Lögrétta - 01.12.1920, Side 1

Jtjje.tandi og rití'ióri:
ÞORST. GÍSLASOK
Þingholtistrscti 17.
Talsími 17I.
AfgreiCslu- og innheitutnm.:
Þ6R. B. ÞORLÁKSSOJT.
Bankastraeti II.
Talsimi 339.
Nr. 47.
Sv. Jónssou & Oo.
Kirkjustræti 8 B. Reykjavík.
hafa venjulega fyrirliggjandi miklar
birgCir af fallegu og endingargófiu
veggfót5ri, margs konar pappír ög
pappa — á þil, loft og gólf — og
gipsuöum loftlistum og loftrósum.
Talsími 420. Símnefni: Sveinco.
ODDUfi GÍSLASON
Cort Adelersgade 10,
Kaupmannahöfn,
tekur að sjer mál og innheimtur og
veitir lögfræöislegar leiðbeiningar.
Til viStals kl. x—3.
Eyöileooins WyrlaÉ.
Útdráttur úr fyrirlestri eftír dr. Skat
Hoffmeyer í Stúdentafjelagi Rvíkur.
II.
„í þessari bók er í fyrsta sinn lagt
út í þaS, aö reyna aS ákvaröa söguna
íyrirfram." Á þessum orSum byrjar
rit Spenglers. Og hann reynir ekki
að eins aö leysa gátur vorra tíma,
heldur kemur fram með alveg nýja
skýringu á rás heimsviöburöanna.
Hann byrjar á því, aS mótmæla
þeirri skiftingu veraldarsögunnar,
sem tiökast hefur hingaö til, í forn-
öld, miööld og nýöld, og telur þá
skiftingu mjög svo fákænskulega.
Hún er upprunalega komin frá
kirkjunnar mönnum, en fæðir af sjer
rangar hugmyndir um rás viðburÖ-
anna. Nútímans sagnfræðingar hafa
ekki rúm fyrir hiö mikla egiptska
menningartímabil, ekki hiö babý-
lónska, ekki hið kínverska nje hiö
indverska. Þetta kemur til af því, aö
þeir lita á söguna eins og jafna, stöö-
uga framþróun, eins og bendilorm,
sem altaf fæöir af sjer nýja og nýja
liöi, líta á hana í ljósi hins darvinska
orsakasambands. En Spengler hefur
litlar mætur á fram^róunarkenningu
Darwíns. Hann segir á einum staö,
aö hún sje i eðli sínu ekki annaö en
þaö, aö flokkadeilurnar á stjórnmála-
svi'ðinu sjeu færöar yfir á svæöi
dýralífsins. Þó liggja enn þá dýpri
orsakir til þess, segir hann, aö menn
hafi ekki náð rjettum skilningi á
sögunni. Menn hafa hingað til fylgt
þeirri villu, að líta á tíma og rúm
scm væru þau hvort ööru hliðliggj-
andi, og hafa látið orsakasambandiö
eiga jafnt viö bæöi. En Spengler
segir, að orsakasambandiö eigi aö
eins viö í rúmsins heimi, þeim heimi,
sem þegar sje orðinn til, en í heimi
tímans, þeim heimi, sem sje að verða
til, megi ekki tala um orsakir. Þar
, ráði forlögin, þ. e. leyndardómur, sem
tngar getgátur og engin vísindi g-eti
rálgast, en tilfinningin ein nái til.
Orðið táknar innri vissu, sem ekki
verður lýst, en að eins gefin til kynna
i myndum eða táknum, á trúfræði-
legan hátt. Forlögin ráða í sögunni,
bæði í mannkynssögunni og náttúru-
sögunni.
Til þess að fá i sögunni fast mark
að miða við, velur höf. rómverska tím-
ann og segir að hann sje hliðstæður
þeirn tima, sem við nú lifum á. Það
hefur alment verið álitið, segir hann,
,að Vestur-Evrópu-menningin væri
bygð á hinni grískrómversku forn-
aldarmenning og að hún væri fram-
hald hennar. En Spengler segir að
þetta sje fullkominn misskilningur.
Þessi'gamla menning hafi Hðið undir
lok á rómverska tímanum. Það, sem
við finnum í Róm, hafi ekki sjálfstætt
gildi, sýni ekki sjálfstæða menning.
Vísindi, skáld^kapur og bygginga-
list Rómverja sje alt lán frá Grikkj-
um. Panþeon sje eina fornaldarbygg-
ing Rómaborgar, sein komið geti til
greina, þegar um þetta mál sje að
ræða, og sú bygging sje arabisk í
srjiði, reist af sýrlenskum meistara,
og sje í raun og veru fyrsta tyrk-
neska musterið. Róm var stórbær, í-
búarnir ekki þjóð, heldur múgur, ó-
þjóðlegur, trúlaus múgur, sem ekki
hugsaði um annað en brauð og leiki.
Þegar þessi menning, sem hjer er um
að ræða, kom til Rómaborgar, bar
hún þegar dauðann í æðum sínum.
Hver menning er sem sje líffæra-
kerfi, segir höf., lifandi vera, eins og
jurtin eða dýrið. Hún fæðist, lifir og
lýtur vissum reglum, en deyr síðan.
Við kynnumst í veraldarsögunni
rnargskonar þjóðflokkum. En yfir
flöt þjóðahafsins rísa öldur hinna
ýmislegu stóru menningartímabila.
Þessar öldur rísa skyndilega, breiðast
út í fögrum línum, en jafna sig svo
aftur og hverfa, — og flöturinn ligg-
ur aftur sljettur eftir. í veraldarsög-
unni má fá yfirlit yfir mörg slík
menningartímabil. Spengler dvelur
einkum við lýsingar á hinu indverska,
hinu kínverska, hinu egiptska, hinu
grískrómverska, hinu sýrnesk-arab-
iska og svo hinu vestur-evrópska.
Hann segir, að þessi menningar-
tímabil hafi hvert um sig staðið í hjer
em bil 1000 ár, en þá dáið út.
En hver menningarstefna fylgir á-
kveðnum lífslögum, segir hann, eins
og hver jurt og hvert dýr. Hún á
a^sku, þroskaár og elliár. Það eru
timar í hverri menningu, sem eiga
samsvarandi tíma í hinum. Hann
sýnir þetta á töflum. T. d. finnur
hann, er hann ber sarnan indverska,
grískrómverska, arabíska og vestur-
evrópska menningu, að í andlega líf-
inu sjeu þetta hliðstæð þroskaskeið:
Yoga og Vedanta — Plato og Aristo-
teles — Alfarabi og Allaf — Goethe
og Kant. í listinni: doriska súlan —
tyrkneska musterið — gotneska dóm-
kirkjan. í stjórnmálum: Trójustríðið
— krossferðirnar; Alexander mikli
— Napoleon; Buddatrúin — Stóu-
mannakenningin' —• jafnaðarmanna-
kenningin.
Meðan gróandi og vöxtur er í
fnemningunni nefnir hann hana „Kul-
tur“, en eftir að þroskinn hættk, þá
„Civilisation". Eins og trjeð getur
lengi staðið í skóginum eftir að
gróðrarlífið er farið úr greinunum,
svo getur líka menningin staðið lang-
an tíma eftir að gróandinn og vöxt-
vrinn er úti. Þetta má sjá í Egifta-
landi, í Kína, í Indlandi, í löndum
l'yrkja. Það er þetta sem á sjer stað
á keisaratímum Rómaveldis. Og það
ei þetta, sem glögglega má sjá merki
vm nú á timum í Vestur-Evrópu.
Menningartímabil Vestur-Evrópu
hefst nálægt 900 árum e. Kr. og á
Napóleonstímanum verður breytingin
frá „Kultur" yfir í „Civilisation",
Síðan hefur krafturinn þorrið. Það
geta margar og miklar framkvæmd-
ir átt sjer stað enn i þessari menn-
ingu, en hún framleiðir ekkert úr
þessu, sem hafi nýtt menningargildi.
Mannfjöldinn þyrpist saman í stór-
borgir, eins og á dögum Rómverja-
ríkisins. Eftir Sýrakúsu, Aþenu og
Alexandríu kom Róm; eftir Madríd,
Paris og London kom Berlín. í þess-
um stóru miðstöðvum gerist nú alt
eins og áður í Róm. í mótsetningu
við þetta var hver smábær i Grikk-
landi hinu forna hluthafi í menning-
ingargróðrinum, og sama var i
Þýskalandi á siðaskiftatímunum. —
Kringum hinar miklu menningar-
miðstöðvar eru svæði, þar sem greini-
lega má sjá að þessar breytingar eru
að fara fram. I fornöld mátti sjá
þetta í Makedóniu og á Krítey, nú á
tímum á Norðurlöndum. Spengler
tekur Ibsen til dæmis, sem hann seg-
ir að altaf hafi í raun og veru verið
sveitamaður, sem að eins hafi þekt
tilíinningar heimsborgamanna af
lestri. Heimsborgirnar eru óþjóðleg-
ar, segir höf., íbúarnir múgur en ekki
þjóð. Þeir eru heilans menn en ekki
hiartans. í Róm heirntaði lýðurinn
brauð og leiki; í nútímans stórborg-
um heimtar hann vinnuleysisstyrki,
leikfimissýningar og kvikmyndir. Til-
finningalífið er dautt. En þetta var
ekki svo meðan gróandi var í menn-
irigarlífinu,
Frh.
Reykjavík 1. des. 1920.
XV. árg.
Drjð erindi í tosttjMn.
3. Kristilegur alheimsfundur
heitir síðasta erindið í ritinu, eftir
sjera Friðrik J. Rafnar; er þar skýrt
frá kristilegri samvinnuhreyíing
biskupakirkjunnar í Bandaríkjunum.
Upphaf þessarar hreyfingar er að
rekja til kirkjuþirigs biskupakirkj-
unnar í Cinncinnati árið 1910.
Markmið hreyfingarinnar sjest best
aí ályktun þess fundar, sem hljóðar
svo:
Með því að sú löngun fer sívax-
andi nú á tímum hjá öllum kristnum
mönnum, að lærisveinar Krists megi
samkvæmt bæn hans verða eitt, svo
að heimurinn trúi því, að guð hafi
sent-.hann, þá er það ályktað, að
skipa sameinaða nefnd frá ýmsum
kirkjudeildum, til að athuga og ræða
um trú og kenningu og gefa öllum
kristnum trúarfjalögum sem viður-
kenna Drottinn Jesú Krist sem guð
og frelsara heimsins, kost á, að taka
þátt með oss í þeim fundi, undirbúa
hanri og stjórna honum.
Árið 1914 var í Ameríku skipuð
nefnd til þess, að heimsækja helstu
kirkjuhöfðingja í Evrópu, Litlu-Asiu
og Egiftalandi i þessum erindagerð-
um. Sökum ófriðarins hóf nefndin
ekki ferð síria fyr en í mars 1919.
Hún heimsótti aðalkirkjudeildirnar í
flestum þjóðlöndum Norðurálfunnai
og fjekk erindi hennar hvervetna hiri-
ar bestu uridirtektir, nema hjá páfan-
um, sem ekki kvaðst geta gefið þess-
ari hreyfing meðmæli sin fyrir hönd
katólsku kirkjunnar, en tók nefndinni
með allri virisemd.
Frá ferðalagi þ'essu er skýrt í
skýrslu frá riefndinni, sem prentuð
cr í riti biskupakirkjunnar, sem heitir
„Alheimsfundur um trú og kennirigu“.
Þar er og skýrt frá þvi, að um 70
kirkjudeildir og smærri .trúarfjelög
um allan heim muni taka þátt í fund-
inum. Ekki er þar getið Lútefsku
kirkjunnar i Þýskalandi, og ekki sjest
að riefndin hafi komið þar. Hvergi
í Norðurálfunni er niðurrifsguðfræðin
eins mögnuð og í lútersku kirkjunni
á Þýskalandi, má veraf að þessari
hreyfing sje þaðan lítil liðsvon, til
samvinnu á þeim grundvelli, sem hún
hyg'st að vinna á.
Sjera Friðrik skýrir svo frá Cin-
cinnati-ályktuninni, að hún sriúi sjer
til allra þeirra „sem viðurkenna
Drottinn Jesú Krist sem frelsara
heimsins."
Eins og sjá má af ályktifnirini,
sleppir sjera Friðrik orðinu „guð“,
um frelsarann. Sama gerir hann í
kafla, er hann tilfærir úr skjali, er
riefndin lagði fram fyrir patriarkann
i Miklagarði, þar sem þessi orð álykt-
unarinnar standa óbreytt.**
Þetta eina orð skiftir miklu um
afstöðu amerisku biskupakirkjunnar
til frelsarans.
Guðdómur frelsarans er eitt mesta
agreiningsatriðið milli gömlu (posi-
tivu) guðfræðnnar og nýju (liberal)
guðfræðinnar.
Gamla guðfræðin játar hann eins
og hann er kröftugléga auglýstur i
heilagri ritningu og viðurkendur í
játningarritum hinnar almennu kristi-
legu kirkju, en nýja guðfræðin neitar
lionum.
Cincinnati-fundurinn hefur efláust
sett orðið „guð“ i ályktun sína að
yfirlögðu ráði, til að sýna hverju
megin hann stæði í deilunni um guð-
dóm Krists.
í brjefi nefndarinnar, 22. júlí f. á.,
þar sem hvatt er til almennrar fyrir-
bænar fyrir góðum árangri þessarar
samvinnu-hreyfingar, kemur þetta
enn ljósara fram. Þar stendur:
Leyndardómur heilagrar þrenning-
ar er dýrleg fullkomnun guðs óend-
anlega kærleika, sem bæði er elskandi
og elskaður, umlykjandi alt, eilífur
** Skýrsla nefndarinnar, bls. 25.
O. Hallerby: Om kirkestriden, bls.
66.
einn og þrennur“, og í bréfi 9. ágúst
s, á. frá skrifara nefndarinnar til eins
norska fulltrúans á alheimsfundinum,
stendur:
„Vjer viljum alls ekki heimta nje
leyfa neina samninga eða uppgjöf
neinna þeirra trúargreina, sem einhver
kirkjudeild heildur fast við, með því
að vjer teljum enga von um varan-
lega einingu nema í ákveðinni (defin-
ite) og jákvæðri (positiv) trú á hin-
ar sögulegu staðhafnir kristindóms-
ins, og umfram alt á staðhöfnina og
trúarsetninguna um: Holdtekju guðs
í Jesú Kristi."**
Af þessu er bert, að þessi hreyfing
stendur á grundvelli heilagrar ritn-
ingar og hinnar ppstulllegu trúar-
játningar, og ætlar að starfa á þeim
grundvelli.
Hún virðist því ekki eiga samleið
við þá merin, sem rífa niður þennan
grundvöll, þótt þeir telji sig til ein-
hverrar kristinnar kirkjudeildar.
Hún vill starfa að eining allra læri-
sveina Jesú Krists, eins og hann frá
öndverðu hefur blasað við kirkjunni
i heilagri ritningu, og er viðurkendur
í hinni postullegu trúarjátningu, ein-
ingar-tákni kristilegrar kirkju.
Það lætur því að líkindum, að þessi
kristilega samvinnuhreyfing vænti
ekki varanlegs stuðnings af þeim
mönnum, sem láta feykjast af
liverjum kenningarþyt, og eru ekki
einungis öndverðir kenningu kirkj-
unnar um guðdóm frelsarans, heldur
cg flestum öðrum höfuðatriðupi krist-
indómsins, og auk þess sjálfum sjer
sundurþykkir um mörg þessi höfuð-
atriði.
Það átti vel við, að geta þessarar
stórrherkilegu hreyfingar í Prestafje-
lagsritinu,* * en betur hefði farið á
því, í slíku riti, að skýra rjett og hlut-
drægnislaust frá undirstöðu-atriðum
hennar, og sleppa heldur öllum dylgj-
um um deilugirni til þeirra manna,
sem ekki geta horft þegjandi á, að
virki kristnu trúarinnar sjeu rifin nið-
ur. Það vill nú svo til, að þeir menn
standa á sama trúargrundvelli og for-
göngumenn þessarar hreyfingar. Þeir
góðu mönnum úr sveit guðfræðing-
anna, sem sífelt klifa á sundrungar-
starfsemi andstæðinga sinna í trúmál-
um, mætti koma til hugar, hverjir
áttu upptökin að því, „að blása sem
mest að sundrungar- og skoðanamun
innan kirknanna sjálfra“.
„Sá veldur miklu, sem upphafinu
veldur.“
Sigurður Stefánsson.
** Sama bók, bls. 67.
* Annars er Prestafjelagsritið
merkilega þögult um þau tíðindi, sem
nú eru að gerast á trúmála- og kirkju-
málasviðinu bæði hjer á landi og hjá
bræðraþjóðum vorum.
Flest kirkjuleg tímarit á Norður-
löndum munu hafa getið trúmáladeil-
unnar norsku síðastliðinn vetur, einn-
ar hinnar stærstu Og víðtækustu trú-
máladeilu, sem um langan aldur hef-
ur gerst í nokkru landi. Þá hefði það
einhvern tíma þótt tíðindum sæta, að
ný guðfræðingar í Svíþjóð eru nú að
fást við samningu nýrrar trúarjátn-
ingar fyrir sænsku kirkjuna, í stað
hinnar postullegu. Þeir eru- það hör-
undssárari en skoðunarbræður þeirra
annarstaðar, að þeir sem þjónar
kirkjunnar geta ekki unað við þau
játningarrit hennar, sem þeir telja
„úrelt ]ring“, og ósamboðin þessari
upplýstu öld. Þeim finst eitthvað bog-
ið við það, að ganga í þjónustu kirkj-
unnar, með hátíðlegu loforði um, að
kenna guðs orð samkvæmt þeim rit-
um, e|; þeir telja, að ekki fari með
rjettan og ómengaðan kristindóm.
En lesendur Prestafjelagsritsins fá
ekkert um þetta að vita, eins og það
kom'i íslensku kirkjunni ekkert við.
Matthías Jochumsson.
Jeg sætt get mig við það þó feigðin að fold
nú felt hafi loksins þitt þrekmikla hold,
því enn lifir hraustur þinn andi.
I brjefi þú færðir mjer fullvissu þá,
að fengi jeg, vinur, þig aftur að sjá,
þar lífsfley sem bæri að landi.
Og nú er mjer huggun að hugsa um það
að heim ertu kominn í friðsælan stað
með hörpuna heila í mundum.
Þótt tónarnir lengur ei hljómi nú hjer,
við heyrum samt bergmál, semómar fráþjer
i sorg og á fagnaðarfundum.
Og dýr er hann andlegi auðurinn sá,
sem eftir þú skilur nú þjóðinni hjá
og er hennar heiður og æra.
Svo lengi að íslenskt hjer mælt verðurmál
það mun verða ljúft hverri hugsandi sál
l»ín háfleygtr ljóðin að læra.
Þú söngst fyrir þjóð þína sigurfræg ljóð;
við söng þann varð örara og heitara blóð
og stæltari í taugunum styrkur.
En þar á þinn andi sitt helgasta hrós,
sem hefur lengst skinið þitt fegursta ljós,
á vantrú og vonleysis myrkur.
Og þú hefur sungið í sextíu ár
um sigur liins góða og bros fyrir tár
og sólgeisla blíða og bjarta.
Það gat ekki dulist við gígjunnar hreim
að guðdómlegt afl var í strengjunum þeim,
sem vel mátti hræra hvert hjarta.
En nú er hún þögnuð sú þrekmikla raust
og' það minnir oss öllu fremur á haust
að svanurinn söngblíði er flúinn.
Já, burt er hann floginn og floginn svo hátt
sem fyr hefur dýrlegust sólarlönd átt
hans góða og göfuga trúin.
•
Vor frægasti ljóðsvanur þigðu nú þökk,
sem þjóðin að skilnaði færir þjer klökk
í viökvæmum vináttu anda.
Og göfugi mæringur, minningin þin,
á meðan að sólin á jökulfald skín,
skal stimpluð á blágrýti standa.
Jón Þórðarson.
Uti um heim.
Síðustu frjettir.
Fregn frá 26. f. m. segir, að for-
sætisráðherra Frakka hafi lýst yfir,
að viSurkenning Frakka á stjórn
Wrangels í Rússlandi sje úr gildi
fallin, hafnbannið leyst af Rússlandi
eg viðskifti leyfð milli Frakka og
Rússa. — Önnur fregn segir, að
Rússastjórn tjái sig fúsa til að selja
erlendum auðfjelög-um ýms einka-
rjettindi í Rússlandi.
I gær átti að hefjast samkoma i
Lundúnum til þess aö ræða um mál
Grikklands. Forsætisráöherrá Grikk-
lands, Rhallis, átti að vera þar og
sömuleiðis Venizelos. Einnig forsæt-
isráðherrar Englands, Frakklands og
ítalíu. Fregn frá 29. f. m. segir, að
þeir Lloyd George og Leygues, for-
sætisráðh. Frakka, hafi ákveðið, að
sporna ekki á móti því, að Konstan-
tín konungur setjist aftur að völdum
í Grikklandi, ef gríska þjóðin láti þá
ósk í ljósi við almenna atkvæða-
greiðslu um það mál. En erindi
Rhallis forsætisráðherra til Lundúna
er, að fá því framgengt við banda-
rnenn, að þeir samþykki heimkvaðn-
ing Konstantíns konungs. Núverandi
stjórn Grikkja viröist vera það mik-
ið áhugamál, að fá hann aftur í kon-
ungssætið. Fjölskylda Konstantíns
konungs er fyrir nokkrum dögum
komin til Aþenuborgar og var tekið
þar með miklum fögnuði. Síðasta
fregn segir, að Konstantín sjálfur sje
nú einnig á leið þangað, svo að alt
útlit er fyrir, að hann taki við kon-
ungdómi á ný. Hershöfðingjar þeir,
sem Venizelos setti af, hafa nú aftur
fengíð fyrri stöður sínar.
Enn harðnar viðureignin milli íra
og Englendinga. Fregn frá 25. f. m.