Lögrétta - 24.11.1920, Síða 1

ötgefandi og ritstjórs:
ÞORST. GÍSLASOK,,
Þinffholtsstrseti 17,
Talsími 178.
Afgreiðslu- og innheimtum.!
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastrsetí II.
Talsími 33».
Nr. 46.
Reykjavík 24. nóv. 1920.
XV. árg.
I
ODDUB GríSLASON
Cort Adelersgade io,
Kaupmannahöfn,
tekur að sjer mál og innheimtur og
veitir lögfræSislegar leiöbeinirígar.
T i 1 v i 'S t a 1 s k 1. I—3-
I
t
.)
skáld.
I
Hann andaðist á heimili sínu á Ak-
ureyri fimtudaginrí 18. þ. m., nál. kl.
4 síSdegis, rjettri viku eftir hálf-
níræSisafmæli sitt, sem frá var sagt í
síSasta tbl.
Æfiatriöi sjera M.J. eru nákvæmast
sögð í ritgerö eftir ritstj. þessa blaðs
í minningarritinu, sem út kom fyrir
15 árum, á sjötugsafmæli M. J., og
er þar að mestu leyti farið eftir frá-
sögn sjálfs hans. — Hann var fædd-
ur 11. ríóv. 1835 í Skógum í Þorska-
firði, hinn þriðji í aldursrööinni af
sjö bræðrum, sem flestir hafa náð há-
tun aldri, og eru tveir þeirra enn á
lifi, Ari, í Húsavík nyrðra, og Ein-
ar, nú hjer í Reykjavík, og ein syst-
ír, Þóra, sem veriö hefur hjá bróöur
sírium, M. J. — Þegar M. J. var um
tvítugt. átti hann aö komast inn í
verslunarstörf og sigldi í þeim erind-
um til Khafnar. En lítiö varö úr
þessu, og nokkrum árum síöar þækk
hanri inn í Latínuskólann, 24 ára
gamall, og tók þar stúdentspróf eft-
ir fjögur ár, voriö 1863. Tveimur ár-
um síðar útskrifaöist hann af Presta-
skólanum, og vígðist næsta ár, 1866,
til Kjalarnessprestakalls, og fór þá
a? búa í Móum á Kjalarnesi. Þar var
hann prestur í nokkur ár, en á árun-
um eftir 1870 var hann í feröalögum
erlendis, og 1874 keypti hann „Þjóö-
ólf“ og varö ritstjóri hjer í bænum
nokkur ár. 1880 var honum veittur
Oddi á Rarigárvöllum og þangaö
fluttist hann næsta vor. 1886 var hon-
um veitt Akureyrarprestakall, og
jþangaö fluttist hann voriö 1887.
Hefur hann átt þar heimili alla tíð
síðan, en fjekk lausn frá prestsskap
áriö 1900 og þar með eftirlaun úr
landssjóöi, sem jafnframt áttu aö
vera skáldalaun.
Sjera M. J. var þrígiftur, átti fyrst
Elínu Knudsen, dóttur Diðriks Knud-
sens timbursmiðs í Reykjavík, en
misti hana eftir stutta samveru; þá
Ingveldi Ólafsdóttur Johnsen, systur
Þorláks heitins Johnsens kaupmanns
hjer, en misti hana einnig eftir stutta
sambúö. í þriðja sinn kvæntist hann
1875, Guörúnu Runólfsdóttur frá
Móum á Kjalarnesi, og lifir hún
manri sinn. Elstur barna þeiri'a er
Steingrímur læknir á Akureyri.
Æfistarf sjera M. J. liggur í skáld-
skap hans, og verfiur ekki að gagni
um hann rætt í stuttri^laðagreín. Þaö
er alment viöurkent, aö harin sje
mesta skáld samtíöar sinnar á okkar
landi, og um mörg ljóð hans á þaö
viö, aö þau hljóti að Hfa svo lengi
sem íslensk tunga er töluð. En um
þetta efni hefur töluvert verið skrif-
að á síðari árum, bæði í 70 ára minn-
ingarritinu, sem áður er á minst, og
■einnig eftir það til og frá, og má
sjerstaklega nefna þar til ritgerð eft-
ir mag. Sig. Guðmundssori í einu af
tímaritum okkar.
í 70 ára minningarritinu lýsir Guð-
mundur Hannesson sjera M. J.
„heima á Akureyri" og er þar margt
vnjöl vel sagt. M. a. stendur þar: „Ó-
gleymanleg stendur hún fyrir mjer
myndin af þessum eina þjóðkunna
sambæjarmanni mínum. Og hvað
hanft hefur verið mjer þessi ár, firin
jeg nú best, þá er hann hefur dvalið
•erlendis alllangan tíma. Hvort sem
jeg sit heima hjá mjer eða geng eft-
ír götum bæjarins, þá sakna jeg hans
cg hlákka til að sjá hann aftur. —
Ætíð hef jeg orðið var við þeSsa til-
finningu þegar gamla skáldið er fjar-
verandi, en jeg minnist þess varla, að
hafa veitt því verulega eftirtekt um
aðra sambæjarmerin mína. Mjer finst
bærinn vera orðinn svo undarlega
tómur og kuldalegur. — Það er ekki
heldur furða, þó tómlegt sje, þegar
sæti hans er autt, því að hann fyllir
bókstaflega tveggja manna pláss, að
mirista kosti þeirra, sem grarinvaxnir
eru og fyrirferðarlitlir, og þegar hann
sjest á götunni, er það ekkert smá-
ræðis stryk, sem í reikninginn kem-
ur, heldur fyrirferðarmikill flötur,
sem augað hvílist við að horfa á. —
.... Það, sem maður fyrst rekur aug-
un í hjá sjera M. J., næsti vexti og
ytra útliti, er glaðlega, virigjarnlega
viðmótið, hvar sem hann hittist. Það
eru engir kaldir, grannir fingurgóm-
ar, sem rjett tír tylt í hönd manni,
þegar hann heilsar, heldur er það
heill, hlýr og mjúkur hrammur, sem
grípur um höndina og skekur hana
vingjarnlega og innilega. Hlýju
hendinni fylgir ætíð gleðilegt, verm-
andi bros og nokkur vingjarnleg orð,
sem geta verið mikils virði þegar
skapið er í ólagi........“
Sjéra M. J. hjelt góðri heilsu og
kröftum fram á síðustu missiri. En
nú, einkum síðasta árið, hafði hann
verið faririn að láta mikið á sjá í ytra
útliti.
Útdráttur úr fyrírlestri eftir dr. Skat
Hoffmeyer í Stúdentafjelagi Rvíkur.
—o—
Dr. S. H. hjelt fyrirlestur þennan
siðastl. fimtudagskv. 18. þ. m. Hann
er snjall og áheyrilegur ræðumaður,
og efrii fyrirlestursins er mjög svo
nýstárlegt. Ræðumaður sagði inni-
liald úr Jiýskri bók, scin ~út kuin síö-
astl. sumar og vakið hefur mikið um-
tal. Bókin heitir: „Der Untergang
des Abendlandes," þ. e. eyðilegging
Kvöldlandsiris, en svo nefnir hÖf..
Vesturlöndin í heild. Höf., dr. Os-
wald Spengler, var ekki víðþektur
maður áður, en hefur orðið það með
]>essari bók. Enn er að eins 1. bindi
komið út, 600 bls. í stóru broti, en 2.
bindi á að koma út næsta vor. Fyrra
bindið er. þegar komið út í 22 útgáf-
um og sýnir það best, hver nýung
innihaldið þykir. Ræðumaðurinn er
kunnugur í Þýskalandi og kvaðst
eiga marga vini meðal Þjóðverja.
Hann byrjaði því fyrirlesturinn með
stuttu yfirliti yfir hugsanastefnur
þær, sem nú eru ráðandi í Þýska-
landi. Áður hefur hann ritað um bók-
ina í Khafnarblaðið „Nationaltid-
ende“.
I.
I Þýskalandi verður meira vart
reiði yfir nútímanum en framtíðar-
voria, segir höf. Það er stöðugt við-
kvæði í þýskum blöðum, að nú verði
menn að bíta á jaxlinn og láta hend-
ur standa fram úr ermum. Samt
kveða altaf við kvartanir yfir ójöfn-
uði friðarfundarins í Versölum og
þeirri illu meðferð, sem Þjóðverjar
verði nú að sæta. Höf. hyggur að
vart mundi hafa'borið meira á þeim
kvörtunum hjá nokkurri annari þjóð.
Einkum er reiðinni snúð gegn Frökk-
um og Pólverjum. Þegar þýskir stú-
dentar, sem eru á ferð með járn-
brautalestum, sjá út um gluggana
aðra lest renna framhjá með franska
hermenn, sem eru á heimleið frá
Slesíu, kalla þeir á eftir þeim: „Böl-
vuð svínin!“ Og þegar safnað er í
þýskum kirkjum samskotum handa
Þjóðverjum i þeim landshlutum, sem
fallið hafa undir Pólland, hafa jafn-
vel mikilsmetnir kennimenn í frammi
ógnunarorð gegn Póllandi og tala
um, að það muni bráðlega sundrast
aftur. Meðan Þjóðverjar voru ofan á,
drógu þeir þá ályktun af sögunni, að
guð væri með þeim. En þeim kemur
ekki til hugar nú, að álykta öfugt.
Það tekur Þjóðverja sárt, að landar
þeirra, sem nú eru pólskir þegnar,
verði að berjast með verstu fjand-
mönnum þeirra. En sje þeim sagt, að
þetta vorkenni menn þeim innilega,
en bendi jafnframt á,- að í byrjun ó-
friðarins hafi danskir Suður-Jótar
verið í sömu sporum, þá svara þeir
með langri útskýringu á því, að það
tvent sje alls ekki hægt að bera sam-
an.
Hjá vissum flokki manna í Þýska-
landi er mikið talað um endurvakn-
ing þjóðernistilfinningarinnar. Það
er talin höfuðvilla þýsku þjóðarinn-
ar, að hún hafi verið of auðmjúk
gagnvart öllu útlendu. Þessu vill nú sá
flokkur breyta með endurvakning
hins forngermanska andá í landinu.
Þetta er gert m. a. með því, að vekja
upp gamla siði og hátíðahöld, og tákn
þessarar stefnu er hinn fornariski
kross (Þórsmerkið?).
Hjá lýðveldisflokkunum taka fram-
tíðarvonirnar aðra stefnu. Þar líta
menn á ástandið eins og það er,, og
vilja haga sjer eítir því, eins og þeir,
sem sigraðir eru. Þeir vilja halda
sjer fast við sjálfsákvörðunarrjett
þjóðanna, en hafa nokkuð sjerstakar
skoðanir á því máli. Sem dæmi um
þetta tekur höf. upp kafla úr þýsku
sveitablaði. Þar segir, að grundvöll-
ur stjórnmálastefnunnar verði að vera
sókn í þá áttina, að allar þjóðir, bæði
Þjóðverjar og aðrir, fá rjett til sjálfs-
ákvörðunar. Þýskaland eigi að verða
merkisberi i stríðinu fyrir þessu máli. "
Með því vinni það eigi að eins sjálfu
sjer í hag, heldur sje þar einnig
fundin sú stefna, semv ágætlega eigi
við þjóðarskapið. Þar komi til greina"
hin mikla rjettlætistilfinning, sem
einkenni Þjóðverja, og henni verði
þeir að þrengja inn á mótstöðumerin
sína. Ranglæti Versalafriðarins sje
svo mikið og augljóst, að það hafi
afmáð þær syndir, sem Þjóðverjar
hafi áður verið sakaðir um, í augum
allra þjóða, sem ekki heyri til banda-
mannafyking-unni. Þessa ÞÝstvU frags-
un verði þeir að rækta, og hún sje
jafnframt endurleysandi framtíðar-
hugsun. Höf. gerir ráð fyrir, að ýms-
ir muni spyrja, hvort þetta og því
um líkt sje heimska eða frekja. En
það er hvorugt, segir hann. Það er
þýska.
í verkmannaflokkunum segir höf.
að menn muni víst yfirleitt vera
kærulausir um alt, sem þjóðernið
snertir, og því sjeu andstæðurnar hjá
þjóðinni mjög sterkar. Menn sjeu
altaf á glóðum yfir því, að upp muni
rísa borgarastyrjöld. Háskólarnir
sjeu hin föstu vígi íhaldsstefnunnan
f óeirðunum í vor, sem leið, hafi á
einum stað eitthvað nálægt 10
Spartacus-flokksmenn verið teknir
til fanga og hafi nokkrir Marborg-
arstúdentar, sem voru sjálfboðaliðar,
átt að flytja þá frá einum stað til
annars. En á leiðinni skutu stúdent-
arnir þá alla. Fangarnir höfðu verið
eitthvað óþægir, en voru að sjálf-
sögðu vopnlausir. Málið var tekið
fyrir af rjettvísinni, en vitni voru
engin, er borið gætu um, hvað fram
hefði farið. Er þetta ljóst dæmi um
ólguna í þjóðinni, segir höf. Og
aldrei hafa stúdentaeinvígin verið
jafntíö og nú. Annarhvor stúdent
gengur nú með nýjar skrámur og ör
á andlitinu. Og verkamennirnir segja
að sverð stúdentanna sjeu roðin í
blóði flokksbræðra sinna.
Alt þetta er dýpsta ástæðan til
þeirrar örvilnunar, sem nú er ríkj-
andi í Þýskalandi. f blað eittá Leip-
zig skrifaði gamall hershöfðingi á
minningardegi orustunnar við Sedan:
„Byltingin i París ruddu þá í burtu
hinnu duglausu keisarastjórn. En
nýja lýðveldið ljet sjer ekki verða,
að leggja niður vopnin og svíkja
sjálft sig. Gambetta reis f upp, og
studdur af brennandi ættjarðarást
jrjóðar sinnar fjekk hann því til leið-
ar komið, að voldugur her kom fram
að nýju i landinu. Þjóðverjar urðu
enn að berjast 5 mánuði áður en mót-
stöðumennirnir gætu sætt sig við að
biðjast friðar. Á þessari heiðurs-
verðu mótstöðu reisti franska þjóð-
in að nýju metnað sinn og vonir.
Endurminninginn urn hana hefur
orðið frækorn til endurreisnar
frönsku þjóðarinnar, sálin í hinni
hörðu og sigurríku baráttu hennar
nú í heimsstyrjöldinni . Mundi ekki
þjóð vor hafa staðið öðruvísi að vígi
nú, ef hún gæti horft til baka á slíka
hreysti og þrautseigjn eftir ósigur-
inn! Sá einn er fordæmdur, sem miss-
ir traustið á sjálfum sjer.“
í þessum orðum er tilfinning, sem
hlýtur að vekja samkend, segir höf.
Og menn hljóta að finna 'til þess sem
skyldu, að bera vitni um þá trú síria,
að hin þýska þjóð bæði geti náð sjer
aftur eftir ófarirnar og hljóti að gera
það. Hinn þýski dugnaður, hin þýska
iðjusemi, — og einkum þó alt það,
sem mætir manni hjá almúgamann-
inurri þýska: innileikinn, hin heil-
brigða skynsemi og rjettlætistilfinn-
ing — vissulega nrun alt þetta aftur
verða mikils metið af heiminum á ný.
En til eru menn í Þýskalandi, sem
vonleysið hefur leitt langt út yfir þau
takmork, 'Sem hjer hafa verið nefnd.
Nafnið Oswald Spengler sjest nú í
hverjum bóksalaglugga um alt
Þýskaland, og bók hans „Der Unter-
gang des Abénd’andes“ er rædd og
lesin á fjöldæ þýskra heimila. Þetta
er ekki að undra: mörgum sýnist svo
sem Þýskaland sje glatað, og þarria
fá þeir skýringu á því, skýringu, sem
jnfnframt setur eyðilegging Þýska-
lands í samband við nýja skoðun á
veraldarsögunni og býður fram
ráðning á öllum gátum tilverunnar.
Yfirlit yfir kepningar Spenglers
kemur svo í næsta tbl.
Drjð erindi í preslðíjeioprilii.
—o----
1. Jón Vídalín.
Þessi fyrirlestur biskupsins et
lengsta erindið í rititíu. Þar er margt
vel sagt. Biskup telur meistara Jón
„afturhvarfs-prjedikari af g'uðs ttáð“,
en lætur minna yfir Krists-prjedikun
hans. — Margir munu þó telja hann
Krists-prjedikara engu síður en aft-
urhvarfs-prjedikara, enda verður aft-
urhvarfsprjedikun því að eins kristi-
leg, að Kristur og hann krossfestur
sje þar jafnframt boðaður. Meistari
Jón er kristilegrir prjedikar af gmðs
náð, það má segja um hann alveg um-
búðalaust. Það má segja um hann,
eiris og Páll postuli sagði um sjálf-
an sig, að hann hafi ásett sjer að vita
ekkert nema Jesúm Krist og hann
krossfestan; kemur þetta einkum
fram í föstuprjedikunum hans. Sú
frelsisathöfn fagnaðarerindisins er,
þegar á alt: er litið, brennipunkturinn
í prjedikun meistara Jóns. Orð
Krists: „Átti ekki Kristur að líða og
upprísa á þriðja degi, svo að aftur-
hvarf og fyrirgefning syridanna í
hans nafni yrði boðuð öllum þjóð-
um, geta vérið yfirskrift yfir prjedik-
unuiri hans. Flann talar bæði í reiði-
þrumum lögmálsins og náðarblæ
fagnaðareriridisins. Að því leyti má
heimfæra upp á hann orð Hallgríms
Pjeturssonar um frelsarann: Lætur
hann lögmál bvrst lemja og hræða,
eftir það fer hann fyrst að friða og
græða“. Prjedikun meistara Jóns er
því Kristsprjedikuri í hinum allra
kristilegasta skilningi.
En það er rjett atþugað hjá bisk-
upi, að „Kristsprjedikun meistara
Jóns verður aldrei Krists-prjedikun í
þeim skilningi, sem vorir tímar tala
um hana“, ef biskup með þeim orðum
meinar Kristsprjedikun hinria svo-
nefndu frjálslyndu guðfræðinga. Með
þeirri prjedikun gæti hann heldur
aldrei náð þeim tökum á hugum og
hjörtum tilheyrenda sirina, sem gert
hafa hann að dýrlingi lútersku kirlcj-
unnar á íslandi í tvö hundruð ár.
Einmitt af því, að hann prjedikar
Krist og haris krossfestingu, verður
prjedikun hans alt önnur en prjedile-
un þeirra manna, sem gera vilja fagn-
aðarerindi krossins rækt, eri Nýja-
testamentið og friðþægingarkenning-
una að guðfræðiegum heilaspuna.
Biskup sagði fyrir mörgum árum
í „Verði ljós“, að eitt aðalskilyrðið
fyrir persónulegum, lifandi Kristin-
dómi, væri að bera Krist og hann
krossfestan í hjarta sínu og grund-
vallarskilyrðið fyrir því, a'ð starf
prestanna gæti borið ávexti lifandi
kristindóms meðal safnaðanna.*
Vöntun þessa lifandi kristindóms hjá
prestunum, taldi hann þá eitt af vor-
um kirkjulegu meinum. Frá þessu
sjónarmaði verður það að vísu nokk-
uð erfitt að gera sjer greiri fyrir per-
sónulegum lifandi kristindómi, hjá
þeim mönnum, er hneykslast á krossi
Krists og telja friðþægingarlærdóm
Nýja testamentisins „ljóta blóðkenn-
ing“. Þeir merin gætu ekki með Páli
postula prjedikað Krist krossfestan,
kraft guðs og speki guðs“.
Meistara Jóni var það ljúft verk
og ljett. Hann myndi ekki hafa talið
það besta ráðið til að hugga synd-
hreldar og náðþyrstar sálir, — að
fela Krist krossfestan, þetta hjarta-
lilað fagnaðarerindisins — fyrir til-
heyrendum sínum. Af því að hann
bar Krist í hjarta sínu, ekki einungis
sem spámanninn mikla, heldur og
sem guðs eingetinn son og frelsara
heimsiris, dáinn fyrir syndir vorar,
upprisinn oss til rjettlætingar og inn
genginn í dýrð föðursins, er hann
hafði hjá honum áður en heifnurinn
var til, var prjedikun hans svo sterk-
lega mótuð af persónulegum, lifandi
kristindómi.
Því var spáð fyrir nokkrum árum,
að nýtt líf myndi færast í kristindóm
og kirlcjurækni þjóðarinnar, ef nýja
guðfræðin næði tökum á prestum
þjóðkirkjunnar, hinir andlitlu fræða-
lestrar gömlu prestanna myndu bráð-
lega rýma fyrir nýrri kristindóms-
boðum, er betur fullnægði andlegum
þörfum safnaðanna.
Þessi spádómur er enn ekki farinn
að rætast. Það er öðru nær, en að
nú sje bjartara yfir trúar- og kristin-
dómslífi þjóðarinnar en þá var. Hinu
mætti spá með eins miklum líkum, að
tuttugasta öldin líktist eldri systrran
sínum í margs konar hindurvitnum
og hjátrú, sem ekkert eiga skylt við
sannan kristindóm.
Því miður skortir oss prestana of-
mjög persónulegan, lifandi kristin-
dóm, sprottinn af því, að vjer ber-
um Krist og hann krossfestari í
hjörtum vorum. Eri nýja guðfræðin
bætir síst úr þeirti skorti. Kristur er
nýguðfræðingunum hinn mesti og
besti maður, sem lifað hefur í heim-
inum, en af Adams synduga bergi
brotinn. Hann ljet lífið fyrir hina
guðdómlegu kenningu sína, en ekki
fyrir oss mennina, eins og hann þó
sjálfur segir og fyrstu vottar hans
kenna og síðan kristileg kirkja fram
á þennan dag. Þerinan mikla guðinn-
blásna spámann geta nýguðfræðing-
arnir geymt í hjarta sínu í þakklátri
endurminningu, en fyrir Krist og
hann krossfestan, hafa þeir þar ekk-
ert rúm. En hvað verður þá um
grundvallarskilyrðið fyrir því, að
kennimannlegt starf þeirra geti borið
ávexti lifandi kristindóms hjá söfn-
uðran þeirra?
í þeim prjedikunum nýguðfúæð-
inga, sem jeg hef heyrt, hefur mest
borið á Kristi sem spámanninum
mikla frá Nazaret, en aðrar frelsis-
staðhafnir fagnaðarerindisiris verið
látnar liggjja i þagnargildi. Þessi
prjedikunaraðferð er vel löguð til að
dylja ágreininginn milli gömlu og
riýju guðfræðinnar um guðdóm frels-
arans og friðþæging hans við guð
fyrir syndir mannanna, en erigu ó-
hættara er hernri við að verða þur
trúfræðislestur, en prjedikun gamal-
guðfræðinganna og aldrei getur hún
komist neitt í námunda við kenni-
mannaskörunga gömlu stefnunnar,
hve miklir afburðamerin sem nýguð-
fræðingarnir eru að manriviti, lær-
dómi og mælsku. Með þessu vil jeg
]>ó alls ekki væna alla nýguðfræðing-
ana skorts á persónulegum, lifandi
kristindómi. Prjedikun þeirra stend-
ur í eðlileg'um sambandi við afstöðu
* „Verði ljós“, 2. ár, bls. 24.
\
I