphafi —
en þó miklu minni en búast hefSi
mátt viS — aSallega út af skattamál-
um. Branting-stjórnin vill sem sje
koma á allháum eignaskatti og hækk-
andi tekjuskatti á alla 'iSnrekendur
smáa og stóra.
En þaS er þó ekki fyr en nú alveg
r.ýlega, að stjórnin hefur gert ráS-
stafanir ti! þess, aS láta rannsaka
möguleika þess aS koma í fram-
kvæmd stefnuskrá jafnaSarmanna.
Til þess hefur hún skipaS fjórar
stórar nefndir. Fyrsta nefndin á aS
rannsaka horfurnar á því hvort eSa
hvernig rikiS geti tekiS aS sjer inn-
flutning óunnins varnings og þau
helstu framleiSslutæki, sem mikilvæg-
ust eru fyrir þjóSina og velferS henn-
ar. — í sambandi viS þetta hefur
Branting haldiS ræSu nýlega, þar
sem hann lýsir tilgangi stjórnarinn-
ar meS þessu, og verður hjer tekinn
kafli úr henni, þar sem hannlýsir vel
stefnu og hugsunarhætti sænskra
jafnaSarmanna. Hann sagSi: Þegar
athuga á hinar ýmsu og ólíku lausn-
ir, sem unt sje aS fá á þessu vanda-
máli, er um aS gera aS hægt sje aS
sameina þá hagsmuni heildarinnar,
sem hægt er aS ná meS nauSsynlegu
athafnafrelsi einstaklingsins og
trygginguna fyrir þvi, aS þau happa-
sælu úrslit fáist sem aldrei er unt aS
fá á grundvelli einstaklings-hagsmun-
i.nna. Og jafnvíst og þaS er, aS gát-
an verSur ekki ráSin eftir neinu fyrir-
fram ákveSnu skipulagi, jafn víst er
þaS, aS ekki má skjóta henni frá sjer,
meS því einu, aS benda á örSugleika,
sem áreiSanlega verSa á veginum.
KerfaSur ríkisrekstur framleiSslunn-
ar er fjarlægur þeim hugsanagangi,
sem hjer er skýrt frá og yfirleitt langt
frá þeim skoSunum á efnalegri þróun
þjóSfjelagsins, sem fylgt er af sænsk-
um jafnaSarmönnum. — UmræSurn-
ar um þetta verSa aS vera frjálsar
og óháSar, svo menn geti dæmt á
hvaSa sviSum rikisreksturinn gæti
notiS sín, eSa sje nauSsynlegur. Mæli-
kvarSinn, sem nota verSur, hlýtur aS
vera sá, aS framleiSslumagniS minki
ekki viS rikisreksturinn.
Auk ]>essarar nefndar starfa þrjár
aSrar, ein til aS rannsaka hiS svo-
nefnda iSnaðarlýSræSi, önnur til aS
rannsaka eftirlit meS okurhringum,
og sú þriSja til aS rannsaka þjóSar-
atkvæSagreiSslu.
Síðustu frjettir.
ÓfriSurinn milli Pólverja og Rússa
heldur stöSugt áfram og fara Pól-
verjar halloka. Þeir hafa beSiS
bandamenn aSstoSar, en þeir neitaS,
en hins vegar lofaS aS leita urn sætt-
ir viS Rússa. í Varsjá, höfuSborg
Póllands, er sögS rnikil skelfing meSa!
borgarbúa, út af hrakförum hersins.
— RáSstefna bandamanna í Spa hef-
ur krafist þess aS ÞjóSverjar hafi aS
cins 150 þús. hermenn undir vopnum,
en fækkaS í 100 þús. um riæstu ára-
mót. — í Bandaríkjunum hafa demó-
kratar tilnefnt Cox ríkisstjóra sem
forsetaefni. Er þá frjett um þrjá
frambjóSendur og verSa þeir senni-"
lega ekki fleiri.
Frjettir.
Þetta blað kemur út fyr en vana-
lega, vegna póstferSa — og bíSa ýms-
ar greinar næsta blaSs.
Konungskoman er nú ákveSin um
mánaSamótin, eSa áSur en konungur
fer til Parísar og ítaliu.
íslensku fulltrúarnir á sameining-
arhátíSinni dönsku, þeir Jóhannes
Jóhannesson 0g Þorst. Gíslason eru
ekki væntanlegir heim hingaS fyr en
um mánaSamót. Þá meS sömu ferS
kemur hinn danski helrtiingur lögjafn-
aSarnefndarinnar dansk-íslensku, þeir
Borgbjerg ritstjóri, Krag rektor og
Arup prófessor.
Orðasöfnun. Lögrjetta hefur veriS
beSin fyrir eftirfarandi orSsendingu
frá Þórbergi ÞórSarsyni, út af starf-
semi hans til orSasöfnunar, sem hún
áöúr hefur sagt frá, og vill um leiS
Kennamstödur
ViS kvennaskólann á Blönduósi eru lausar 3 kennarastöSur, 1., 2.
cg 3. kennara.
í reglugerS skólans frá 15. febr. 1915 (Stj.tíS. bls. 10) er tekiS fram
um kenslugreiriir skólans. Hefur i.kennari venjulega aS eins haft bók-
lega kenslu, en 2. og 3. kennari þess utan handavinnukerislu, leikfimis og
söng. — Skólinn leggur til fæSi, húsnæSi, ljós og hita.
Umsóknir meS launakröfum sendist formanni skólastjórnarinnar,
a!þm. Þórarni Jónssyni á Hjaltabakka, fyrir 31. ág. n. k.
Stjórmn.
starfar eins og aS undariförnu. Kensla byrjar 15. október og stendur til
14. maí.
InntökuskilyrSi á skólann eru þessi:
a AS umsækjandi sje ekki yngri en 14 ára, undanþágu má þó veita, ef
sjerstök atvik mæla meS.
b. AS hanri hafi engan næman sjúkdóm.
e AS hann hafi vottorS um góSa hegSun.
ci. AS helmingur af skólagjaldi og fæSisgjaldi sje greitt viS inntöku, og
ábyrgð sett fyrir eftirstöSvum.
e. AS umsækjandi sanni meS vottorði, aS hann hafi tekiS fullnaSarpróf,
samkv. fræSslulögunum, ella gangi undir inntökupróf þegar hann
kemur í skólann.
Skólagjald er 75 krónur yfir náinstímarin.
kæSisgjald var síSastl. ár 30 kr. á mánuSi fyrir hvern nemanda, en
búist viS aS þaS hækki eitthvaS eftir þvi sem vöruverS er nú. En jafnan
hefur fæSisgjaldiS veriS sett svo lágt sem hægt hefur veriS, og svo verS-
ur enn.
Skólirin leggur námsmeyjum til rúmstæSi meS dýnum og púSum.
Annan sængurfatnaS verSa þær aS leggja sjer til.
Umsóknir um inntöku á skólarir, sendist formanni skólastjórnarinn-
ar, alþm. Þórarni Jónssyni á Hjaltabakka, fyrir miSjari sept. n. k.
IIII ■ IIMI
F. H. KREBS.
medlem af Dansk Ingeniörforening,
KONSULTERENDE INGENIÖRFIRMA.
for Projektering og Udbygning af:
KRAFTSTATIONER, Vandkraft, Damp, Diesel, Sugegas osv.
ELETRISKE KRAFTOVERFÖRINGS OG FORDELINGSANLÆG.
ELEKTRISK Varme, Lys, Drivkrft m. v.
ORGANISATION AF ELEKTRICITETSFORSYNING.
KÖBENHAVN V., Alhambravej 17. Tlgr. Adr.: „Elektrokrebs“.
'TWTTmMnMBniíTMiirrniT'-iTiiTiiiiíTiniii r'iiniiiiiiin n iiiiiiihiiiiim —■■■1—h—
nota tækifæriö til aS hvetja rnenn,
sem til þess eru færir, aS veröa við
peirri bón, sem þar er flutt.
Þar sem alþingi hefur faliS mjer
aS safna oröum og orSasamböndum
úr alþýSumáli til hinnar vísindalegu
orSabókar, og nauösyn ber til, aö
söfnunin veröi sem víStækust og
rækilegust, þá er mjer brýn nauðsyn
á aS fá liSveitslu góSra manna viSs
\egar um landið, helst eins til tveggja
í hverri sveit, til þess að tína saman
íróöleik af þessu tæi innan sins hjer-
aös. Leyfi jeg mjer þess vegna, aö
biöja þá, er kynnu aö vilja veita mjer
aöstoð í þessu efni, aS gera svo vel
og skrifa mjer um þaS, til þess aS
jeg geti látiS þeim í tje leiSbeiningar
um tilhögun slíkrar liSveitslu.
Tilboö, sem 'aS þessu lúta, þurfa
aS vera komin í mínar hendur fyrir
lok næsta októbermánaöar.
Utanáskriftin er: Þórbergur ÞórS-
arson, Vesturgötu 35 B, Reykjavík.
Sigfús Einarsson tónskáld er ný-
kominn frá útlöndum. Hefur hann
dvalið í Þýskalandi og Danmörku til
aS kynna sjer ýms söngfræSileg efni.
Budbringer heitir málgagn dansk-
islenska fjelagsins, og kemur út þeg-
ar þurfa þykir. Nýkomiö er annaö
biaöiö og hefst á kvæSi eftir Olaf
Hansen, en annars eru í þvi skýrslur
og ýmsar greinar um starfsemi fje-
lagsins. —• FjelagiS hefur einnig gefiS
út ýmsar góSar bækur — og fá fje-
iagarnir þær annaS hvort ókeypis, eöa
viö vægu veröi. En fjelagsgjaldið er
lágt, minst 2—4 krónur, — þó menn
geti annars ráSið því sjálfir. Fyrir
íslendinga, sem til Danmerkur fara,
er gott aS snúa sjer til skrifstofu fje- ’
lagsins, sem veitir þeim ýmsar upp-
jýsingar og leiöbeiningar, munnlega
cöa brjeflega hjeðan aS heiman. —
Skrifstofan er í Nyhavn 223, Köben-
bavn K.
Trúlofun sína hafa nýlega opinber- I
aS: Bryndís Þórarinsdóttir á Val-
] jófsst. og cand. theol. Árni SigurSs-
son, einnig Sylvía Siggeirsdóttir og
stud. med. et chir. Jónas Sveinsson.
Concordia heitir nýtt tímarit, sem
Grið er aS koma út, og á aö veröa
sameiginlegt málgagn fyrir norrænt
namsfólk. í fyrsta hefið sem hingaS
er komið, hefur einn íslendingur, Páll
Jónsson, skrifaö grein um ísland og
'NorSurlönd. Annars á ritiö aö flytja
greinar um mentamál, íþróttir 0. fl.,
ojí starfa á g'rundvelli skandínavism-
ans. LitiS verSur þó markaS af fyrsta
heítinu um gæöi ritsins, eSa framtíS.
eða ]iað, hvort þaS eigi nokkurt er-
indi til íslenskra stúdenta, þó meiri
samvinna milli þeirra og annata
NorSurlqjidastúd. væri mjög æskileg
Árgangurinn kostar kr. 3.00. Þó er
ástæSa til aS benda á, að blaSiö birtir
ókeypis upplýsingar um það, ef ein-
hver óskar aS komast í brjefaskifti
viS einhverja fjelaga sína á Noröur-
löndum. Á þá aS senda utanáskriftina
og upplýsingar um brjefsefnin til að-
alskrifstofunnar, Helsingfors, Fa-
briksg. 3. D. 31.
Sjerstök finsk deild er í blaðinu,
skrifuS á finsku. Finsk tunga eSa
íinskar bókmentir munu vera hjer
sama sem óþekt enn ]\á, nema nokk-
uö af hinum eldri sænsk-finsku höf-
úndum, og máliS enda óaögengilegt
aS ýmsu leyti. Til gamans má þó setja
hjer nokkur orS úr grein eftir finska
rithöf. Lydecker um Topelíus :
Maankamara, luonto, nuistat, kieli
ja luonne sitovat ihmiset toisiinsa.
Ladut, taimat ja aatteet yhdistávát
kansakunnet. Sakari Topelius kakoo
satujensa, runojerisa ja kertomustensa
kautta kaikki meidát, lapset ja nuoset
pahjan perilla.
Land, náttúra, saga, tunga og viS-
kynning tengir. mennina. Sögur, sagn-
ir og hugsjónir tengja þjóðirnar. Zak-
arías Topelíus tengir okkur öll, börn
og unglinga, hjer ytst i noröri, meS
kvæöum sínum, sögum og söngvum.
Eftirmæli. Lögrjetta haföi fyrir
löngu veriö beðin aS geta þess, aö
vikuútgáfan, sem hún mintist á hjer
á dögunum, er nú dáin drotni sín-
um og útgefandinn farinn af landi
turt. Hún var einnig, beðin fyrir mót-
mælaávarp frá mörgum mætum mönn-
mn í Reykjavík gegn útgafunni, sem
birtist í MorgunblaSinu skömmu eftir
aS Lögrj.greinin kom.
En eftir því sent sem orSiS er, þykir
ckki ])urfa aS birta hana, enda óþarfi
að setja á staS heila grjótmulninga-
vél, til aö merja eina lús.
FjelagsprentsmiSjan.