Lögrétta - 11.11.1920, Page 1

Utfefand) og rit*tjóri:
ÞORST. GfSLASOB.
Þingholtistrseti 17'
Talsími 178.
Mi£rriftsli» »g innDctmiuit
t>Oh b ÞURJLaKSSO^
Kanka-tnrti 1
Nr. 44.
Reykjavík 11. nóv. 1920.
XV. árg
Yfirrjettarprokurator
ODDUR 6ÍSLAS0N
Cort Adelersgade io,
Kaupmannahöfn,
tekur að sjer mál og innheimtur og
veitir lögfræöislegar leiöbeiningar.
Til viötals k 1. 1—3.
Matth. Jochumsson
áttatíu og fimm ára.
í dag veröur sjera Matth. Jochums-
son hálfníræöur. Hann er enn ern, er
á ferli, og Akureyrarblöðin hafa alt
fram til þessa öðru hvoru birt eftir
hann ljóð og greinar. — Það er víst
ekki ofsagt, að hvert mannsbarn,
sent íslensku talar og komið er til
vits og ára, kann meira eða minna af
Ijóðum sjera Matthíasar, og jafnvel
hvert barn, sem farið er að stauta,
hefur lært eitthvað af þeim. Sjera
Matthías á því ítak í hugum og hjört-
um allra fslendinga.
Akureyringar minnast þessa af-
mælis með því, að gera Matthías að
heiðursborgara Akureyrar, og mun
hann vera fyrsti maðurinn þar, sem
sýndur er sá sómi. Hjer er hans
minst af Háskóla íslands á þann hátt,
að hann er gerður að heiðursdoctor
guðfræðideildar háskólans, og er
hann fyrsti heiðursdoctor hennar. f
greinargerðinni fyrir doctorskjörinu
er komist svo að orði:
„Deildin lítur svo á, að sjera Matt-
hías Jochumsson hafi með sálmum
sínum og andlegum ljóðum reist sjer
þann minnisvarða, sem ekki muni
fyrnast meðan sálmar verða sungn-
ir á íslenska tungu. Fer þar samari
andagift og yndislegt ytra form,
clýpt og auðlegð hugsana og barns-
leg trúareinlægni. Hefur hann með
ljóðum sínum unnið mikilvægt merin-
ingarstarf með þjóð vorri og rutt
braut víðfeðmi og mannúð í kristin-
dómsskoðun hennar. Með þessu hef-
ur hann gefið kristni þessa lands og
þjóðinni í heild sinni þann fjársjóð,
sem guðfræðideild Háskóla íslands
telur sjer sæmd að launa með þeim
hæsta heiðri, sem húri ræður yfir.“
Úti um heim.
Lútherska kirkjan í Póllandi.
Hjer á eftir fer útdráttur úr greiri,
í sænsku blaði, eftir þýskan prest,
dr. Dibelius, sem sendur hefur verið
til Syíþjóðar, til þess að skýra þar
frá þrenginum þeim, sem lútherskir
söfnuðir verði fyrir í þeim hjeruðum,
sem tekin hafa verið frá Þýskalandi
og lögð undir Pólland.
Það var ákveðið á friðarfundinum
1 Versölum, að alt hjeraðið Pósen
&g hálft hjeraöið Vestur-Prússland
skyldu skilin frá Þýskalandi og lögð
undir hið nýmyndaða pólska ríki. Svo
var fyrirskipuð almenningsatkvæða-
greiðsla í hálfu Vestur-Prússlatidi
nokkrum hluta Austur-Prússlands og
i Efri-Slesíu um það, hverju laridinu
íbúarnir vildu fremur fylgja. Þessi
atkvæðagreiðsla fór fram í suniar,
sem leið, bæði í Vestur- og Austur-
Prússlandi, og greiddu 94 af hndr.
t Vestur-Prússlandi og 98 af hndr. i
Austur-Prússlandi atkv. með Þýska-
landi. En Pósen og hálft Vestur-
Prússland eru, eins og þegar er sagt,
:sameinuð Póllandi. Og síðan sú sam-
,'eining fór fram, hefur mótmælenda-
lcirkjan i þessum hjeruðum orðið
fyrir sífeldum ofsóknum frá ríkis-
valdi Pólverja, sem styður hiria ka-
þólsku kirkju.
Ibúar beggja hjerðanna, sem nefnd
hafa verið, eru yfirleitt kaþólskir. Þó
■er þar nál. einni miljón juanna, sem
«eru mótmælendatrúar, og þeir eru i
400 söfriuðum. Þessir söfnttðir hafa
áður heyrt til Prússlands evangelisk-
sameinuðu landskirkju, en auk henn-
r hafa verið og eru í Prússlandi
ýmsar aðrar kirkjudeildir, bæði lands-
cirkjudeildir og frikirkjusöfnuðir. Nú
er svo ákveðið í friðargerðinni, að í
kirkjumálum skuh minmhhitinn i
essum hjeruðum hafa íu-* írelsi, og
samkvæmt þvi hafa mótmælendatrú-
ar-söfnuðirnir í Pósen myndað kirkju-
deild út af fyrir sig og samþykt lög
fyrir hana. En þar er það ákveðið, að
þrátt fyrir stjórnmálaskilnaðinn frá
Þýskalandi, skuli kirkjudeildin eftir
sent áður standa í sambandi við prúss-
r.esku landskirkjuna. Þeir segja, að
rikistakmörk sjeu ekkert bindandi
fyrir hinn kirjulega fjelagsskap, og
sje þetta viðurkent í kaþólsku kirkj-
itnhi og hafi einnig verið viðurkent
i hinni ensku kirkju öldum saman.
En jtetta vill pólska ríkisvaldið ekki
viðurkenna, heldur vill það neyða
þessa mótmælendakirkjudeild í Pósen
til þess aö mynda pólska ríkiskirkju
í sambandi við hina lúthersku kirkju-
deild í þeim hlutum Póllands, sem
áður lutu Rússlandi, eða í líkingu við
hana. Pólska stjórnin gerir krö-fu til
að skipa stjórn kirkjunnar í Pósen,
og setja skilyrði fyrir því, hverjir
teljast megi hæfir til þess að þjóna
hinum pólsku söfnuðum, en meðal
skilyrðanna er það, að presturinn hafi
verið 10 ár búsettur i Póllandi og'
tekið guðfræðispróf við pólska menta-
stofnun. Hún hefur hindrað fjármála-
viðskifti milli þessarar kirkjudeildar
í Pósen og móðurkirkjunnar prúss-
nesku, en í stað þess á að koma fje
til kirkjurjnar frá hinu pólska riki,
sem greinarhöf. segir, að auðvitað
hafi ekki komið og komi aldrei, því
pólska ríkið hafi ekkert fje og muni
ekki heldur, að því er sjeð verði,
nokkru sinni eignast það. Stjórnin
vill setja öll ki-rkjufjelög undir eftir-
lit sinna manna. En móti þessu rísa
lúthersku söfnuðirriir — og út af
þessu logar tiú alt i ósamlyndi.
Pólska stjórniti ber þaö aö sjálf-
sögðu fyrir sig, að kirkjusambandið
ýið Þýskaland styrki hina þýsku
hreyfingu í landinu, segir, að með
þessu sambandi komist söfnuðirnir
undir áhrif þýskra embættismanna.
En frá safnaðanna hálfu er því svar-
að á þann veg, að prússneska kirkj-
an sje ekki ríkiskirkja, og hafi ekki
verið það síðustu 100 árin. Prestarnir
sjeu ekki ríkisins þjónar, en lúti að
eins hiriu kirkjulega valdi. Eftir
stjórnarbyltinguna sjeu kirkja og
ríki aðskilin í öllu þýska-ríkinu. Nú
geti því alls ekki verið að tala um
nein ríkisafskifti af kirkjudeildinni
í Posen, þótt hún standi í sambandi
vð prússnesku landskirkjuna. Pólverj-
ar vilji aftur á rnóti koma stjórnmál-
um inn í kirkjufjelagsskapinn, með
því að neyða þessa kirkjudeild inri
undir yfirráð hins pólska ríkisvalds.
''Arði þvi framg’engt, sje það dauða-
dómur lúthersku trúarinnar þar i
'andi — um það geti enginn kunn-
ugur efast. Höf. greinarinnar, sem
hjer er fariö eftir, segir, að í þessutn
söfnuðum sjeu mest fátækir nýbyggj-
u.rar, sent ekki hafi efni á því, að
halda ttppi kirkjulegum fjelagsskap
óstuddir, og presta geti þeir heldur
ekki fengið, ef 10 ára búseta eigi
að vera skilyrði fyrir rjetti til þess
að vinna þar prestsverk. Þeir muni
verða fáir, guðfræðiskandidatarnir
frá Þýskalandi, Sviss eða Austurríki,
sem vilji virina það til, að búa fyrst
í Póllandi 10 ár í von unt starfið og
taka síðan próf undir pólskri umsjón.
Þar að auki sje það lamandi fyrir
garnlan fríkirkjufjelagsskap, að
heimta, að hann verði ríkiskirkjufje-
lagsskapur, sjerstaklega þar sem um
það sje að ræða, að leggja lúthersk-
an fríkirkjufjelagsskap undir stjórn
kaþólsks ríkisvalds, meir að segja
tamkaþólsks ríkisvalds, sem sje fjand-
samlegt hi'rium lúthersku kenriingum.
Þetta er það, sent lútherslcu söfn-
uðirnir halda fram, segir greinarhöf.
Þeir hafa ekki viljað beygja sig, og
þá hafa Pólverjar beitt valdi.
Sumarið 1919 voru 40 prestar flutt-
ir burt frá söfnuðum stnum, þar á
meðal biskup hjeraðsins. Einn prest-
ur var skotinn. Einn var settur frá
embætti, einum var bönnuð landsvist.
einn var settur í fangelsi. Eignir lút-
hersku kirkjunnar liafa verið teknar
af henni viða, og fengnar kaþólsku
kirkjunni eða teknar til annara nota,
bæði kirkjur og prestabústaðir.
Kirkjubækurnar hafa verið rifnar og
brendar. Bann pólsku stjórnarinnar
gegn því, af lúthersku prestarnir i
Pósen fengju styrk frá þýsku móður-
kirkjunni, hefur skapað sára neyð
þeirra á meðal, þar sent ekkert hefur
komið til uppbótar þvi frá pólska rík-
inu, eins og áður er um talað.
Söfnuðirnir hafa, segir greinarhöf.,
staðist allar þessar ofsóknir, og ekkl
látið kúga sig. Og þeir ætla ekki að
láta hugfallast, heldur vernda kirkju
sína og trú. En þeir hrópa um hjálp
til þess utan að. og sú hjálp getur
ekki komið frá Þýskalandi. Hún
verður að koma frá sigurvegurunum
og hinum hlutlausu þjóðum. Lúthers-
trúarþjóðirnar verða að láta málið til
sín taka. Til þeirra snúa þeir sjer,
bæði með beiðni um fjárhagslega
hjálp, og lika til þess, að fá yfirgang-
inum mótmælt. —
Síðustu frjettir.
Um forsetakosninguna i Banda-
rikjunum segir fregn frá 5. þ. m., að
344 kjörmenn sjeu með Harding en
að eins 149 með Cox. Önnur fregn
segir, að Bryan vilji að Wilson segi
þegar af sjer.
Síðustu símfregnir segja, að her
bolsjevíka í Suður-Rússlandi hafi
unnið. að þvi er virðist, fullkominn
sigur á Wrangel hershöfðingja; hann
sje nú umkringdur á Krim-vígstöðv-
unum. Um bændauppreisnina i Rúss-
landi, sem sagt var frá í síðasta tbl.,
hafa ekki komið nánari fregnir. —
Lundúnafreg-n segir, að framkv.ráð
2. alþj.fjel. jafnaðarmanna hafi gefið
út ávarp með þungum ásökunum til
foringja 3. alþj.fjel. (þ. e. bolsje-
víka) mótmæli einræðisstjórn og
beitiugu hervalds til þess að ryöja
skoðunum sínum braut. —
í Austurríki stendur það til, að
fjöldi fólks flytjist úr landi. Nefnd,
sem skipuð hefur verið til þess að
athuga ástandið, telur nauðsynlegt,
að 800 þús. manns rými burtu, og
hefur stjórnin í Canada lofað að taka
á móti því fólki, sem út flytst. .—
Námaeigendur og verksmiðjueig-
endur í Þýskalandi hafa myndað með
sjer öflugan fjelagsskap og er þar
samið um bandalag til 80 ára. Samn-
ingurinn nær bæði til fjármála og
stjórnmála. Aðalforkólfur fjelags-
skaparins og formaður hans er Hugo
Stinnes.
í írlandi fara óeirðir vaxandi og
manndráp eru framin þar daglega.
Fregn frá 9. þ. m. segir, að Sinn-
feinar vestan hafs hafi gefið út á-
skorun til írlandsráðherrans og segi
þar, að ef ekki verði tekið fyrir
manndrápin fyrir 14. þ. m., drepi þeir
3 Englendinga i Ameríku fyrir hvern
íra, sem drepinn sje heima. írlands-
ráðherrann hótar í móti, að lagt skuli
verða hafnbann á írland.
Japanar mótmæla forrjettindum
þeim, sem Rússar hafa veitt Banda-
rikjamönnum til verslunar í Siberíu.
PÉslsfrð Siorir Éfsððffir
á Hofi.
Frú Sigríður var dóttir Dómhildar
Þorsteinsdóttur Briem og Ólafs Gunn-
, laugssonar Briem að Grund í Eyja-
firði, fædd á hvitasunnudag, 19 nraí,
1839 og elst 14 barna þeirra hjóna.
Snemma kom það i Ijós, að herini
> ar ætlað skamt líf — eða rnikið
starf. Það kom snemrna i ljós, að hún
mundi verða fær um að geta þyngri
gátur og bera þyngri byrðar en fjöld-
inn, því sálargáfur hennar voru þeg-
ar j æsku með afbrigðum.
Á þeim árum voru þau bókleg
æði, er stúlkur áttu að nema, ein-
iða og fátækleg. Lærdómskverið
rr eina bókin, sem þær rnáttu lesa
f !æra og elska. — Bókfrelsi kven-
í ks hefur aukist siðan. — Þær
ráttu ekki læra að skrifa. Feður
úrra sögðu, að þær skrifuðu aldrei
‘er til sóma, og verkahringur þeirra
æri annar en sá, að sitja við skriftir
• bókalestur. Þá var tíminn æt'aður
starfa. Það nam frú Sigríður líka
urst — og mundi lengst. En hún
■im fleira en þetta lögboðna — að
inna. — í föðurgarði ’ærði hún bæði
ð lesa og skrifa og reikna og ríma.
^etta lærði hún alt af sjálfshvöt í
rístundúm sinum. Hún var víst ekki
’ömul, þegar hún kunni mörg kvæði
Pjarna og rímur Sigurðar. Hún kunni
haf af þulum, rímum og kvæðum. og
tornsögurnar og Eddurnar voru vin-
ir hennar. Hún las Norðurlandamál-
in sem sitt eigið móðurmál og fylgd-
ist með í bókmentum og sögu um-
heimsins. Dómgreind herinar var mik-
i!. Hún unni Grund, og öllu sem hún
'ærði þar, hún unni æskunni eins og
hún var þar, hún rnundi hvert orð,
hvern hlut úr föðurgarði, hún var
hrifin af stóra sveitaheimilinu með
marga vinnugefna og glaða fólkið.
Anægðara hefur fóllcið aldrei verið
en meðan það vann í vistum hjá góð-
ttm húsbædum, sagði hún. Og sú
Grund er fræg, er ól konu, sem frú
Sigríði. Þó frú Sigriður flyttist það-
: n iunan við tvítugt, fyltu minning-
ar frá Grund oft huga hennar. Hún
drakk aftur og aftur af mimisbrunni
ættaróðals síns.
Frú Sigríður var fríð sýnum, há
og tíguleg, og augu hafði hún sem
engin önnur, en dýpri og fegurri.
Þegar hún brosti átti maður eitthvað
mikið. Var hún í æsku oft kölluð Sig-
’-iður Eyjafjarðarsól. En henrii datt
aldrei í hug að lifa fyrir sína ytri
fegurð, hún átti dýrmætari fjársióði
c.n ytra skart. Hún átti sál, huo-sjón-
ír og breytni, sem hún gat fegrað,
hún gat beitt gáfum sínum í hvers-
dagslífi, og hún gat breytt hversdag-s-
Ufinu í gáfur.
Foreldrar hennar dóu þegar hún
var 18 ára. Dreifðust þá systkinin og
Grundarbúið sundraðist. Þá voru for-
eidrahúsin ekki til lengur. Frú Sig-
riður fluttist þá til amtmannshjóna
Kristjánsen og dvaldi hjá þeim þar
til hún giftist. — 19. júní 1860 var
hún gefin í hjónaband með sjera Da-
við Guðmundssyni, oe fluttust bau
hjónin að Fe'li í S'jettuhlíð. Þar
gegmdi sjera Davíð prestsembætti
sinu frá 1860—-1873. þá fjekk hann
Möðruvallaklaustur. Á Felli fæddust
7 börn þeirra hjóna, en alls áttu þau
13, og var Ólafur þjóðsagnafræðing-
nr frumburður þeirra. Þau fiö’mr
eru á lifi: Ragnheiður gift Stefáni
alþm. Stefánssvrii í Fao-raskóm Gnð-
mundttr bóndi á Hraunum i F'iót’im
oo- Va'gerður og Hannes að búi á
Hofi. Lika tóku þau þrjú fósturbörn
e.r öll eru á lifi.
1873 fluttust þau siera Davið o<*
frú Sigriður að Syðri-Reistará í
Möðruval'asókn, en þar bjuggu þau
að eins fá ár, en fluttust búferlum að
Hofi i Hörgárdal og bjuggtt þar til
dauðadags. Frú Sigríður unni mörgu
l eitara en því, að flytja oft. Hún vildi
starfa á sínu heimili, og helst sarna
heimilinu. Hún batt líka jörðina sína
trygðaböndum, hún vildi gera garð-
inn fríðann, og það gladdi hana að
sjá einmitt þetta túnið grænka á vor-
in, og að sjá það slegið á haustin.
Hún átti helminginn af áhuga heim-
ilisins, og hún átti ótæmandi áhuga
og ánægju í jarðræktinni. Garðrækt
var henriar eftirlæti.
Gestrisni þeirra hjóna sjera Davíðs
og frú Sigríðar var framúrskarandi.
Efnahagntrinn mun fyrst framatt af
hafa verið mjög þröngur, en heimilið
stóð opið öllum þurfalingum. Það var
öltaf jafn elskulegt að koma á heim-
ili þeirra. Það var æfinlega tilgerð-
arlaust, og þau veittu griæg-ðir — þau
veittu mikið af litlum auði — en
meira af miklum auði — því andlega
fæðu gáfu þau öllurn. Sóknarbörn
þeirra elskuðu þau.
Sjera Davíð var skipaður prófastur
i Eyjafjarðarsýslu árið 1876, en árið
904 sagði hann af sjer prestsskap,
sökum heilsubilunar, og styttist vera
hans hjer. 27. sept. 1905 varð frú Sig-
ríður ekkja, eftir 45 ára hjónaband.
Dauði sjera Davíðs var harntdauði
óllum er sóttu kirkju hans, og öllum
er kornu að Hofi, en svo sem að lik-
um lætur áttu eftirlif. börn hans og
frú Sigríður kona hans þyngstu sorg-
ina, en þá sorg bar hún með hógværð
og stillingu. Þau hjónin höfðu þá
mist 9 börn sín og við þær sorg-
- og þeirra þjáningar hafði hún unn-
* sá'arþrek — fágætt sálarþrek.
Hún var hei'sue-óð, en hún hafði ó-
’æknandi fótasár, er ollu henni kva'a.
Átti hún mjög bágt með fótaferð
mörg síðustu árin, en gekk þó altaf
óstudd, — hennar sterki vilji bar
hana, þó fótleggirnir væru djúp sár.
Það sá þau enginn — hún faldi þau.
Margir leituðu heim að Hofi —
lika eftir að prófasturinn dó — ef úr
vöndu var að ráða, og engan iðraði
ráðaleita þangað, en ef fólkinu lang-
aði til að launa frú Sigríði hennar
góðu ráð og hennar risn^ og henn-
ar skemtilegu viðræður, varð þrautin
þyngri. Margar eyfirskar konur
vildu gefa henni dýrmætan hlut, eða
sjóð, á áttræðisafmæli hennar og
færa henni heim, en gamla prófasts-
ekkjan komst að því — og bað þær
koma, og koma sem oftast, eri helst
tómhentar — hana langaði hreint
ekki í neinn dýrmætan hlut — nú
þyrfti hún ekki lengur á slíku að
halda, sagði hún.
Fjöldi manna safnaðist þó heim til
bennar 19. maí 1919, daginn, þegar
prófasJsfrúin fylti 80 ár, — en tóm-
hentur, því innileikinn sjest ekki. —
Voru henrii þann dag flutt 4 kvæði
og margar ræður voru henni haldn-
ai. En þó voru það fleiri, sem ekki
komu heim að Hofi — heldur voru
hver við sitt — en mundu frú Sig-
riðar mikla og blessunarríka starf.
Frú Sieriður dó 2 nóv. s. 1. að heim-
ili sínu, eftir þriggja vikna legu, 81
árs gömul.
Hún átti von á að hitta eins marga
vini, þó hún færi til næsta lands, og
vfirmefi fanna'andið. Hún átti trú og
víssu um vinafundi.
Fn okkur finst dagarnir á gamla
"restssetrinu þagnaðir, því hvorugt
"rófastshjónanna á lengur heima á
Hofi.
G. S.
irkji i
■
1.
Fjjag manna í Borgarfirði, Guð-
Un„ur Björnsson sýsiumaður o. fí„
jckk 1 fyrra Haddór Guðmundsson
affræðing . til að skoða fossana í
n aki sá, muð það fyrir augum, að
m ð yrði þar á rafmagnsfram-
eiðslu. H. G. leitst vel á fossana ti!
þessa, og siðan var Petersen verk-
fræðingur fenginn til þess að ,gera
þar nauðsynlegar mælingar. Fóss-
arnir geta framleitt 10.000 hestöfl
Nú hafa sýslufjelög Borgarfjarðar-
og Mýra-sýslna tekið fyrirtækið að
sjer og hafa sjer til ráðaneytis verk-
íræðingana Guðm. Hlíðdal og Stgr.
Jónsson. Er hugsað til að vinda svo
bráðan bug að framkvæmdum þessa
fyrirtækis sem auðið er, en kostnað-
urinn talinn eitthvað nálægt 5 niil-
jónum kr. Rafmagnið á að notast um
a!t hjeraðið, til lýsingar, suðu, rekst-
urs flutningatækja o. s. frv. — Slikt
fyrirtæki sem þetta á að geta breytt
öilum búnaðarháttum hjeraðsbúa á
skömmum tíma, og munu þá önnur
hjeruð koma á eftir og feta i spor
Borgfirðinga.
Það er sagt, að fossar þessir sjeu
sjerlega vel lagaðir til virkjunar.