Lögrétta - 27.10.1920, Síða 1

Otgeíandi og ritstjón •
ÞORST. GÍSLASOF.
Þingheltsstrseti 17,
Talsírai 178.
Mti
AfgreiÖslu- og innhetratiua. I T
ÞÓR. B. Þ0RLAKS8OH.
Bankastneti 11.
Talsíœi 350.
Nr. 42.
Reykjavík 27. okt. 1920.
XV. árg.
I
t
Manis Hrnison.
trjesmiður.
Hann ljest að heimili sínu hjer í
bænuni í dag, kominn yfir nírætt,
fæddur í Stokkhólmi i Skagafiröi áriö
1828. Hann var gamal! og góður borg-
ari hjer í Reykjavík, var fyrst hjá
Pjetri biskupi en svo hjer síöan sam-
lelt frá 1871 og stundaöi smíöar og
befur reist hjer mörg hús og unnið
margt annaö og var verkmaöur mesti
c>g hagleiksmaöur. Einu sinni smíð-
a‘öi hann t. d. prentvjel úr trje, sem
um eitt skeiö var notuö á Elliöavatni.
Hann gæröi einnig oft ýmislegt aö
Idjóöfærum og var á yngri árum
söngmaöur og söngkær alla tíö. Kona
M. Á. var Vigdís Ólafsdóttir prests
Þorvaldssonar í VTiövík og er hún dá-
in fyrir nokkrum árum. Af börnum
peirra eru á lífi: Ólafur prestur í
Arnarbæli, Siguröur lækniráPatreks-
íir-ði, Sigríður kona Jóns bónda á
Grjóteyri í Kjós, Kristinn verkstjóri
Duusverslunar, Elín. kona Sveins
Jónssonar trjesmiös og kaupmanns í
Reykjavík, Anna ekkja Jak. Sigurðs-
sonar fiskimatsmanns á . Seyöis-
firöi og Jósef snikkari í Reykjavík.
í Óöni 1911 er mynd af Magnúsi og
h.onum lýst1 svo m. a., aö hann hafi
verið: snilling-ur í allri umgengni og
leitun á vandaöra manni til oröa og
verka, sí-skemti!egur og fjörmaöur
Tnikill.
Skóiamál.
iiíStjómarbylting á skólasviöinu"
heitir ritgerð, sem Steingr. kennari
Arason hefur samiö. Skýrir hann þar
írá breytinguin þeim, sem orðið hafa
á skólasniðinu siðastliðin ár, einkum
í Bandarikjunum. Er þar náms-stjórn
efst á blaði. En námsstjórn er í því
fólgin, aö vel hæfir menn koma sam-
vinnu á milli kennara og gera kensl-
una samræma. Bendir höfundur á all-
mörg ráð, er námsstjórar nota. Hlýða
þeir á kensíu. Finni þeir mikið nýti-
legt í aðferð einhvers kennara, er það
rætt og athugað. Það er gert á kenn-
árafundum. Eru þeir rækilega undir-
búnir.
Þá drepur höf. á það, hvernig búa
skuli til námsskrár. Þar segir meðal
annars: „Námsskrár gamla skólans
voru litlir bæklingar, oftast ekki ann-
að en tilskipanir um að læra svo og
svo margar síöur í hverri deild skól-
ans. Námsskrár nýja skólans eru mik-
i! verk, og oft allstór bók í hverri
námsgrein. — — Góð námsskrá er
röð af viðfangsefnum, sem vekja á>
huga barnsins og glæða hjá því innri
hvöt ti! sjálfbjargar, sjálfsmentun^r,
sjálfstjórnar og sjálfsfórnar. Náms-
skrárnar eiga ekki nð verða til á skrif-
stofum þeirra, sem ekki fást við,
kenslu, heldur í skólunum sjálfum,
með samvinnu kennara, undir leið-
sögn námsstjóra.“ Fræðarar og fleiri
þyrftu að leggja sjer þetta á hjarta:
„Góður kennari setur ekki fyrir svo
og svo margar síður i bók. Það er
ranglátt, að heimta af nokkuru barni,
að það hafi áhuga á tilgangslausu
starfi. Börnunum-eru fengin viðfangs-
efni við þeirra liæfi, sem þau fá að
hugsa um og starfa að sjálf. Og bóka-
söfniu^eru þeim opin, til.að leysa úr
viðfangsefninu.“
Á einum stað segir höf.: „í nýju
skólunum sitja börnin ekki hjálpar-
laus eða eins og tóm ílát, sem biða
•eftir því, að kennarinn lielli í þau
einhverri fræðablöndu. -------“ Þetta
eru eftirtektarverð orð. Og mun lijer
fara sem oftar, að vandratað er meðal-
hófið. En sjálfsagt væri okkur öllum
holt að hafa það í minni, að barnið
er lifandi vera, ræður yfir miklum
mætti og þarf að nota hann. Hitt vita
allir, sem fræðslu eru kunnir, að fróð-
ieiksþyrstum unglingumþykir „fræða-
blanda“ Ijúffeng.
Loks bendir höfundur á skólarann-
sóknir og ráð til bóta. Hann segir:
„Þegar skólarannsóknir höfðu sýnt
mönnum, hve handahófsflokkun í
skólum er geigvænleg framtíð barn-
anna og þjóðarinnar, þá færu ráðin
lil bóta að fæðast eitt af öðru.“ Eitt
hið helsta telur hann það, „að mæla
þroskastig og hæfileika bamanna og
ílokka þau eftir þeirri mælingn, en
ekki eftir aldri. í öðru lagi, að stofna
sjerstaka bekki handa þeim börnum,
sem frábrugðin eru fjöldanum."
Samanburður á ástandi og aðfe'rð-
um, er síðasti kafli ritgerðarinnar.
Ertt þar margar ágætar bendingar.
Gegnir það furðu, hvað höfundur
hefur komið miklu fyrir á þessum
28 blaðsíðum.
Foreldrar, kennarar, fræðslunefndir
og skólanefndir ættu að lesa ritgerð
þessa með athygli og styðja að fram-
kvæmt verði það sem til bóta er. Rit-
gerðin kostar i kr„ og fæst að sjálf-
sögðu hjá öllum bóksölum.
Nú er höfundur ritgerðar þessarar
heim kominn. Hefur hann dvalið 5
ár t Ameríku og kynt sjer uppeldis-
mál. Heimsótti hann fjölda skóla, en
nam við kennaraháskólann í Colum-
bxa, sem er miðstöð uppeldismála í
Bandarikjunum. Lauk hann þar há-
skólaprófi síðastliðið vor. Sýna skil-
riki hans, að hann hefur farið með
lofsorði frá skólanum. Kann hann frá
mörgu að segja. Væri það eflaust á-
vinningur, að fá hann fyrir leiðsögu-
mann á skólaöræfum vorum. Nú hefur
hann verið gerður að æfingakennara
við Kennaraskóla íslands. Vafalaust
getur hann unnið þar mikið gagn.
En meira gagn mundihannhafaunnið
þjóðinni, ef hann hefði verið ráðinn
kensluleiðtogi. Þá hefði hlutverk hans
veiúð að ferðast milli skóla landsins,
þann tíma er þeir starfa, — athuga
kensluna og bæta eftir mætti. — Leið-
togar slíkir kenna sjálfir, öðrum til
íyrirmydnar, bæta úr ljelegri kenslu
og ,eg’g'ja á ráð. íslenskir kennarar
tækju sjálfsagt slíkum leiðbeiningum
vcl. Og eins og það er víst,.að þeir
gleyptu ekki við útlendum firrum,
sem hjer ættu ekki við, er hitt ábyggi-
legt, að þeir tækju fegins hendi öllu
því, er betur mætti fara.
Mikið er af“ góðum kenslukröftum
i landinu. Og þeir, sem dæma skóla
og kennara harðast, eru oftast þeir,
sem aldrei hafa rekið kollana inn í
skólaanddyri.
Undirritaður hefur átt tal við Stein-
grím Arason um uppeldismál. Og má
cihætt fullyrða, að Steingrímur hefur
nú ráð undir hverju rifi. Ýmsar til-
lögur hans ætti nú þegar að fram-
kvæma. Og mætti koma sumum þeirra
í framkvæmd með litlum tifkostnaði.
Ljúft myndi Steingrími að koma á
íund með fyrri samverkamönnum sín-
uin, barnaskólakennurunum, og ræða
xrxeð þeim uppeldismál. En við höfum
tíma af skornum skamti og hann líka.
Kennarar eru svo þreyttir daglega,
að ofætlun er þeim að ræða uppeldis-
mál þá daga, sem skóli stendur.
Fyrrum hefði það þótt til mikils
rnælst, að biðja skólanefnd um heilan
dag í hverjum mánuði, til þess að
i-æða uppeldismál. En nú eru aðrir
tímar, og er ekki að vita nema þetta
íengist þegar.
Hallgr. Jónsson.
Úti um heim.
Edison segist nú vera að vinna að
uppfundningu á vjel til að prófa sann-
leiksgildi andatrúarinnar. — Hann
kveðst ekki trúa á vísindalegt gildj
txlraunafundanna, en segir, að ef sjer
takist að búa til þessa vjel, þá eigi
með henni að fást óræk sönnun fyrir
því, hvort andai-nir geti náð sam-
bandi við þennan heim, ef þeir sjeu
nokkrir á annað borð.
Síðustu frjettir.
Samningar virðast vera að komast
á um enska kolaverkfallið. Hefur
Lloyd George stungið upp á kaup-
hækkun og aukinni framleiðslu, og á
þeim grundvelli á að reyna að semja.
Annars leit um tima út fyrir alvar-
legri afleiðingum, jafnvel allsherjar-
verkfalli um alla álfuna. — í Grikk-
landi er enn þá alt í óvissu og kon-
nngurinn sagður dauður. — í Sví-
þjóð hefur Brantings-ráðaneytið sagt
af sjer, en de Geer myndað bráða-
birgðastjói-n. Sænski jafnaðarmanna-
ílokkurinn er nú að klofna út af af-
stöðunni til bolsjevíka. — í Englandi
hefur kvenrjettindakonan miss Pank-
hurst verið hnept í varðhald vegna
landráðaritgerða. — Alþjóðasam-
band er stofnað gegn berklaveiki. —
Þýska stjórnin hefur gert saming við
Rússastjórn um sölu á ýmsum hlutum
til járnbrauta fyrir 600 milj. gull-
marka. — í Noregi er kosningarjett-
araldurinn nýlega færður niður í 23
ár. með nýrri stjórnarski'árbreytingu.
Var áður eins og hjer er enn 25 ár.
En viöa er hann kominn niður i 21
ár. — í Rúmeniu eru’ ákafar verk-
mannadeilur og allsherjarverkfall,
sem stjórnin ætlar að bæla niður með
harðneskju. -— D’Annunzio, ítalska
skáldið, sem gerst hefur landsstjóri
i Fiume, hefur beðið Lenin hjálpar,
bæði fjárhagslega og á annan hátt.
— Borgarstjórinn frá Cork á írlandi,
’sem setið hefur i fangelsi undanfar-
ið og svelt sig, er nú dáinn.
Smillie.
Deilurnar um ensku kolanámurrfiar
eru eitt af þeim þjóðfjelagsmálum
áífunnar, sem mesta athygli hafa vak-
ið á síðustu tímum. Altaf er einhver
hreyfing á því máli, og einmitt þessa
dagana stendur yfir ein stærsta senn-
an með verkfalli kolanámamannanna,
þó síðustu skeytin segi horfur á sam-
komulagi. í síðasta blaði var sagt all
nákvæmlega frá enskum verkamönn-
t:m, fjelagsskap þeirra, stefnu og
starfi og nú verður sagt nokkuð frá
einum helsta og áhrifamesta leiðtoga
þeirra kolanámamannanna, Robert
Smillie, eða Bob Smillie, eins og þeir
kalla hann venjulega.
Þessi-jnaður er nú formaður al-
] jóðasambands námamanna og auk
þess formaður enska námamannafje-
lagsins, sem telur um 600 þúsund fje-
laga og er stærsta verkalýðsfjelag
Englands. Smillie er rúmlega sextug-
ur maður, og var upprunalega sjálf-
iT óbreyttur verkamaður í Lai'khall í
Skotlandi og þar býr hann enn. Það
er sagt að þetta fyrra líf hans hafi
mótað hann mjög, bæði innra og ytra,
framkomu hans og skoðanir. Hann
er sagður lágur maður og lotinn.
Æskuheimilitsínu hefur liann lýst á
| ann hátt, að Hann hafi verið einn af
sjö manns í fjölskyldu, sem allir hafi
þurft að vera og þvo sjer í lítilli eld-
liúskytru, ]iar sem baðílátið var smá-
bali og ekki skift um vatn, fyr en það
var orðið svo óhreint, að það gat ekki
lekið við meiri óhreinindum af þeim.
Smillie lifir enn þá mjög yfii'lætis-
kusu og óbi-otnu lífi og að ýmsu
leyti ólíku sumra hinna verkmanna-
foringjanna. Er sagt að það eigi all
mikinn þátt í vinsældum hans meðal
verkamanna, hvað hann sje enn þá
samrýndur þeim og svipaður í fram-'
göngu og lifnaðarháttum.
En ýmsir kurfnugir segja að Smil-
He sje einn allra vinsælasti verka-
mannaforingi Englands, verkamenn-
irnir tigni hann og tilbiðji, hvort sem
þeir sjeu honum altaf sammála eða
tkki. Danskur maður, Blædel, hefur
t. d. nýlega lýst fundi, þar sem ýms-
ir helstn leiðtogar ensku verkamann-
anna komu fram, bæði Mac Donald,
mentaður maður og mælskur og Ro-
bert Williamson, eldfjörúgur maður
og æstur, „tryltasti maður á F.ng-
iandi“ og svo Smillie, rólegur, en fast-
ur og ekki sjerlega vel máli farinn.
En hann segii', að engum þessara
manna hafi verið eins vel tekið og
Smillie og hafi hann þó talað síst af
þeim og skoðanir hans oft verið aðr-
ar en áheyrendanna og hann aldrei
gert tilraun til að sveigja sig eftir
geðþótta þeirra. En öll persóna hans
sje svona áhrifamikil.
En það er meira en á ytra borðinu,
sem námalíf Smillie’s hefur haft á-
hrif á hann. Allur skoðunarháttur
hans og stefna hefur mótast af því
beinlínis, eða óbeinlinis. í ræðu einni
í hitteðfyrra sagði hann m. a.: „1 30
ár hef jeg sjálfur trúað á og prjedik-
að öðrum nauðsyn iðnaðarbyltingar-
innar, og jeg ætla að halda áfram að
gera það, meðan mjer endist aldur
til. Líf nútíðarinnar og fortíðai'innar
hefur ekki verið þess vert að lifa
því.“ I þessum orðum sjest aðalatrið-
ið í skoðunum hans og jafnframt það,
sem gerir þær að ýmsu leyti ólíkar
skoðunum alls þorra hinna verlca-
mannaleiðtoganna ensku. Smillie er
sem sje byltingamaður eins og Lenin
og hans fylgismenn, og hefur líka
tinu sinni í samtali við blaðið Daily
Herald lýst „fullkominni samúð sinni
með marki og meðölum bolsjevíka og
látið í ljósi, að þörf væri á sams kon-
ar sovjet-stjórn í Englandi og er í
Rússlandi.“ Og hann trúir óbifan-
lega á það, að fyr eða síðar, eftir
fimm, tíu eða fimtán ár, skelli bylt-
mgin einnig yfir England.
Aðalkrafa Smillies hefur annars
verið sú, að ríkið taki að sjer námurn-
ar, og eins og kunnugt er, er það
einmitt um það atriði, sem deilan
hefur mest snúist á síðkastið. En um
þessa þjóðnýtingu hefur Snxillie m. a.
sagt: „Við ióskum ekki þjóðnýtingar
á námunum að eins okkar vegna.
Sem stendur eru kröfur okkar að vísu
ckki í anda syndikalismans. En sá
tími kemur auðvitað, að námaiðnað-
urinn og annar iðnaður stigi sporið
lengi'a, en við gerum nú.“ Af þessu
sjest, að ríkisrekstur námanna er í
rauninni meðal en ekki mark í aug-
mn Smillies, eða ’ m. ö. o. að hann
er frekar syndikalisti en sósíalisti,
Það kemur líka fram í skoðunum
l'.ans á þeim leiðum, sem fara eigi til
þess ’að koma þessu í framkvæmd,
sem sje allsherjarverkfallinu. Smillie
hefur einhvefntíma sagt, að ekki væri
um nema tvent að gera, annaðhvort
]>jóðnýtingu eða hærri launakröfur,
sem geri námuiðnaðinn gjaldþrota,
svo að stóreignamenn neyðist til að
láta hann af hendi.
Og það er eitthvað í þessa átt, sem
verkamennirnir ensku eru nú að
vinna að, beinlínisxog óbeinlinis fyr-
ir áhrif Smillie’s, m. a. með verkfall-
mu síðasta. Launakröfurnar sjálfar
eru aukaatriði, aðalatriðið er að
koma námarekstrinum i betra horf,
og til þess eiga kauphækkunarkröf-
urnar að vera ein leiðin. En ef marka
má síðustu skeytin, eru allar horfur
á jiví, að endir þessa siðasta verkfalls
verði ekki að öllum óskum Smillies,
enda hafa ýmsir aðrir verkmannaleið-
togar verið honum andvígir, eins og
m. a. má sjá á því, að við almenna
atkvæðagreiðslu iðnfjelaganna, sem
nýlega er afstaðin, var feld tillaga
sú, sem Smillie hafði fengið samþykta
í verkamannafjelaginu um að nota —
the direct action — allsherjarverk-
fallið til að koma þjóðnýtingunni
íram. Og strandi kolanámuverkfallið
núna, er það ekki síst fyrir það, að
önnur verkmannafjelög eru deig til
fylgis við fjelaga sína. En þó eitthvert
bráðabirgðasamkomulag fáist nú, er
næsta ólíklegt, að jtessi námarekstúrs-
gáta sje þar með fullleyst, hvernig
svo sem málinu lýkur á endanum.
Mig furðar á því að Lögrjetta sein-
asta telur mig meðal umsækjenda um.
sögukennaraembætti háskólans. Mjer
hefur aldrei svo mikið sem flogið í
hug, að sækja <um það starf. Það er
nógu mörgum „óverðugum“ dreift
við þetta prófessorsbrask og kenn-
arabasl háskólans, þó jeg gangi
undan.
Sigurður Guðmtmdsson.
Herre eller Dame, der vil sælge de i
Bladet „Lögrjetta“ anmeldte Konge-
og Genforeningsbilleder til Private,
bedes indlægge Billet mrkt: Mynda-
sala paa dette Blads Kontor. (Bfl-
iederne kan beses paa Bladets Kon-
tor).
Myndir
af sameiningarhátíðinni í Suður-
Jótlandi.
Nýlega voru hjer á Gamla kvik-
myndahúsinu sýndar myndir frá sam-
ciningarhátíðahöldunum í Suður-Jót-
xandi, og þóttu þær mjög góðar.
Nú hafa komið út í Khöfn, á kostn-
að útgáfufirmans „Dansk Billed-
kunst“ ýmsar myndir frá þessum há-
tiðahöldum, mjög vandaðar að gerð,
og eru til sölu. Lögr. hefur fengið
nokkrar af þessum myndum, þar á
meðal mynd af konungi, er hann ríð-
ur hvíta hestinum suður yfir landa-
mærin, mynd af konungi, drotningu
og prinsunum, tekna í Suður-Jótlandi
meðan á hátíðinni stóð, og myndir af
móttökunni við landamærin. Eru
þetta fallegar veggmyndir og má ætla,
að margur maður hjer vildi eignast
eitthvað af þeim. Á öðrum stað hjer í
blaðinu er auglýsing frá útgefendum
og óska þeir eftir að fá mann eða
konu hjer til þess að taka að sjer
sölu myndanna.
Myndirnar geta menn fengið að
sjá á afgreiðslustofu Lögr., i bóka-
búð Þór. B. Þorlákssonar.
Frjettir.
Krónuseðlar íslenskir eru nú komn-
ir út hjá Landsbankanum, prentaðir
og búnir til að öllu'leyti hjer heima.
Þeir eiga að eins að verða til þess að
bæta úr smápeningaeklunni innan-
lands, en ekki má flytja þá út.
Brauðgerð sú sem bærinn hefur
rekið hjer undanfarið í gasstöðinni,
er nú leigð fjelagi bakarameistara
fyrir 4800 kr. á ári.
Bókmentafjelagsbækur þessa árs
eru nýkomnar, annað hefti af brjefa-
bók Guðbrands biskups, fjórða hefti
þriðja bindis af íslendingasögu Boga
Th. Melsted og síðasta hefti þriðja
bindis og fyrsta hefti fjórða bindis
af Islandslýsingu Þorv. Thoroddsen.
í Skírni er fyrst grein um Jón J.
Aðils eftir dr. Pál E. Ólason, siðan
saga eftir J. Magnús Bjarnason og
fyrirlestur eftir Thoru Friðriksson og
grein eftir próf. Finn Jónsson um
Jón Arason og landsrjettindin og
loks ritfregnir.
Sindri heitir nýtt tímarit, sem á að
utbreiða þekking á iðnfræðum, verk-
lagi og nýjum framförum á þessum
sviðum.“ Ritstjóri er Ottó B. Arnar.
Dansk-íslenska kii'kjunefndin gefur
út dálítið tímarit, sem íslenskir
prestar, að minsta kosti, ættu að fá
sjer, þó það sje annars að ýmsu leyti
ætlað dönskum prestum sjerstaklega,
til að kynnast ísl. kirkjumálum. —
1 síðasta heftinu er löng grein um
meistai'a Jón. Síðan er þýdd ræða
biskupsins dr. Jóns Helgasonar við
suðurjótsku hátíðina. Einnig er þar
mynd af sjera Ástvaldi Gíslasyni og
'gi'ein um hann, ýmsar smágreinar,
íi'jettir o. fl. Dr. Skat Hoffmeyer,
sem hjer dvelur núna, er sem kunn-
ugt er fulltrúi þessarar kirkju-
nefndar.
Þjófnaðarmálin í Rvík er enn þá
verið að rannsaka. 12 unglingar hafa
tekið þátt í þjófnaðinum og einhveri-
ir fleiri bendlaðir við hann.
I